συμβολή

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΗ ΔΡΑΣΙ

ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

ΤΟΥ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΛΙΩΣΗ

Οἱ τρόφιμοι τοῦ ὀρφανοτροφείου διδασκόμενοι ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπο Πολύκαρπο Λιώση (1945).

Τὰ ὀρφανοτροφεῖα στὸν Πειραιᾶ

Στὸ παρὸν δεύτερο μέρος τοῦ βιβλίου παρουσιάζονται ἀρκετὰ στοιχεῖα γιὰ τὶς σημαντικώτερες δραστηριότητες τοῦ ἀοιδίμου μητροπολίτου πρώην Σισανίου καὶ Σιατίστης κυροῦ Πολυκάρπου, ὅπως γιὰ τὸ κήρυγμα, τὴν συγγραφή, τὰ ποιμαντικά του καθήκοντα, ἀλλὰ κυρίως γιὰ τὴν ἀνεξάντλητη ἐλεημοσύνη του. εἶναι ἄλλωστε γεγονὸς ὅτι ἡ φιλανθρωπικὴ δρᾶσί του ἦτο πλουσιωτάτη. περιέθαλψε ὀρφανά, πτωχοὺς καὶ ἀπροστάτευτους ἀνθρώπους τῆς τρίτης ἡλικίας ἱδρύοντας γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτὸ ὀρφανοτροφεῖα, οἰκοτροφεῖα μαθητῶν, γηροκομεῖα καὶ ἄλλα κοινωφελῆ ἱδρύματα.

Τὸ πρῶτο ξεκίνημα ἔγινε στὶς 15 νοεμβρίου 1926, ὅταν ἦταν διάκονος στὸν ἱερὸ ναὸ τοῦ ἁγίου Γεωργίου Κερατσινίου. τότε μὲ τὴν συνεργασία τῶν ἐπιτρόπων τοῦ ναοῦ ὅπου διακονοῦσε καὶ τῶν κυριῶν τοῦ ἐνοριακοῦ φιλοπτώχου ταμείου καὶ μὲ τὶς εὐλογίες τοῦ τότε μητροπολίτου 'Αθηνῶν Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου ἵδρυσε εἰδικὸ σχολεῖο γιὰ τὰ ὀρφανὰ μὲ τὴν ἐπωνυμία «Μικτὸν δημοτικὸν σχολεῖον ὀρφανῶν καὶ ἀπόρων ὁ ῞Αγιος Γεώργιος». σ' αὐτὸ οἱ μαθητὲς διδάσκονταν τὰ μαθήματα τοῦ δημοτικοῦ σχολείου καὶ ἔπαιρναν δωρεὰν τὰ ἀπαραίτητα ἐφόδια γιὰ τὴν φοίτησί τους (βιβλία, τετράδια, σάκκα καὶ λοιπά), καθὼς καὶ ἕνα γεῦμα. ὁ ναὸς τοῦ ἁγίου Γεωργίου εἶχε δώσει 11000 δραχμὲς, μὲ τὶς ὁποῖες νοικιάστηκε τὸ σπίτι ὅπου στεγάστηκε τὸ σχολεῖο καὶ καλύφτηκαν τὰ πρῶτα ἔξοδα. ὅμως γιὰ νὰ ἀντιμετωπιστοῦν καὶ οἱ περαιτέρω δαπάνες λειτουργίας τοῦ ἱδρύματος, ὁ τότε διάκονος Πολύκαρπος Λιώσης ἀνέλαβε τὴν διεύθυνσι καὶ τὴν εὐθύνη λειτουργίας τοῦ σχολείου, ἐδίδασκε καὶ σὰν διδάσκαλος καὶ τέλος διέθετε καὶ αὐτὸν τὸν πενιχρὸ μισθό του!

Σύντομα δημιουργήθηκε καὶ μικρὸς κοιτῶνας, στὸν ὁποῖο ἔμεναν τὰ πιὸ ἄπορα παιδιὰ τοῦ σχολείου. ἔτσι τὸ σχολεῖο ἔλαβε τὴν μορφὴ ὀρφανοτροφείου καὶ στὶς 17 ἰανουαρίου 1930 μετωνομάστηκε σὲ φιλανθρωπικὸ ἵδρυμα μὲ τὴν ἐπωνυμία «'Ορφανοτροφεῖον ἀρρένων ῞Αγιος Γεώργιος Πειραιῶς». ἐπειδὴ ὅμως οἱ χῶροι ἦσαν περιωρισμένοι, ἀποφα-σίστηκε οἱ ἐσωτερικοὶ μαθητὲς νὰ στεγαστοῦν στὸ ἰδιόκτητο οἴκημα τοῦ ἱεροδιακόνου Πολυκάρπου στὸ Χαϊδάρι. ἀπὸ τότε ἀνεζητεῖτο τρόπος νὰ ἀποκτήσῃ τὸ ἵδρυμα δικό του κτήριο.

Τὸ 1929 ἡ Σταυρούλα Ζαντιώτου προσέφερε τὸ οἰκόπεδό της γιὰ τὴν ἀνέγερσι τοῦ ἱδρύματος ὑπὸ τὸν ὅρο τὸ ἵδρυμα νὰ ἀναλάβῃ τὴν ἀνοικοδόμησι ναοῦ τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους. ἐπειδὴ ὅμως τὸ οἰκόπεδο ἦταν μικρό, ὁ ἀοίδιμος Πολύκαρπος διέθεσε ὅλη τὴν ἀτομική του περιουσία, ποὺ συμπληρώθηκε μὲ τὴν οἰκονομικὴ συνεισφορὰ τῶν φιλανθρώπων πιστῶν, ὥστε νὰ ἀγοραστῇ μὲ δόσεις γειτονικὸ οἰκόπεδο. ἔτσι ἀνήγειρε ἐκ θεμελίων τὸ κτήριο τοῦ ὀρφανοτροφείου «ὁ ῞Αγιος Γεώργιος» μαζὶ μὲ παρεκκλήσιο τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους. στὶς 7 ἰουλίου 1931 κατατίθεται ὁ θεμέλιος λίθος καὶ στὶς 15 ὀκτωβρίου τοῦ ἰδίου ἔτους μεταφέρονται τὰ παιδιὰ (20 συνολικῶς) ἀπὸ τὸ Χαϊδάρι καὶ ἐγκαθίστανται στὸ ἰδιόκτητο πλέον κτήριο τοῦ ὀρφανοτροφείου. ὁ περικαλλέστατος ναὸς τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους κτίστηκε τὸ 1932 μὲ δύο παρεκκλήσια ποὺ τιμῶνται στὰ ὀνόματα τοῦ ἁγίου Γεωργίου τοῦ τροπαιοφόρου καὶ τοῦ ἱερομάρτυρος Πολυκάρπου Σμύρνης.

Στὸ ὀρφανοτροφεῖο αὐτὸ τὸ 1934 τρέφονταν καὶ διδάσκονταν τὰ προκαταρκτικὰ μαθήματα γνώσεως καὶ διαπαιδαγωγήσεως περίπου 100 παιδιά, ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὰ 40 ζοῦσαν ἐσωτερικά, ἐνῷ τὰ ὑπόλοιπα ἡμιδιατρέφονταν ὡς ἐξωτερικά. ἡ συνολικὴ ἀξία τοῦ ἱδρύματος μαζὶ μὲ τὰ ἔπιπλα καὶ τὰ σκεύη του ἔφθανε ἐκείνη τὴν ἐποχὴ τὰ 2.000.000 δραχμές.

Τὸ 1934 ὁ μακαριστὸς Πολύκαρπος ξεκινᾷ μία νέα προσπάθεια. ἀγοράζει μὲ δόσεις οἰκόπεδο στὴν περιοχὴ τῆς 'Αμφιάλης, γιὰ τὴν ἐξόφλησι τοῦ ὁποίου ἔδινε ὁλόκληρο τὸν μισθὸ τῶν 1500 δραχμῶν ποὺ ἔπαιρνε ὡς ἱεροκήρυξ ἀπὸ τὸν ναὸ τῆς ῾Υπαπαντῆς. στὸ οἰκόπεδο αὐτὸ ἐπιθυμοῦσε νὰ ἱδρύσῃ ἕνα γηροκομεῖο, τὸ ὁποῖο θεμελιώθηκε μὲ κάθε ἐπισημότητα στὶς 8 ἰουλίου 1934 καὶ ὡλοκληρώθηκε τὸν νοέμβριο τοῦ ἔτους 1939. γιὰ τὴν ἀνοικοδόμησί του διέθεσε ὁλόκληρο τὸ χρηματικὸ βραβεῖο τῶν 135 λιρῶν 'Αγγλίας ποὺ τοῦ ἔδωσε τὸ 1934 ἡ ἀκαδημία 'Αθηνῶν. ἀλλὰ ἐπειδὴ καὶ πάλι τὰ χρήματα δὲν ἦσαν ἀρκετά, ὑποχρεώθηκε νὰ ζητήσῃ ἀπὸ τὴν μητέρα του νὰ πουλήσῃ τὸ σπίτι της, καὶ ὅλο τὸ ποσὸν ποὺ εἰσέπραξε ἀπὸ τὴν πώλησι τὸ διέθεσε γιὰ τὴν ἀνοικοδόμησι. τελικῶς τὸ ἵδρυμα ἐλειτούργησε ὄχι ὡς γηροκομεῖο ἀλλ' ὡς ὀρφανοτροφεῖο μὲ τὴν ἐπωνυμία «ὀρφανοτροφεῖο θηλέων ῾Ιερὸς Πολύκαρπος».

Καὶ τὰ δύο ὀρφανοτροφεῖα λειτουργοῦσαν μὲ θαυμάσιο καὶ ὑποδειγματικὸ τρόπο κάτω ἀπὸ ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ διοικητικὸ συμβούλιο, στὸ ὁποῖο προήδρευε ὁ ἱδρυτής τους. στὸ κτήριο τοῦ οἰκοτροφείου ἀρρένων λειτουργοῦσαν ἐπιπλέον ἕνα καλλιτεχνικὸ τυπογραφεῖο καὶ τὸ «'Ιδιωτικὸ δημοτικὸ ἐκπαιδευτήριο». τὰ ἱδρύματα δὲν διέκοψαν τὴν λειτουργία τους οὔτε στὶς δύσκολες ἡμέρες τῆς γερμανοϊταλικῆς κατοχῆς προσφέροντας τὴν προστασία στὰ ῾Ελληνόπουλα, ποὺ τὴν εἶχαν ἀνάγκη ἰδιαίτερα ἐκεῖνες τὶς δύσκολες ἡμέρες.

Τὸ 1955 ἀποφασίστηκε καὶ πραγματοποιήθηκε ἡ ἐπίσημη συγχώνευσι καὶ τῶν δύο ὀρφανοτροφείων σὲ ἕνα ἵδρυμα μὲ μία διοίκησι καὶ διαχείρισι, ὥστε ἡ λειτουργία τους νὰ εἶναι καλλίτερη καὶ λιγώτερο δαπανηρή. ἀπὸ τότε καὶ τὰ δύο ἱδρύματα ἔφεραν τὸν ἑνιαῖο τίτλο «'Ορφανοτροφεῖα ἀρρένων ῞Αγιος Γεώργιος καὶ θηλέων ῞Αγιος Πολύκαρπος».

Μέχρι τὸ 1979 εἶχαν βρεῖ στοργὴ καὶ περίθαλψι στὰ ἱδρύματα 1500 ὀρφανά. ἀπὸ τὸ 1980 ἡ λειτουργία τῶν ἱδρυμάτων συνεχίζεται μὲ συνεχῶς μειούμενο ἀριθμὸ τροφίμων· ἔμεναν μόνο 15-20 ὀρφανὰ κατ' ἔτος. οἱ κύριοι λόγοι αὐτῆς τῆς μειώσεως εἶναι, νομίζω, κατὰ πρῶτον ἡ ὑπογεννητικότης ποὺ μαστίζει τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία, καὶ κατὰ δεύτερον οἱ γενικῶς ὁμαλὲς συνθῆκες τῶν τελευταῖων δεκαετιῶν, κατὰ τὶς ὁποῖες εὐημερεῖ καὶ ἀναπτύσσεται τὸ σύγχρονο ἑλληνικὸ κράτος.

Τὸ 1983 ἔγινε μία ἀνακατασκευὴ τοῦ συγκροτήματος τῶν ὀρφανοτροφείων καὶ γενικὴ ἐπισκευὴ τῶν ζημιῶν ποὺ εἶχαν προκληθῆ ἀπὸ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου. κατόπιν ἔγινε μία ἀπόπειρα ἐπαναλειτουργίας τῶν ἱδρυμάτων, ἀλλὰ δὲν ὑπῆρξε ἱκανὸς ἀριθμὸς ὀρφανῶν, τῶν ὁποίων οἱ κηδεμόνες νὰ δέχωνται νὰ εἰσαχθοῦν τὰ παιδιὰ σὲ ὀρφανοτροφεῖο. ἔτσι ὁ χῶρος λειτούργησε γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα ἀπὸ τὸ 1986 μέχρι τὸ 1993 ὡς παιδικὸς σταθμὸς ἀπόρων παιδιῶν, τὰ ὁποῖα ἐπήγαιναν ἐκεῖ ἀπὸ τὶς πρωινὲς ὧρες μέχρι τὶς μεσημβρινὲς ἢ ἀπογευματινές, ὁπότε τὰ ἔπαιρναν οἱ κηδεμόνες των στὰ σπίτια τους. καὶ πάλι τὰ παιδιὰ αὐτὰ μαζὶ μὲ τὰ λίγα ἀριθμητικῶς ὀρφανὰ ποὺ διέμεναν στὸ ἵδρυμα ἐφυλάσσοντο, ἐσιτίζοντο καὶ ἐκπαιδεύοντο δωρεάν· περίπου 80 παιδιὰ κάθε χρόνο. μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ἀπὸ τὸ 1980 μέχρι τὸ 1993 βοηθήθηκαν ἄλλα 343 παιδιά.

Στὶς 29 ἀπριλίου τοῦ 1993 κατόπιν γενικῆς συνελεύσεως τοῦ συλλόγου τῶν ὀρφανοτροφείων ἀποφασίστηκε νὰ διακοπῇ ἡ λειτουργία τοῦ ἱδρύματος. στὴν ἀπόφασι αὐτὴ συνέβαλε ἡ μὴ προσέλευσι ὀρφανῶν παρὰ τὶς ἀλλεπάλληλες προκηρύξεις τοῦ ἱδρύματος, ἀλλὰ καὶ ἡ προχωρημένη ἡλικία τοῦ ἱδρυτοῦ, ποὺ δὲν τοῦ ἐπέτρεπε τὴν παρακολούθησι ἑνὸς τόσο σοβαροῦ ἔργου, ὅπως εἶναι ἡ μέριμνα γιὰ τὴν λειτουργία τῶν ὀρφανοτροφείων. ὅλα τὰ περιουσιακὰ στοιχεῖα τῶν ἱδρυμάτων, τὰ οἰκήματά τους καὶ ὁ ναὸς τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους, δωρήθηκαν ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν ἱδρυτή τους ἐν ζωῇ στὴν μητρόπολι Πειραιῶς, προκειμένου ἡ ἱερὰ μητρόπολι νὰ τὰ χρησιμοποιήσῃ στὴν ὅλη φιλανθρωπικὴ καὶ ποιμαντική της δραστηριότητα συνεχίζοντας ἔτσι τὴν λειτουργία τους.

Στὰ «'Ορφανοτροφεῖα ἀρρένων ῞Αγιος Γεώργιος καὶ θηλέων ῞Αγιος Πολύκαρπος» ἀπὸ τὸ 1926 μέχρι τὸ 1993 προστατεύτηκαν συνολικῶς 1843 ὀρφανὰ καὶ ἄπορα παιδιά, πολλὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἀναδείχτηκαν ἀξιόλογα μέλη τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας, γιατροί, ἐπιστήμονες, καθηγητές, δάσκαλοι, θεολόγοι, ἔμποροι, ἀξιωματικοί, κληρικοί, ὑπάλληλοι ἀλλὰ καὶ ἱκανοὶ τεχνῖτες. ὅλα τὰ παιδιὰ παράλληλα μὲ τὴν ἑλληνοχριστιανικὴ ἀνατροφὴ ἔλαβαν καὶ τὴν στοιχειώδη μόρφωσι ἐντὸς τοῦ ἱδρύματος. τὰ ἀγόρια εἴτε εἰδικεύτηκαν ὡς τεχνῖτες στὰ τυπογραφεῖα τοῦ ἱδρύματος καὶ σὲ εἰδικὰ καταστήματα εἴτε συνέχισαν τὴν φοίτησί τους στὸ γυμνάσιο-λύκειο καὶ στὸ πανεπιστήμιο. ἀλλὰ καὶ τὰ κορίτσια δὲν ὑστέρησαν. ἐκπαιδεύτηκαν ἐντὸς τοῦ ἱδρύματος στὴν οἰκοκυρική, στὸ κέντημα, στὴν ταπητουργικὴ καὶ στὴν ἁγιογραφία. ὅταν πλέον τελείωνε ἡ διαμονή τους στὸ ὀρφανοτροφεῖο, ἐλάμβαναν ὡς προικοδότησι ἄλλα μὲν διαμερίσματα ἀπὸ τὴν περιουσία τοῦ ἱδρύματος καὶ ἄλλα μία σημαντικὴ τραπεζικὴ κατάθεσι ἀπὸ τὸ ταμεῖο τοῦ ἱδρύματος καὶ ἀπὸ χρήματα ποὺ προέρχονταν ἀπὸ τὴν ἐκποίησι τῶν ἐργοχείρων τους.

'Ο ἀοίδιμος ἀρχιερέας τῆς ἀγάπης ὄχι μόνον παρακαλοῦσε ἐμπόρους, ἐπιχειρηματίες καὶ γενικῶς ὅλους τοὺς φιλανθρώπους πιστούς, ἀλλὰ πήγαινε ἀκόμη καὶ μέχρι τὶς ῾Ηνωμένες Πολιτεῖες τῆς 'Αμερικῆς, προκειμένου νὰ ἐξασφαλίσῃ ῥουχισμό, τρόφιμα καὶ οἰκονομικὴ στήριξι γιὰ τὶς σπουδὲς τῶν ὀρφανῶν. γι' αὐτὸν ἡ λειτουργία τῶν ὀρφανοτροφείων ὑπῆρξε ἔργο ζωῆς, καὶ ὁ ἴδιος ἦταν ἡ ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα καὶ ὁ νοῦς τῶν ἱδρυμάτων, τὰ ὁποῖα ἵδρυσε καὶ διηύθυνε, καὶ παρακολούθησε τὴν λειτουργία τους μέχρι τὴν τελευταία λεπτομέρεια. ὑπὲρ τῶν ὀρφανοτροφείων διέθεσε «καὶ τὴν τελευταία του δεκάρα», γι' αὐτὸ ὁ ἴδιος ἀπὸ ὅλη τὴν ἐκκλησιαστικὴ σταδιοδρομία του δὲν εἶχε κανένα προσωπικὸ περιουσιακὸ στοιχεῖο οὔτε οἱ φυσικοὶ συγγενεῖς του ἔλαβαν κάποιο ὑλικὸ ἀγαθὸ παρὰ μόνον τὴν εὐχή του.

Καὶ σήμερα τὰ καλλιμάρμαρα οἰκοδομήματα αὐτῶν τῶν ἱδρυμάτων ὑπάρχουν καὶ λαμπρύνουν τὸν Πειραιᾶ καὶ χρησιμοποιοῦνται ἀπὸ τὴν μητρόπολι πάλι γιὰ τὴν ἐκπαίδευσι τῶν παιδιῶν. στὰ κτήρια αὐτὰ ὕστερα ἀπὸ ἀναγκαῖες ἀνακατασκευές, μετατροπὲς καὶ οἰκοδομικὲς προσθῆκες στεγάζονται πλέον τὰ ἰδιωτικὰ ἐκπαιδευτήρια τῆς μητροπόλεως Πειραιῶς.

Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης (2002)