Κείμενον τῆς Βίβλου ῾Εκατόνταρχος καὶ ἑκατοντάρχης
῾Εκατόνταρχος καὶ ἑκατοντάρχης
Κωνσταντίνου Σιαμάκη
Τὸ ἀξίωμα αὐτὸ ἀναφέρεται πρῶτα στοὺς θύραθεν ῞Ελληνες συγγραφεῖς ὡς ἑκατοντάρχης (ἰωνικὸ) ἢ ἑκατόνταρχος (ἀττικό). σ᾿ αὐτοὺς γενικῶς τὰ δεκάρχης - δέκαρχος, πεντηκοστάρχης-πεντηκόνταρχος, ἑκατοντάρχης - ἑκατόνταρχος, χιλιάρχης - χιλίαρχος, μυριάρχης - μυρίαρχος εἶναι ἀνὰ ζεῦγος ταυτόσημα, ἡ διαφορά τους μεταξὺ πρωτοκλίτων καὶ δευτεροκλίτων τύπων εἶναι κατ᾿ ἀρχὴν διαλεκτικὴ κι ἔπειτα μόνο γραμματική, καὶ σημαίνουν ἀντιστοίχως δεκανεύς, ἀνθυπολοχαγός, λοχαγός, συνταγματάρχης, καὶ στρατηγός. στοὺς ῾Εβδομήκοντα συναντῶνται οἱ τύποι δέκαρχος, πεντηκόνταρχος, ἑκατόνταρχος, χιλίαρχος· στὴν Καινὴ Διαθήκη συναντῶνται μόνο οἱ τύποι ἑκατόνταρχος - ἑκατοντάρχης, χιλίαρχος, καὶ ὁ μεταγραμμένος λατινικὸς κεντυρίων (= centurio = ἑκατόνταρχος). στοὺς περισσοτέρους θύραθεν καὶ στοὺς Ο΄ τὰ σχετικὰ ἀξιώματα ἀφοροῦν στὴν ἑλληνικὴ καὶ μακεδονικὴ στρατιωτικὴ πραγματικότητα ἢ ὡς μεταφράσματα στὴν ἰσραηλιτικὴ καὶ στὴν ἀσιατικὴ γενικῶς. σὲ μερικοὺς θύραθεν τῶν ἑλληνιστικῶν κι ἑλληνορρωμαϊκῶν χρόνων (Πολύβιος, Πλούταρχος) τὸ χιλίαρχος καὶ στὴν Καινὴ Διαθήκη τὰ ἑκατόνταρχος - ἑκατοντάρχης, χιλίαρχος ἀφοροῦν στὴ ῥωμαϊκὴ στρατιωτικὴ πραγματικότητα· καὶ μεταφράζονται ἔτσι ἀντιστοίχως τὰ centurio καὶ tribunus militum = δήμαρχος ὁπλιτῶν· καὶ στοὺς Ο΄, προκειμένου μόνο γιὰ τὴν ἰσραηλιτικὴ πραγματικότητα, τὸ χιλίαρχος σημαίνει καὶ συνταγματάρχης καὶ δήμαρχος.
῾Η ἐπανεμφάνισι στὴν Καινὴ Διαθήκη τοῦ πρωτοκλίτου τύπου ἑκατοντάρχης δὲν εἶναι οὔτε τυχαία οὔτε ἁπλῶς γραμματικὴ ἢ διαλεκτική. ἔχω παρατηρήσει ὅτι ἑκατόνταρχος στὸ Κατὰ Ματθαῖον στὸ Κατὰ Λουκᾶν καὶ στὶς Πράξεις καὶ κεντυρίων στὸ Κατὰ Μᾶρκον λέγεται ὁ ἀξιωματικὸς τοῦ στρατοῦ (ποὺ ἦταν καὶ ἀστυνομία), ἐνῷ ἑκατοντάρχης στὶς Πράξεις, ὅπου μόνο συναντᾶται, λέγεται ὁ ἀξιωματικὸς τοῦ σωφρονιστικοῦ συστήματος, δηλαδὴ ὁ δεσμοφύλακας τῶν φυλακῶν ἢ τῶν μεταγωγῶν φυλακισμένων. στοὺς μὲν τρεῖς προειρημένους εὐαγγελιστάς, ὅπου ἐννοεῖται πάντοτε ὁ ἀξιωματικὸς τοῦ στρατοῦ, λέγεται ἢ ἑκατόνταρχος (Ματθαῖος, Λουκᾶς) ἢ κεντυρίων (Μᾶρκος), στὶς δὲ Πράξεις, ὅπου ἐννοοῦνται καὶ οἱ δυὸ ἀξιωματικοί, ἑκατόνταρχος μὲν λέγεται ὁ ἀξιωματικὸς τοῦ στρατοῦ (Πρξ 21,32· 22,25· 26· 23,17· 23), ἑκατοντάρχης δὲ ὁ δεσμοφύλακας ἢ φρουρὸς τῶν μεταγωγῶν φυλακισμένων (Πρξ 10,1· 22· 24,23· 27,1· 6· 11· 31· 43· 28,16). εἶναι δὲ οἱ ἑκατόνταρχοι τῶν Εὐαγγελίων δύο, ὁ τῆς Καπερναοὺμ (Μθ 8,5· 8· 13 = Λκ 7,2· 6) καὶ ὁ τῆς σταυρώσεως τοῦ Κυρίου (Μθ 27,54 = Λκ 23,47 = Μρ 15,39· 44· 45) καὶ τῶν Πράξεων οἱ ὑφιστάμενοι τοῦ χιλιάρχου Κλαυδίου Λυσίου (Πρξ 21,32· 22,25· 26· 23,17· 23). οἱ δὲ ἑκατοντάρχαι ὅλοι εἶναι τρεῖς, ὁ Κορνήλιος (Πρξ 10,1· 22), ὁ ἐν Καισαρείᾳ ἀρχιφρουρὸς τοῦ δεσμίου Παύλου στὸ πραιτώριον τοῦ ῾Ηρῴδου (Πρξ 24,23), καὶ ὁ ᾿Ιούλιος ποὺ συνώδευσε τὸ δέσμιο Παῦλο ἀπὸ τὴν Καισάρεια στὴ ῾Ρώμη (Πρξ 27,1· 6· 11· 31· 43· 28,16). ἦταν καὶ οἱ τρεῖς δεσμοφύλακες. ἄξιο παρατηρήσεως εἶναι ὅτι γιὰ τοὺς ἑκατοντάρχας Κορνήλιο καὶ ᾿Ιούλιο γράφεται ὅτι αἱ σπεῖραι, στὶς ὁποῖες ἀνῆκαν, λέγονταν ᾿Ιταλικὴ καὶ Σεβαστή (Πρξ 10,1· 27,1). τέτοια ὀνόματα δὲν λέγονται γιὰ καμμία ἄλλη σπεῖρα ἢ ἄλλη ἔνοπλη μονάδα.
῾Η διάκρισι αὐτὴ μεταξὺ ἑκατοντάρχων κι ἑκατονταρχῶν τηρεῖται μὲ ἀκριβῆ καὶ ἀπαρέγκλιτη συνέπεια στὸ ἐκκλησιαστικὸ κείμενο τῆς Καινῆς Διαθήκης (τὸ ἐκδεδομένο τὸ 1904 ἀπὸ τὸ Β. ᾿Αντωνιάδη καὶ στὴ συνέχεια ἐκδιδόμενο ἀπὸ τὶς ἱερὲς συνόδους τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ τῆς ῾Ελλάδος). στὶς ἐξωεκκλησιαστικὲς ἐκδόσεις (Soden, Souter, Nestle, Aland, κλπ.) τὸ ἑκατοντάρχης συναντᾶται μὲν πάντοτε γιὰ τοὺς τρεῖς δεσμοφύλακες, ἀλλὰ συναντᾶται ἀρκετὲς φορὲς καὶ ὡς ὑποκατάστατο τοῦ ἑκατόνταρχος γιὰ τοὺς ἀξιωματικοὺς τοῦ στρατοῦ· ἀκόμη καὶ ὅταν πρόκηται γιὰ τὸν ἴδιο ἑκατόνταρχο καὶ σὲ δύο διπλανοὺς στίχους, ποὺ στὸν ἕναν γράφεται ἑκατόνταρχος καὶ στὸν ἄλλο ἑκατοντάρχης (Μθ 8,5· Λκ 7,6· 23,47· Πρξ 21,32· 22,26· 23,17· 23). αὐτὸ ὀφείλεται στὸ ὅτι τὰ χειρόγραφα βατικανό, σιναϊτικό, κι ἀλεξανδρινό (02, 01, 03), στὰ ὁποῖα στηρίζονται κατ᾿ ἀποκλειστικότητα οἱ προειρημένες ἐκδόσεις, ἔχουν καὶ κληρονομοῦν σ᾿ αὐτὲς αὐτὴ τὴ σύγχυσι· καὶ συμβαίνει ἐπειδὴ τὰ ἐν λόγῳ χειρόγραφα ἀνήκουν στὴ φθαρμένη παπυρικὴ παράδοσι κειμένου, ἢ καὶ ἀλεξανδρινὴ λεγομένη. ἐνῷ ἡ ἀπολύτως συνεπὴς καὶ ἀκριβὴς ὡς πρὸς αὐτὸ τὸ ὄνομα ἔκδοσι τοῦ ᾿Αντωνιάδου στηρίζεται στὴ μὴ φθαρμένη περγαμηνὴ παράδοσι κειμένου, τὴν ἄλλως λεγομένη καὶ ἀντιοχειανὴ ἢ κωνσταντινουπολιτικὴ ἢ εὐστοχώτερα ἐκκλησιαστική.
Οἱ μεταφρασταὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης ἰσοπέδωσαν μεταφραστικῶς τὰ δυὸ ὀνόματα, ἐπειδὴ δὲν κατάλαβαν τὴ διαφορά, ὅπως ἄλλωστε καὶ ὁποιοιδήποτε ἄλλοι μεταφρασταὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἀρχαῖοι καὶ νεώτεροι, ὁποιασδήποτε γλώσσης, καὶ οἱ ἐκδότες τοῦ κειμένου τῆς Καινῆς Διαθήκης οἱ ἐκτὸς ᾿Εκκλησίας, καὶ οἱ ἀρχαῖοι γραφεῖς ἢ μπαλωματῆδες τῶν ἀλεξανδρινῶν χειρογράφων. οἱ Τρεμπέλας, Βέλλας, καὶ ἄλλοι μεταφράζουν καὶ τὰ τρία ὀνόματα πάντοτε «ἑκατόνταρχος». ἀπὸ τοὺς τῆς ὁμάδος τοῦ ᾿Αγουρίδου τὸ μὲν ἑκατόνταρχος ὁ μεταφραστὴς τοῦ Ματθαίου τὸ ἀφήνει «ἑκατόνταρχος» (καὶ ὁ τοῦ Μάρκου τὸ κεντυρίων τὸ μεταφράζει ἐπίσης «ἑκατόνταρχος»), ὁ μεταφραστὴς τοῦ Λουκᾶ δύο φορὲς τὸ ἀφήνει «ἑκατόνταρχος» καὶ μία τὸ μεταφράζει μὲ τὸ ἀκαθόριστο «ἀξιωματικός»· καὶ ὁ τῶν Πράξεων πάντοτε «ἀξιωματικός»· τὸ δὲ ἑκατοντάρχης τῶν Πράξεων τὸ μεταφράζει δύο μόνο φορές, ὅταν πρόκηται γιὰ τὸν Κορνήλιο, «ἑκατόνταρχος», ὅπως τὸν λὲν καὶ στὸ σχετικὸ μάθημα τῶν κατηχητικῶν, τὶς δὲ ἄλλες 7 φορὲς «ἀξιωματικός».
Σὲ μιὰ σωστὴ μετάφρασι τῆς Καινῆς Διαθήκης τὰ δυὸ ὀνόματα, τόσο ἐπειδὴ εἶναι λεκτικῶς εὐνόητα ὅσο κι ἐπειδὴ ἱστορικῶς σημαίνουν δυὸ διαφορετικὰ πράγματα, πρέπει νὰ παραμένουν ὅπως ἔχουν. τὸ δὲ κεντυρίων σημαίνει καὶ τὶς τρεῖς φορὲς τὸν ἑκατόνταρχον τοῦ στρατοῦ.
(Συμβολή, τεῦχος 15, ᾿Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2006)