1. Βίβλος Κείμενον τῆς Βίβλου Πῶς ἐκπονήθηκε ἡ πατριαρχικὴ ἔκδοσι τῆς Καινῆς Διαθήκης;

 

Πῶς ἐκπονήθηκε

 

ἡ πατριαρχικὴ ἔκδοσι τῆς Καινῆς Διαθήκης;

 

 

Τὸ κείμενο ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἡ εἰσαγωγὴ τῆς Καινῆς Διαθήκης, ποὺ μὲ πατριαρχικὴ ἀνάθεσι ἐξέδωκε ὁ Βασίλειος Ἀντωνιάδης (1851-1932), βαρὺς ἐπιστήμων τῆς ἑλληνικῆς, σεμνὸς καὶ ἀκάματος στὰ βιβλικὰ κείμενα, Παλαιᾶς καὶ Καινῆς Διαθήκης, καὶ ὄχι μόνο, καθηγητὴς τῆς θεολογικῆς σχολῆς τῆς Χάλκης, πολυγράφος καὶ πολύγλωσσος. Ὁ ἴδιος δὲν τὸ ὀνομάζει οὔτε πρόλογο οὔτε εἰσαγωγή. Τὸ προτάσσει ἁπλῶς χωρὶς τίτλο στὴν Α΄ καὶ Β΄ ἔκδοσι (1904 καὶ 1912 ἀντιστοίχως). Σ’ αὐτὸ ἐκθέτει τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐργάστηκε ἐπὶ 6 χρόνια, γιὰ ν’ ἀποκτήσῃ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τὴ δική της Καινὴ Διαθήκη καὶ νὰ παραι­τηθῇ ἀπὸ τὴ χρῆσι προτεσταντικῶν ἐκδόσεων, ποὺ δὲν ἀποτελοῦν καύχημα τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου.

Ἡ κριτικὴ ἔκδοσι τοῦ Ἀντωνιάδου εἶναι αὐθεντικὴ μοναδικὴ καὶ ἀσύγκριτη. Καταρτίστηκε μὲ βάσι τὰ ἀξιοπιστότερα χειρόγραφα τῶν Εὐαγγελίων, Πράξεων, Ἐπιστολῶν καὶ Ἀποκαλύψεως, ποὺ εἶχε σὲ χρῆσι ἡ ζῶσα Ἐκκλησία ἀπὸ τοὺς πρώτους αἰῶνες, καὶ στὴ διαδρομὴ τῶν δύο χιλιετηρίδων ἔμειναν σχεδὸν ἀναλλοί­ωτα, καθὼς παρουσίαζαν ἐλάχιστες ἐπουσιώδεις διαφορές.

Τὴν ὤθησι στὸν Β. Ἀντωνιάδη ἔδωσε ὁ πιστὸς καὶ λόγιος πατριάρχης Κων­σταντινουπόλεως Κωνσταντῖνος Ε΄ (Βαλλιάδης), ποὺ ὡς ἀρχιμανδρίτης σπούδασε καὶ στὴ Δύσι, ὅπου ἰδίοις ὄμμασι διαπιστώνοντας τὴν ἀθεόφοβη μεταχείρησι τῶν ἱερῶν κειμένων ἀπὸ τὰ χριστώνυμα συγκροτήματα τῆς Δύσεως, ὡδηγήθηκε στὴν ἀπόφασι, μὲ τὴν πρώτη εὐκαιρία, νὰ ἐκδώσῃ γιὰ τὴν Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία τὴν κατάλληλη Καινὴ Διαθήκη. Τὴν ἰδέα καλλιεργοῦσε ἐπὶ 18 χρόνια ὡς μητροπολίτης Χίου καὶ μὲ τὴν ἐκλογή του τὸ 1897 ὡς πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως τὴν ἔθεσε σὲ ἐφαρμογή, προκρίνοντας ὡς ἐκπονητὴ τὸν ἀπαράμιλλο ἐπιστήμονα κειμένων, τὸν ἀθόρυβο Βασίλειο Ἀντωνιάδη. Μετὰ ἀπὸ 4 χρόνια ὁ Κωνσταντῖνος Ε΄ ἐκθρονίζεται ἀπὸ τὸν ἰσχυρὸ ἀντίζηλο τοῦ θρόνου Ἰωακὶμ Γ΄ καὶ ἀποσύρεται ἥσυχα στὴ Χάλκη. Τὸ ὅραμα τῆς ἐκδόσεως ὅμως συνέχισε νὰ τὸ ἐνισχύῃ ἠθικῶς καὶ ὑλικῶς μέχρι τέλους, δαπανώντας ὅλους τοὺς προσωπικοὺς πόρους καὶ πε­θαίνοντας τὸ 1914 φτωχός.

Ἡ ἔκδοσι, ἡ σήμερα γνωστὴ ὡς πατριαρχική, κυκλοφόρησε τὸ 1904, τρία χρόνια μετὰ τὴν ἐκθρόνισι τοῦ πατριάρχου Κωνσταντίνου Ε΄. Ὡς φορεὺς τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως τῶν ἱερῶν κειμένων ἡ ἔκδοσι ἀνταποκρίθηκε πλήρως στὴν προσδοκία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καὶ ἐπὶ ἕνα αἰῶνα ἐκδιδόταν ἀπὸ τὸ πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως καὶ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος σὲ ἀλλεπάλ­λη­λες ἐκδόσεις. Τελευταίως, μὲ τὴν παραμέλησι τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, ἡ Ἀπο­στολικὴ Διακονία, στὴν ἀνάγκη νὰ κυκλοφορήσῃ μεταφρασμένη τὴν Καινὴ Διαθήκη, δέχτηκε ἐπηρεασμοὺς ἀπὸ φιλελεύθερους προτεσταντίζοντες μεταφρα­στάς, ποὺ προκρίνουν καὶ εἰσηγοῦνται σ’ αὐτὴν προτεσταντικὰ κείμενα τῆς Καινῆς Διαθήκης, κακοποιημένα ἀσυνείδητα ἢ ἐνσυνείδητα, πρόσφορα πάντως σὲ αἱρετικὲς καὶ ἀθεϊστικὲς ἑρμηνεῖες, ἐνῷ τὸ πατριαρχικὸ κείμενο κινδυνεύει νὰ λησμονηθῇ. Τὸ πρᾶγμα χρῄζει ἀμέσου ἐπανεξετάσεως ἀπὸ τὴν ἡγεσία τῆς ἑλλα­δι­κῆς Ἐκκλησίας.

Παραθέτω τὴν εἰσαγωγὴ ὅπως ἀκριβῶς τὴν ἔγραψε ὁ Β. Ἀντωνιάδης, γιὰ λόγους ἱστορικούς, ἔστω κι ἂν ἡ γλῶσσα του σήμερα δὲν εἶναι εὔληπτη. Ἐλ­πίζεται τὰ ἐξηγητικὰ σχόλια στὸ τέλος νὰ μετριάσουν κάπως τὴν ἀδυναμία αὐτή. Γιὰ λόγους πρακτικοὺς οἱ ἑνότητες τοῦ κειμένου ἀριθμήθηκαν. Συνοπτικὲς πληρο­φο­ρίες γιὰ τὴν ἐκπόνησι τῆς πατριαρχικῆς ἐκδόσεως τοῦ 1904 τῆς Καινῆς Διαθήκης δίνει ὁ Β. Ἀντωνιάδης καὶ στὴν Εἰσαγωγὴ εἰς τὴν Καινὴν Διαθήκην, ἐν Ἀθήναις 1937, σ. 214.

Τὸ δοκίμιο πέρα ἀπὸ τὸν τονισμὸ τῆς ἀνάγκης γιὰ ἐγρήγορσι τῆς ἐπισήμου Ἐκκλησίας γράφεται καὶ ὡς ἕνα μνημόσυνο τῶν δύο ἀντρῶν Κωνσταντίνου Ε΄ πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως καὶ Βασιλείου Ἀντωνιάδου, πιστῶν δούλων τοῦ Θεοῦ, ποὺ φτώχευσαν γιὰ τὴν ἀνάδειξι καὶ διασφάλισι τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, μὲ ἀφορμὴ τὴ συμπλήρωσι 100 χρόνων ἀπὸ τὴν κυκλοφορία τῆς β΄ ἐκδόσεως (1912).

 

 

[Εἰσαγωγὴ Β. ᾿Αντωνιάδου]

 

1. Κατὰ τὴν ἀπ’ ἀρχῆς ὑποβληθεῖσαν καὶ ἁρμοδίως ἐγκριθεῖσαν γνώμην τῆς ἐπιτροπείας, τῆς πρὸ πενταετίας διορισθείσης πρὸς ἔκδοσιν τῆς ΚΑΙ­ΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ, σκοπὸν προέθετο ἡ ἔκδοσις αὕτη τὴν κα­τὰ τὸ ἐνὸν ἀποκατάστασιν τοῦ ἀρχαιοτέρου κει­μένου τῆς ἐκκλησιαστικῆς παρα­δό­σεως, καὶ μά­λιστα τῆς Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως. Τοιοῦτον δὲ ἔχουσα σκοπὸν παρεσκευάσθη οὐχὶ ἐπὶ τῇ βάσει οἱωνδήποτε ἐντύπων ἐκδόσεων, οὐδὲ ἐπὶ τῇ βάσει τῶν πρὸς κριτικὰς ἐκδόσεις χρησιμο­ποι­ου­μένων μεγάλων καὶ μεγάλοις γράμμασι γεγραμμένων κωδίκων, ἀλλ’ ἐπὶ τῇ βάσει ἐκείνων τῶν χειρογράφων, ὅσα συνήθως παρορῶνται, καί, κατὰ τὸ γραφικὸν λόγιον εἰπεῖν, ἀποδοκιμάζονται ὑπὸ τῶν οἰ­κο­δο­μούν­των, καὶ δὴ εἰς μὲν τὴν Ἀποκάλυψιν καὶ μέρη τινὰ τῶν Πράξεων, τὰ ἐπ’ ἐκκλησίας μὴ ἀναγινωσκόμενα, ἐπὶ τῇ βάσει ἀπο­γρά­φων βυζαντιακῶν, ὡς τὰ πολλὰ γεγραμμένων μικροῖς ἢ ἐπισεσυρμένοις γράμμασι, κατὰ τὸ πλεῖστον νεωτέρων τῆς δεκάτης ἑκατονταετηρίδος, καὶ περιεχόντων τὸ ἱε­ρὸν κείμενον ἐν συνεχείᾳ, εἰς τὰ λοιπά, τὰ ἐπ’ ἐκ­κλησίας ἀναγινωσκόμενα μέρη τῆς ἱερᾶς συλλογῆς, ἐπὶ τῇ βάσει χειρο­γράφων ὁμοίας καταγωγῆς, ἡλικίας καὶ γραφῆς, περιεχόντων τὸ ἱερὸν κείμενον κατὰ περικοπὰς ἢ ἀναγνώσματα, καὶ ἀποτελούντων τὰ οὕτω καλούμενα ἐκλογάδια (lectionaria), εἴτε ὡς Εὐαγγελιάρια, εἴτε ὡς Πρα­ξαποστόλους, καὶ εἴτε ὡς πλήρη, περιλαμβάνοντα πάν­τα τὰ ἀναγινωσκόμενα, καθ’ ὡρισμένον τι σχέδιον διανεμημένα εἰς ἁπά­σας τὰς ἡμέρας τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἐνιαυτοῦ, εἴτε ὡς ἀτελ, περιέ­χοντα μόνον τὰ ἀναγνώσματα τῶν Σαββάτων καὶ τῶν Κυριακῶν καὶ τῶν ἄλλων ἑορτα­σίμων ἢ ὡς ἑορτασίμων τιμωμένων ἡμερῶν.

2. Καὶ κατὰ τὸ κείμενον αὐτῶν ἔχουσι τὰ ἐκλογάδια δια­φορὰς πρὸς ἄλληλα. Ἐν τοῖς Εὐαγγελιαρίοις, ἧττον μὲν σαφῶς ἐν τοῖς ἀτε­λεστέροις, σαφέστερον δὲ ἐν τοῖς πληρεστέροις, καὶ μάλιστα ἐν τοῖς καθη­μερινοῖς ἀναγνώσμασι τῶν τριῶν πρώτων Εὐαγγελιστῶν, διακρί­νον­ται δύο τύποι κειμένων, τοῦ μὲν συγγενεύοντος πρὸς τὸ κείμενον τῶν συνήθων βυζαντιακῶν ἀπογράφων, τοῦ δὲ ἑτέρου πρὸς τῇ συγγενείᾳ ἐκείνῃ ἔχοντος καὶ παραλλαγάς τινας καὶ ἀναγνώσεις ἀξιοσημειώτους, ὄχι μὲν ὡς ὅλως ἀ­μαρτύρους ἄλλοθεν, ἀλλ’ ὡς ὑπεμφαινούσας ἀντι­γρα­φὴν ἐξ ἑτέρων ἀπο­γράφων. Ἡ διάκρισις τῶν δύο τύπων καὶ ἡ ἐκ διαφό­ρων ἀπογράφων ἀντιγραφὴ ἑκατέρων αὐτῶν δείκνυται καὶ ἐντεῦθεν, ὅτι τὰ Εὐαγγελιάρια, τὰ ἐν τοῖς καθημερινοῖς ἀναγνώσμασι παρουσιάζοντα παραλλαγὰς πρὸς τὸ κείμενον τῶν συνήθων βυζαντιακῶν ἀπογράφων, τὰ αὐτὰ ἐν τοῖς ἀναγνώ­σμασι τῶν ἑορτῶν καὶ τοῦ Μηνολογίου ἐπανα­λαμβάνουσι πολλάκις τὰς αὐτὰς περικοπὰς μετὰ διαφόρων γρα­φῶν, καὶ δὴ τῶν τοῦ βυζαν­τιακοῦ τύπου. Κατὰ τὴν ἀναντίρρητον μαρτυρίαν ἑξήκοντα καὶ πλέον χει­ρογράφων τῶν πληρεστέρων Εὐαγγε­λιαρίων, ὅσα ἢ ἡμεῖς αὐτοὶ παρε­βά­λομεν ἐνταῦθά τε καὶ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει (περὶ τὰ 45) ἢ χάριν ἡμῶν παρεβλή­θησαν ἐν Ἀθήναις καὶ ἐν ᾿Ιεροσο­λύ­μοις, ἢ ἄλλως παραβληθέντα ὑπ’ ἄλλων προύκειντο εἰς χρῆσιν ἡμῶν, ἀμφότεροι οἱ τύποι οὗτοι ἀνῆκον τῇ Ἐκκλησίᾳ Κωνσταντινουπόλεως καὶ ἦσαν ἐν κοινῇ καὶ ἐπισήμῳ χρήσει ἀπὸ τῆς ἐνά­της τοὐλάχιστον ἑκα­τον­ταετηρίδος μέχρι τῆς δεκάτης ἕκτης, διετηρήθη δὲ ἕκαστος τύπος οὕτως ἐπιμελῶς καὶ ἀσυγχύτως, ὥστε παρὰ τὸν μακρὸν χρόνον ὀλίγα ἀπό­γραφα καὶ περὶ ὀλίγα ἐμφαίνουσί τινα ἀλλοίωσιν ἢ ἐπί­δρασιν τοῦ ἑνὸς τύ­που ἐπὶ τοῦ ἑτέρου. Τούτου δὲ ἕνεκα ὁ γινώσκων δια­κριτικάς τινας ἀνα­γνώσεις τοῦ ἑνὸς τύπου ἀπταίστως σχεδὸν μαντεύει καὶ τὰς ἄλλας ἰδια­ζούσας ἀναγνώσεις τοῦ αὐτοῦ τύπου, καὶ ὅπερ μέγιστον, ὁ με­λε­τή­σας ἀντίγραφά τινα τοῦ ἑνὸς τύπου ὀλίγα ἔχει νὰ μάθῃ ἐκ τῆς μελέτης τῶν λοιπῶν ἀντιγράφων τοῦ αὐτοῦ τύπου.

3. Ἡ ἐν τῷ κλίματι μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς Ἐκκλησίας μεμαρτυρημένη αὕτη καὶ ἐπὶ ὀκτὼ τοὐλάχιστον ἑκατονταετηρίδας διήκουσα παρουσία καὶ ἀσύγ­χυτος σχεδὸν διαφύλαξις δύο τύπων τοῦ εὐαγγελικοῦ κειμένου ἁπλουστά­την καθ’ ἡμᾶς ἐξήγησιν ἔχει ταύτην, ὅτι ἀμφότεροι οἱ τύποι ἦσαν καὶ πρό­τερον ἐν κοινῇ καὶ ἐπισήμῳ χρήσει, ὡς ἔχοντες ὑπὲρ ἑαυ­τῶν τὸ κῦρος τῆς ἀρχαιότητος καὶ τῆς αὐθεντίας. Καὶ ὁ μὲν τύπος ὁ μᾶλλον πλησιάζων τῷ βυζαντιακῷ φαίνεται ὢν ὁ αὐτὸς τῇ ’Αντιοχικῇ ἢ Συριακῇ ἐκδόσει, διαδο­θείσῃ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν Κωνσταντινουπόλεως ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστό­μου καὶ ὕστερον, ὁ δὲ ἕτερος τύπος πιθανώ­τα­τα εἶναι ὁ αὐτὸς τῷ κειμένῳ τῷ ἀπ’ ἀρχῆς ἐν χρήσει ὄντι ἐν τῇ αὐτῇ Ἐκκλησίᾳ. Διὸ καὶ ὁ τύπος οὗτος, ὡς πρότερον ἐν χρήσει ὤν, εὑρίσκεται ἐν τῷ ἀναντιρρήτως πρότερον συ­στάντι μέρει τῶν καθημερινῶν ἀναγνω­σμάτων, ἐν ᾧ ὁ ἕτερος τύπος, ὡς ὕστερον εἰσαχθεὶς καὶ κατὰ μικρὸν δι­αδοθείς, εὑρίσκεται ἐν τοῖς ὕστερον συστᾶσι καὶ κατὰ μικρὸν συμπλη­ρωθεῖσιν ἀναγνώσμασι τοῦ Μηνολογίου.

4. Ὁμοία διάκρισις τύπων καὶ ἐν τοῖς Πραξαποστόλοις, πιθανὴ οὖσα καθ’ ἑαυτήν, ὑπεμφαίνεται μὲν ὑπὸ τοῦ ὑπ’ ἀριθμὸν 14 ἀπογράφου τῆς Θεολο­γικῆς Σχολῆς, πλὴν δὲν δύναται νὰ θεωρηθῇ ὡς ἀναντίρρητος, ἐφ’ ὅσον αἱ περὶ τὸ κείμενον αὐτοῦ παρατηρούμεναι παραλλαγαὶ ἐπιδέ­χον­ται καὶ ἄλ­λην ἐξήγησιν, δὲν μαρτυροῦνται δὲ ὁμοφώνως ὑπὸ πλειόνων, ἀρχαιοτέρων καὶ δοκιμωτέρων χειρογράφων, καὶ δὴ καὶ ἐχόντων βεβαιό­τερα τεκμήρια τῆς καταγωγῆς αὐτῶν, ὡς συμβαίνει ἐν τοῖς Εὐαγγε­λια­ρίοις.

5. Ἐν τῇ ἑξῆς ἀναγραφῇ δηλοῦνται τὰ χειρόγραφα τὰ παραβληθέντα κατά τε τὴν παρασκευὴν τοῦ κειμένου καὶ κατὰ τὴν ἀναθεώρησιν αὐτοῦ, συμπεριλαμβανομένων καὶ τῶν ὑπ’ ἄλλων χάριν ἡμῶν ἢ ἄλλως παραβλη­θέντων. Ὡς ἐπιβοηθητικῶς μόνον χρησιμοποιηθέντα, πλὴν ὀλίγων ἐξαιρέ­σεων, παρατρέχονται τὰ πολυάριθμα ἀντίγραφα τῶν ἀτελῶν Εὐαγ­γε­λιαρίων ὡς καὶ πολλὰ Τετραευάγγελα παραβληθέντα ἔν τε Κων­σταντινουπόλει καὶ ἐν Ἄθῳ. Σημειοῦνται δὲ δι’ ἀστερίσκων (προ­τασσο­μένων) τὰ ὑφ’ ἡμῶν αὐτῶν μελετηθέντα, καὶ δὴ διὰ ** τὰ κατὰ τὴν παρα­σκευὴν τοῦ κειμένου, καὶ διὰ * τὰ κατὰ τὴν ἀναθεώρησιν αὐτοῦ παρα­βληθέντα, διὰ τοῦ β τὰ Εὐαγγελιάρια τοῦ βυζαντιακοῦ τύπου, διὰ τοῦ α τὰ ἀξιοσημείωτα τῶν ἀτελῶν Εὐαγγελιαρίων καὶ Πραξαποστόλων, διὰ τοῦ † τὰ ἐν σκευοφυλακίοις φυλαττόμενα, καὶ διὰ τοῦ σ τὰ συνεχῆ κείμενα τῶν Πραξαποστόλων. Τὰ τελευταῖα ταῦτα ἐχρησιμοποιήθησαν μάλιστα μὲν διὰ τὸ ὀλιγάριθμον τῶν κατὰ περικοπὰς πληρεστέρων Πρα­ξαποστόλων, ἔπειτα δὲ διὰ τὸ ὁμοφυὲς τοῦ κειμένου αὐτῶν πρὸς τὸ ἐκείνων κείμενον.

 

6. ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΡΙΑ

** Θεολογικῆς Σχολῆς Χάλκης, 1. 3α. 4. 7 Μονῆς, καὶ 1. 2β. 5α. 6α Σχολῆς.

** Ἐμπορικῆς Σχολῆς Χάλκης, † 167. 168β. 169β. 170. 171. 172. 173.

** Μετοχίου Ἁγίου Τάφου ἐν Κωνσταντινουπόλει, 11. 272. 649.

** Ἁγίου Γεωργίου παρὰ τῇ πύλῃ Ἀδριανουπόλεως, δύο †, τὸ μὲν ἀτε­λές, τὸ δὲ πλῆρες (ἐκ τῶν τῆς Ἁγίας Σοφίας).

* Ἁγίου Δημητρίου Ταταούλων, δύο †, τὸ μὲν ἀπὸ 1550, τὸ δὲ ἀρχαι­ό­τερον β.

* Κουτλουμουσίου, 62β. 64. 65.

* Καρακάλλου, 11. 13β.

* Ξηροποτάμου, 122β.

* Ἰβήρων, 1α. 3β. 9β. 10β. 11. 12β. 13. 638. καὶ ἓν † α.

* Λαύρας, Α 72. 84. 86α. 93β. 95. 97β. 105. 111β. 113. 116β. 117. 118.

Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Ἑλλάδος, 67. 164. 186.

᾿Ιεροσολυμιάδος Βιβλιοθήκης, 9. 12. 33. 40. 95β. 152. 186β. 236. 245β. (καί τινα τῶν τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως β).

Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημείας Πετρουπόλεως, δύο, τὸ ἀπὸ 985β, καὶ τὸ ἀπὸ 1034.

 

ΠΡΑΞΑΠΟΣΤΟΛΟΙ

** Θεολογικῆς Σχολῆς, 13. 14. 15α. 9σ. 16σ. 177σ (τὸ τελευταῖον ἐλ­λι­πές).

** Ἐμπορικῆς Σχολῆς, 59. 74. 26σ. 35σ. 96σ. 133σ.

* Κουτλουμουσίου, 80σ.

* Καρακάλλου, 62.

* Ἰβήρων, 24σ. 25σ. 28σ. 29σ. 30σ. 37σ. 39σ. 52σ. 57σ. 60σ.

* Λαύρας, Β 64σ. 74. 79. 90. Γ 123. Α 65σ.

 

ΑΠΟΚΑΛΥΨΙΣ

** Ἐμπορικῆς Σχολῆς Χάλκης, 26. 96.

** Μετοχίου τοῦ Ἁγίου Τάφου ἐν Κωνσταντινουπόλει, 303.

** Κουτλουμουσίου, 82. 83. 163. 356.

** Ἰβήρων, 25. 60. 589. 594.

** Λαύρας, Α 91. Β 5. 18. 80. Ω 16 (ἐλλιπὲς) καὶ ἄλλα 8, τὸν αὐτὸν ἔχοντα τύπον τῷ Β 80.

 

7. Ὀλίγιστα τῶν χειρογράφων τούτων εἶναι ἀρχαιότερα τῆς ι΄ καὶ νεώτερα τῆς ιϚ΄ ἑκατονταετηρίδος. Ὀλίγα εἶναι καὶ τὰ ἀνήκοντα εἰς τὴν ιε΄ καὶ ιϚ΄ ἑκατονταετηρίδα. Τὰ λοιπά, τὰ μὲν κατὰ τὴν ἰδίαν μαρ­τυ­ρίαν, τὰ δὲ κατὰ πιθανωτάτην εἰκασίαν, ἀνήκουσιν εἰς τὸν μεταξὺ χρό­νον, ἀπὸ τῆς ι΄ μέχρι τῆς ιδ΄ ἑκατονταετηρίδος. Ἀλλὰ καὶ μεταξὺ τῶν νεωτέρων ὑ­πάρχουσί τινα οὐχ ἧττον δόκιμα καὶ πολιώτερα πολλῶν ἀρχαιοτέρων, ὡς ἀντίγραφα ἀρχαίων ἀπογράφων. Καὶ αὐτὸ δὲ τὸ 9 τῆς Θεολογικῆς Σχο­λῆς, χρονολογούμενον ἀπὸ τοῦ ἔτους 1688, σῴζει τινὰς ἰδιότητας τῶν ἀρχαιοτέρων, ἄλλας τε καὶ τὴν παράλειψιν τοῦ Α΄ Ἰωάννου ε΄ 7-8 περὶ τῶν τριῶν μαρτύρων ἐν τῷ οὐρανῷ.

8. Ἐπὶ τοιούτων βάσεων γενομένη ἔσχεν ὡς εἰκὸς καὶ ἡ ἔκδοσις αὕτη τὴν ἑαυτῆς κριτικὴν καθόλου μὲν περὶ τὴν ἐκλογὴν μεταξὺ τῶν δύο πα­ραλλασσόντων τύπων τοῦ εὐαγγελικοῦ κειμένου, ἰδίᾳ δὲ περὶ τὴν ἐκ­λο­γὴν μεταξὺ τῶν διαφόρων ἀναγνώσεων αὐτῶν καὶ τῶν παντὶ σχεδὸν χει­ρογράφῳ ἰδιαζουσῶν γραφῶν. Πλὴν τοιαύτη ἐγένετο χρῆσις τῆς κριτικῆς, ὥστε, τῆς στίξεως καὶ τῆς ὀρθογρα­φίας ἐξαιρου­μένης, οὐδεμία παρὰ τὸ κῦρος τῶν ὑ­ποκειμένων ἀπογράφων ἐγένετο οὔτε μετάθεσις οὔτε ὐποκα­τάστασις οὔτε προσ­θήκη οὔτε ἀφαίρεσις, ἐκτὸς εἰ μὴ ὡς σπάνιαι ἐξαιρέσεις, καὶ αὗται μετὰ ἐπαρκῶν μαρτυριῶν ἄλλοθεν1. Αἱ ἀναγνώ­σεις τοῦ βυζαντιακοῦ τύπου ὑπε­χώρησαν κατὰ κανόνα ταῖς τοῦ ἑτέρου τύπου, ὑπεχώρησαν δὲ καὶ ἐν Ματθ. ιβ΄ 25-27. 40. ιγ΄ 13. 36. ιζ΄ 22. Λουκ. κα΄ 382. Ὅπου δὲ ἡ κρίσις ἦτο ἀμφίβολος περὶ προσθήκης ἢ ἀφαιρέσεως λέξεώς τινος ἢ καὶ ῥήσεως ὅλης, ἐγράφησαν αὗται διὰ μικροτέρων γραμμάτων. Μικροτέρων γραμμάτων ἐγένετο χρῆσις καὶ εἰς ὀλίγα τινὰ χωρία, ὅσα, καίπερ μὴ ἔχοντα τὴν μαρ­τυ­ρίαν τῶν ἐκκλη­σιαστικῶν κειμένων, ὅμως διετηρήθησαν κατ’ ἐξαίρεσιν, ὡς ἐπαρκῶς μαρτυρούμενα ἄλλοθεν3. Ἡ περὶ τῆς μοιχαλίδος γυ­ναικὸς περικοπὴ τοῦ Ἰωάννου (η΄ 3-11), καίπερ μὴ συμπεριειλημμένη ἐν τῇ σειρᾷ τῶν καθημερινῶν άναγνωσμάτων τοῦ Εὐαγγελίου τούτου, ὅμως ἀπαντᾷ ἐν τοῖς Μηνολογίοις ἱκανῶν Εὐαγγελιαρίων ἔκ τε τῶν ἀτε­λῶν καὶ τῶν τελείων, καὶ δὴ τῇ 8 Ὀκτωβρίου, τῆς Ἁγίας Πελαγίας· τούτου δὲ ἕνεκα ἐτυπώθη διὰ τῶν συνήθων γραμμάτων καί, πλὴν ἐλαχίστων πα­ραλλαγῶν, ὅπως ἀναγινώσκεται ἐν τοῖς περιέχουσιν αὐτὴν ἀπο­γράφοις.

9. Ἄλλως ἔχουσι τὰ περὶ τῶν τριῶν μαρτύρων τῆς πρώτης ἐπι­στολῆς Ἰωάννου (ε΄ 7-8). Τὸ χωρίον τοῦτο οὐ μόνον κατὰ τὰς βάσεις τῆς παρούσης ἐκδόσεως, ἀλλ’ οὐδὲ κατ’ ἐξαίρεσιν ἐφαίνετο ἐγχωροῦν, ὡς ὅλως ἀμάρτυρον ἀπὸ τῶν ἐκκλησιαστικῶν κειμένων, ἀπὸ τῶν πα­τέρων καὶ διδα­σκάλων τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, ἀπὸ τῶν ἀρχαίων με­ταφράσεων, ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτέρων ἀπογράφων τῆς Σλαυϊκῆς μεταφρά­σεως, καὶ αὐτῆς ἔτι τῆς Λατινικῆς, καὶ ἀπὸ πάντων τῶν γνωστῶν ἑλλη­νικῶν χειρογράφων, τῶν γεγραμμένων ἀνεξαρτήτως τῆς κατὰ μικρὸν εἰσ­αχθείσης εἰς τὴν Βουλγάταν προσ­θήκης. Διατηρεῖται κατὰ γνώμην τῆς Ἱερᾶς Συνόδου.

 

10. Οὕτω παρασκευασθὲν καὶ ἐκτυπωθὲν τὸ κείμενον τῆς παρούσης ἐκδό­σεως διαφέρει τοῦ κειμένου τῆς ὑπὸ τῶν Βιβλικῶν Ἑταιρειῶν διαδιδο­μένης Κοινῆς Ἐκδόσεως (Textus Receptus) εἰς ἀναγνώσεις μὲν περὶ τὰς 2000, χωρία δὲ περὶ τὰ 1400, καὶ δὴ 150 Ματθαίου, 176 Μάρκου, 260 Λουκᾶ, 100 Ἰωάννου, 125 Πράξεων, 165 Ἐπιστολῶν Παύλου, 65 Ἐπιστο­λῶν Καθολικῶν καὶ τὰ λοιπὰ τῆς Ἀποκαλύψεως.

11. Ἐπιμελείας πολλῆς ἠξιώθησαν καὶ τὰ παράλληλα χωρία τά τε κατὰ νοῦν καὶ κατὰ λέξιν, πολλὰκις δὲ καὶ αὐτὰ τὰ κατ’ ἀντίθεσιν, δι’ ἣν ἔχουσι χρησιμότητα εἰς τὴν μελέτην καὶ κατανόησιν τοῦ ἱεροῦ κειμέ­νου, διεσκευά­σθησαν δὲ καὶ συνεπληρώθησαν οὕτω τὰ τῆς Κοινῆς Ἐκδό­σεως, ὥστε καὶ κατὰ τοῦτο ἡ παροῦσα ἔκδοσις διαφέρει ἐκείνης.

12. Διαφέρει δὲ οὐκ ὀλίγον καὶ εἰς τὴν στίξιν καὶ εἰς τὴν ὀρθογραφίαν καὶ εἰς τὴν δήλωσιν τῶν εἰς τὸ ἱερὸν κείμενον παρενειρομένων ῥήσεων, καὶ δὴ αἱ μὲν ἀπὸ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἰλημμέναι, ἀντὶ τῶν εἰσαγω­γικῶν, ἐδη­λώθησαν διὰ παχυτέρων γραμμάτων, αἱ δὲ ἄλλοθεν εἰλημμέναι, πρὸς διά­κρισιν ἀπ’ ἐκείνων, ἐτυπώθησαν ἀραιῶς.

13. Ἐν τέλει πρὸς ὁδηγίαν τοῦ ὀρθοδόξου πληρώματος παρετέθη πί­ναξ ἐν εἴδει Κυριακοδρομίου καὶ Ἑορτολογίου, δεικνύων τὰς καθ’ ἁπά­σας τὰς Κυριακὰς καὶ τὰς ἑορτασίμους ἡμέρας ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλη­σίᾳ ἀναγι­νωσκομένας περικοπὰς ἐκ τῶν Εὐαγγελίων, τῶν Πράξεων καὶ τῶν Ἐπι­στολῶν.

14. Κατὰ τὰ ἔργα τῶν ἀνθρώπων ἔχει βεβαίως καὶ ἡ ἔκδοσις αὕτη, καὶ μά­λιστα ὡς πρώτη ἀπόπειρα ἐν τῷ εἴδει τούτῳ, τὰς ἰδίας κῆρας. Ἀλλ’ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ οὐ δέδεται ταῖς τῶν ἀνθρώπων ἀτελείαις· «δύ­ναμις γὰρ Θεοῦ ἐστιν εἰς σωτηρίαν παντὶ τῷ πιστεύοντι».

 

Ἐν τῇ κατὰ Χάλκην Θεολογικῇ Σχολῇ, τῇ 22 Φεβρουαρίου 1904.

 

 

Η ΕΠΙΤΡΟΠΕΙΑ

 

Ο ΣΑΡΔΕΩΝ ΜΙΧΑΗΛ

Ο ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ

Β. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ (εἰσηγητής).

 

 

ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (ΤΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ)

 

1) Οὕτως ἐν Μάρκῳ ιβ΄ 29 ἀντὶ τῆς γραφῆς τῶν χειρογράφων πάντων (τῶν) ἐντολῶν ἐκρίθη νὰ ἐκδοθῇ πάντων ἐντολή.

2) Ἀξιοσημείωτος ἐξαίρεσις εἶναι ἡ ἐν Λουκᾷ δ΄ 44 προτίμησις τῆς βυζαντιακῆς ἀναγνώσεως Γαλιλαίας ἀντὶ τῆς ἀναγνώσεως Ἰουδαίας τοῦ ἑτέρου τύπου, καὶ Λουκ. ιβ΄ 48 παρέθεντο ἀντὶ παρέθετο.

3) Ὡς τοιοῦτον εἶναι ἀξιοσημείωτον τὸ Πράξ. η΄ 37, ἔχον τὴν μαρτυρίαν καὶ τοῦ Β 64 τῆς Λαύρας.

 

 

 

Σχόλια (᾿Αθ. Γ. Σιαμάκη)

 

Στὴν παράγραφο 1. Ἡ προσπάθεια τοῦ Β. Ἀντωνιάδου ν’ ἀποκατα­στήσῃ τὸ ἀρχαιότερο κείμενο τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως δὲν ἔχει σχέσι μὲ τὴν ξύλινη συρραπτικὴ ἐπιδεξιότητα τῶν Εὐρωπαίων, ἀλλ’ εἶναι ἀμιγὴς ἐπιστήμη ποὺ ὁρμᾶται ἀπὸ τὴ βαθειὰ πίστι καὶ τὸν ἱερὸ πόθο του νὰ δώσῃ στὴν ἐκκλησία ἕνα κείμενο συμπαγές, ἀξιόπιστο, ἐκκλησιαστικό, ἀναντίρρητο. Αὐτὸς ἐξ ἄλλου ἦταν καὶ ὁ σκοπὸς καὶ τὸ ὅραμα ὄχι μόνο τοῦ ἐκπονητοῦ ἀλλὰ καὶ τῆς πατριαρχικῆς Ἐπιτροπῆς (Σάρδεων Μιχαὴλ καὶ Σταυρουπόλεως Ἀποστόλου), ποὺ τέθηκε ἀπὸ τὴν ἀρχή, σὲ ἀντίθεσι μὲ τοὺς δυτικούς, ποὺ μὲ τὶς ἀντιεκκλησιαστικὲς καὶ ἐμπορικὲς ἐκδόσεις τους ἀπέβλεπαν κάθε φορὰ μᾶλλον στὸ νὰ ἐντυπωσιάσουν καὶ νὰ πωλήσουν. Ἔτσι ἐξηγεῖται ἡ στροφὴ τοῦ Β. Ἀντωνιάδου πρὸς τὰ μικρογράμματα ἐκ­λογάδια (Εὐαγγελιάρια καὶ Πραξαποστόλους), τῶν ὁποίων τὸ κείμενο τὸ πρόσεχε ἡ θεματοφύλακας Ἐκκλησία σὰν τὰ «μάτια» της καὶ τὸ διατή­ρησε ἐπὶ αἰῶνες ἀλώβητο. Ἂς σημειωθῇ ὅτι τὰ πλήρη Εὐαγγελιάρια καὶ οἱ Πραξαπόστολοι, ὅροι ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ Β. Ἀντωνιάδης, ἦταν ὅλη ἡ Καινὴ Διαθήκη, χωρισμένη κατάλληλα σὲ ἑνότητες γιὰ τὴν καθημερινὴ λατρευτικὴ χρῆσι τῆς Ἐκκλησίας. Ἐδῶ φαίνεται μιὰ πολὺ λεπτὴ χορδὴ τῆς πρώτης καὶ ἀνόθευτης ἐκκλησιαστικῆς εὐαισθησίας, νὰ προσφέρῃ ὅλο τὸ κείμενο τῆς Καινῆς Διαθήκης στοὺς πιστούς της σὲ ἕνα χρόνο. Ἐνῷ τὰ ἀτελῆ εἶναι τὰ Εὐαγγελιάρια καὶ οἱ Πραξαπόστολοι, στὰ ὁποῖα συμπεριλαμβάνονται ἐλά­χιστα μέρη τοῦ συνόλου τους, ὅσα ἐπικράτησε νὰ διαβάζωνται μόνο τὶς Κυριακὲς τὰ σάββατα καὶ τὶς ἑορτάσιμες ἡμέρες.

 

Στὴν παράγραφο 2. Φαίνεται ἡ εὐχέρεια καὶ ἐμπειρία τοῦ ἐπιστή­μονος γύρω ἀπὸ τὴν ἀξιολόγησι τῶν χειρογράφων. Στὰ Εὐαγγελιάρια δια­κρίνει δύο τύπους κειμένων. Ὁ ἕνας ἀκολουθεῖ τὰ συνήθη βυζαντινὰ ἀπόγραφα (ὡς ἀπόγραφα ἐννοεῖ φυλαγμένα ἀρχαῖα ἀντίγραφα χειρογρά­φων. Σήμερα ὁ ὅρος ἀπόγραφα στὴ γλῶσσα τῆς παλαιογραφίας σημαίνει τὸ πρῶτο σῳζόμενο ἀντίγραφο πρωτότυπου χειρογράφου), ἐνῷ ὁ ἄλλος τύπος συγγενεύει μὲν μὲ αὐτά, ἀλλὰ παρουσιάζει καὶ κάποιες ἀξιοση­μεί­ωτες διαφορετικὲς ἀναγνώσεις, ποὺ προδίδουν ἀντιγραφὴ ἀπὸ ἄλλα ἀπό­γραφα, ἐπίσης ἀρχαῖα. Τὸ παρατήρησε αὐτὸ στὶς ἐπαναλαμβανόμενες πε­ρικοπές, καθὼς αὐτὲς ἔχουν μεταξύ τους τὶς ἴδιες διαφορετικὲς ἀναγνώ­σεις. Ἡ ἐξέτασι τῶν δύο τύπων κειμένων σὲ περισσότερα ἀπὸ 60 χει­ρόγραφα εἶχε ὡς εὐχάριστο ἀποτέλεσμα τὴν ἐξακρίβωσι-εὕρημα τοῦ Β. Ἀντωνιάδου, ὅτι καὶ οἱ δύο τύποι κειμένων ἀνῆκαν στὴν Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ ἦταν σὲ κοινὴ καὶ ἐπίσημη χρῆσι σ’ αὐτὴν τοὐ­λάχιστον γιὰ 8 αἰῶνες (Θ΄-ΙΖ΄). Διατηρήθηκαν δὲ παράλληλα καὶ οἱ δύο τύποι ἀκέραιοι καὶ ἀσύγχυτοι ἢ μὲ ἐλάχιστες καὶ ἀσήμαντες ὀρθογραφικὲς κυρίως ἀλληλλεπιδράσεις τοῦ ἑνὸς πάνω στὸν ἄλλο καθ’ ὅλο αὐτὸ τὸ μακρὸ διάστημα. Αὐτὸς εἶναι ὁ σεβασμὸς καὶ τὸ δέος ποὺ ἔχει καὶ καλ­λιερ­γεῖ ἡ ἐκκλησία πάνω στὰ ἱερὰ κείμενα.

 

Στὶς παράγραφους 3 καὶ 4. Ἡ διαπίστωσι τῶν δύο τύπων κειμένων ἔχει καὶ ἄλλη προέκτασι, ὅτι καὶ οἱ δύο ἔχουν τὸ κῦρος τῆς ἀρχαιότητος. Προφανῶς, ὅπως τοὺς σεβάστηκε ἡ ἐκκλησία κατὰ τοὺς 8 αἰῶνες (Θ΄-ΙΖ), ἔτσι καὶ πολὺ περισσότερο τοὺς διατήρησε καὶ στοὺς ἀρχαιότερους τοῦ Θ΄ αἰῶνος χρόνους, σχεδὸν ἀπ’ ἀρχῆς, ἀσύγχυτους καὶ ἀνόθευτους, καὶ στοὺς μετέπειτα τοῦ ΙΖ΄ αἰῶνος χρόνους μέχρι σήμερα. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι οἱ δύο τύποι κειμένων κατεβάζουν ἕνα κείμενο ἀπὸ τὰ ἀποστολικὰ χρόνια μέχρι σήμερα ὁμοιογενὲς καὶ ἀναλλοίωτο, ποὺ φέρει τὴ σφραγῖδα τοῦ ζωντανοῦ καὶ ἀνύστακτου φύλακα, τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ ὁ μὲν ἕνας τύπος, αὐτὸς ποὺ συγγενεύει μὲ τὰ βυζαντινὰ ἀπόγραφα, προέρχεται ἀπὸ τὴν Ἀντιοχειανὴ ἐκκλησία καὶ διαδόθηκε στὴν ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπὸ τὸν Ἰωάννη Χρυσόστομο, ὁ δὲ ἄλλος τύπος, ποὺ περιέχει καὶ κάποιες ἀξιο­σημείωτες διαφορετικὲς ἀναγνώσεις, εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀπὸ τὴν ἀρχὴ εἶναι σὲ χρῆσι στὴν ἐκκλησία. Στὶς Πράξεις καὶ στοὺς Ἀποστόλους δὲν φαίνεται τόσο καθαρὰ ἡ ὕπαρξι τῶν δύο τύπων, ὅσο στὰ Εὐαγγελιάρια. Πορίσματα τοῦ Β. Ἀντωνιάδου σίγουρα καὶ ἀπρόσβλητα.

 

Στὶς παραγράφους 5 καὶ 6. Ὁ Β. Ἀντωνιάδης, ἐπιθυμώντας ὁ κόπος του νὰ φέρῃ πλήρη διαφάνεια ὡς πρὸς τὸν ἐπιστημονικὸ τρόπο ἐργασίας του, παραθέτει μεθοδικὸ πίνακα τῶν χειρογράφων ποὺ χρησιμοποίησε γιὰ τὴν παρασκευὴ τῆς κριτικῆς ἐκδόσεως τοῦ πατριαρχικοῦ κειμένου τῆς Καινῆς Διαθήκης. Σημειώνει μὲ

** τὰ χειρόγραφα ποὺ μελέτησε - ἀντιπαρέβαλε ὁ ἴδιος, ἤτοι 20 Εὐαγγελιάρια, 12 Πραξαποστόλους, καὶ 24 Ἀποκάλυψι, συνολικῶς 56.

* τὰ χειρόγραφα ποὺ μελέτησε - ἀντιπαρέβαλε ὁ ἴδιος κατὰ τὴν ἔκ­δο­σι τοῦ ἀναθεωρημένου ἀπ’ αὐτὸν κειμένου, ἤτοι 29 Εὐαγγελιάρια καὶ 18 Πραξαποστόλους, συνολικῶς 47.

β τὰ βυζαντινὰ («βυζαντιακοῦ τύπου») Εὐαγγελιάρια καὶ Πραξα­πο­στόλους.

α τὰ ἀξιοσημείωτα ἀτελῆ Εὐαγγελιάρια καὶ Πραξαποστόλους.

† τὰ χειρόγραφα ποὺ φυλάσσονται σὲ σκευοφυλάκια ναῶν.

σ τὰ συνεχῆ κείμενα τῶν Πραξαποστόλων.

Τὸ σύνολο τῶν μελετηθέντων καταγραμμένων καὶ ὠνομασμένων χει­ρογράφων ἀπὸ τὸν Β. Ἀντωνιάδη εἶναι 117. Σ’ αὐτὰ πρέπει νὰ προστεθοῦν καὶ πολλὰ ἄλλα, τὰ ὁποῖα δὲν καταγράφει καὶ δὲν ὀνομάζει· τῶν χειρο­γρά­φων αὐτῶν κάνει ἁπλῆ μνεία λέγοντας· «Παρατρέχονται... πολυάριθ­μα ἀντίγραφα τῶν ἀτελῶν Εὐαγγελιαρίων, ὡς καὶ πολλὰ Τετρα­ευάγ­γελα», καθὼς «καί τινα τῶν τοῦ ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως», τὰ ὁποῖα ἀνε­βάζουν κατὰ πολὺ τὸ σύνολο τῶν μελετηθέντων χειρογράφων, πάνω στὰ ὁποῖα στηρίχθηκε ἡ πατριαρχικὴ ἔκδοσι. Διότι καὶ αὐτὰ τὰ δούλεψε· τὰ ἀντιπαρέβαλε στὴν Κωνσταντινούπολι, στὸν Ἄθω, καὶ στὰ Ἰεροσόλυμα (τὰ τῶν Ἰεροσολύμων ἀντιπαραβλήθηκαν φιλικῶς ἀπὸ ἄλλους γιὰ λογαριασμό του), καὶ τὰ ἐπωφελήθηκε ὅλα παντοιοτρόπως.

Ἀπὸ τὰ 117 χειρόγραφα τὰ 63 εἶναι Εὐαγγελιάρια, τὰ 30 Πραξα­πό­στολοι, καὶ τὰ 24 Ἀποκάλυψι.

Ἀπὸ τὰ 117

τὰ 19 εἶναι (β) βυζαντινὰ (βυζαντιακὰ) Εὐαγγελιάρια. (Βυζαντινὰ (β) εἶναι, ὅπως προείπαμε, καὶ μερικὰ ἀκόμη χφφ ποὺ δὲν τὰ ἀριθμεῖ).

τὰ 6 (+) σκευοφυλακίων Εὐαγγελιάρια,

τὰ 6 (α) ἀξιοσημείωτα ἀτελῆ Εὐαγγελιάρια,

τὸ 1 (α) Πραξαπόστολος,

τὰ 20 συνεχῆ κείμενα Πραξαποστόλων, ὅπως τὰ χαρακτηρίζει.

Τὰ ὑπόλοιπα ἀπαριθμεῖ χωρὶς χαρακτηρισμό. Δύο χειρόγραφα τὰ χα­ρακτηρίζει ἐλλιπῆ. Κάποια λίγα χειρόγραφα ἀντιπαραβλήθηκαν ὄχι ἀπὸ τὸν ἴδιο, ὅπως ἐλέχθη, ἀλλὰ ἀπὸ τρίτους, καὶ χρησιμοποίησε τὴ δουλειά τους ὑποβοηθητικῶς.

Τὰ παραπάνω χειρόγραφα Εὐαγγελιάρια, Πραξαποστόλους, καὶ Ἀπο­κάλυψι, ἐρεύνησε σὲ 13 βιβλιοθῆκες (Θεολογικῆς Σχολῆς Χάλκης, Ἐμ­πορικῆς Σχολῆς Χάλκης, Μετοχίου Ἁγίου Τάφου στὴν Κωνσταν­τι­νούπολι, Ἁγίου Γεωργίου τῆς πύλης Ἀδριανουπόλεως, Ἁγίου Δημητρίου Τα­ταούλων, μονῶν Κουτλουμουσίου, Καρακάλλου, Ξηροποτάμου, Ἰβήρων, Λαύρας, Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Ἑλλάδος, Βιβλιοθήκης πατριαρχείου Ἰεροσολύμων, Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Πετρουπόλεως). Ὅλες αὐτὲς οἱ βιβλιοθῆκες, ἐκτὸς ἀπὸ δύο, εἶναι σὲ λατρευτικοὺς χώρους, στοὺς ὁποίους ἐν πολλοῖς τὰ χειρόγραφα χρησιμοποιοῦνταν στὴ λατρεία καὶ φυλάσσονταν ἐπιμελῶς. Εἶναι δὲ ὅλα καλὰ διατηρημένα καὶ εὔχρηστα.

 

Στὴν παράγραφο 7. Ὁ Β. Ἀντωνιάδης δὲν παραλείπει νὰ δώσῃ καὶ τὰ χρονικὰ πλαίσια μέσα στὰ ὁποῖα γράφτηκαν τὰ χειρόγραφα ποὺ χρησι­μο­ποίησε γιὰ τὴν παρασκευὴ τοῦ ἐκκλησιατικοῦ κειμένου τῆς ἐκδόσεώς του. Συγκεκριμένως γράφει ὅτι ἡ πλειονότητα τῶν χειρογράφων χρονολογοῦν­ται ἀπὸ τὸ Ι΄ μέχρι τὸν ΙΔ΄ αἰῶνα. Λίγα εἶναι τὰ ἀρχαιότερα τοῦ Ι΄ αἰῶνος, ὅπως λίγα ἐπίσης εἶναι καὶ τὰ νεώτερα τοῦ ΙΔ΄ αἰῶνος. Κάποια ἀπὸ τὰ τελευταῖα, ὡς ἀντίγραφα ἀρχαίων χειρογράφων, εἶναι δοκιμώτερα καὶ ἀπὸ ἄλλα ἀρχαιότερά τους.

 

Στὶς παραγράφους 8, 9 καὶ 10. Διαισθανόμενος ὁ Β. Ἀντωνιάδης ὅτι θεολόγοι τῆς Δύσεως, ἀλλὰ καὶ δικοί μας, ὅπως γνωστῆς ὁμά­δος «βιβλικῶν» τῶν νεωτέρων χρόνων, δυτικίζοντες, κινούμενοι ἀπὸ τυχὸν αἰσθήματα ἀντιζηλίας ἢ ἀπὸ διάθεσι ὑποτιμήσεως τῆς ἐπιστημοσύνης καὶ τῆς καταλληλότητός του γιὰ ἕνα τέ­τοιας βαρύτητος ἔργο, θ’ ἀμφισβητήσουν τὴν ἔκδοσί του ὡς ἔκδοσι ποὺ τη­ρεῖ πλήρως τὶς προδιαγραφὲς μιᾶς κριτικῆς ἐκδόσεως, τονίζει ἐκ προοιμίου τοὺς συγκεκριμένους τομεῖς ἔρευνας, στοὺς ὁποίους ἀσκεῖ κριτική, καὶ ἀ­πο­φράσσει τὰ στόματα τῶν «καλοθελητῶν». Κριτικὴ λοιπὸν ὁ Β. Ἀντω­νιά­δης ἀσκεῖ α) στὴν ἐπιλογὴ τῶν χειρογράφων, β) στὴν ἐπιλογὴ τῶν δύο τύ­πων κειμένων Ἀντιοχειανοῦ καὶ Βυζαντινοῦ (βυζαντιακοῦ) κατὰ περί­πτωσι, καὶ γ) στὴν ἀξιολόγησι καὶ ἐπιλογὴ μιᾶς μόνο ἀναγνώσεως ἀνά­με­σα στὶς πολλές. Γιὰ τὴν ἐπιλογὴ τῶν χειρογράφων σημειώνει ὅτι ἡ ἔκδοσί του, ἔχοντας ἀντικειμενικὸ σκοπὸ «τὴν ἀποκατάστασιν τοῦ ἀρχαιοτέρου κειμένου τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως, καὶ μάλιστα τῆς Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως... παρεσκευάσθη οὐχὶ ἐπὶ τῇ βάσει οἱωνδήποτε ἐντύπων ἐκδόσεων, οὐδὲ ἐπὶ τῇ βάσει τῶν πρὸς κριτικὰς ἐκδόσεις χρησι­μοποιουμένων μεγάλων καὶ μεγάλοις γράμμασι γεγραμ­μένων κωδίκων, ἀλλ’ ἐπὶ τῇ βάσει ἐκείνων τῶν χειρογράφων, ὅσα συνή­θως παρορῶνται, καί, κατὰ τὸ γραφικὸν λόγιον εἰπεῖν, ἀποδοκιμάζονται ὑπὸ τῶν οἰκοδο­μούντων» (παράγρ. 1). Μὲ τὴ φράσι του αὐτὴ (οἱωνδήποτε ἐντύπων ἐκ­δό­σεων), ὄχι μόνο ἀπαγορεύει νὰ τοῦ κάνουν αὐτοὶ κριτική, ἀλλὰ προ­λα­βαί­νει, καὶ μὲ γραφικὸ χωρίο ἀσκεῖ αὐτὸς ἔμμεση πλὴν οὐσιώ­δη κριτικὴ στὴ νοοτροπία τους, νὰ περιφρονοῦν τὰ ἔγκυρα καὶ δόκιμα χειρόγραφα καὶ νὰ χρησιμοποιοῦν ὅσα, παρ’ ὅλη τὴ φαντασμαγορία τους, στε­ροῦνται δοκιμό­τητος ἢ εἶναι ἔντυπες ἐκδόσεις. Παραβάλλει τὴν ἀρνη­τικὴ καὶ ἐθελόκακη νοοτροπία τους μὲ ἐκείνην τῶν Ἰσραηλιτῶν, οἱ ὁποῖοι ἀπέρριψαν τὸ θεμε­λιῶδες λιθάρι καὶ χρησιμοποίησαν ἄλλους λίθους ἐλαχίστης οἰκοδομικῆς ἀξίας, χωρὶς βεβαίως ἡ ἐπιλογή τους αὐτὴ ν’ ἀκυρώνῃ τὴν ἀξία του, ἀφοῦ αὐτὸ τελικῶς «ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας» (Μθ 21,42). Ὑπονοεῖ ὁ Ἀντω­νιάδης τοὺς προτεστάντες, ποὺ ἀποφεύγουν νὰ χρησιμοποιήσουν χειρόγρα­φα τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως, ποὺ ἔχουν τὴ σφραγῖδα τῆς ἐγκυρό­τητος τῆς Ἐκκλησίας, καὶ χρησιμοποιοῦν μειωμένης ἀξίας καὶ ἀγνώστου παραδόσεως χειρόγραφα, ἔστω κι ἂν ὡρισμένοι κώδικες εἶναι μεγαλο­γράμματοι καὶ παλαιοί. Ὡς πρὸς τὸ δεύτερο ὁ Β. Ἀντωνιάδης ὑπαινίσσεται ἀπὸ μακριὰ ἕνα εὕρημά του, τὴ διάκρισι δηλαδὴ τῶν δύο τύπων κειμένων, ποὺ οἱ ἐξωεκκλησιαστικοὶ οὔτε κἂν τοὺς ἀντιλήφθηκαν. Ἀπὸ τὶς διαφορε­τικὲς ἀναγνώσεις τῶν δύο τύπων προτιμᾷ συνήθως τὸν ἀρχικὸ ἔναντι τοῦ βυζαντινοῦ, ὅπως στὰ χωρία Μθ 12,25-27· 40· 13,13· 36· 17,22, ἐκτὸς ἀπὸ δύο περιπτώσεις στὸ Λκ 4,44 καὶ 12,48, ὅπου προτιμᾷ τὶς γραφὲς Γαλι­λαίας καὶ παρέθεντο τοῦ βυζαντινοῦ τύπου (ἀντὶ Ἰουδαίας καὶ παρέθετο τοῦ ἀρχικοῦ τύπου).

Πέρα ἀπὸ τὴν κριτικὴ ποὺ ἀσκεῖ ὁ Β. Ἀντωνιάδης στὶς τρεῖς προειρη­μένες περιπτώσεις, μετέρχεται καὶ ἄλλου εἴδους κριτική, τὴν ὁποία, ὅπως ἀφήνει νὰ ἐννοηθῇ, δὲν μποροῦν ν’ ἀσκήσουν οἱ δυτικοί, λόγῳ φυσικῆς ἢ μᾶλ­λον ἠθελημένης ἀδυναμίας. Φυσικῆς μέν, διότι δὲν μποροῦν νὰ ξέρουν τὴν ἑλληνικὴ ὅπως τὴν ξέρουν οἱ Ἕλληνες, καὶ ἰδιαιτέρως οἱ Ἕλληνες ποὺ τὴ σπούδασαν καὶ τὴν κατέχουν, ἠθελημένης δέ, διότι στὴν πλειονότητά τους δὲν τρέφουν φιλικὴ καὶ σεβαστικὴ σχέσι πρὸς τὰ ἱερὰ κείμενα. Ἡ κά­τω ἀπὸ φιλικὸ μανδύα ἐχθρικὴ στάσι τους τοὺς ὠθεῖ νὰ προβαίνουν σὲ ἀνοίκειες παρεμβάσεις στὸ κείμενο, ὅπως μεταθέσεις τμημάτων κειμένου, ὑποκαταστάσεις λέξεων καὶ φράσεων ἀπὸ ἄλλες ἀδόκιμες, προσθῆκες, ἀφαιρέσεις, ποὺ τελικῶς ὅλες μαζὶ οἱ παρεμβάσεις δίνουν ἕνα κείμενο ἀλ­λοι­ωμένο καὶ παραμορφωμένο, ποὺ αὐτοὶ τὸ ὀνομάζουν «Κοινὴ Ἔκδοσι»«παραδεδεγμένον κείμενον» (textus receptus), καὶ τὸ ὁποῖο, συγκρινόμενο λεπτομερῶς μὲ τὸ ἐκκλησιαστικὸ κείμενο, ποὺ βγῆκε ἀπὸ τὰ χέρια τοῦ Β. ᾿Αντωνιάδου, διαφέρει σὲ 2000 ἀναγνώσεις, καὶ σὲ 1400 χωρία (150 τοῦ Ματθαίου, 175 τοῦ Μάρκου, 260 τοῦ Λουκᾶ, 100 τοῦ Ἰωάννου, 125 τῶν Πράξεων, 165 τῶν Ἐπιστολῶν τοῦ Παύλου, 65 τῶν Καθολικῶν Ἐπιστολῶν, καὶ 360 τῆς Ἀποκαλύψεως). Ἐνῷ ὁ ἴδιος τρέφει ἀπέραντο σεβασμὸ στὸ ἱερὸ κείμενο, καθὼς ἀπὸ αὐτὸν δὲν ἔγινε «οὐδεμία... μετάθεσις οὔτε ὑπο­κα­τατάστασις οὔτε προσθήκη οὔτε ἀφαίρεσις, ἐκτὸς εἰμὴ ὡς σπάνιαι ἐξαιρέσεις, καὶ ὅσαι μετὰ ἐπαρκῶν μαρτυριῶν ἄλλοθεν». Πέρα ἀπὸ τὴν στίξι καὶ τὴν ὀρθογραφία, στὶς ὁποῖες παρεμβαίνει, ὅπου χρειάζεται, καὶ τὶς διορθώνει, σ’ ὅλα τὰ ἄλλα ἀφήνει τὸ κείμενο ἀνέγγιχτο καὶ ἀπαρα­βία­στο, ὥστε νὰ ὀσμίζεται κανεὶς σ’ αὐτό, καθὼς τὸ μελετάει, τὸ πηγαῖο, τὸ ἀρχαϊκό, τὸ ζωντανό. Παρεμβαίνει ἐπίσης σὲ σπάνιες περιπτώσεις ἐξώ­φθαλμου λάθους, τὸ ὁποῖο ἐλέγχεται ἀπὸ τοὺς γραμματικοὺς καὶ συν­τα­κτικοὺς κανόνες, ὅπως στὸ χωρίο Μρ 12,29, ὅπου διορθώνει τὴ γραφὴ τῶν χειρογράφων «πρώτη πάντων (τῶν) ἐντολῶν» σὲ «πρώτη πάντων ἐν­τολή». Διασκευὴ καὶ συμπλήρωσι πραγματοποίησε ὁ Β. Ἀντωνιάδης τῶν παραλλήλων καὶ ἀντιθέτων χωρίων τῆς λεγομένης «Κοινῆς Ἐκδόσεως», πρᾶγμα ποὺ συντελεῖ καὶ αὐτὸ στὸ νὰ διαφέρῃ ἡ ἔκδοσί του ἀπὸ ἐκείνην.

Διαφέρει ἀκόμη ἡ ἔκδοσί του καὶ ὡς πρὸς τὴ στίξι καὶ τὴν ὀρθογραφία καὶ τὸν τονισμὸ τῶν παραθεμάτων ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Ὁ Ἀντωνιά­δης σημαίνει τὰ παλαιοδιαθηκικὰ χωρία μὲ πιὸ μαῦρα τυπογραφικὰ στοιχεῖα, ἐνῷ τὰ τῶν ἄλλων τῶν ἐκτὸς Παλαιᾶς Διαθήκης, μὲ ἀραίωσι τῶν γραμμάτων. Δίνει ἐπίσης ἐκκλησιαστικώτερο χαρακτῆρα στὴν ἐκκλησια­στικὴ ἔκδοσί του παραθέτοντας στὸ τέλος πίνακες περικοπῶν τῶν Κυρια­κῶν καὶ ἑορτῶν τοῦ ἔτους γιὰ τὴ διευκόλυνσι τῶν ἀναγνωστῶν.

Ἡ κριτικὴ ἱκανότητα τοῦ Β. Ἀντωνιάδου γίνεται αἰσθητὴ καὶ στὶς λίγες περιπτώσεις, στὶς ὁποῖες ἡ ἀφαίρεσι ἢ ἡ προσθήκη κάποιας λέξεως ἢ φρά­σεως εἶναι ἀμφίβολη. Στὶς τέτοιες περιπτώσεις ὁ Β. Ἀντωνιάδης χρησι­μο­ποιεῖ μικρότερα τυπογραφικὰ στοιχεῖα. Τέτοια στοιχεῖα λοιπὸν χρησι­μο­ποιεῖ ἀναγκαστικὰ γιὰ τὸ χωρίο τῶν «τριῶν μαρτύρων» (Α΄ Ἰω 5,7-8), τὸ ὁποῖο δὲν μαρτυρεῖται σὲ κανένα ἑλληνικὸ χειρόγραφο παλαιότερο ἢ νεώ­τερο. Ὁ ἴδιος, ὡς φαίνεται, εἶχε κατασταλαγμένη τὴν ἄποψι νὰ τὸ ὀβελίσῃ, ἀλλὰ τὸ διατήρησε μὲ μικρὰ γράμματα «κατὰ τὴν γνώμην τῆς Ἱερᾶς Συνόδου». Ἡ ἀπουσία κάθε κριτικῆς κατὰ τῆς ἀποφάσεως τῆς Ἱερᾶς Συν­όδου ἀπὸ μέρους του, λόγῳ σεβασμοῦ πρὸς αὐτήν, καὶ ἡ τήρησι ἀπολύτου σιωπῆς, μαρτυρεῖ τὴν ἐσωτερικὴ δυσανασχέτησί του γιὰ τὴν αὐθαίρετη πα­ρέμβασί της στὸ κριτικὸ ἔργο του. Μὲ μικρότερα γράμματα καταχωρεῖ καὶ τὸ χωρίο Πρξ 8,37, ἐπειδὴ δὲν ἔχει τὴ μαρτυρία τῶν ἐκκλησιαστικῶν κειμένων, ἀλλὰ μαρτυρεῖται μόνο ἀπὸ τὸ χειρόγραφο Β΄ 64 τῆς μονῆς τῆς Λαύρας. Στὶς μετέπειτα ἐκδόσεις τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τὸ εἰρημένο χωρίο γράφεται μὲ συνήθη πλάγια στοιχεῖα.

Μὲ μικρὰ γράμματα θὰ ἔπρεπε, νομίζω, νὰ καταχωρίσῃ ὁ Β. Ἀντω­νιάδης καὶ τὴν περικοπὴ τῆς μοιχαλίδος γυναικός (Ἰω 8,3-11) ἢ καὶ νὰ τὴν ὀβελίσῃ παντελῶς. Κάνει ὅμως τὸ λάθος καὶ τὴν δημοσιεύει μὲ συνήθη τυ­πογραφικὰ στοιχεῖα. Προφανῶς ὡδηγήθηκε σὲ λανθασμένη ἄποψι ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι, ἐνῷ δὲν ἀπαντᾶται στὴ σειρὰ τῶν καθημερινῶν ἀναγνω­σμάτων, ὅπως γράφει, ἀπαντᾶται στὰ Μηνολόγια ἀρκετῶν Εὐαγγελιαρίων, καὶ μάλιστα τῆς ἁγίας Πελαγίας (8 Ὀκτωβρίου). Ἀπὸ καλοὺς νεώτερους ἐρευνητὰς κρίνεται ἡ περικοπὴ ὀβελιστέα γιὰ πολλοὺς καὶ σοβαροὺς λό­γους (Βλ. Σιαμάκη Κωνσταντίνου, Μαθήματα εἰσαγωγῆς εἰς τὴν Καινὴν Διαθήκην, Θεσσαλονίκη 1972, σ. 118-120).

 

Κάποιοι «βιβλικοὶ» σήμερα, γνωστῆς καὶ μὴ ἐξαιρετέας ὁμάδος, ἐθελόδοτοι πέρα ὣς πέρα στὸ πνεῦμα τοῦ ἄκρατου δυτικοῦ καὶ προτε­σταν­τικοῦ ὀρθολογισμοῦ, διασπείρουν ὅτι ἡ ἔκδοσι τοῦ Β. Ἀντωνιάδη δὲν εἶναι κριτική, διότι στηρίχτηκε, λένε, σὲ λίγα χειρόγραφα. Θὰ τοὺς ἀπαν­τούσαμε, ὅτι δὲν χρειάζεται ἕνας νὰ διανύσῃ ὅλη τὴν Ἐγνατία, γιὰ νὰ βρῇ τὸ μαργαριτάρι ποὺ ἔχασε, ὅταν τὸ βρίσκῃ στὰ πρῶτα δέκα βήματα. Ὁ σκοπὸς ἐπετεύχθη ὁλόκληρος τόσο γρήγορα καὶ τόσο κοντά. Ποιός ὁ λόγος τῆς περαιτέρω καταπονήσεως; Τὰ λένε αὐτὰ ὅμως οἱ θιασῶτες τῶν ἄκρων προτεσταντῶν τῆς Εὐρώπης, διότι ξέρουν ἀλλὰ δὲν τὸ ὁμολογοῦν, ὅτι οἱ ἐκδόσεις τῆς Καινῆς Διαθήκης (Nestle, Aland, κλπ), τὶς ὁποῖες αὐτοὶ ὑπερ­αμύνονται ὡς ἀκραιφνῶς κριτικές, δὲν εἶναι κἂν κριτικές. Εἶναι συμπι­λήματα, δηλαδὴ ἀσυνάρτητα κατασκευάσματα, ποὺ προῆλθαν ἀπὸ διάφο­ρα χειρόγραφα κακῆς ποιότητος, μὲ συγκολλήσεις, συρραφές, ἀφαιρέσεις, προσθῆκες, κλπ. Ἐκπονήθηκαν καὶ ἐκπονοῦνται χωρὶς ἀντικειμενικὸ σκο­πό. Δὲν βρῆκαν τὸ θησαυρὸ οὔτε στὰ δέκα βήματα οὔτε στὰ δέκα χιλιό­μετρα τῆς ὅλης ὁδοῦ, πλανώμενοι πλάνην οἰκτράν.

Ὁ Β. Ἀντωνιάδης καὶ ὁ πατριάρχης Κωνσταντῖνος Ε΄, ἦταν ἐνήμεροι γιὰ τὸ τί λείπει ἀπὸ τὴν ἔκδοσι τῶν ξένων καὶ γιὰ τὸ ποῦ σκοπεύει ἡ ἔκ­δοσι τῶν ἐμπόρων. Ἤξεραν ὅτι ἡ «κριτική» τους ἔκδοσι δὲν ἔχει σκοπὸ τὴν ἀποκατάστασι τοῦ ἀρχαιοτέρου κειμένου τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδό­σεως, διότι οἱ προτεστάντες δὲν ἔχουν κἂν ἐκκλησιαστικὴ παράδοσι, ἀλλὰ τρικλίζουν σὰ μεθυσμένοι μέσα στὴν πλάνη. Ἤξεραν ὅτι ἡ ἔκδοσι τῶν προ­τεσταντῶν εἶναι κακοποίησι τοῦ ἱεροῦ κειμένου. Ἤξεραν ὅτι οἱ ἐκδότες της ἀποβλέπουν στὴν ἐμπορία καὶ στὸ κέρδος, καὶ κυρίως στὸν κλονισμὸ τῆς ἀξιοπιστίας της. Εἶναι κατάντημα τῶν νεωτέρων «βιβλικῶν» συγκεκριμένης ὁμάδος (1960 κι ἐδῶθε) νὰ ὑποστηρίζουν μιὰ τέτοια ἔκδοσι, συμπαρα­σύροντας στὴν πλάνη καὶ τοὺς ἀθώους φοιτητὰς τῶν θεολογικῶν σχολῶν, καὶ νὰ φέ­ρωνται κατὰ τῆς πατριαρχικῆς ἐκδόσεως, ποὺ ἐκπονήθηκε μὲ φόβο Θεοῦ καὶ ἀγάπη. Γι’ αὐτὸ καὶ μὲ ἠθικὸ καὶ ὑλικὸ κόστος οἱ δύο ἄντρες ἀνέλα­βαν τὴν ἔκδοσι τοῦ αὐθεντικοῦ κειμένου. Ἂς εἶναι αἰωνία ἡ μνήμη τους.

 

Ἀθανάσιος Γ. Σιαμάκης, ἀρχιμανδρίτης

 

 

(δημοσίευσις 18/2/2012)