Κείμενον τῆς Βίβλου Γενικὴ βιβλιογραφία
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ
Διευκρινίσεις γιὰ τὴν παροῦσα
δημοσίευσι βιβλικῶν ἀποσπασμάτων
7. Γενικὴ βιβλιογραφία
῾Η δημοσίευσι ἀποσπασμάτων ἐκ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης γίνεται κατὰ τὸ κείμενο τῶν «῾Εβδομήκοντα» (ἐφεξῆς «Ο΄») μὲ βάσι κυρίως τὴν ἔκδοσι ποὺ ἐπιμελήθηκε ὁ Παναγιώτης Μπρατσιώτης. «῾Η Παλαιὰ Διαθήκη κατὰ τοὺς ῾Εβδομήκοντα». ᾿Εγκρίσει τῆς Δ. ῾Ιερᾶς Συνόδου τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος. Μὲ τὴν ἐπιμέλεια τοῦ Π. ᾿Ι. Μπρατσιώτου, καθηγητοῦ τῆς θεολογικῆς σχολῆς ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ ᾿Αθηνῶν. ᾿Αδελφότης Θεολόγων ἡ «Ζωή», ἔκδοσις β΄, ἐν ᾿Αθήναις 1939 (καὶ ἐπανέκδοσις 1983). [Στὶς σημειώσεις κειμένου ἡ ἔκδοσι αὐτὴ ἀναφέρεται ὡς Π.Μ.]. Περισσότερα γιὰ τὴν συγκεκριμένη ἔκδοσι καὶ τὴν ἱστορία τοῦ κειμένου της βλέπε στὴν προηγούμενη ἑνότητα «Τὸ ἐκδεδομένο κείμενο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης». ῾Η ἔκδοσι αὐτὴ ὡς κείμενο ἐν πολλοῖς ἀναπαράγει τὴν ἔκδοσι τοῦ Τίσεντορφ, τὴν ὁποία ἔχω ὑπόψει μου (Constantinus Tischendorf, «῾Η Παλαιὰ Διαθήκη κατὰ τοὺς ῾Εβδομήκοντα», Λειψία, τόμος 1ος ἔτους 1856, καὶ τόμος 2ος ἔτους 1869), ἀλλὰ ὡς πρὸς τὴν διάταξι τῶν κεφαλαίων, τὴν στιχαρίθμησι, τὴν στίξι καὶ ἄλλα σημεῖα στηρίζεται στὴν ἔκδοσι τοῦ Ἄλφρεντ ῾Ρὰλφς Septuaginta, Στουτγάρδη 1935 (καὶ editio altera, Rahlfs - Hanhart, Στουτγάρδη 2006), τὴν ὁποία ἐπίσης ἔχω ὑπόψει μου (καὶ στὶς δύο ἐκδόσεις).
῾Η δημοσίευσι ἀποσπασμάτων ἐκ τῆς Καινῆς Διαθήκης γίνεται κατὰ τὸ κείμενο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου μὲ βάσι τὴν ἔκδοσι τοῦ Β. ᾿Αντωνιάδη, ἡ ὁποία ἐκδόθηκε στὴν Κωνσταντινούπολι ἀπὸ τὸ πατριαρχικὸ τυπογραφεῖο τὸ ἔτος 1904 καὶ ἐπανεκδόθηκε μὲ λίγες –τυπογραφικὲς κυρίως– διορθώσεις τὸ 1912 (ἔχω ὑπόψει μου καὶ τὶς δύο ἐκδόσεις). [Στὶς σημειώσεις κειμένου ἡ ἔκδοσι αὐτὴ ἀναφέρεται ὡς Β.Α.]. Περισσότερα γιὰ τὴν συγκεκριμένη ἔκδοσι καὶ τὴν ἱστορία τοῦ κειμένου της βλέπε στὴν προηγούμενη ἑνότητα «Τὸ ἐκδεδομένο κείμενο τῆς Καινῆς Διαθήκης».
Γιὰ τὸν κανόνα, τὴν χρονολόγησι, τὴν σύνταξι καὶ τὴν ὀνομασία τῶν βιβλίων τῆς ῾Αγίας Γραφῆς, γιὰ τὴν παράδοσι τοῦ κειμένου καὶ γιὰ ἄλλα παρόμοια θέματα ποὺ εἶναι ἄμεσα ἢ ἔμμεσα χρήσιμα ἐδῶ (στὶς εἰσαγωγὲς κάθε βιβλίου, στὴν δημοσίευσι τῶν κειμένων, κλπ.), ἔχω ὑπόψει μου διάφορα ἐγχειρίδια καὶ δημοσιεύματα, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ τὰ ἑξῆς·
– Παναγιώτου ᾿Ι. Μπρατσιώτου, «Εἰσαγωγὴ εἰς τὴν Παλαιὰν Διαθήκην», ἐν ᾿Αθήναις 1936 (ἐπανέκδοσις ὑπὸ Ν. Π. Μπρατσιώτου, ἐν ᾿Αθήναις 1992).
– F. F. Bruce, «The New Testament Documents: Are they Reliable?», Λονδίνον 1943· 5η ἔκδοσις, ᾿Απρίλιος 1959· 6η ἔκδοσις, Δεκέμβριος 1981. ῾Ελληνικὴ ἔκδοσις· «Τὰ κείμενα τῆς Καινῆς Διαθήκης — Εἶναι ἀξιόπιστα ἄραγε;» (᾿Αθήνα 1987).
– Νικολάου Π. Μπρατσιώτου, «᾿Ανθρωπολογία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης», ᾿Αθῆναι 1967 (ἀνατύπωσις, ᾿Αθῆναι 1989).
– Στεργίου Ν. Σάκκου (ἔκδοσις), «Μαθήματα εἰσαγωγῆς εἰς τὴν Καινὴν Διαθήκην», Θεσσαλονίκη 1972.
– Στεργίου Ν. Σάκκου (ἔκδοσις), «῾Η ΛΘ΄ ἑορταστικὴ ἐπιστολὴ τοῦ Μ. ᾿Αθανασίου», Θεσσαλονίκη 1973.
– ᾿Ιωάννου Θ. Κολιτσάρα, «᾿Εγκυκλοπαιδικὸν λεξικὸν τῆς ῾Αγίας Γραφῆς», ᾿Αθῆναι 1975.
– Γεωργίου ᾿Αντ. Γαλίτη, «῾Ερμηνευτικὰ τῆς Καινῆς Διαθήκης», ἔκδοσις 5η, Θεσσαλονίκη 1983.
– ᾿Ηλία Β. Οἰκονόμου, «Περίγραμμα φυσικῆς γεωγραφίας τῆς βιβλικῆς Παλαιστίνης», ᾿Αθῆναι 1983.
– ᾿Ιωάννη Δ. Καραβιδόπουλου, «Εἰσαγωγὴ στὴν Καινὴ Διαθήκη», Θεσσαλονίκη 1983 (ἀνατύπωσι, Θεσσαλονίκη 1991).
– Γ. Γαλίτη, «῾Ιστορία ἐποχῆς τῆς Καινῆς Διαθήκης», 7η ἔκδοσις, Θεσσαλονίκη 1993.
– Κωνσταντίνου Σιαμάκη, «Σύντομο λεξικὸ τῆς Καινῆς Διαθήκης», [κυρίως ἡ εἰσαγωγὴ αὐτοῦ]. 1η ἔκδοσι, Φλώρινα 1988· 2α ἔκδοσι, Θεσσαλονίκη 1989· 5η ἔκδοσι, διωρθωμένη καὶ συμπληρωμένη, καὶ μὲ νέο ἔγχρωμο καὶ καλλιτεχνικὸ ἐξώφυλλο, μερίμνῃ τοῦ ὑποφαινομένου, ᾿Αθήνα 1997· 6η ἔκδοσι, ᾿Αθήνα 2000 (ὅπως σημειώνεται καὶ στὴν σελίδα 2 αὐτῆς τῆς ἐκδόσεως, ὁ χορηγός της ἦταν στὴν Θεσσαλονίκη, ἀλλὰ ἡ ἔκδοσι πραγματοποιήθηκε στὴν ᾿Αθήνα, διότι ἡ ἐκτύπωσι, ἡ βιβλιοδεσία, οἱ διορθώσεις στὰ φίλμ, ἡ συσκευασία καὶ ἡ διακίνησί της ἔγιναν ἐξ ὁλοκλήρου στὴν ᾿Αθήνα μὲ τὴν ἐπιμέλεια τοῦ ὑποφαινομένου)· 7η ἔκδοσι, βελτιωμένη καὶ ἐπαυξημένη, Θεσσαλονίκη 2012.
– Παναγιώτη ᾿Ανδριόπουλου, «Μαθήματα Βιβλικῆς ῾Ιστορίας», ᾿Αθήνα 1989.
– Νικολάου Π. ᾿Ολυμπίου, «Προϊσραηλιτικοὶ ἱεροὶ χῶροι καὶ ναοὶ εἰς τὴν Παλαιστίνην», ᾿Αθῆναι 1992.
– ᾿Ιωάννου Παναγόπουλου, «Εἰσαγωγὴ στὴν Καινὴ Διαθήκη», ᾿Αθήνα 1993.
– Κωνσταντίνου Σ. Βλάχου, «Σημειώσεις Βιβλικῆς ῾Ιστορίας», ᾿Αθῆναι 1994.
– Κωνσταντίνου Σιαμάκη, «῾Η παράδοσι τοῦ κειμένου τῆς ῾Αγίας Γραφῆς», Θεσσαλονίκη 1995.
– Νικολάου Π. Βασιλειάδη, «῾Η Παλαιὰ Διαθήκη στὴν ᾿Ορθόδοξον ᾿Εκκλησίαν», ᾿Αθῆναι 2002.
– Κωνσταντίνου Σιαμάκη, «᾿Ορυκτὰ τῆς Βίβλου», Θεσσαλονίκη 2002.
– Συλλογικὸς τόμος, «᾿Επικίνδυνες μεταφράσεις τῆς Βίβλου» (ἀπὸ ἀλ-λοιωμένα κείμενα), Θεσσαλονίκη 2008.
Γιὰ τὶς ὑπόλοιπες ἐργασίες τῆς παρούσης δημοσιεύσεως (παράλληλα χωρία, ἔλεγχος κειμένου, ὀρθογραφικὰ θέματα, διαιρέσεις κεφαλαίων καὶ παραγράφων, στιχαρίθμησις κ.λπ.) χρησιμοποιήθηκε μεταξὺ ἄλλων καὶ ἡ ἀκόλουθη βασικὴ βιβλιογραφία·
– Διάφορα ἑρμηνευτικὰ ὑπομνήματα ἀρχαίων χριστιανῶν συγγραφέων ὅπως τῶν ᾿Ωριγένους, Γρηγορίου Νεοκαισαρείας, Γρηγορίου Νύσσης, ᾿Ιωάννου Χρυσοστόμου, Θεοδώρου Μοψουεστίας, Κυρίλλου ᾿Αλεξανδρείας, Προκοπίου Γαζαίου, Θεοδωρήτου Κύρου, ᾿Ολυμπιοδώρου ᾿Αλεξανδρέως, ῾Ησυχίου πρεσβυτέρου, Γρηγορίου ᾿Ακραγαντίνων, καὶ ἄλλων, ποὺ περιέχονται στὴν ῾Ελληνικὴ Πατρολογία.
– «Σειρὰ ἑνὸς καὶ πεντήκοντα ὑπομνηματιστῶν εἰς τὴν ᾿Οκτάτευχον καὶ τὰ τῶν Βασιλειῶν», ἐπιμελείᾳ Νικηφόρου ῾Ιερομονάχου τοῦ Θεοτόκου [= τοῦ Θεοτόκη]. ᾿Εν Λειψίᾳ τῆς Σαξονίας, τόμος πρῶτος 1772, τόμος δεύτερος 1773.
– The Old Testament in Greek, according to the Septuagint, by Henry Barclay Swete. Cambridge at the University Press, 1st vol. 1887, 2nd vol. 1896.
– «῾Η Παλαιὰ Διαθήκη κατὰ τοὺς ῾Εβδομήκοντα». Μετὰ πλείστων εἰκόνων καὶ παραπομπῶν εἰς τὰ παράλληλα χωρία. ᾿Εγκρίσει τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος (ἀρ. πρωτοκόλλου 1480 / διεκπεραιώσεως 386, τῆς 4/3/1892). Μὲ τὴν ἐπιμέλεια τοῦ ἀρχιμανδρίτου ᾿Ιωάννου Μαρτίνου, μετέπειτα ἐπισκόπου Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως. Ἔκδοσις ὑπὸ Παναγιώτου Τζελάτη, ἐν ᾿Αθήναις 1892.
– «῾Η Καινὴ Διαθήκη», ἀδελφότης θεολόγων «Ζωή», ᾿Αθῆναι 1928, ἐπανέκδοσις 1973. ᾿Εκδίδεται μόνον τὸ κείμενο τῆς Καινῆς Διαθήκης μὲ τὰ παράλληλα χωρία «κατὰ τὸ κείμενον τῆς ὑπὸ τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησίας γενομένης ἐκδόσεως».
– Παναγιώτου Ν. Τρεμπέλα, «῾Η Καινὴ Διαθήκη μετὰ συντόμου ἑρμηνείας», ᾿Αθῆναι 1952· (19η ἔκδοσις 1978, καὶ 28η ἔκδοσις 1988).
– ᾿Αθανασίου Χαστούπη, «Παλαιά Διαθήκη. Μετάφρασις τῶν Ο΄ – μετάφρασις διωρθωμένου ἑβραϊκοῦ», τόμοι 2, ἐν ᾿Αθήναις 1954-1955.
– ᾿Ιωὴλ Γιαννακοπούλου, «῾Η Παλαιὰ Διαθήκη κατὰ τοὺς ῾Εβδομήκοντα», ἑρμηνευτικὴ σειρά (1957-1963), τόμοι 26, β΄ ἔκδοσις Θεσσαλονίκη 1976, καὶ δ΄ ἔκδοσις Θεσσαλονίκη 1986.
– ᾿Ιωάννου Θ. Κολιτσάρα, «῾Η Παλαιὰ Διαθήκη κατὰ τοὺς ῾Εβδομήκοντα», ἑρμηνευτικὴ ἀπόδοσις, τόμοι 5, ἀδελφότης θεολόγων «Ζωή», ᾿Αθῆναι 1970-1973.
– «Καινὴ Διαθήκη» μὲ παράφρασι τοῦ Ν. Καψῆ (γιὰ τὸ κατὰ Ματθαῖον) καὶ τοῦ Π. Δημητροπούλου (γιὰ τὴν ὑπόλοιπη Κ.Δ.), ᾿Αθῆναι 1960.
– Π. Ν. Τρεμπέλα, Ν. Π. Βασιλειάδη, Γ. Γ. Ψαλτάκη, ῾Ηρ. Γ. Παπαδημητρίου, «῾Η Παλαιὰ Διαθήκη μετὰ συντόμου ἑρμηνείας» (συλλογικὸ ἔργο), τόμοι 20 (+ 8 ἀκόμη τόμοι καὶ τεύχη ἐκτὸς σειρᾶς), ἀδελφότης θεολόγων «Σωτήρ», ᾿Αθῆναι 1961-2001.
– ᾿Ιωάννου Θ. Κολιτσάρα, «῾Η Καινὴ Διαθήκη. Κείμενον – ἑρμηνευτικὴ ἀπόδοσις», ᾿Αθῆναι 1963-1964, καὶ 16η ἔκδοσις 1991.
– ῾Η Καινὴ Διαθήκη κατὰ τὶς ἀκόλουθες ἐκδόσεις τῶν Nestle - Aland. • α) Greek New Testament. Edited with Critical Apparatus by Dr. Eberhard Nestle. Newly Revised by Dr. Erwin Nestle. Sixteenth edition, Stuttgart 1936. [᾿Επανέκδοσις American Bible Society; New York]. • β) Novum Τestamentum Graece; post Eberhard Nestle et Erwin Nestle; communiter ediderunt Kurt Aland, Matthew Black, Carlo M. Martini, Bruce M. Metzger, Allen Wikgren; apparatum criticum recensuerunt et editionem novis curis elaboraverunt Kurt Aland et Barbara Aland una cum Instituto studiorum textus Novi Testamenti Monasteriensi (Westphalia). 26th edition. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1979; [4η ἀναθεώρησις, 1981]. • γ) Novum Τestamentum Graece; post Eberhard Nestle et Erwin Nestle; editione vicesima septima revisa; communiter ediderunt Barbara et Kurt Aland, Johannes Karavidopoulos, Carlo M. Martini, Bruce M. Metzger. Apparatum criticum novis curis elaboraverunt Barbara et Kurt Aland una cum Instituto Studiorum Textus Novi Testamenti Monasterii Westphaliae. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1993; [9η ἀναθεώρησις, 2006]. • δ) The Greek New Testament. Edited by Kurt Aland, Matthew Black, Carlo M. Martini, Bruce M. Metzger, and Allen Wikgren; in cooperation with the Institute for New Testament Textual Research, Münster/Westfalia, under the direction Kurt Aland and Barbara Aland. Third edition, corrected (1983). United Bible Societies. Printed in West Germany by Biblia-Druck GmbH Stuttgart. • ᾿Ελήφθησαν ὑπόψιν σποραδικῶς κυρίως γιὰ ἔλεγχο στὶς παραπομπὲς παραλλήλων χωρίων καὶ ὄχι γιὰ τὸ βιβλικὸ κείμενο.
– ῾Η Καινὴ Διαθήκη, μὲ μετάφρασι Νικολάου ᾿Ι. Σωτηροπούλου, ἔκδοσις ᾿Αδελφότητος «῾Ο Σταυρός», ᾿Αθήνα 2001. [Στὶς σημειώσεις κειμένου ἀναφέρεται ὡς Ν.Σ.].
῞Οπου χρησιμοποιοῦνται ἐκδόσεις μεμονωμένων βιβλίων τῆς ῾Αγίας Γραφῆς, ἀναφέρονται στὴν εἰσαγωγὴ κάθε βιβλίου.
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης
ἰούλιος 2017 καὶ δεκέμβριος 2018