ΕΠΙΛΟΓΕΣ
7. Χριστιανικοὶ τομεῖς ᾿Αναφορὲς σὲ πρόσωπα τῆς ἐκκλησίας Πολύκαρπος Λιώσης, μητροπολίτης (1900-1996)

 

Κληρικὸς σὲ δύσκολες ἐποχές

 

'Αμέσως μετὰ τὴν στρατιωτική του θητεία, τὸν φεβρουάριο τοῦ 1924, ὁ Παναγιώτης Λιώσης ἐκάρη μοναχὸς στὴν ἱερὰ μονὴ τῆς Φανερωμένης Σαλαμῖνος καὶ μετωνομάστηκε Πολύκαρπος. τὸν ἑπόμενο μῆνα χειροτονήθηκε διάκονος μὲ ἐντολὴ τοῦ τότε ἀρχιεπισκόπου 'Αθηνῶν Χρυσοστόμου καὶ διωρίστηκε στὸν ναὸ τοῦ ἁγίου Δημητρίου Ταμπουρίων καὶ ἀργότερα στὸν ναὸ τοῦ ἁγίου Γεωργίου Κερατσινίου.

Τὸ 1924 ὅμως εἶναι μία χρονιὰ μὲ σημαντικὲς ὅσο καὶ δυσάρεστες ἐξελίξεις στὸν ἐκκλησιαστικὸ χῶρο, διότι οἱ πιστοὶ στὴν 'Ελλάδα διχάζονται καὶ συγκρούονται μεταξύ τους, ἐνῷ καὶ παγκοσμίως δημιουργεῖται ἐντὸς τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησίας μία διάσπασι, ἕνα εἶδος σχίσματος (Θεοκλήτου, μοναχοῦ Διονυσιάτου, «'Αθωνικὰ ἄνθη», τόμος πρῶτος, ἔκδοσις δευτέρα, ἐκδόσεις «'Αστήρ», 'Αθῆναι 1993, σελίδες 193-197). ὁ λόγος; ἡ ἀλλαγὴ τοῦ ἡμερολογίου. οἱ πληγὲς ποὺ δημιουργήθηκαν τότε στὸ σῶμα τῆς ἐκκλησίας ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἐνέργεια εἶναι ἐμφανεῖς καὶ σήμερα, 80 χρόνια μετά.

Πρέπει ἐδῶ νὰ σημειωθῇ ὅτι ἡ τότε ἐπαναστατικὴ ἑλληνικὴ κυβέρνησι (τῆς ἐπαναστάσεως ἡγεῖτο ἡ καλουμένη τριανδρία, ποὺ ἀπετελεῖτο ἀπὸ τοὺς συνταγματάρχες Νικόλαο Πλαστήρα καὶ Στυλιανὸ Γονατᾶ καὶ τὸν ἀντιπλοίαρχο Δ. Φωκᾶ) εἶχε προηγηθῆ τῆς ἐκκλησίας κατὰ ἕνα χρόνο καὶ εἶχε καθιερώσει ἀπὸ τὶς 15 φεβρουαρίου 1923 τὴν ἀλλαγὴ τοῦ ἡμερολογίου (ἡ 16η φεβρουαρίου θεωρήθηκε ὡς 1η μαρτίου). ἡ κυβερνητικὴ αὐτὴ ἐνέργεια εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νὰ χρησιμοποιοῦν οἱ ῞Ελληνες διπλὲς ἡμερομηνίες καὶ νὰ ἐπέλθῃ σύγχυσι καὶ ἀταξία στὴν καθημερινή τους ζωή. ἡ ἐπέτειος τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 γιορτάστηκε ἀπὸ τὴν πολιτεία χωριστὰ ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἑορτὴ τοῦ εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου! ἐπίσης ἡ κρατικὴ πρωτοχρονιὰ τοῦ 1924 ἑωρτάστηκε μὲ κάθε πομπὴ καὶ μεγαλοπρέπεια, ἐνῷ ὁ λαὸς βρισκόταν σὲ περίοδο νηστείας, διότι ἐκκλησιαστικῶς δὲν εἶχαν γιορταστῆ ἀκόμη τὰ χριστούγεννα! ἡ ἐνέργεια αὐτὴ τῆς ἑλληνικῆς κυβερνήσεως ἦταν ἀσφαλῶς ἀπότοκος τῆς δουλικῆς καὶ ἀκρίτου στροφῆς τῶν διανοουμένων κυρίως καὶ δυτικοτραφῶν ῾Ελλήνων πρὸς τὸν δυτικοευρωπαϊκὸ πολιτισμό, ἂν καὶ εἰδικῶς στὸ ζήτημα τοῦ ἡμε-ρολογίου συνέτρεχαν ἐπιστημονικοὶ λόγοι ποὺ ἀποδείκνυαν τὴν ἀνάγκη τῆς διορθώσεώς του. μάλιστα καὶ σὲ ἄλλα ὀρθόδοξα κράτη ἡ πολιτικὴ ἡγεσία ἀπὸ ἐνωρίτερα εἶχε καθιερώσει τὸ νέο ἡμερολόγιο· στὴν ῾Ρουμανία ὁ ἡγεμὼν 'Αλέξανδρος Κουζᾶς τὸ 1864 καὶ στὴν ῾Ρωσία τὸ μπολσεβικικὸ καθεστὼς τὸ 1918.

Στὸν ἐκκλησιαστικὸ χῶρο ἐπισήμως τὸ ἡμερολόγιο ἄλλαξε μόλις τὸ 1924 μὲ ἀπόφασι τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου. ταυτοχρόνως συμπορεύθηκαν μαζί του καὶ οἱ αὐτοκέφαλες ἐκκλησίες τῆς ῾Ελλάδος καὶ τῆς Κύπρου. ἡ 10η μαρτίου 1924 θεωρήθηκε ὡς 23η μαρτίου, καὶ ἔτσι τὸ ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο, ποὺ ἴσχυε μέχρι τότε σὲ ὅλες τὶς ὀρθόδοξες ἐκκλησίες, διωρθώθηκε βάσει τοῦ γρηγοριανοῦ ἡμερολογίου, τὸ ὁποῖο ἴσχυε στὴν δύσι ἀπὸ τὶς 15 ὀκτωβρίου 1582 (ἐκεῖ ἡ 5η ὀκτωβρίου μετρήθηκε ὡς 15η). οἱ ὑπόλοιπες ὀρθόδοξες ἐκκλησίες δὲν ἀκολούθησαν ἀμέσως, ἀλλὰ ἄλλες δέχτηκαν αὐτὴν τὴν μεταβολὴ ἀργότερα καὶ ἄλλες δὲν τὴν ἔχουν δεχτῆ μέχρι σήμερα, ὅπως τὰ πατριαρχεῖα 'Ιεροσολύμων, Σερβίας καὶ ῾Ρωσίας, ἡ αὐτόνομος ἀρχιεπισκοπὴ τοῦ ὄρους Σινὰ καὶ ἡ μοναστικὴ κοινότης τοῦ 'Αγίου ῎Ορους ῎Αθω.

῾Η μεταρρύθμισι τοῦ ἡμερολογίου ἔγινε μὲ τρόπο βιαστικὸ καὶ πρόχειρο, διότι δὲν εἶχε προηγηθῆ ἐπαρκὴς ἐνημέρωσι τῶν πιστῶν καὶ δὲν ἀκολουθήθηκαν διαφανεῖς διαδικασίες. τὸ σημαντικώτερο ὅμως εἶναι ὅτι ἐπιβλήθηκε ἕνα νέο ἡμερολόγιο, κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον παπικῆς προελεύσεως, χωρὶς νὰ προηγηθῇ μία πανορθόδοξη ἀπόφασι ἀποδοχῆς του· διότι τὸ σωστὸ θὰ ἦταν ἢ ὅλες οἱ ὀρθόδοξες ἐκκλησίες νὰ ἀκολουθοῦν τὸ νέο ἡμερολόγιο ἢ ὅλες τὸ παλαιό, καὶ ὄχι οἱ μισὲς ἔτσι καὶ οἱ ἄλλες μισὲς ἀλλιῶς, πρᾶγμα ποὺ διασπᾷ τὴν λειτουργικὴ ἑνότητα τῶν τοπικῶν ἐκκλησιῶν. αὐτὸς ἦταν ἕνας σημαντικὸς λόγος ποὺ πολλὲς ὀρθόδοξες ἐκκλησίες δὲν ἀκολούθησαν τὸ νέο ἡμερολόγιο (Πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδώρου Ζήση, καθηγητοῦ πανεπιστημίου, «Παλαιὸ καὶ νέο ἡμερολόγιο», ἄρθρο στὸ περιοδικὸ Θεοδρομία, τεῦχος 4, ὀκτώβριος-δεκέμβριος 1999, σελίδες 5-10).

Στὴν 'Ελλάδα τὴν ἡμερολογιακὴ μεταβολὴ δὲν τὴν ἀποδέχθηκαν ὅλοι οἱ πιστοί, καὶ μάλιστα ἡ ἀντίδρασι στὴν ἀρχὴ ἦταν πολὺ ζωηρή. ὅσοι συνέχισαν νὰ ἀκολουθοῦν τὸ ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο ἀτυχῶς ἀποκόπηκαν ἀπὸ τὴν ἐπίσημη ἐκκλησία καὶ ὠνομάστηκαν παλαιοημερολογῖτες, ἐνῷ οἱ ἴδιοι αὐτοαποκαλοῦνται «γνήσιοι ὀρθόδοξοι χριστιανοί», «χριστιανοὶ τοῦ πατρίου ἡμερολογίου» ἢ μὲ ἀνάλογες ἐκφράσεις· ἔτσι δημιουργήθηκε τὸ λεγόμενο παλαιοημερολογιτικὸ σχίσμα. στὴν 'Αθήνα ἵδρυσαν ἀρχικῶς τὴν «κοινότητα τῶν ὀρθοδόξων», καὶ μάλιστα τοὺς ἀναγνωρίστηκε τὸ δικαίωμα νὰ ἱερουργοῦν σὲ παρεκκλήσια μὲ δικούς τους ἱερεῖς. κατόπιν ὅμως ἡ ἀντιπαράθεσι μεταξὺ παλαιοημερολογιτῶν καὶ ἐπισήμου ἐκκλησίας ὠξύνθηκε σὲ ἐπικίνδυνο βαθμό, οἱ παλαιοημερολογῖτες βρέθηκαν σὲ διωγμό, ἔγιναν συμπλοκές, χάθηκαν ἀκόμη καὶ ἀνθρώπινες ζωές.

Πρέπει ἐδῶ νὰ διευκρινιστοῦν δύο σημεῖα. τὸ πρῶτο σχετικὰ μὲ τὸ ἐκκλησιαστικὸ σχίσμα. οἱ ἐκκλησίες ποὺ ἀκολουθοῦν τὸ νέο ἡμερολόγιο (Κωνσταντινουπόλεως, 'Αντιοχείας, 'Ελλάδος, Κύπρου, ῾Ρουμανίας, Βουλγαρίας καὶ λοιπὲς) καὶ ἐκεῖνες ποὺ ἀκολουθοῦν τὸ παλαιὸ ('Ιεροσολύμων, Σερβίας, ῾Ρωσίας καὶ λοιπὲς) δὲν ἔχουν σχίσμα μεταξύ τους, ἀλλὰ εἶναι ἑνωμένες καὶ ἔχουν ἐκκλησιαστικὴ κοινωνία παρὰ τὴν διαφορὰ τῶν 13 ἡμερῶν, διότι αὐτὸ δὲν εἶναι δογματικὸ θέμα. μάλιστα τὸ ῞Αγιον ῎Ορος, ἂν καὶ ἀκολουθῇ τὸ παλαιὸ ἡμερολόγιο, ὑπάγεται διοικητικῶς στὸ οἰκουμενικὸ πατριαρχεῖο! ὅμως ὅσοι πιστοὶ ἀκολουθοῦν τὸ παλαιὸ ἡμερολόγιο στὴν ῾Ελλάδα καὶ δὲν ἔχουν κοινωνία μὲ τοὺς πιστοὺς τοῦ νέου ἡμερολογίου, αὐτοὶ ἔχουν δική τους ἐκκλησία, δική τους ἱερὰ σύνοδο, δικούς τους ναούς, δικούς τους κληρικούς, καὶ δυστυχῶς εὑρίσκονται σὲ σχίσμα. αὐτὰ σημειώνονται πρὸς ἄρσιν τυχὸν παρεξηγήσεων.

Τὸ δεύτερο σημεῖο ποὺ χρειάζεται διευκρίνισι εἶναι ἡ στάσι τῶν πιστῶν ἀπέναντι στὸ ἡμερολογιακό. γενικῶς ὁ πολὺς λαὸς στὴν 'Ελλάδα, οἱ ἁπλοὶ χριστιανοὶ ποὺ εἶχαν εὐλάβεια στὶς ψυχές τους καὶ ἀγάπη γιὰ τὶς ἐκκλησιαστικές τους παραδόσεις, ἂν καὶ ἀκολούθησαν τὴν μεταβολὴ ἀπὸ ὑπακοὴ στὴν ἐκκλησιαστικὴ ἡγεσία, ἐντούτοις προτιμοῦσαν τὸ παλαιὸ ἡμερολόγιο. ὑπῆρχαν λόγοι συνηθείας, λόγοι συναισθηματικοί, λειτουργικοί, ἀντιοικουμενιστικοὶ καὶ ἐκκλησιαστικοί, ποὺ τοὺς προκαλοῦσαν μίαν ἐνδόμυχη ἀπόρριψι τοῦ νέου ἡμερολογίου. καὶ ἀσφαλῶς ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς ἦταν καὶ ὁ νεοχειροτονηθεὶς ἱεροδιάκονος Πολύκαρπος Λιώσης.

Γιὰ νὰ γίνῃ σαφέστερο τὸ κλῖμα ποὺ ἐπικρατοῦσε μεταξὺ τῶν πιστῶν, θὰ ἀναφέρω τὶς χαρακτηριστικὲς περιπτώσεις δύο νεωτέρων ἁγίων μορφῶν τῆς ἐκκλησίας μας, οἱ ὁποῖοι ζοῦσαν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, καὶ ἑπομένως ἦσαν περίπου σύγχρονοι μὲ τὸν μακαριστὸ πατέρα Πολύκαρπο, ἂν καὶ λίγο παλαιότεροι.

῾Ο ἅγιος 'Αρσένιος ὁ Καππαδόκης ἀκολούθησε τὸ ποίμνιό του στὸν ξερριζωμό τους ἀπὸ τὴν Καππαδοκία καὶ στὴν μετάβασί τους στὴν ῾Ελλάδα. ἡ ἐκδίωξί τους ἔγινε δύο χρόνια μετὰ τὴν μικρασιατικὴ καταστροφὴ καὶ 6 μῆνες μετὰ τὴν ἀλλαγὴ τοῦ ἡμερολογίου, στὶς 14 αὐγούστου 1924. ἀναφέρει λοιπὸν ὁ βίος του ὅτι ἕνα μῆνα μετά, τὴν ἡμέρα ποὺ ἔφτασε τὸ καράβι σὲ ἑλληνικὸ λιμάνι, στὸν ῞Αγιο Γεώργιο Πειραιῶς, χαρούμενοι οἱ Μικρασιᾶτες ῞Ελληνες γιόρτασαν καὶ τὴν μεγάλη ἑορτὴ τῆς ὑψώσεως τοῦ τιμίου σταυροῦ, διότι ἦταν 14 σεπτεμβρίου «μὲ τὸ ἡμερολόγιο τῆς πατρίδος τους». ἐδῶ δηλαδὴ εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι, ἂν καὶ τὸ οἰκουμενικὸ πατριαρχεῖο εἶχε μεταβάλει τὸ ἡμερολόγιο, τὸ ποίμνιό του, οἱ χριστιανοὶ τῆς Μικρασίας, συνέχιζαν νὰ ἀκολουθοῦν τὸ παλαιό, καὶ μάλιστα κάτω ἀπὸ τὴν διαποίμανσι ἑνὸς ὁσίου ἱερομονάχου (Παϊσίου μοναχοῦ 'Αγιορείτου, «῾Ο ἅγιος 'Αρσένιος ὁ Καππαδόκης», ἱερὸν ἡσυχαστήριον μοναζουσῶν «εὐαγγελιστὴς 'Ιωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτὴ Θεσσαλονίκης 1989, σελὶς 71).

Παρόμοια περίπτωσι ἦταν καὶ ὁ ἅγιος ἱερεὺς Νικόλαος ὁ Πλανᾶς, «ὁ ἁπλοϊκὸς ποιμὴν τῶν ἁπλῶν προβάτων». στὸν βίο του ἀναφέρεται ὅτι, ὅταν ἦρθε ἡ ἀλλαγὴ τοῦ ἡμερολογίου, νέα βάσανα καὶ νέοι ἀγῶνες ξεκίνησαν γιὰ τὸν γηραιὸ κληρικό (ἦτο τότε 73 ἐτῶν), ἰδίως ὅταν ξημέρωναν μεγάλες γιορτές. καὶ ἀναφέρεται ὅτι σὲ περιόδους διωγμοῦ τῶν παλαιοημερολογιτῶν, ὁ ἅγιος σὲ γιορτὲς ὅπως τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἢ τοῦ προφήτου 'Ελισαίου (14 ἰουνίου) ἔπαιρνε μαζί του ὀλίγα ἔμπιστα πρόσωπα, πνευματικά του τέκνα, καὶ λειτουργοῦσε κρυφὰ σὲ παρεκκλήσια ὑπὸ τὸ φῶς τῶν καντηλιῶν καὶ τῶν κεριῶν, καὶ ἔτσι ἐτελοῦσε τὴν ἀγρυπνία κατὰ τὸ «πάτριο» ἡμερολόγιο. καὶ εἶναι χαρακτηριστικὸς ἕνας σύντομος διάλογος τοῦ ἁγίου μὲ ἕναν ψάλτη γιὰ τὸ ἴδιο θέμα. ἀναφέρεται ὅτι κάποτε ὁ ψάλτης τῶν ἀγρυπνιῶν Παναγιώτης Τομῆς ῥώτησε τὸν ἅγιο· «τί φρονεῖς, πάτερ μου, περὶ τοῦ ἡμερολογίου;» καὶ ἐκεῖνος τοῦ ἀπάντησε· «ἀπὸ πεποίθησι τὸ παλαιὸν καὶ ἀπὸ ὑποχρέωσι τὸ νέον!» ὁ ψάλτης δὲν ἔμεινε ἱκανοποιημένος ἀπὸ τὴν ἀπάντησι καὶ ἔφυγε (Μάρθας μοναχῆς, «ὁ παπα-Νικόλας Πλανᾶς», ἐκδόσεις «'Αστήρ», 'Αθῆναι 1967, σελὶς 32 §ι΄, σελὶς 53 §λδ΄, σελίδες 67-69 §§με΄-μf΄).

῍Ας μὴν ἀπορήσῃ ὁ καλὸς ἀναγνώστης μὲ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις ἁγίων ἱερέων ποὺ λειτουργοῦσαν ταυτόχρονα καὶ μὲ τὸ νέο καὶ μὲ τὸ παλαιὸ ἡμερολόγιο, διότι αὐτὸ γίνεται καὶ σήμερα ἀκόμη (2002). ἐπὶ παραδείγματι στὴν ἐκκλησία τῆς Τσεχίας καὶ Σλοβακίας ὅλοι οἱ κληρικοὶ τελοῦν πολλὲς ἀκολουθίες ἑορτῶν καὶ μὲ τὰ δύο ἡμερολόγια, ἀναλόγως σὲ ποιά ἐνορία θὰ ἱερουργήσουν, διότι ἐκεῖ δὲν ὑπάρχει σχίσμα μεταξὺ τῶν πιστῶν, ἀλλὰ εἶναι ἑνωμένοι μεταξύ των οἱ τοῦ νέου καὶ τοῦ παλαιοῦ ἡμερολογίου. χαρακτηριστικὸ ἐπίσης εἶναι ὅτι ὁ προηγούμενος ἀρχιεπίσκοπος τῆς ἴδιας ἐκκλησίας, ὁ ἀοίδιμος Δωρόθεος Πράγας (ἐκοιμήθη τὸ 1999) λειτουργοῦσε συνήθως τὶς κυριακὲς καὶ ἑορτὲς μὲ τὸ νέο ἡμερολόγιο, ἐνῷ στὶς καθημερινὲς ἀκολουθίες καὶ στὴν προσωπική του ζωὴ ἀκολουθοῦσε τὸ παλαιό!

Τὸ ἴδιο φρόνημα εἶχε καὶ ὁ ἱεροδιάκονος Πολύκαρπος. καὶ αὐτὸς θὰ ἐπαναλάμβανε μαζὶ μὲ τὸν ἅγιο Νικόλαο τὸν Πλανᾶ· «περὶ τοῦ ἡμερολογίου φρονῶ ἐκ πεποιθήσεως μὲν τὸ παλαιὸν ἐξ ὑποχρεώσεως δὲ τὸ νέον». ἔτσι ἐξηγεῖται ἐπαρκῶς καὶ ἡ μετέπειτα θέσι του στὴν παλαιοημερολογητικὴ κίνησι, τὴν ὁποία θὰ δοῦμε παρακάτω. ἐπὶ τοῦ παρόντος ὅμως κρατεῖ στάσι ὑπακοῆς πρὸς τὴν προϊσταμένη του ἐκκλησιαστικὴ ἀρχή. ἄλλωστε τώρα ἄλλα θέματα τὸν ἀπασχολοῦν περισσότερο...

 

 

Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης (2002)

 

 

Φωτογραφία. ῾Ο ἀοίδιμος Πολύκαρπος Λιώσης  ὡς ἱεροδιάκονος τὸ 1926.