συμβολή

«Πίστις δι' ἀγάπης ἐνεργουμένη»

Τὸ ἐνδιαφέρον καὶ ἡ σκέψι τοῦ νεαροῦ ἱεροδιακόνου εἶναι στραμμένα πρὸς τοὺς πάσχοντας ἀδελφοὺς καὶ εἰδικῶς στὰ παιδιά. οἱ ἐθνικὲς περιπέτειες, οἱ πόλεμοι, ἡ μικρασιατικὴ καταστροφή, ἡ ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν, τὰ ἀλλεπάλληλα κύματα τῶν προσφύγων, ποὺ καταφθάνουν ἐξαθλιωμένοι στὸ λιμάνι τοῦ Πειραιῶς, ἔχουν γεμίσει τὴν ῾Ελλάδα μὲ χῆρες καὶ ὀρφανά. εἰδικῶς στὸν Πειραιᾶ καὶ στὴν περιφέρεια τῆς πρωτευούσης δὲν ὑπάρχει προάστιο, δὲν ὑπάρχει συνοικία, ἢ καλλίτερα νὰ ποῦμε, δὲν ὑπάρχει δρόμος, χωράφι, διασταύρωσι, ποὺ νὰ μὴ συναντᾷ κανεὶς τὰ δύστυχα ἐξαθλιωμένα ὀρφανὰ πλάσματα τοῦ Θεοῦ, ποὺ τὰ τυραννεῖ ἡ ὀρφάνια, ὁ φόβος, τὸ ἄγνωστο, ἡ ἀδυναμία, ἡ πεῖνα, ἡ βρομιά, ἡ ἀρρώστια, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀναλγησία κάποιων «χριστιανῶν συνανθρώπων» ποὺ σπεύδουν νὰ ἐκμεταλλευθοῦν τὴν δυστυχία τους. «παιδιὰ χωρὶς γονεῖς, πονεμένα, δυστυχισμένα καὶ πεινασμένα, χωρὶς ἔλεος, χωρὶς στοργή, χωρὶς προστασία, χωρὶς ἀγάπη, ἔψαχναν νὰ βροῦν μιὰ ζεστὴ πατρικὴ ἀγκαλιά, ἕνα τρυφερὸ μητρικὸ χάδι, ἕνα χέρι ποὺ νὰ τοὺς σκουπίσῃ τὸ μουτράκι ἀπὸ τὰ δάκρυα. στὰ θλιμμένα τότε μάτια τους ἔδινε ἐξετάσεις ἀγάπης, ἤθους καὶ ἀγωγῆς ὅλη ἡ πειραϊκὴ κοινωνία!»

῾Ο ἱεροδιάκονος Πολύκαρπος τὰ βλέπει αὐτὰ καθημερινῶς. καὶ αὐτὸς ὁ ἄγαμος μὲν κληρικός, ὁ ὁποῖος ὅμως προήρχετο ἀπὸ ὑπερπολύτεκνη οἰκογένεια μὲ 10 παιδιά, ὁ ὁποῖος γνωρίζει τί σημαίνει φτώχεια, στέρησι καὶ δυστυχία, ὁ ὁποῖος καταλαβαίνει πόση ἀνάγκη ἔχει τὸ κάθε παιδὶ ἀπὸ στοργὴ καὶ φροντίδα, αὐτὸς ὁ νεαρὸς κληρικὸς βλέπει τὰ ὀρφανὰ καὶ τὰ αἰσθάνεται. πονᾷ καὶ συμπάσχει μαζί τους, διότι γι' αὐτὸν δὲν εἶναι ἁπλῶς κάποια δυστυχισμένα ἑλληνόπουλα, γι' αὐτὸν τὸ κάθε ὀρφανὸ εἶναι καὶ ἕνα ἀπὸ τὰ 9 ἀδέρφια του, εἶναι παιδιὰ τῆς οἰκογενείας του καὶ τῆς ἐκκλησίας. καὶ περισσότερο ἀπ' ὅλα στὸ πρόσωπο τοῦ κάθε ἐγκαταλελειμμένου παιδιοῦ βλέπει τὸν ἴδιο τὸν Κύριό του, βλέπει τὸν λατρευτὸ Θεό του· διότι ὁ διάκονος Πολύκαρπος Λιώσης ἔχει καθημερινό του βίωμα τὴν διδασκαλία τοῦ «Γεροντικοῦ»· «ἐὰν κερδήσωμεν τὸν ἀδελφόν, τὸν Θεὸν κερδαίνομεν· ἐὰν δὲ σκανδαλίσωμεν τὸν ἀδελφόν, εἰς Χριστὸν ἁμαρτάνομεν», ἀλλὰ καὶ τὸν ἄλλο σπουδαῖο λόγο τοῦ ἀββᾶ 'Απολλώ· «εἶδες τὸν ἀδελφόν σου, εἶδες Κύριον τὸν Θεόν σου» («Γεροντικόν», ἐπιστασίᾳ Π. Β. Πάσχου, ἐκδόσεις «'Αστήρ», τρίτη ἔκδοσις, 'Αθῆναι 1981, σελὶς 2 §θ , σελ. 2021 §γ .). στὴν καρδιὰ καὶ στὸν νοῦ του ἀντηχοῦν πάντοτε οἱ λόγοι τοῦ Θεανθρώπου· «ἐφ' ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε»· καὶ «ὃς ἐὰν ποτίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων ποτήριον ψυχροῦ μόνον εἰς ὄνομα μαθητοῦ, ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ ἀπολέσῃ τὸν μισθὸν αὐτοῦ»· καὶ «ὁρᾶτε μὴ καταφρονήσητε ἑνὸς τῶν μικρῶν τούτων· λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι οἱ ἄγγελοι αὐτῶν ἐν οὐρανοῖς διὰ παντὸς βλέπουσι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς... οὕτως οὐκ ἔστι θέλημα ἔμπροσθεν τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς ἵνα ἀπόληται εἷς τῶν μικρῶν τούτων» (Μθ 25:40· 10:42· 18:10, 14.).

῞Ολα αὐτὰ τὰ θεόπνευστα λόγια τοῦ Κυρίου κάνουν τὴν ψυχή του νὰ καίῃ ἀπὸ θερμὴ ἀγάπη καὶ πόθο νὰ βοηθήσῃ τοὺς μικροὺς καὶ κατατρεγμένους. προσεύχεται θερμῶς, ἱκετεύει τὸν Κύριο μὲ στεναγμοὺς καὶ δάκρυα, προβληματίζεται γιὰ τὸ τί μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ κάμῃ, καὶ τὸν καιρὸ ποὺ εἶναι διάκονος στὸν ἱερὸ ναὸ τοῦ ἁγίου Γεωργίου Κερατσινίου, μία ἰδέα ἀρχίζει νὰ στριφογυρίζῃ στὸν νοῦ του· νὰ ἱδρύσῃ ὀρφανοτροφεῖο! καὶ δὲν σκέπτεται τὴν δική του πτωχεία, τὴν ἔλλειψι οἰκονομικῶν πόρων, τὶς δύσκολες κοινωνικὲς συνθῆκες, τὴν οἰκονομικὴ ἀστάθεια τῆς ἐποχῆς· δὲν μετρᾷ τὶς πιθανότητες ἐπιτυχίας ἢ ἀποτυχίας τοῦ ἐγχειρήματος μὲ βάσι τοὺς δεῖκτες τῶν χρηματιστηρίων καὶ τὶς ἄλλες παραμέτρους τῆς ἀνθρώπινης οἰκονομίας τοῦ μαμωνᾶ, ὅπως κάνουμε ἐμεῖς σήμερα, ἀλλὰ γι' αὐτὸν πάνω ἀπ' ὅλα ὑπάρχει ἡ θεία οἰκονομία (τὸ σχέδιο τοῦ Θεοῦ δηλαδὴ γιὰ τὴν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου) καὶ τὸ χρηματιστήριο τοῦ οὐρανοῦ, ποὺ εἶναι τὸ ἰδανικώτερο γιὰ νὰ ἐπενδύσῃ κανεὶς τὴν σωτηρία τῆς ψυχῆς του. αὐτὰ πρεσβεύει ὁ ἱεροδιάκονος Πολύκαρπος καὶ σ' αὐτὰ στηρίζεται, διότι εἶναι παλληκάρι τῆς πίστεως. ξέρει ὅτι πιστεύει στὸν μόνον ἀληθινὸ Θεό, τὸν μόνον Κύριο τοῦ οὐρανοῦ ἀλλὰ καὶ τῆς γῆς, καὶ γνωρίζει ὅτι πρέπει νὰ ἀκολουθήσῃ τὸ ἅγιον θέλημά του. καὶ ἔτσι γιὰ ἄλλη μιὰ φορὰ ἀποδεικνύεται ὅτι «τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις δυνατὰ παρὰ τῷ Θεῷ ἐστι» (Λκ 18:27).

Μὲ τὴν βοήθεια τοῦ ἐνοριακοῦ ταμείου τοῦ ναοῦ, ὅπου διακονοῦσε, τὸ 1926 ἵδρυσε τὸ μικτὸ δημοτικὸ σχολεῖο ὀρφανῶν καὶ ἀπόρων, τὸ ὁποῖο τὸ 1930 τὸ μετέτρεψε στὸ ὀρφανοτροφεῖο ἀρρένων «῞Αγιος Γεώργιος». «ἐκεῖ ζωντάνευαν τὰ ζωντανὰπεθαμένα παιδιά!» ἐκεῖ ὁ ἀγαθὸς κληρικὸς τὰ περιέβαλλε μὲ στοργὴ καὶ τοὺς δίδασκε τὰ προτερήματα τῆς ἀγάπης καὶ τῆς ἐν Χριστῷ ἀρετῆς! καὶ αὐτὴ εἶναι μόνον ἡ ἀρχὴ τῆς φιλανθρωπικῆς του σταδιοδρομίας· εἶναι ἡ καταφατική του ἀπάντησι στὴν κλῆσι τοῦ Θεοῦ· διότι ἀπὸ ἐδῶ καὶ στὸ ἑξῆς αὐτὸ θὰ εἶναι τὸ κύριο στάδιο τῶν ἀγώνων του καὶ τῆς προσφορᾶς του στὴν ἐκκλησία καὶ στὸ ἔθνος.

Τὸ πρῶτο διοικητικὸ συμβούλιο τοῦ ὀρφανοτροφείου

μαζὶ μὲ μαθητὲς καὶ μαθήτριες (1927).

Παραλλήλως μὲ τὰ λειτουργικά του καθήκοντα καὶ τὶς εὐθῦνες τοῦ φιλανθρωπικοῦ τομέως συνεχίζει καὶ τὶς πανεπιστημιακές του σπουδὲς ποὺ εἶχε διακόψει ἐκτάκτως τὸ 1921 λόγῳ τοῦ πολέμου. δεῖγμα κι αὐτὸ τῆς ἐργατικότητός του καὶ τῆς φιλομαθείας του. δὲν λέει· «ἔχω πολλὰ βάρη, πολλὲς δραστηριότητες, δὲν ἔχω χρόνο, δὲν προλαβαίνω, σταματῶ»· ἀλλὰ συνεχῶς ἐπωμίζεται καὶ νέες εὐθῦνες, διότι τὸ αἰσθάνεται σὰν χρέος του ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ, τῆς ἐκκλησίας καὶ τῶν συνανθρώπων του· αἰσθάνεται ὅτι πρέπει νὰ ἀξιοποιήσῃ τὰ τάλαντα ποὺ τοῦ ἔδωσε ὁ Θεός, γιὰ νὰ μὴν κατακριθῇ σὰν τὸν ἀχάριστο καὶ πονηρὸ δοῦλο (Μθ 25:14-30). ἐνῷ σήμερα συνηθίσαμε νὰ βλέπωμε αἰώνιους φοιτητὲς ποὺ τίποτε δὲν κάνουν, δὲν δουλεύουν, δὲν προσφέρουν, δὲν σπουδάζουν... πόση διαφορὰ ἀνάμεσα στὸν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ καὶ στοὺς ἀνθρώπους τοῦ κόσμου! τὸν μάρτιο τοῦ 1929 ὁλοκληρώνει τὶς πανεπιστημιακές του σπουδές. τὸ ἴδιο ἔτος χειροτονεῖται πρεσβύτερος παίρνοντας καὶ τὸ ὀφφίκιο τοῦ ἀρχιμανδρίτου. διωρίζεται ἐφημερεύων ἱεροκήρυξ στὸν ναὸ τῆς ῾Υπαπαντῆς τοῦ Σωτῆρος, στὸν Πειραιᾶ. ἐκεῖ ἀναδείχθηκε πρωτεργάτης στὴν ἀνοικοδόμησι τοῦ ναοῦ.

Τὸ 1930 χτίζει μὲ δικά του ἔξοδα μικρὸ οἴκημα στὸ Χαϊδάρι, στὸ ὁποῖο στεγάστηκαν προσωρινὰ τὰ 20 ὀρφανὰ τοῦ ὀρφανοτροφείου, διότι στὸν Πειραιᾶ δὲν ὑπῆρχε ἐπαρκὴς χῶρος. τότε περίπου πρέπει νὰ ἀνήγειρε στὴν ἴδια περιοχὴ καὶ ναὸ ἐπ' ὀνόματι τοῦ προστάτου του ἁγίου ἱερομάρτυρος Πολυκάρπου.

Κάποιο διάστημα ἐχρημάτισε καὶ ἡγούμενος τῶν ἱερῶν μονῶν Φανερωμένης Σαλαμῖνος καὶ ῾Οσίου Μελετίου Βιλίων. πρὸς τὸ παρὸν ὅμως δὲν ὑπάρχουν περισσότερα στοιχεῖα γιὰ τὸ πότε ἀκριβῶς συνέβη αὐτό, γιὰ πόσον καιρό, καὶ τί ἔργο ἐπετέλεσε ἐκεῖ.

Στὶς 21 σεπτεμβρίου τοῦ 1934 ἡ ἐνοριακὴ ἐπιτροπεία τοῦ ναοῦ τῆς ῾Υπαπαντῆς Πειραιῶς ἀποστέλλει ἔγγραφο πρὸς τὴν ἀκαδημία 'Αθηνῶν, μὲ τὸ ὁποῖο προτείνεται ἡ βράβευσι τοῦ ἀρχιμανδρίτου Πολυκάρπου Λιώση γιὰ τὸ πλούσιο φιλανθρωπικὸ ἔργο ποὺ ἔχει ἐπιτελέσει. ἀπὸ τὸ ἔγγραφο αὐτὸ ἀντλοῦμε ἀρκετὰ σημαντικὲς πληροφορίες γιὰ τὴν ποιμαντικὴ δρᾶσι τοῦ ἀοιδίμου πατρός. πρῶτον, μὲ τὴν ἀφιλοχρηματία του καὶ τὴν ἐλεημοσύνη του κέρδισε τὴν ἐμπιστοσύνη τῶν ἐνοριτῶν, ὥστε μὲ τὶς αὐτοπροαίρετες χρηματικὲς εἰσφορές τους νὰ καλλωπίσῃ καὶ εὐπρεπίσῃ τὸ ἐσωτερικὸ τοῦ ἱεροῦ ναοῦ. δεύτερον, διαθέτοντας ὅλη τὴν ἀτομική του περιουσία καὶ μὲ τὴν οἰκονομικὴ συνεισφορὰ τῶν φιλανθρώπων πιστῶν ἀνήγειρε ἐκ θεμελίων τὸ ὀρφανοτροφεῖον «ὁ ῞Αγιος Γεώργιος» μαζὶ μὲ παρεκκλήσιο τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους. στὸ ὀρφανοτροφεῖο ἐτρέφοντο περίπου 100 παιδιά. τρίτον, ἐντὸς τοῦ 1934 ἔθεσε τὸν θεμέλιο λίθο γιὰ τὴν ἀνέγερσι γηροκομείου, τοῦ ὁποίου μάλιστα τὸν πρῶτο πυρῆνα εἶχε καταθέσει ἀπὸ δικά του ἔξοδα. τέταρτον, τὸ 1926 ἵδρυσε στὴν ἐνορία τῆς ῾Υπαπαντῆς τὸν φιλανθρωπικὸ σύλλογο «ὁ ἅγιος 'Ιωάννης ὁ ἐλεήμων». ὁ σύλλογος διέθετε βιβλιοθήκη, ἐνῷ παραλλήλως ἀνακούφιζε καὶ θεράπευε πολλὲς ὑλικὲς καὶ ἠθικὲς ἀνάγκες τῶν ἀπόρων ἐνοριτῶν. καὶ τέλος πέμπτον, ἐπειδὴ τὰ ἔσοδα τοῦ ναοῦ δὲν ἐκάλυπταν τὰ πολλὰ ἐνοριακὰ ἔξοδα, αὐτοβούλως καὶ αὐτοπροαιρέτως ἐλάττωσε τὸν μηνιαῖο μισθό του ἀπὸ 2000 δραχμὲς σὲ 1500!

῾Η ἀκαδημία 'Αθηνῶν ἀνταποκρινόμενη στὴν αἴτησι τῆς ἐπιτροπείας τοῦ ναοῦ τῆς ῾Υπαπαντῆς, ἀφοῦ ἐνημερώθηκε γιὰ τὴν ἀθόρυβη καὶ χωρὶς διαφημίσεις φιλανθρωπικὴ καὶ ἐν γένει κοινωνικὴ δρᾶσι τοῦ ἱερέως Πολυκάρπου, ἐκτίμησε δεόντως τὰ πράγματα καὶ σὲ πανηγυρική της συνεδρίασι τὸν ἐβράβευσε μὲ τὸ «Μαυρογένειον βραβεῖον ἀρετῆς καὶ φιλαλληλίας» χορηγῶντάς του καὶ χρηματικὸ ποσὸ 135 χρυσῶν λιρῶν 'Αγγλίας. ἡ τελετὴ ἀπονομῆς ἔγινε στὶς 27 δεκεμβρίου. ὅμως στὸν ἐνάρετο αὐτὸν κληρικὸ δὲν ἄρεσαν τὰ χειροκροτήματα οὔτε ἡ δημόσια προβολὴ τοῦ ἔργου του. καὶ εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι δὲν προσῆλθε ὁ ἴδιος νὰ παραλάβῃ τὸ χρηματικὸ ποσό, ἀλλὰ ἔστειλε κάποιον ἀντιπρόσωπό του.

Τὸ χρηματικὸ βραβεῖο τὸ διέθεσε ἐξ ὁλοκλήρου γιὰ τὸ γηροκομεῖο ποὺ εἶχε ἀνεγείρει στὸ Κερατσίνι. τὸ ἵδρυμα λειτούργησε ἀπὸ τὸ ἑπόμενο ἔτος 1935 ὄχι ὅμως ὡς γηροκομεῖο, ἀλλὰ ὡς ὀρφανοτροφεῖο θηλέων «῾Ιερὸς Πολύκαρπος», διότι τότε οἱ ἀνάγκες τῆς ἐποχῆς ἦσαν περισσότερες γιὰ ὀρφανοτροφεῖα, γιὰ ἱδρύματα προστασίας παιδιῶν, καὶ ὄχι γιὰ γηροκομεῖα, ἀντίθετα ἀπὸ σήμερα. τὸ ἵδρυμα λειτουργοῦσε παράλληλα μὲ τὸ ὀρφανοτροφεῖο ἀρρένων «῞Αγιος Γεώργιος» κάτω ἀπὸ ἕνα κοινὸ διοικητικὸ συμβούλιο.

Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης (2001)