συμβολή

ΤΟ ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΑΤΑΡΙΟΝ  

ΠΕΤΡΟΥ ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΟΥ

ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ  

ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ κ.ἄ.

(Προδρομικὴ μελέτη)

Γεωργίου Ι. Χατζηθεοδώρου

Ἄρχοντος Μαΐστορος Μ.Χ.Ε.

    Ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ χρήσιμα, στὴν πράξη, βιβλία τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας μουσικῆς, εἶναι τὸ Ἀναστασιματάριον. Τὸ βιβλίο αὐτό, ὅπως φανε­ρώνει ἄλ­λω­στε καὶ τὸ ὄνομά του, περιέχει μελοποιημένους ἀναστάσιμους κυρίως ὕμνους· δηλαδὴ τὰ ἀναστάσιμα στιχηρὰ τῆς Ὀκτωήχου ἢ καὶ τῆς Παρακλητικῆς γενικό­τε­ρα, ποὺ ψάλλονται βασικὰ κατὰ τὴν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τοῦ Σαβ­βά­του καὶ τοῦ Ὄρθρου τῶν Κυριακῶν. Ἐκτὸς αὐτῶν καὶ παρὰ τὸ ὅτι οἱ ἀρχικὲς καταβολές του ἦταν καθαρὰ στιχηραρικές, σύν­το­μα πλουτίσθηκε καὶ μὲ μέλη τῆς Παπαδικῆς, ὅπως κεκραγάρια καὶ πασαπνοάρια, καὶ τοῦ Εἰρμολογίου, ὅπως  εἱρμοὺς ἢ καὶ ὁλόκληρους ἀνα­στά­σιμους Κανόνες· στὴ σημερινή του δὲ πλέον μορφὴ περιλαμβάνει καὶ ἄλλους ὕμνους τῆς ὀκτωηχίας, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀποτελεῖ στὴν οὐσία ὄχι μόνο τὸ ἀλφαβητάρι τῶν ἀρχαρίων γιὰ τὴν κατ’ ἀρχὴν προσέγγιση τῶν ὀ­κτὼ ἤχων τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, ἀλλὰ καὶ τὸ βασι­κὸ μουσικὸ βιβλίο γιὰ τὴν καθημερινὴ χρήση τῶν ψαλτῶν. Αὐτὸ εἶχε ὡς ἀπο­τέ­λε­σμα νὰ εἶναι τὸ πιὸ γνωστὸ βιβλίο τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας μουσικῆς καὶ νὰ ἔχει τὴ με­γα­λύτερη ἐκδοτικὴ συχνότητα, πολὺ πέραν ἀπὸ κάθε ἄλλο μουσικὸ βιβλίο. Ὡς ἐκ τούτου ὁ ρόλος του ὡς διδακτικοῦ ἐγχειριδίου ἢ ἀκόμα καὶ ὡς βι­βλίου ἄμεσης χρηστικότητας στὴν ψαλτικὴ λειτουργικὴ πράξη τῆς Ἐκκλη­σί­ας μας ὑπῆρξε, κυρίως μετὰ τὴν αὐτονόμηση καὶ ὁλοκλήρωση τῆς ὕλης του, δια­χρο­νικὰ καθοριστικός.

    Τὸ περιεχόμενο τοῦ Ἀναστασιματαρίου ἀρχικὰ ἀποτελοῦσε μέρος τοῦ παλαιοῦ Στιχηραρίου, τὸ ὁποῖο περιελάμβανε μεταξὺ τῶν ἄλλων: τὰ κατ’ ἦχον ἀναστάσιμα στιχηρὰ ἰδιόμελα, τὰ στιχηρὰ ἀνατολικά, τὰ κατ’ ἀλ­φά­βητον δογ­μα­τικὰ στιχηρὰ τοῦ Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, ἄλλα δογματικὰ θεο­το­κία, καὶ σὲ χωριστὴ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἑνότητα, τὰ κεκραγάρια, τὰ πα­σαπνοάρια, τὰ ἕν­δε­κα ἑωθινὰ δοξαστικὰ τοῦ Ὄρθρου Λέοντος τοῦ Σο­φοῦ καὶ τοὺς Ἀναβαθμοὺς τῶν ὀκτὼ ἤχων. Οἱ ὕμνοι αὐτοὶ ἀποτέλεσαν τὴν ἀρ­χι­κὴ ὕλη τοῦ μετέπειτα λε­γόμενου παλαιοῦ Ἀναστασιματαρίου καὶ μᾶς παρεδόθησαν, ὡς πρὸς τὴ με­λο­ποί­ησή τους, ἀνώνυμα, ἂν καὶ σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση αὐτὴ ἀποδίδεται στὸν Ἰωάννη τὸν Δαμασκηνό.

    Ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ ΙϚ΄ αἰῶνα καὶ μετὰ τὸ Ἀναστασιματάριον ἀποσπά­σθη­κε ἀπὸ τὸ Στιχηράριο καὶ ἔκτοτε ἀποτέλεσε αὐτοτελὲς βιβλίο, ποὺ ἀπὸ τὸν ΙΖ΄ αἰ­ώνα καὶ ἑξῆς γνώρισε μεγάλη διάδοση[1]. Βασικὸς δημιουργὸς τοῦ Ἀναστασι­μα­ταρίου ὡς αὐτοτελοῦς βιβλίου θεωρεῖται ὁ πρωτοψάλτης τῆς Μ.τ.Χ.Ε. Παναγιώτης Χρυσάφης ὁ Νέος, ὁ ὁποῖος μὲ δικό του αὐτόγραφο τοῦ ἔτους 1671 παρέδωσε Ἀναστασιματάριο ὄχι μόνο πλῆρες ὡς πρὸς τὸ περιεχόμενο, ἀλλὰ καὶ μὲ ἐντελῶς νέο καλλωπισμὸ (γράφε νέα μελο­ποί­η­ση), Ἀνα­στα­σι­μα­τά­ρι­ο[2], τὸ ὁποῖο μὲ τὴ νέα του αὐτὴ μορφὴ ἔγινε γνωστό, ἐπώνυμα πλέον, ὡς Ἀνα­στασιματάριον τοῦ Χρυσάφη[3].

    Τὸ Ἀναστασιματάριον τοῦ Χρυσάφη κυριάρχησε στὴν ἐποχή του καὶ ἐξακολούθησε νὰ βρίσκεται σὲ χρήση, ἀκόμα καὶ ὅταν ἕνας ἄλλος μεγάλος δημιουργός, ὁ Πέτρος λαμπαδάριος ὁ Πελοποννήσιος, μελοποίησε τὸ δικό του Νέον Ἀναστασιματάριον (ἀργὸν[4] καὶ σύντομον[5]), βιβλίο ποὺ ἐπι­κρά­τη­σε ὁρι­στι­κὰ μέχρι τὶς ἡμέρες μας[6].

    Βασικὰ λοιπὸν μᾶς ἔχουν παραδοθεῖ τρία εἴδη Ἀναστασιματαρίου· σὲ ἀρ­γὸ στιχηραρικὸ μέλος τὸ παλαιὸν –τὸ κατὰ τὴν παράδοση τοῦ Δα­μα­σκηνοῦ[7]–  καὶ  τοῦ Χρυσάφη, σὲ νέο δὲ στιχηραρικὸ (ἀργοσύντομο), καὶ σὲ σύν­τομο «εἱρμο­λο­γικὸ» μέλος, τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου[8].

    Τὸ παλαιὸν ἐξηγήθηκε ἀπὸ τὸν Πέτρο στὴ γραφή του καὶ ἀπὸ αὐτὴν στὴ νέα ἀπὸ τὸν Χουρμούζιο Χαρτοφύλακα[9]· τὸ Ἀναστασιματάριο αὐτὸ (κε­κρα­γά­ρια, ἀναστάσιμα ἑσπέρια, δοξαστικὰ τοῦ ἑσπερινοῦ, ἀναβαθμοί, πα­σαπνοάρια καὶ στιχηρὰ τῶν αἴνων) ἐκδόθηκε τὸ 1869 ὡς πρῶτος τόμος τῆς σειρᾶς «Μου­σι­κὴ Βιβλιοθήκη», ἀπὸ τοὺς μουσικοδιδασκάλους τῆς Πατριαρχικῆς Σχολῆς τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς[10]. Ἐπανεκδόθηκε τὸ 1999 ἀπὸ τὸ Πατριαρχικὸν ῞Ι­δρυ­μα Πατερικῶν Μελετῶν ὡς πρῶτος τόμος στὴ σειρὰ «Ψαλτικὰ Βλατάδων», μὲ ἐπιμέλεια τοῦ καθηγητῆ Ἀντωνίου Ἀλυγιζάκη[11].

    Τὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ Χρυσάφη ἐξηγήθηκε ἀπὸ τὸν Πέτρο καὶ μετα­φέρ­θηκε στὴ νέα γραφὴ ἀπὸ τὸν Χουρμούζιο[12], ἀλλὰ παραμένει μέχρι σή­μερα ἀν­έκ­δοτο.

    Τὸ ἀργοσύντομο Ἀναστασιματάριον τοῦ Πέτρου ἐξηγήθηκε ἀπὸ τὸ Γρη­γό­ριο πρωτοψάλτη σὲ συνεργασία μὲ τὸ Χουρμούζιο καὶ ἐκδόθηκε γιὰ πρώτη φορὰ τὸ 1820 ἀπὸ τὸ μαθητή τους Πέτρο Ἐφέσιο[13]. Ἡ ἔκδοση αὐτὴ τοῦ Ἀνα­στα­σιματαρίου τοῦ Πέτρου ἀκολούθησε ἐπακριβῶς, σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὸ περιε­χό­με­νό της, τὴν ὕλη ποὺ πολὺ σύντομα, μετὰ τὴν παράδοση τοῦ Ἀνα­στα­σι­μα­τα­ρί­ου ἀπὸ τὸν Πέτρο, παγιώθηκε στὴ χειρόγραφη παράδοση, κατὰ τὴν ὁποία ὑπῆρχαν ἀναμὶξ μέλη ἀργοσύντομα (στιχηραρικά) καὶ σύν­τομα («εἰρμολογικὰ» σύμ­φωνα μὲ τὴν ὁρολογία τῶν τριῶν δασκάλων), σὲ ἐξήγηση Γρηγορίου[14]. Ἐδῶ πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι στὴ χειρόγραφη αὐτὴ μορφή του ὑπάρχει καὶ ἡ συμ­βο­λὴ τοῦ Πέτρου Βυζαντίου, ἀφοῦ στὴ συν­έ­χεια βλέπουμε τὰ κεκραγάριά του νὰ πα­ραμερίζουν τὰ ἀντίστοιχα τοῦ δα­σκάλου του, καθὼς καὶ νὰ προστίθεται καὶ στιχολογία δική του, ποὺ δὲν  ὑπῆρχε στοῦ Λαμπαδαρίου (τὸ ἀμιγῶς σύντομο ἐκ­δό­θη­κε τὸ 1839 ἀπὸ τὸ Θεόδωρο Φωκαέα πάλι ἀπὸ τὴν ἐξήγηση τοῦ Γρηγορίου· βλ. παρακάτω καὶ ὑποσ. 23).

    Ἡ ἔκδοση τοῦ Ἀναστασιματαρίου τοῦ Πέτρου Λαμπαδαρίου ἦταν ἡ πρώ­­τη στὴ σειρὰ τῶν Ἀναστασιματαρίων, ἀλλὰ καὶ ὡς ἔκδοση ἔντυπου βιβλίου τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς[15], δεδομένου ὅτι μέχρι καὶ τότε δὲν εἶχε ἐ­φαρμοσθεῖ ἡ τυπογραφία στὴ σημειογραφία της, λόγῳ ἴσως τῆς δυσχέρειας ποὺ παρουσίαζε τὸ παλιὸ σύστημα στὴ χάραξη καὶ στοιχειοθέτηση τυπο­γρα­φικῶν στοιχείων.

    Σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὴν ὕλη τοῦ ἀργοσυντόμου Ἀναστασιματαρίου, αὐτὴ ἦταν ἀκριβῶς ὅ,τι καὶ στὴ χειρόγραφη παράδοση[16], μὲ τὴν προσθήκη καὶ ἄλλων μελῶν τοῦ ὄρθρου, πού, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ πρόλογος τοῦ βιβλίου, εἶχε ἀφήσει ἀτόνιστα ὁ Πέτρος:  «Τὸ πρῶτον τοῦτο βιβλίον περι­έ­χει καὶ τὰ ἀπολυτίκια, τὰ καθίσματα, τὰς ὀκτὼ ὑπακοάς, τοὺς ἀνα­βαθ­μούς, τοὺς μακαρισμούς, καὶ τὰ ἐξαποστειλάρια, τὰ ὁποῖα εἶχεν ἀφήσει ἀτόνιστα ὁ ἀοίδιμος διδάσκαλος, ἐτόνισαν δὲ καὶ ἐπρόσθεσαν εἰς τὸ Ἀ­να­στασιματάριον οἱ μουσικολογιώτατοι διδάσκαλοι, οἱ ἐφευρέται τοῦ νέου συστήματος»[17]. Συγκεκριμένα, καὶ ἐκτὸς τῶν ὅσων ἀναφέρονται πα­ρα­πάνω, περιέχει: Κεκραγάρια καὶ στιχολογία τοῦ Πέτρου Βυζαντίου, στι­χηρὰ τοῦ Ἑσπερινοῦ μὲ τοὺς στίχους τους, Δογματικὰ Δοξαστικά, ἀπό­στι­χα μὲ τοὺς στίχους τους, πασαπνοάρια, στιχηρὰ τῶν αἴνων μὲ τοὺς στίχους τους. Ἀξίζει ἐπίσης νὰ σημειωθεῖ ὅτι στὴν ἔκδοση αὐτὴ ἀκολουθήθηκε ἀ­κρι­βῶς ἡ χειρόγραφη παράδοση τοῦ Ἀναστασιματαρίου καὶ ὡς πρὸς τὸν τρόπο καταχώρησης τῶν μελῶν σὲ στιχηραρικὰ καὶ «εἱρμολογικά» (σύν­το­μα στιχηραρικά).  Ἔτσι τὰ ἀπόστιχα τοῦ ἑσπερινοῦ στοὺς ἤχους γ΄, δ΄, πλ. α΄, πλ. β΄, βαρύ, πλ. δ΄, καθὼς καὶ τὰ στιχηρὰ τῶν αἴνων στοὺς ἤχους γ΄, βαρύ, πλ. δ΄, εἶναι καταχωρισμένα σὲ σύνομο («εἰρμολογικὸ») μέλος»[18]. Τὸ Ἀναστασιματάριο αὐτὸ ἐπανεκδόθηκε ὡς δεύτερος τόμος τὸ 1869 στὴ σει­ρὰ «Μουσικὴ Βιβλιοθήκη»[19] τῶν διδασκάλων τῆς Πατριαρχικῆς Μουσικῆς Σχολής[20], μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι ἐδῶ ὡς ἐξηγηταὶ φέρονται οἱ δάσκαλοι τῆς Σχολῆς (Γεώργιος Βιολάκης, Παναγιώτης Κηλτζανίδης;), ἐνῷ στὴν ὕλη του ἔχουν προσθέσει κεκραγάρια τοῦ Π. Βυζαντίου, «ἕτερα κατὰ μίμησιν τοῦ Βυζαντίου», κανόνες, τιμιωτέρες, κατανυκτικὰ καὶ μαρτυρικά· παράλληλα ἔ­χουν ἀφαιρέσει τὰ ἕνδεκα ἐξαποστειλάρια ποὺ περιεῖχε ἡ πρώτη ἔκδοση.

    Τὸ 1889 τὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ Πέτρου ἐκδίδεται γιὰ τρίτη φορὰ ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο Σακελλαρίδη[21] μὲ βάση τὴν ἔκδοση τοῦ 1868 (συνεκ­δί­δει καὶ τὸ σύντομο –᾿Αναστασιματαριον σύντομον μελοποιηθὲν παρὰ Πέτρου Λαμπαδαρίου τοῦ Πελοποννησίου– σὲ συνεχῆ ἀρίθμηση καὶ δίχως ἰδι­αίτερη προμετωπίδα, κατὰ τὸ πρότυπο τῆς ἔκδοσης τοῦ 1839)· ὁ ὁποῖος σημειώνει  στὸν πρόλογό του ὅτι: «Ἐν τῇ ἐκδόσει ἡμῶν ταύτῃ, ὡς εἴρηται, οὐδὲν καινὸν προσετέθη· τὸ δὲ μόνον ὅπερ ἐπράξαμεν ἡμεῖς εἶναι ἡ ἐπι­μέ­λεια, μεθ’ ἧς διεπονήσαμεν αὐτό, ἵνα ἐκδοθῇ ἔρρυθμον καὶ οὕτω πως κεκανονισμένον κατὰ τὴν τοῦ χρόνου ἀγωγήν, ὥστε ἂν εἶναι δυνατὸν νὰ ψάλλωνται ἅπαντα τὰ μέλη αὐτοῦ καὶ διὰ τοῦ διπλοῦ χρόνου, ὡς ἦσαν τεταγμένα ὑπὸ τοῦ ἀοιδίμου Πέτρου Πελοποννησίου…» Τὸ 1962 ἐκδί­δε­ται μὲ ἀνατύπωση τῆς ἔκδοσης τοῦ 1889 ἀπὸ τὸν Μιχαὴλ Πολυχρονάκη  καὶ τὸ 1984 (ἡ ἔκδοση τοῦ 1820) ἀναστατικὰ ἀπὸ τὸν ἐκδοτικὸ οἶκο «Κουλ­τούρα». Τὸ 1998 ὁ Παναγιώτης Θ. Παππᾶς ἐπανεκδίδει, χειρο­γρα­φημένο ἀπὸ τὸν ἴδιο καὶ χωρισμένο σὲ μέτρα συνεπτυγμένου ρυθμοῦ, τὸ Ἀναστασιματάριο τῆς ἔκδοσης τοῦ 1820, σὲ δύο τόμους (Ἐσπερινός[22]- Ὄρθρος[23]), μὲ προσθήκη καὶ ἄλλων μελῶν τοῦ Ἑσπερινοῦ καὶ Ὄρθρου. Τέ­λος, ἀναστατικὰ ἀπὸ τὴν ἔκδοση τοῦ 1868, ἐκδίδεται καὶ πάλιν μὲ ἐπι­μέ­λεια τοῦ καθηγητῆ Ἀντωνίου Ἀλυγιζάκη ἀπὸ τὸ Πατριαρχικὸ Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν τῆς Μονῆς Βλατάδων Θεσαλονίκης τὸ 1999, στὴ σειρὰ «Ψαλτικὰ Βλατάδων»[24]. Οἱ παραπάνω ἐκδόσεις, γιὰ λόγους ποὺ θὰ ἀνα­φερ­θοῦν στὴ συνέχεια, ἀποτελοῦν τὴ γνήσια ἔκφραση καὶ ἀποτύπωση τοῦ Ἀναστασιματαρίου Πέτρου Πελοποννησίου, παρὰ τὸ ὅτι καὶ μεταξὺ αὐτῶν παρατηροῦνται μερικὲς ἀσήμαντες μικροδιαφορές, ποὺ ἀφοροῦν τὴν ἀνά­λυση τῆς  ἐνέργειας κάποιων χαρακτήρων ποσότητας καὶ ποιότητας.

    Τὸ 1832 ὁ Χουρμούζιος συνεκδίδει μὲ τὸν Θεόδωρο Φωκαέα ἕνα ἀρ­γο­σύν­τομο Ἀναστασιματάριον ὡς νέον ποὺ εἶναι ἀρκετὰ διαφοροποιημένο (ἰδιαίτερα στὰ δογματικὰ δοξαστικὰ τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ τὰ ἑωθινά, ὅπου πρόκειται γιὰ διαφορετικὴ σύνθεση) καὶ δίχως ἀναφορὰ στὸ ὄνομα τοῦ Πέ­τρου, ἀλλὰ μὲ τὴ διευκρίνιση στὴν προμετωπίδα ὅτι «τὰ πάντα κατα­χω­ροῦνται καθὼς τὴν σήμερον ψάλλονται εἰς τὸ Πατριαρχεῖον»[25]. Ἀσ­φαλῶς αὐτὸ τὸ Ἀναστασιματάριο δὲν πρέπει νὰ συγκαταλεχθεῖ στὴ σειρὰ τῶν Ἀναστασιματαρίων τοῦ Πέτρου, κάτι ποὺ κάνει ὁ Φωκαέας, ὅπως θὰ ἀναφερθεῖ καὶ πιὸ κάτω. Τὸ Ἀναστασιματάριο αὐτὸ προξενεῖ ἀπορία, για­τί εἶναι διαφορετικὸ ἀπὸ αὐτὸ τοῦ Πέτρου λαμπαδαρίου (ἔκδ. 1820), ἐνῷ στὴ συνέχεια τόσο ὁ Φωκαέας ὅσο καὶ ὁ πρωτοψάλτης Ἰωάννης, ποὺ οὐσι­α­στικὰ ἀκολούθησαν πλέον αὐτὸ τὸ Ἀναστασιματάριο, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὶς ὅποιες παρεμβάσεις ἢ καὶ συμπληρώσεις τους, ἀποδίδουν τὴν πατρότητα τῶν Ἀναστασιματαρίων τους στὸν Πέτρο λαμπαδάριο. Πέραν αὐτοῦ ἐρώτη­μα προκύπτει καὶ γιὰ τὸ ποιά Ἀναστασιματάρια, τέλος πάντων, ἐκφράζουν τὴν πατριαρχικὴ ψαλτικὴ παράδοση: Τοῦ Πέτρου ἢ τῶν δύο δασκάλων ποὺ προανέφερα καὶ ποῦ ἐν πάσῃ περιπτώσει ἔχουν καθιερωθεῖ μέχρι σήμερα; Πάντως θεωρῶ ὅτι ἦταν ἀδύνατον λόγῳ τοῦ μικροῦ σχετικὰ χρόνου τῆς μεταξὺ ἔκδοσής τους, νὰ εἶχε ἐπέλθει τόσο μεγάλη διαφοροποίηση στὴν πατριαρχικὴ ψαλτικὴ παράδοση· ὁ λόγος ἦταν ἀλλοῦ. Θεωρῶ, μεταξὺ ἄλ­λων, ὅτι κατὰ τὴ μελοποίηση τοῦ Ἀναστασιματαρίου αὐτοῦ ὁ Χουρμούζιος ἀποτύπωσε λαϊκότροπα τὴν προφορικὴ παράδοση ποὺ τότε ἐπικρατοῦσε καὶ πιθανὸν νὰ χρησιμοποιοῦσαν καὶ στὰ Πατριαρχεῖα, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ἐκλεπτυσμένη καὶ συντηρητικότερη μουσικὴ ἀπόδοση τοῦ Πέτρου. [Πρώτη κατάθεση αὐτῆς τῆς ἄποψης, βλ. Γ. Ι. Χατζηθεοδώρου, Βιβλιογραφία, ὅ.π. σελ. 35-36].

    Ὡς πρὸς τὴν ὕλη του (καὶ ἐδῶ εἶναι ἀνάμικτα τὰ στιχηραρικὰ μὲ τὰ «εἱρμολογικὰ» μέλη), περιέχονται ὅ,τι καὶ στὸ προηγούμενο τοῦ 1820 ἀλ­λὰ ἀφαιρεῖται ἡ στιχολογία, οἱ στίχοι τῶν στιχηρῶν καὶ ἀποστίχων τοῦ ἑ­σπε­ρινοῦ καὶ τῶν στιχηρῶν τῶν αἴνων καὶ τὰ ἐξαποστειλάρια. Παράλληλα προστίθενται σύντομοι ἀναστάσιμοι κανόνες (ὁ εἱρμὸς τῆς ἐνάτης ἀργός), κατανυκτικὰ καὶ μαρτυρικὰ (Κυριακῆς Μ.Τεσσαρακοστῆς, Παρασκευῆς καὶ Σαββάτου).

    Τὸ 1839 ὁ Θεόδωρος Φωκαέας ἐκδίδει «ἀργὸν Ἀναστασιματάριον» [ἀρ­γοσύντομο] τοῦ Πέτρου λαμπαδαρίου, «ἐπιδιορθωθὲν ὅμως μετὰ προ­σ­θήκης, παρὰ Κωνσταντίνου πρωτοψάλτου»[26] – ἡ ἀναφορὰ τοῦ ὀνό­μα­τος τοῦ Κωνσταντίνου θεωρῶ ὅτι μᾶλλον γίνεται ἀπὸ λόγους καλῆς θελήσεως καὶ σεβασμοῦ πρὸς τὸ πρόσωπό του, καὶ ὄχι  σοβαρῆς προσφορᾶς του–, τὸ ὁποῖο καὶ ἀριθμεῖ ὡς τρίτη ἔκδοση –ὡς δεύτερη θεωρεῖ τὴν ἔκδοση τοῦ 1832–, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ Ἀναστασιματάριο αὐτὸ πέραν ἀπὸ τὶς νέες προσθῆκες καὶ κάποια μικρὴ ἐπέμβαση στοὺς ἀσύμμετρους πόδες δὲν εἶ­ναι ἄλλο ἀπὸ τὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ Χουρμουζίου, πού, ὅπως προανα­φέρ­θηκε, διαφέρει σὲ μεγάλο βαθμὸ ἀπὸ τοῦ Πέτρου· στὸ ἑξῆς, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς προσθῆκες ποὺ θὰ ἔχουν στὴ συνέχεια οἱ ἐκδόσεις του, ἀπὸ τὸν πρω­το­ψάλτη Ἰωάννη, εἶναι οὐσιαστικὰ αὐτὸ ποὺ ἐπικρατεῖ μέχρι τὶς ἡμέρες μας καὶ ἀναφέρεται ὡς Ἀναστασιματάριο Πέτρου Λαμπαδαρίου. Στὴν ἔκδοση αὐτὴ ὁ Φωκαέας συμπεριλαμβάνει καὶ συνεκδίδει, μετὰ τὸν πίνακα περιε­χο­μένων τοῦ ἀργοῦ, γιὰ πρώτη φορά, ἀπὸ τὴν ἐξήγηση τοῦ Γρηγορίου  πρω­τοψάλτου[27] καὶ μὲ ξεχωριστὴ ἀρίθμηση, τὸ σύντομο Ἀναστασιματάριο τοῦ Πέτρου Λαμπαδαρίου[28].  Ὡς πρὸς τὴν ὕλη του ὁ Φωκαέας ἐκτὸς τῶν ὅσων ἐμπεριέχονται στὸ προηγούμενο τῆς ἔκδοσης τοῦ 1832 (πλὴν τῶν μαρ­τυρικῶν τοῦ Σαββάτου ποὺ ἀφαιρεῖ), καταχωρεῖ σὲ δική του μελο­ποί­ηση καὶ σὲ στιχηραρικὸ τρόπο τὰ ἀπόστιχα καὶ τὰ στιχηρὰ τῶν αἴνων στοὺς ἤχους γ΄, βαρὺ καὶ πλ. δ΄, ποὺ σὲ ὅλες τὶς προηγούμενες ἐκδόσεις ἦταν καταχωρισμένα σὲ σύντομο «εἰρμολογικὸ» μέλος[29]. Ἐπίσης προσ­θέ­τει ἀργὲς καταβασίες (εἱρμοὶ τῶν κανόνων τῶν ἤχων) καὶ ξανὰ τὴ στι­χο­λογία τοῦ Μανουὴλ πρωτοψάλτου.

    Τὴν ἀμέσως ἑπόμενη χρονιά, δηλαδὴ τὸ 1840, μὲ βάση ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖ­στον τὸ σύντομο Ἀναστασιματάριον τοῦ Πέτρου, ἐξέδωσε Ἀναστα­σιμα­τά­ριο καὶ ὁ Γεώργιος ὁ Λέσβιος μὲ τὸ δικό του σύστημα – πρώτη ἔντυπη, μαζὶ μὲ τὸ θεωρητικό του, ἔκδοση βιβλίου σχετικοῦ μὲ τὴ βυζαντινὴ μου­σι­κὴ στὴν Ἀθήνα[30]. Στὸ Ἀναστασιματάριο, αὐτὸ ἀκολουθεῖται ἡ καθιερωμένη σειρὰ διάταξης τῆς ὕλης[31] – πλὴν τῶν κανόνων οἱ ὁποῖοι  καὶ ἀφαιροῦν­ται–, ἐκτὸς τοῦ ὅτι στὸ τέλος σὲ παράρτημα καταχωρεῖται ὁ Βαρὺς δια­το­νι­κὸς ἐκ τοῦ Ζω ὡς  ξεχωριστὸς ἦχος (Ι0ος), σύμφωνα μὲ τὸ θεωρητικὸ σύ­στημα τοῦ Λεσβίου[32]. Τὸ ἴδιο θὰ ξαναεκδοθεῖ, σχεδὸν στερεότυτα, ἀπὸ τὸ μαθητὴ τοῦ Λεσβίου Σταυράκη Ἀναγνώστου τὸ 1865[33], ὁ ὁποῖος κα­τα­χωρεῖ στὸ τέλος τοῦ βιβλίου (σελ. 309-312), μία ἀπάντηση, τοῦ Ἀντωνίου ἱε­ρομο­νά­χου, μὲ τίτλο «Παράθεσις τῆς Βυζαντίδος πρὸς τὴν Αἰγινίτιδα Μου­σι­κήν», πρὸς ὅσους ἀμφισβητοῦσαν τὸ σύστημα τοῦ Λεσβίου, μὲ κύριο ἐπι­χεί­ρημα ὅτι: «…Ἡ δ’ Αἰγινῖτις [μουσική], ἧς εἰσηγητὴς καὶ πρῶτος ἐφευ­ρε­τὴς Γεώργιος Λέσβιος, ἔχει χαρακτῆρας τοῦ ποσοῦ ἀμεταβόλους· καὶ μάλα προσφυῶς καὶ εἰκότος…»

    Τὸ 1846 ὁ πρωτοψάλτης Ἰωάννης ὁ Νεοχωρίτης, τότε λαμπαδάριος, ἐ­πι­χειρεῖ νέα ἔκδοση τοῦ  Ἀναστασιματαρίου τοῦ Πέτρου. Ὁ Ἰωάννης στὸ βι­βλίο του ἀκολουθεῖ κατὰ πόδας τὴν ἔκδοση τοῦ 1839, ἐνῷ στοὺς με­τρι­κοὺς πόδες μᾶλλον ἀκολουθεῖ τοὺς ἀσύμμετρους τοῦ Χουρμουζίου τῆς ἔκδοσης τοῦ 1832. Ὡς ἔκδοση τὸ θεωρεῖ συνέχεια τῶν προηγουμένων καὶ τὸ ἀριθμεῖ ὡς τέταρτη ἔκδοση τῶν Ἀναστασιματαρίων, ἀγνοώντας σαφῶς ἠθελημένα τὴν ἔκδοση τοῦ Ἀναστασιματαρίου ἀπὸ τὸν Γεώργιο Λέσβιο ποὺ προηγήθηκε[34]. Ἡ συμβολὴ τοῦ Ἰωάννη στὴ νέα ἔκδοση, ποὺ στὴ συν­έ­χεια τοῦ ἐξασφάλισε τὴ συμμετοχὴ καὶ ὡς μελοποιοῦ, μὲ ἀποτέλεσμα μέ­χρι σήμερα νὰ ἀναφέρεται ἀπὸ πολλοὺς τὸ Ἀναστασιματάριό του ὡς «Ἀ­να­στασιματάριον Πέτρου καὶ Ἰωάννου» ἢ ἁπλὰ «Ἰωάννου», ἦταν κυρίως ἡ προσθήκη πολλῶν μελῶν ποὺ δὲν ὑπῆρχαν στὰ προηγούμενα. Συγ­κε­κρι­μένα, ἐκτὸς τῶν ὅσων περιεῖχε τὸ Ἀναστασιματάριο τῆς ἔκδοσης τοῦ 1839 (δὲν συμπεριέλαβε τὰ μαρτυρικὰ τοῦ Σαββάτου), πρόσθεσε τὰ ἀργὰ εὐ­λο­γητάρια τοῦ Μ. Σαββάτου, τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου, ἀντίφωνα ἀργὰ τοῦ Χουρμουζίου, τὴν τάξη τοῦ ἑωθινοῦ Εὐαγγελίου (τὸν Ν΄ ψαλμὸ σὲ ἦχο δεύτερο καὶ βαρὺ τοῦ Χουρμουζίου), τὸ «Σήμερον σωτηρία» σὲ ὅλους τοὺς ἤχους καὶ τὶς σύντομες δοξολογίες τοῦ πρωτοψάλτη Μανουήλ· τὸ σύντομο Ἀναστασιματάριο τοῦ Πέτρου, τὸ συνεκδίδει μὲ τὸ ἀργό, ὅπως καὶ ὁ Φωκαέας, δίχως ὅμως ἰδιαίτερη προμετωπίδα, ἀλλὰ μὲ δική του ἀρίθ­μηση (1-106. Βλ. Χατζηθεοδώρου, Βιβλιογραφία, ὅ.π. σελ. 89).

    Τὸ 1847 ὁ Φωκαέας ἐπανεκδίδει τὸ ἀργὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ Πέτρου ὡς τόμο Α΄ καὶ τὸ σύντομο ὡς τόμο Β΄ τῆς τετράτομης σειρᾶς του «Μου­σι­κὴ  Μέλισσα»[35]-[36], δίχως ὅμως νὰ προσδιορίζει ἀριθμὸ σειρᾶς ἔκδοσής τους, μὲ τὶς ἑξῆς προσθαφαιρέσεις: Στὸ ἀργὸ προτάσσει τὰ μετέπειτα πα­σίγνωστα Ἀνοιξαντάριά του σὲ ἦχο πλ. δ΄, καθὼς καὶ τὸν πολυέλεο «Μα­κάριος ἀνὴρ» σὲ ἦχο Βαρὺ καὶ μὲ δική του μελοποίηση· προσθέτει ἀργὰ Κεραγάρια σὲ ὅλους τους ἤχους κατὰ μίμηση Ἰακώβου πρωτοψάλτου, στὸν  α΄ ἦχο διπλὰ Κεκραγάρια (Π. Βυζαντίου καὶ Π. Πελοποννησίου), Δογ­μα­τικὰ δοξαστικὰ δικά του σὲ κάθε ἦχο καὶ ἕνα Γεωργίου Ρυσίου στὸν βαρὺ ἦχο, τὸν Ν΄ Ψαλμὸ σὲ ἦχο β΄ τοῦ Πέτρου λαμπαδαρίου καὶ σὲ ἦχο βαρὺ τοῦ Χουρμουζίου, ἐνῷ ἀπαλείφει τὰ κατανυκτικὰ τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς καὶ τὰ Μαρτυρικὰ τῆς Παρασκευῆς, ποὺ περιεῖχε ἡ ἔκδοση τοῦ 1839. Στὸ πί­σω μέρος τῆς προμετωπίδας τοῦ ἀργοῦ Ἀναστασιματαρίου ὑπάρχει ἡ σπουδαιότατη πληροφορία γιὰ τὴν συλλογικὴ πλέον, ἀπὸ πλευρᾶς περιεχομένου, ὁλο­κλή­ρωση τοῦ Ἀναστασιματαρίου τοῦ Π. λαμπαδαρίου[37]. Ὡς πρὸς τὸ σύν­τομο Ἀναστασιματάριο, σ’ αὐτὸ προτάσσεται σὲ ἦχο πλ. δ΄ τὸ «Μακάριος ἀνήρ», «μελοποιηθὲν παρὰ Θεοδώρου Π. Π. Φωκαέως κατὰ μίμησιν τῶν ἀ­ειμνήστων Διδασκάλων κατ’ αἴτησιν τῶν ἐν τῇ Νήσῳ Σάμῳ Φιλομούσων Συνδρομητῶν», καὶ ἀκολούθως ὅλα ὅσα ἀναφέρονται στὴν προμετωπίδα (βλ. ὑποσημ. 27).

    Τὸ 1853[38], μὲ βάση τὴν ἔκδοση τοῦ 1839 (περιεχόμενο καὶ διάταξη κει­μέ­νων), ἐκδίδεται ἀπὸ τὸν πρωτοψάλτη Ἀθηνῶν Ζαφείριο Ζαφειρό­που­λο πλῆρες –ἀργὸ[39] καὶ σύντομο[40]– καὶ σὲ ἐξαιρετικὴ γιὰ τὴν ἐποχὴ αἰσθη­τι­κὴ ἐμ­φά­νιση τὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου, «κατ’ ἀνα­λυ­τι­κώ­­τε­ρον, ἐμμελέστερον καὶ κανονικώτερον τρόπον κατά τε τὴν γραφὴν καὶ τὸ μέλος», γιατὶ, ὅπως ἐμφαντικὰ μᾶς πληροφορεῖ, «…ὁ αὐτὸς χρόνος καὶ ἡ αὐτὴ πεῖρα ἐπίσης ἀπέδειξε, προϊόντος του χρόνου, ὅτι οἱ μόνον τὸν νέον τρόπον διδαχθέντες χωλαίνουσιν εἰς πολλὰ τῆς μελῳδίας μέρη κατὰ τὴν ἀπαγγελίαν, ὡς πρὸς τὸ ἀκριβές, γνήσιον καὶ ἀπαράλλακτον τῆς ἀπαγ­γε­λίας τῶν εἰς τὸ ἀρχαῖον σύστημα ἐγγηρασάντων σεβαστῶν ἐκείνων ἀοι­δί­μων διδασκάλων[…] Ἀλλ’ οἱ μηδόλως γνωρίσαντες τὸν ἀρχαῖον [τρόπον] οὐδὲ τὴν γραφὴν αὐτοῦ, οὐδὲ τὴν Μουσικὴν παρ’ ἐγκρατῶν διδα­σκάλων, κα­τόχων καὶ τῆς ἀρχαίας, ἀκούσαντες, ἢ ψάλλουσιν ὅλως ἀσχημάτιστα καὶ ξηρά, ἢ παρεισάγουσι σχηματισμοὺς ὅλως ἀπρεπεῖς καὶ ξένους εἰς τὴν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν […] Ἐκ τῆς ἀναλυτικῆς δὲ γραφῆς τοῦ μέλους τοῦ Ἀναστασιματαρίου, καὶ ἱκανῶν διορθώσεων αὐτοῦ συμφώνως πρὸς τὴν ἔννοιαν τοῦ κειμένου, ἐπιγιγνώσκεται ἡ πρόθεσις καὶ ὁ σκοπός μου […] εἰς ἐξακολούθησιν τῆς ἐκδόσεως καὶ τῶν λοιπῶν Μουσικῶν βιβλίων τοῦ Συ­στήματος, μόνιμον καὶ κύριον σκοπὸν ἔχοντα τὴν κοινὴν ὠφέλειαν»[41]. Ἕνα ἄλλο στοιχεῖο μὲ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον εἶναι ἡ καταχώρηση στὸ βιβλίο τοῦ Βαρῦ ἤχου καὶ «κατὰ τὸ πεντάφωνον» μὲ τὴ σημείωση: «μελοποιηθεὶς παρὰ Γεωργίου τοῦ Κρητὸς κατὰ τὸ ἀρχαῖον τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μου­σι­κῆς σύστημα, μεταφρασθεὶς δὲ καὶ συμπληρωθεὶς εἰς τὸ ἐνεστὼς νέον σύ­στημα παρὰ Ζ. Α. Ζαφειροπούλου· ἤδη πρῶτον τύποις ἐκδίδοται»[42]. Τὸ ἔντυπο αὐτὸ εἶναι καὶ τὸ πρῶτο μὲ βυζαντινοὺς μουσικοὺς χαρακτῆρες ποὺ τυπώνεται στὴν Ἀθῆνα.

    Μὲ τὸ ἴδιο πνεῦμα, καὶ ἐπιλέγοντας μεταξὺ ἄλλων ἐκδόσεων τοῦ Ἀνα­στα­σιματαρίου τοῦ Πέτρου Λαμπαδαρίου τὸ Ἀναστασιματάριο τῆς ἔκ­δο­σης τοῦ Ζαφειροπούλου, ὁ ἔγκριτος μουσικοδιδάσκαλος τῆς Ἀθήνας  Ἀν­δρέας Τσικνόπουλος τὸ ἐπανεκδίδει –ἀφαιρεῖ τὶς ἀργὲς καταβασίες τῶν εἱρ­μῶν, κατανυκτικά, μαρτυρικὰ καὶ νεκρώσιμα– τὸ 1895 στὴ σειρὰ τῶν ἐκδόσεών του «Μουσικὴ Βιβλιοθήκη», μὲ  δικές του ἐπὶ πλέον ἐπεμβάσεις, ὡς «Νεώτατον Ἀναστασιματάριον[43] τονισθὲν τὸ πρῶτον ὑπὸ Πέτρου τοῦ Πε­λοποννησίου, ἐπεξεργασθὲν καὶ ἀναλυθὲν ὑπὸ Ζ. Ζαφειροπούλου […] Κατ’ ἁπλούστερον ἐμμελέστερον καὶ κανονικώτερον τρόπον κατά τε τὴν γραφὴν καὶ τὸ μέλος ὑπὸ Ἀνδρέου Β. Τσικνοπούλου»[44]. Τὸ Ἀναστα­σι­μα­τά­ριο τῆς ἔκδοσης τοῦ Ζαφειροπούλου καὶ κυρίως τοῦ Τσικνοπούλου, θὰ μπο­ροῦσε κάλλιστα νὰ ἀντικαταστήσει τὸ Ἀναστασιματάριο τῆς ἔκδοσης τοῦ Ἰωάννη, ποὺ ἔχει ἐπικρατήσει, γιατὶ πρόκειται γιὰ ἐκδόσεις ἀρκετὰ σοβαρές, προσεγμένες, ποὺ παρὰ τὶς ὅποιες παρεμβάσεις, ὄχι μόνο δὲν ἀ­πο­μακρύνονται ἀπὸ τὴ γνωστὴ παράδοση τοῦ Ἀναστασιματαρίου τοῦ Πέ­τρου, ἀλλὰ καὶ τὴ βελτιώνουν· δὲν εἶχαν ὅμως τύχη, ἀσφαλῶς γιατὶ δὲν ἦ­ταν ἐκδόσεις τῆς Κωνσταντινούπολης, καὶ ὡς ἐκ τούτου ἀγνοήθηκαν ἐπι­δει­κτικὰ ἀπὸ τοὺς κύκλους τῆς Κωνσταντινουπόλεως, οἱ ὁποῖοι ποτὲ δὲν τὰ συμπεριέλαβαν στὴν ἀρίθμηση τῆς σειρᾶς ἐκδόσεων τοῦ Ἀνα­στα­σι­μα­τα­ρί­ου τοῦ Πέτρου λαμπαδαρίου.

    Τὸ 1855 ὁ υἱὸς τοῦ Φωκαέα Κωνσταντῖνος ἐπανεκδίδει στερεότυπα ἀπὸ τὴ σειρὰ «Μουσικὴ Μέλισσα» τὸ ἀργὸ καὶ σύντομο Ἀναστασιματάριο, ἀριθμώντας το ὡς τέταρτη ἔκδοση[45] παρὰ τὸ ὅτι εἶχε προηγηθεῖ ἐν τῷ μεταξὺ νέα ἔκδοση τοῦ Ἀναστασιματαρίου ἀπὸ τὸν πρωτοψάλτη Ἰωάννη τὸ 1846. Μαζὶ συνεκδίδει καὶ τὸ σύντομο, μὲ δική του προμετωπίδα καὶ ἀρίθμηση[46].

    Τὸ 1858 ὁ Ἰωάννης, πρωτοψάλτης πλέον, προχωρεῖ σὲ ἐπανέκδοση τοῦ Ἀναστασιματαρίου[47], ὡς πέμπτη ἔκδοση, στὴν ὁποία ἀφαιρεῖ μὲν τὴν τάξη τοῦ ἑωθινοῦ Εὐαγγελίου καὶ τὰ ἀργὰ ἀντίφωνα, ἀλλὰ προσθέτει ἀργὰ ἀν­τίφωνα σὲ ἦχο βαρὺ ἀπὸ τὸν Ζω τοῦ Χουρμουζίου, τρεῖς ἔνατες ἀντὶ τι­μι­ω­τέρας (Βαΐων, Κυριακῆς τοῦ Θωμᾶ, Ἀναλήψεως), διπλὴ δοξολογία σὲ βα­ρὺ ἦχο, κανόνα Ἀκαθίστου Ὕμνου, Μικρῆς καὶ Μεγάλης Παράκλησης καὶ τὸ μάθημα «Τὸν ἥλιον κρύψαντα» τοῦ Ζαχαρία Καραλλῆ.

    Τὸ 1863 ὁ Ἰωάννης πραγματοποιεῖ τὴν τρίτη (καὶ τελευταία ὁ ἴδιος) ἐπανέκδοση τοῦ Ἀναστασιματαρίου, στὸ ὁποῖο προσθέτει τὶς καταβασίες «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου», μὲ ἀπόδοση τοῦ ἰδίου σὲ διπλὸ χρόνο. Ἔπειτα ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἔκδοση, τὴ συνέχεια μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Ἰωάννη γιὰ ἐ­πανέκδοση τοῦ Ἀναστασιματαρίου ἀνέλαβε ὁ υἱός του Δημήτριος ᾿Ι. Πρωτοψάλτου (Πρωτοψαλτίδης), ὁ ὁποῖος τὸ ἐπανεξέδωσε στερεότυπα τὸ 1877, τὸ 1899, τὸ 1905 καὶ τὸ 1914 ὡς ἕβδομη, ὄγδοη, ἔνατη καὶ δέκατη ἀντίστοιχα ἔκδοση καὶ μὲ τὴν ἴδια σχεδὸν πάντα προμετωπίδα. Οἱ ἐπαν­εκ­δό­σεις αὐτὲς τοῦ Ἀναστασιματαρίου ἀπὸ ἔκδοση σὲ ἔκδοση παρουσίασαν ἀρκετὰ τυπογραφικὰ καὶ ἄλλα σφάλματα καὶ ἀνακρίβειες μὲ πιὸ χα­ρα­κτη­ριστικὴ τὴν ἀπόδοση τῆς μελοποιίας τοῦ συντόμου Ἀναστασιματαρίου στὸν ἴδιο τὸν Ἰωάννη[48].

    Τὸ 1866 ὁ Παναγιώτης Κηλτζανίδης ἐκδίδει σὲ μικρὸ σχῆμα καὶ σὲ δική του νέα ἐξήγηση[49] τὸ Αναστασιματάριο τοῦ Πέτρου (μόνο τὸ ἀργό)[50], πάν­τα μὲ πρότυπο τὴν ἔκδοση τοῦ 1839, ὡς «Νέον Ἀναστασιματάριον, συν­τα­χθὲν δὲ κατὰ τὸ ὕφος τῆς τοῦ Χριστοῦ Μ. Ἐκκλησίας παρὰ τοῦ  Μου­­σικο­λογιωτάτου λαμπαδαρίου τοῦ ἐξ Ἀδριανοῦ κατὰ τὴν τρίτην Ἐ­ξή­­γη­σιν»[51]. Σ’ αὐτὸ δὲν συμπεριέλαβε τοὺς εἱρμοὺς καὶ κανόνες τῶν ὀκτὼ ἤχων.

    Ἀρκετὰ χρόνια ἀργότερα, τὸ 1933, καὶ ἐπειδὴ τὸ βιβλίο εἶχε γίνει πλέον σπάνιο, ἡ Ἀδελφότητα Θεολόγων «Ζωή», μὲ πρότυπο τὴν ἔκδοση τοῦ 1914 ἀλλὰ μὲ σχετικὴ ἀφαίρεση ὕλης[52], ἐξέδωσε τὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ Πέτρου ὡς «Ἀναστασιματάριον Πέτρου καὶ Ἰωάννου» καὶ μὲ περισ­σό­τε­ρες ἀπὸ 15 μέχρι σήμερα στερεότυπες ἐπανεκδόσεις (στὶς πιὸ τελευταῖες σημει­ώ­νονται οἱ τρίσημοι ρυθμοὶ μὲ κάθετες διαστολές), τὸ καθιέρωσε μὲ τὸ σημερινὸ γνωστὸ περιεχόμενό του σὲ ὅλο τὸ χῶρο τῆς Ὀρθόδοξης ἑλ­λη­νικῆς Ἐκκλησίας, «ὡς ἀντιπροσωπεῦον», σύμφωνα μὲ τὸν ἐπιμελητὴ τῆς  πέμπτης ἐπανέκδοσής του Ἀπόστολο Βαλληνδρᾶ, «γνησίαν, κατὰ τὸ μᾶλ­λον καὶ ἧττον, τὴν παράδοσιν τῆς Μ. Ἐκκλησίας»[53].

    Παράλληλα τὸ 1933 καὶ μὲ βάση τὴν ἔκδοση τοῦ 1905 ὁ Στυλιανὸς Ρηγόπουλος ἐκδίδει στὴν Κωνσταντινούπολη πλῆρες τὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ Πέτρου, «Ἀργὸν Στιχηραρικόν [sic] – Σύντομον εἰρμολογικόν»… [ὅμως] «μετ’ ἐπιμελοῦς τροποποιήσεως καὶ ἁρμονικῆς προσαρμογῆς τοῦ ρυθ­μοῦ πρὸς τὴν ἔννοιαν τοῦ κειμένου»[54].

    Τὸ 1982 καὶ τὸ 1986 ὁ Ἰωάννης Πολυχρονάκης πραγματοποίησε φωτο­ανα­στατικὴ ἐπανέκδοση τοῦ Ἀναστασιματαρίου ἀπὸ τὴν ἔκδοση τοῦ 1905 (στὴν προμετωπίδα ἀναφέρεται, λανθασμένα ὅμως, ἡ ἔκδοση τοῦ 1890!!!)[55]. Ἀνασταστικὴ ἔπανεκδοση τῆς ἔκδοσης τοῦ 1905 πραγματο­ποί­η­σε τὸ 1983 καὶ ὁ καθηγητὴς στὴ μουσικὴ τῆς Ἀθωνιάδας Σχολῆς μοναχὸς Ἀνδρέας Θεοφιλόπουλος, μὲ σήμανση τῶν τρισήμων μέτρων μὲ διαστολές. Τὴν ἐπανέκδοση τοῦ 1986 ἐπιμελήθηκε ὁ Κωσταντῖνος Κατσούλης ὁ ὁ­ποῖ­ος καὶ χώρισε μὲ διαστολὲς τοὺς τρίσημους καὶ τετράσημους πόδες καὶ προσέθεσε σὲ μερικὰ σημεῖα ἀρχικὰ στίχων, τὰ «Δόξα Πατρὶ –Καὶ νῦν» κ.ἄ.. Τὸ 2006 ὁ Διονύσης ῾Ηλιόπουλος ἐξέδωσε σὲ διχρωμία (μαῦρο κόκ­κι­νο) μαζὶ μὲ τὸν Σπύρο Παυλάκη τὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ Πέτρου, μὲ βάση τὶς ἐκδόσεις 1858 καὶ 1869, στὸ ὁποῖο προσέθεσαν ξανὰ πλήρως τὴ στι­χο­λο­γία τῶν στιχηρῶν ἑσπερίων, ἀποστίχων, αἴνων σὲ ὅλους  τους ἤχους, καὶ ἰσοκρατήματα. Τὸ 2007 ὁ ἐκδοτικὸς Οἶκος «Μίχ. Πολυχρονάκης» ἀνα­τύ­πω­σε καὶ πάλι στερεότυπα, μὲ νέα στοιχειοθέτηση (στοιχεῖα Η/Υ εὐμεγέθη καὶ εὐκρινῆ) τὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ Πέτρου, ἔκδοσης τοῦ 1905, μὲ πρό­ταξη συνοπτικοῦ σημειώματος γιὰ τὶς ἐκδόσεις τῶν Ἀναστασιματαρίων ἀπὸ ἐμένα, ποὺ εἶχα καὶ τὴν ἐπιμέλεια αὐτῆς τῆς ἐκδόσης, σήμανση τῶν με­τρικῶν ποδῶν, διόρθωση  μερικῶν μέτρων, συμπλήρωση ὁρισμένων ποὺ εἶ­χαν διαφύγει ἀπὸ τὴν προηγούμενη ἔκδοση, ἀπαλειφὴ τῶν τυπογρα­φι­κῶν σφαλμάτων καὶ τακτοποίηση, γιὰ λόγους ὁμοιομορφίας, τῶν τίτλων, τῶν μαρτυριῶν κ.ἄ..

    Πέραν αὐτῶν τὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ Πέτρου, κατὰ τὴν ἀπόδοση βασικὰ τοῦ Ἰωάννου, ἔκδοθηκε, μὲ ἐπιλογὴ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ὕλης, στὰ  Μουσικὰ Ἐγκόλπια τῶν Ἀλεξάνδρου Φ. Φωκαέα[56] καὶ Κυριάκου Ζα­χα­ρι­ά­δου (Βατοπαιδινοῦ)[57].

    Ὅσο γιὰ τὶς ἄλλες ἐκδόσεις Ἀναστασιματαρίων ποὺ ἔχουν πραγ­ματο­ποι­ηθεῖ ἀπὸ παλαιότερους καθὼς καὶ ἀπὸ συγχρόνους μουσικοδιδα­σκά­λους μέχρι σήμερα, ἂν καὶ κατὰ βάση ἀκολουθοῦν τὶς ἀρχὲς τοῦ Ἀνα­στα­σι­ματαρίου τῆς ἔκδοσης τοῦ 1839, αὐτὲς δὲν μποροῦν νὰ ἐνταχθοῦν στὴ σειρὰ τοῦ Ἀναστασιματαρίου τοῦ Πέτρου, γιατί ἔχουν μεγάλες ἀποκλίσεις τόσο στὰ μέλη ὅσο καὶ στὴν ὕλη. Ἑπομένως ἀποτελοῦν ἀντικείμενο ἄλλης ἐργασίας καὶ γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ παραλείπεται ἡ ἀναφορά τους, ἁπλὰ γιὰ τὴν συμπλήρωση τῆς ἐδῶ ἐργασίας θὰ εἶναι ἐντελῶς συνοπτική.

    Ἀπὸ τοὺς δασκάλους λοιπὸν τοῦ ΙΘ΄ αἰώνα Ἀναστασιματάρια μὲ προσωπικὸ ὕφος ἀπόδοσης ἐξεδόθηκαν τῶν: Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου (1863)[58], Ἰωάννη Σακελλαρίδη (ἐπιτομὴ καὶ μὲ τίτλο «Χρηστομάθεια» 1880 καὶ 1895)[59], ὁ Γεωργίου Μ. Χαλιορῆ (μὲ τίτλο Νέον Ταμεῖον μου­σικῆς Ἀνθολογίας, 1890), καὶ Νικαλάου Γεωργίου πρωτοψάλτη Σμύρ­νης (1899)[60]. Ἐδῶ θὰ πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι στὶς προμετωπίδες αὐτῶν τῶν Ἀναστασιματαρίων, ὅπως καὶ ὅσων ἀκολουθοῦν στὸν Κ΄ αἰῶνα (ἴσως ὡς κάτι τὸ αὐτονόητο;) δὲν γίνεται ἀναφορὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ Πέτρου (στὴ Χρηστομάθεια τοῦ Σακελλαρίδη δὲν μποροῦσε νὰ γίνει, γιατὶ σχεδὸν εἶναι κάτι τὸ διαφορετικό), παρὰ μόνο τῶν συγγραφέων τους. ᾿Εκτὸς ἀπὸ τὰ παραπάνω, ἀξίζει νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι «᾿Αναστασιματάριον Νέον» συνέθεσε, μὲ τὸ σύστημα μουσικῆς γραφῆς καὶ ἀπομίμηση τῆς μελοποιίας τοῦ Πέ­τρου Πελοποννησίου, καὶ ὁ Διονύσιος Φωτεινός τὸ 1809, ποὺ ἔδρασε βασι­κὰ στὴ Ρουμανία[61]. Τὸ ἐνδιαφέρον αὐτὸ ᾿Αναστασιματάριο ἐξηγήθηκε στὴ Νέα Μέθοδο καὶ ἐκδόθηκε στὰ ρουμανικὰ τὸ 1845, ἀπὸ τὸν μαθητή του καὶ σπουδαῖο μουσικοδιδάσκαλο τῆς Ρουμανίας Anton Pann. Πρόσφατα (2008) ἐκδόθηκε καὶ στὰ ἑλληνικὰ ἀπὸ τὴν ῾Ιερὰ Καλύβη «Εὐαγγελισμὸς τῆς Θεοτόκου» καὶ τὴν ῾Ιερὰ Σκήτη ῾Αγίου Δημητρίου – Λάκκου ῾Αγίου Ὄ­ρους, μὲ μεταγλώττιση καὶ ἐπιμέλεια τοῦ μουσικολόγου Nicolae Gheorghita[62].

    Περισσότερα στοιχεῖα γιὰ τὶς ἐκδόσεις τοῦ Κ΄ αἰώνα, ὑπάρχουν στὸν ἕ­τοιμο καὶ ὑπὸ ἔκδοση δεύτερο τόμο (1900-1999) τῆς Βιβλιογραφίας μου, καθὼς καὶ στὴν εὐρύτερη ὑπὸ ὁλοκλήρωση ἔρευνα τῆς βιβλιογραφικῆς ἐργασίας μου στὸ θέμα αὐτό.

(Δημοσίευσις 27/1/2011)