Νεώτερα βιβλία ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς ᾿Ιωάννου Λιβιτσάνου, «Τὸ ἅγιον Δωδεκαήμερον»
᾿Ιωάννου Λιβιτσάνου, «Τὸ ἅγιον Δωδεκαήμερον»
Πρόσφατα ἐκδόθηκε στὴν Θεσσαλονίκη μία μουσικὴ ἔκδοσι ἰδιαιτέρως χρήσιμη γιὰ τοὺς ψάλτες, καθὼς στὶς 300 σελίδες της καλύπτει τὶς μουσικὲς ἀνάγκες ὅλης ἐκείνης τῆς ἑορτασίμου περιόδου τῶν χριστουγέννων καὶ τῶν θεοφανείων ποὺ εἶναι γνωστὴ ὡς «δωδεκαήμερο». πρόκειται γιὰ τὴν ἔκδοσι τοῦ ᾿Ιωάννου Λιβιτσάνου, καθηγητοῦ θεολόγου, καθηγητοῦ βυζαντινῆς μουσικῆς καὶ ἱεροψάλτου, μὲ τίτλο «Τὸ ἅγιον Δωδεκαήμερον», Θεσσαλονίκη 2011.
Ἂν καὶ Λευκαδίτης, ὁ ᾿Ιωάννης Λιβιτσάνος κατὰ τὸ μεγαλείτερο διάστημα τῆς ζωῆς του ζῇ μόνιμα στὴν Θεσσαλονίκη, ὅπου ἐργάστηκε στὴν δευτεροβάθμια ἐκπαίδευσι ὡς καθηγητὴς θεολόγος μέχρι τὴν συνταξιοδότησί του. εἶχε τὴν εὔνοια καὶ τὴν χαρὰ νὰ γνωρίσῃ τὸν ἀείμνηστο πρωτοψάλτη Χρύσανθο Θεοδοσόπουλο, νὰ μαθητεύσῃ κοντά του ἐπὶ 20 ὁλόκληρα χρόνια, νὰ εἶναι βασικὸ στέλεχος τῆς χορῳδίας του στὸν ναὸ τοῦ ἁγίου Δημητρίου, καὶ μάλιστα νὰ συνδεθῇ ἰδιαίτερα μὲ τὸν μακαριστὸ Χρύσανθο, ἀφοῦ ὁ τελευταῖος ἔγινε καὶ κουμπάρος του. σήμερα ὁ ᾿Ιωάννης Λιβιτσάνος εἶναι δεξιὸς ψάλτης στὸν ναὸ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς στὸν ῞Αγιο ᾿Αθανάσιο Θεσσαλονίκης. καταλαβαίνουμε λοιπὸν ὅτι τὸ μουσικὸ ἔργο του φέρει ἔντονη τὴν σφραγῖδα τῆς μουσικῆς προσωπικότητος τοῦ διδασκάλου του, καὶ αὐτὸ εἶναι πολὺ σημαντικὸ στὸν χῶρο τῆς ψαλτικῆς, ποὺ εἶναι μία ἰδιαιτέρως παραδοσιακὴ μουσική, καὶ ἑπομένως ὁ μουσικοδιδάσκαλος ἔχει ἐξ ὁρισμοῦ καθοριστικὴ σημασία γιὰ τὴν διατήρησι καὶ συνέχισι τῆς λειτουργικῆς παραδόσεως, ποὺ πρέπει νὰ ὑπηρετῇ ἡ συγκεκριμένη ἱερὰ ἐκκλησιαστικὴ τέχνη. γι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ συγγραφεὺς µὲ πολὺ σεβασµὸ ἀφιερώνει αὐτὴν τὴν ἔκδοσί του στὴν µνήµη τοῦ Χρυσάνθου Θεοδοσοπούλου τιµώντας τὴν µεγάλη προσφορά του στὴν ἐκκλησιαστική µας μουσική, ἀλλὰ καὶ ἀναγνωρίζοντας τὴν καίρια συµβολὴ ἐκείνου στὴν προσωπικὴ πορεία τοῦ συγγραφέως σχετικὰ μὲ τὴν «βυζαντινὴ» μουσικὴ καὶ τὸ ἱερὸ ἀναλόγιο.
῞Οπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ ἴδιος ὁ συγγραφεὺς στὸν πρόλογό του, τὸ βιβλίο περιλαμβάνει τὰ ἀπαιτούµενα γιὰ τὸν ἱεροψάλτη µουσικὰ κείµενα τῆς λειτουργικῆς περιόδου, ἡ ὁποία εἶναι εὐρύτερα γνωστὴ ὡς «δωδεκαήµερο» καὶ ἡ ὁποία ὁρίζεται ἀπὸ τὴν παραµονὴ τῶν χριστουγέννων µέχρι τὴν 7ην ἰανουαρίου. διευκρινίζει ἐπίσης ὅτι ἡ ἐν λόγῳ ἔκδοσι δὲν ἀποσκοπεῖ στὴν προβολὴ καὶ παράθεσι νέων στοιχείων ἢ «νέων συνθέσεων» καὶ µαθηµάτων, ἀφοῦ τὰ ὑπάρχοντα µουσικὰ βιβλία, παλαιότερα καὶ νεώτερα, καλύπτουν ἐπαρκῶς ὅλο τὸ παραπάνω διάστηµα. καὶ ὅπως ἔλεγε ὁ µακαριστὸς μητροπολίτης Κοζάνης Διονύσιος Ψαριανός, «κάθε τὶ καινούργιο δὲν καταργεῖ τὸ παλαιό, ἀλλὰ οὔτε εἶναι καλλίτερο ἀπὸ τὸ παλαιότερο». γι᾿ αὐτὸ ὅλα τὰ µαθήµατα ποὺ περιλαµβάνονται στὸ παρὸν βιβλίο ἀκολουθοῦν τὰ «κλασσικὰ κείµενα» τῆς «Μουσικῆς Κυψέλης» τοῦ Στεφάνου λαµπαδαρίου, τὸ «Δωδεκαήµερον» τοῦ Ἀλεξάνδρου Βυζαντίου, καθὼς καὶ τὴν προφορικὴ μουσικὴ παράδοσι τοῦ Κωνσταντίνου Πρίγγου καὶ ἄλλων µεγάλων σύγχρονων δασκάλων καὶ μελοποιῶν τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς.
Θεωρῶ πολὺ σημαντικὴ τὴν πληροφορία, ποὺ σχεδὸν σὲ ἐξομολογητικὸ τόνο μᾶς δίνει ὁ ᾿Ιωάννης Λιβιτσάνος, ὅτι βασική του ἐπιδίωξι ἦταν νὰ συγκεντρώσῃ σὲ ἕνα βιβλίο τὶς προσωπικές του ἐµπειρίες καὶ τὰ ἀκούσµατα τῶν τελευταίων 50 χρόνων τῆς ἱεροψαλτικῆς του πορείας, κυρίως δὲ τῆς 28ετοῦς θητείας του στὸ ἀναλόγιο τοῦ ἁγίου Δηµητρίου Θεσσαλονίκης, ἐκ τῶν ὁποίων 20 συναπτὰ ἔτη τὰ ἔζησε δίπλα στὸν µακαριστὸ Χρύσανθο Θεοδοσόπουλο, ὅπως ἤδη ἀναφέρθηκε. γι᾿ αὐτὸ καὶ δὲν ὑπολόγισε τοὺς κόπους ποὺ ἀπαιτοῦνταν, προκειμένου νὰ ἐμπλουτίσῃ τὸ περιεχόμενο τῆς ἐργασίας του μὲ ἀποµαγνητοφωνήσεις ἠχογραφήσεων ἐν ὥρᾳ ἀκολουθίας, ἀπὸ τὸ πλούσιο ἀρχεῖο ποὺ διαθέτει. ἔχουμε δηλαδὴ ἐδῶ τὴν πολὺ ἐνδιαφέρουσα περίπτωσι, τόσο ἀπὸ πρακτικῆς πλευρᾶς ὅσο καὶ ἀπὸ μουσικολογικῆς, ὅτι ἐπιχειρεῖται ἕνα πάντρεμα τοῦ κλασσικοῦ μέλους, ὅπως αὐτὸ ἀποτυπώνεται στὶς παλαιὲς αὐθεντικὲς ἐκδόσεις, μὲ τὴν νεώτερη καὶ σύγχρονη ἑρμηνευτικὴ παράδοσι τῆς «ψαλτομάνας» Θεσσαλονίκης.
Κοιτάζοντας τὰ περιεχόμενα τοῦ βιβλίου διαπιστώνουμε ὅτι περιλαµβάνει ἐπιπλέον τὴν «κυριακὴ τῶν προπατόρων» καὶ τὴν «κυριακὴ πρὸ τῆς Χριστοῦ γεννήσεως», ποὺ δὲν ἀνήκουν μὲν στὴν χρονικὴ περίοδο τοῦ δωδεκαημέρου, ἔχουν ὅμως ἄµεση σχέσι µὲ τὴν µεγάλη ἑορτὴ τῶν χριστουγέννων καὶ εἶναι ἀσφαλῶς ἀπαραίτητα στοὺς ψάλτες. ἔτσι οἱ 12 ἑνότητες-κεφάλαια τοῦ ἔργου διαμορφώνονται ὡς ἑξῆς·
– Κυριακὴ τῶν προπατόρων (προσόμοια καὶ δοξαστικὰ ἑσπερινοῦ, ἀπολυτίκιον, ἐξαποστειλάριον, προσόμοια καὶ δοξαστικὸν αἴνων).
– Κυριακὴ πρὸ τῆς Χριστοῦ γεννήσεως (προσόμοια καὶ δοξαστικὰ ἑσπερινοῦ, ἀπολυτίκιον καὶ ἐξαποστειλάριον τῆς κυριακῆς, προσόμοια καὶ δοξαστικὸν αἴνων, προεόρτια ἀπολυτίκια τῶν χριστουγέννων).
– Οἱ μεγάλες ὧρες τῶν Χριστουγέννων (τὰ ἰδιόμελα τῆς 24ης δεκεμβρίου).
– ῾Εσπερινὸς τῶν χριστουγέννων, 25 δεκεμβρίου (κεκραγάρια, ἑσπέρια στιχηρά, δοξαστικόν, τροπάρια τῶν προφητειῶν, ἀπόστιχα, ἀπολυτίκιον).
– Ὄρθρος τῶν χριστουγέννων (καθίσματα, τὸ ἀντίφωνον «᾿Εκ νεότητός μου», προκείμενον, πεντηκοστάρια τροπάρια, σύντομες διπλὲς καταβασίες, ἡ 9η ᾠδὴ μετὰ τῶν μεγαλυναρίων, οἱ εἱρμοὶ τῆς 9ης ᾠδῆς σὲ ἀργὸ μέλος, ἐξαποστειολάριον, πασαπνοάρια καὶ στιχηρὰ αἴνων, τὸ δοξαστικόν, τὸ Καὶ νῦν, τὸ κοντάκιον τῆς ἑορτῆς).
– 26 δεκεμβρίου - 27 δεκεμβρίου (γιὰ τὴν 26η τοῦ μηνὸς τὰ ἰδιόμελα τῶν ἀποστίχων καὶ τὰ δοξαστικὰ ἑσπερινοῦ καὶ ὄρθρου· γιὰ τὴν 27η τὰ δοξαστικὰ καὶ τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ πρωτομάρτυρος Στεφάνου).
– Κυριακὴ μετὰ τὴν Χριστοῦ γέννησιν (προσόμοια καὶ δοξαστικὰ ἑσπερινοῦ, ἀπολυτίκιον, ἐξαποστειλάριον, δοξαστικὸν αἴνων).
– Περιτομὴ τοῦ Κυρίου καὶ μνήμη μεγάλου Βασιλείου, 1η ἰανουαρίου (κεκραγάρια, ἰδιόμελα καὶ προσόμοια ἑσπέρια καὶ ἀποστίχων, ἀπολυτίκια, καθίσματα ὄρθρου, σύντομες διπλὲς καταβασίες τῶν θεοφανείων, τροπάρια τῆς 9ης ᾠδῆς, ἐξαποστειλάρια, πασαπνοάρια, προσόμοια καὶ δοξαστικὰ τῶν αἴνων).
– Οἱ μεγάλες ὧρες τῶν θεοφανείων, 5 ἰανουαρίου (τὰ ἰδιόμελα τῶν ὡρῶν καὶ τὰ προεόρτια ἀπολυτίκια τῶν φώτων).
– ῾Εσπερινὸς τῶν Θεοφανείων, 6 ἰανουαρίου (ἑσπέρια ἰδιόμελα καὶ δοξαστικόν, τὰ τροπάρια τῶν προφητειῶν, ἰδιόμελα καὶ δοξαστικὸν τῶν ἀποστίχων, ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς).
– Ὄρθρος τῶν Θεοφανείων (καθίσματα, πεντηκοστάρια τροπάρια, ἡ 9η ᾠδὴ τῆς ἑορτῆς, ἐξαποστειλάριον, πασαπνοάρια, ἰδιόμελα καὶ δοξαστικὰ τῶν αἴνων, ἰδιόμελα τοῦ μεγάλου ἁγιασμοῦ)
– Σύναξις τοῦ τιμίου Προδρόμου, 7 ἰανουαρίου (προσόμοια καὶ δοξαστικὰ ἑσπερινοῦ καὶ ἀποστίχων, ἀπολυτίκιον, δοξαστικὸν αἴνων).
– Στὴν συνέχεια ὑπάρχει ἕνα παράρτημα, ποὺ περιλαµβάνει χρήσιµα γιὰ τὸν ἱεροψάλτη µουσικὰ κείµενα τῆς συγκεκριµένης περιόδου, ὅπως τὸν τρισάγιον ὕμνον σὲ β΄ καὶ α΄ ἦχο μὲ ἀντίστοιχα «δύναμις», τὸ «Ὅσοι εἰς Χριστὸν» σὲ α΄ ἦχο μὲ τὸ «δύναμις» τοῦ Κωνσταντίνου Πρίγγου, τὰ ἁρμόδια γιὰ τὴν λειτουργία τοῦ μεγάλου Βασιλείου ἀργὰ μέλη τοῦ ᾿Ιωάννου τοῦ γλυκέος, συντμηθέντα ὑπὸ τοῦ πρωτοψάλτου ᾿Ιωάννου τοῦ Τραπεζουντίου, καὶ τὸ «᾿Επὶ σοὶ χαίρει» σὲ τρεῖς παραλλαγές· τὸ ἀρχαῖον «Τὴν γὰρ σὴν μήτραν» σὲ ἦχο α΄ τετράφωνο, τὸ μέλος τοῦ ᾿Ανθίμου Λιάπη σὲ ἦχο πλ. δ΄ κατὰ διασκευὴ Δημ. Παναγιωτοπούλου Κούρου, καὶ τὸ μέλος τοῦ Σωκράτους Παπαδοπούλου ἐπίσης σὲ ἦχο πλ. δ΄.
Στὸ τέλος τοῦ προλόγου του ὁ ᾿Ιωάννης Λιβιτσάνος μὲ πολλὴν ταπείνωσι καὶ μὲ συναίσθησι τῆς εὐθύνης του σημειώνει· «Ζητῶ τὴν ἐπιείκεια τῶν συναδέλφων καὶ φίλων, ποὺ θὰ µελετήσουν αὐτὸ τὸ βιβλίο, γιὰ τυχὸν λάθη, ὀρθογραφικὰ ἢ ἄλλα, ἀβλεψίες καὶ παραλείψεις, σύµφωνα µὲ τὸ σοφό, “µὴ ἐκ τῶν παραλειποµένων λέγειν, ἀλλὰ ἐκ τῶν λεγοµένων”, καθὼς καὶ τὴν θετική τους ἐκτίµησι καὶ ἀνταπόκρισι στὴν προσπάθεια µου αὐτή».
᾿Ασφαλῶς πρέπουν συγχαρητήρια στὸν θεολόγο καὶ μουσικοδιδάσκαλο ᾿Ιωάννη Λιβιτσάνο γιὰ τὴν ἀγάπη του στὴν ψαλτική, γιὰ τὴν φιλοπονία του καὶ τὴν καλαίσθητη αὐτὴ ἔκδοσι ποὺ μᾶς προσφέρει, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀξιόλογη ψαλτικὴ παράδοσι ποὺ διασῴζει καὶ μεταδίδει. εὔχομαι ἐγκαρδίως ὁ Κύριος νὰ τὸν ἐνισχύῃ στὸ ἔργο του καὶ νὰ τοῦ δίδῃ ὑγεία καὶ μακροημέρευσι, ὥστε νὰ δοῦμε καὶ ἄλλα πονήματα ἀπὸ τὸν μουσικὸ κάλαμό του, καὶ θὰ ἔλεγα ἀκόμη ὡς εὐχὴ καὶ προτροπὴ νὰ μᾶς προσφέρῃ καὶ ἠχητικὰ δείγματα τῶν μελῶν ὅπως τὰ ἀποδίδει ὁ ἴδιος, ἀλλὰ καὶ ἄλλες ἠχογραφήσεις ἀπὸ τὸ πολύτιμο ἀρχεῖό του.
Γιὰ παραγγελίες καὶ ὁποιαδήποτε ἐπικοινωνία μὲ τὸν συγγραφέα ᾿Ιωάννη Λιβιτσάνο ἡ διεύθυνσί του εἶναι· Ἠγελόχου 34-36, Θεσσαλονίκη. τηλέφωνο σταθερὸ 2310.318864 καὶ φορητὸ 6973.796.944. διεύθυνσι ἠλεκτρονικῆς ἀλληλογραφίας (e-mail)· This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it
11/11/2011
«᾿Εκκλησιολόγος» (Πατρῶν), 10/12/2011