Κείμενα Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου Γλωσσικὰ ἐνδιαφέροντα (1990)
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ
1. ῞Ολοι μας μποροῦμε νὰ γνωρίσωμε τὸ δρᾶμα ἑνὸς ἀνθρώπου ποὺ ἔχει χάσει τὴν ἱκανότητα τῆς ὁμιλίας, ἀρκεῖ νὰ ἐπισκεφθοῦμε κάποιο ἀπὸ τὰ ἱδρύματα ποὺ ὑπάρχουν γιὰ ἄτομα μὲ τέτοια προβλήματα. εἶναι πράγματι φρικτὸ νὰ μὴν μπορῇς νὰ ἐκφραστῇς καὶ νὰ ἐπικοινωνήσῃς μὲ τοὺς συνανθρώπους σου. λοιπὸν σκεφτῆτε γιὰ λίγο ἕναν ὁλόκληρο λαὸ νὰ ἔχῃ χάσει τὴν γλῶσσά του! πῶς νὰ περιγράψωμε τὴν δυστυχία τοῦ λαοῦ τούτου; μήπως ὅμως ὑπάρχει κάποιος τέτοιος κίνδυνος καὶ γιὰ μᾶς τοὺς ῞Ελληνες, ἀφοῦ κάθε χρόνο στὶς γενικὲς ἐξετάσεις γιὰ τὰ ἀνώτατα καὶ ἀνώτερα ἐκπαιδευτικὰ ἱδρύματα διαπιστώνομε νὰ αὐξάνεται τὸ ποσοστὸ ἀποτυχίας στὴν ἔκθεσι, δηλαδὴ στὸ μάθημα εκεῖνο ποὺ κατ' ἐξοχὴν ἀπαιτεῖ γλωσσικὴ ἐπάρκεια καὶ δυνατότητα ἐκφράσεως;
2. Δυστυχῶς ἡ γλῶσσά μας ἐξαχρειώνεται καὶ περιθωριοποιεῖται, δηλαδὴ τῆς ἀφαιροῦμε κάθε ὄμορφο στοιχεῖο καὶ τὴν κάνομε ἄχρηστη, ὥστε μετὰ νὰ μὴν τὴν χρησιμοποιοῦμε· εἰσάγομε βιαίως στὴν καθημερινή μας ὁμιλία λέξεις ἀπὸ ξένες γλῶσσες ποὺ ἀντικαθιστοῦν ἤδη ὑπάρχουσες ἑλληνικὲς ἢ τοὐλάχιστον μποροῦν νὰ μεταφραστοῦν· σὲ ὅλες τὶς βαθμίδες τῆς ἐκπαιδεύσεως διδάσκεται μία διαστρεβλωμένη ἑλληνική· ἡ γλῶσσα τοῦ ὑποκόσμου καὶ τῶν διάφορων περιθωριακῶν ὁμάδων ἐξαπλώνεται στὸν καθημερινὸ προφορικὸ λόγο ὅλων μας, καὶ ἰδίως τῶν νέων· ὑφιστάμεθα ἕνα συνεχῆ βομβαρδισμό, μία ἄνευ προηγουμένου πλύσι ἐγκεφάλου, ἀπὸ ἕναν κατακλυσμὸ ξενόγλωσσων τραγουδιῶν μὲ ἔξαλλους ῥυθμούς. σὲ ὅλα αὐτὰ ἂς προσθέσωμε καὶ τὴν πασίγνωστη ξενομανία μας καὶ τὶς ξενικὲς ὀνομασίες τηλεοπτικῶν καὶ ραδιοφωνικῶν σταθμῶν καὶ ἐκπομπῶν τους, περιοδικῶν, καταστημάτων, καταναλωτικῶν προϊόντων καὶ ἄλλων.
3. ῞Ομως γιὰ ποιούς λόγους πρέπει στὴν θέσι ξένων ἢ ἑλληνικῶν ἐκλατινισμένων λέξεων νὰ χρησιμοποιοῦμε γνήσιες ἑλληνικές; θὰ μποροῦσα νὰ συνοψίσω τὰ διάφορα ἐπιχειρήματα σὲ τρία βασικά: α΄) οἱ ξένες λέξεις δὲν ὑπακούουν στοὺς κανόνες τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας (ἀρχαίας καὶ νέας)· β΄) οἱ γνήσιες ἑλληνικὲς λέξεις εἶναι κατανοητὲς ἀπὸ ὅλους καὶ μποροῦν νὰ ἀποδώσουν καὶ τὴν πιὸ λεπτὴ νοηματικὴ ἀπόχρωσι· γ΄) μὲ τὶς ξένες λέξεις παραβιάζεται καὶ διακόπτεται ἡ φυσικὴ ἐξέλιξι τῆς γλώσσας μας (σχόλιο· ἐπαραβιάσαμε καὶ τὴν φυσικὴ ἐξέλιξι τοῦ οἰκολογικοῦ περιβάλλοντος· ἰδοὺ τὰ ἀποτελέσματα· οἱ εἰδικοὶ ἐπιστήμονες φοβοῦνται τὸν ἀφανισμὸ τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ἂν ὄχι κάθε μορφῆς ζωῆς πάνω στὴν γῆ). ἐδῶ δὲν ἀναφέρομαι καθόλου σὲ ἐθνικοὺς ἢ ἱστορικοὺς λόγους, διότι εἶναι γνωστοὶ καὶ κατανοητοὶ ἀπὸ τὸν καθένα.
4. Δὲν ξέρω πόσοι θὰ συμφωνοῦσαν γιὰ παράδειγμα μὲ τὴν ἄποψι νὰ ἀντικατασταθοῦν οἱ λέξεις discotheque (ντισκοτὲκ) καὶ party (πάρτυ) μὲ τὶς ἀντίστοιχες ἑλληνικὲς δισκοθήκη καὶ (χορο)ἑσπερίδα, ἢ ἂν οἱ περισσότεροι θὰ τὴν θεωρήσουν κάπως ἐξεζητημένη καὶ ὑπερβολική. πάντως ἔχω τὴν γνώμη πώς, ὅταν σὲ μελλοντικὲς ἐποχὲς οἱ ἀπόγονοί μας θὰ διαβάζουν τὰ σύγχρονά μας κείμενα, θὰ ἀποροῦν μὲ τὴν τόση πληθώρα ξένων λέξεων σὰν τὶς δύο παραπάνω καὶ θὰ δυσκολεύωνται νὰ κατανοήσουν τὰ γραφόμενά μας, ὅπως περίπου παθαίνομε καὶ ἐμεῖς, ὅταν διαβάζωμε λαϊκὰ βυζαντινὰ κείμενα μὲ τὴν πληθώρα τῶν λατινικῶν λέξεων ποὺ τὰ χαρακτηρίζουν.
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης
(περὶ τὸ 1990)