17. Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης Κείμενα Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου Εἶναι τὰ «Δίπτυχα» φιλοπαπικά; (2006)

 

EINAI TA «ΔIΠTYXA» ΦΙΛΟΠΑΠΙΚΑ;

 

Ὅσοι ἔχουν ἐκπληρώσει τὴν στρατιωτικὴ θητεία τους σὲ θέσι σχετικὴ μὲ θέματα προπαγάνδας καὶ κατασκοπείας θὰ γνωρίζουν ἀσφαλῶς ὅτι ὑ­πάρχει καὶ ἡ λεγόμενη «ἀρνητικὴ προπαγάνδα», ποὺ χρησιμοποιοῦν συχνὰ οἱ κατάσκοποι. δηλαδή, ἐνῷ εἶμαι ἄνθρωπος τοῦ ἐχθροῦ, φροντίζω κατ᾿ ἀρ­χὰς νὰ παρουσιάζωμαι ὡς ὑπὲρ τοὺς ἄλλους πατριώτης καὶ ἀγωνιστής, καὶ κατόπιν συντάσσω ἕνα κείμενο ἐναντίον τοῦ ἐχθροῦ (τοῦ ὁποίου εἶμαι ὄργανο)· ἢ ἀκόμη καλλίτερα βρίσκω ἕναν πραγματικὸ καὶ ἁγνὸ ἀγωνιστὴ καὶ βάζω αὐτὸν νὰ φαίνεται ὡς συντάκτης τοῦ κειμένου μου. ὅμως στὸ κεί­μενο αὐτὸ ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν τεχνηέντως φροντίζω νὰ ὑποβαθμίζω τὰ ἀρνη­τι­κὰ σημεῖα, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ ἀναφέρω τόσο πολλὲς φορὲς τὸ ὄνομα τοῦ ἀντι­πά­λου, ὥστε ἡ τελικὴ ἐντύπωσι στὸν ἀναγνώστη ἔμμεσα νὰ εἶναι ὑπὲρ τοῦ ἐχθροῦ.

Στὰ χρόνια τῆς ἀκμῆς τῆς χριστιανικῆς ῥωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας δροῦ­σε στὴν βασιλεύουσα ἕνας ἀρχιμανδρίτης, ὁ ὁποῖος ἦταν ἐγκάθετος τοῦ πά­πα ῾Ρώμης καὶ προσπαθοῦσε μὲ ὅλες του τὶς δυνάμεις νὰ καταστήσῃ τὴν Κωνσταντινούπολι ὑποχείριο τῆς ῾Ρώμης, ὅπου ἤδη εἶχαν ἐμφανιστῆ πλήρως ἀνεπτυγμένες οἱ γνωστὲς κακοδοξίες τῶν δυτικῶν. γιὰ νὰ ἐπιτύχῃ τὸν σκοπό του ὁ ἀρχιμανδρίτης ἐκεῖνος, παρουσιαζόταν ὡς αὐστηρὰ ὀρθό­δο­ξος καὶ ὑπέρμαχος τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, ὥστε νὰ ἐλέγχῃ ἐπὶ κα­κο­δο­ξίᾳ ἐκείνους τοὺς πατριάρχες ποὺ δὲν ἦσαν ἀρεστοὶ στὸν πάπα Ῥώμης καὶ νὰ ἐπιτυγχάνῃ τὴν ἐκθρόνισί τους.

Στὴν «Θεοδρομία» (τριμηνιαία κδοσι ρθοδόξου διδαχς, τεῦχος 1 τοῦ η΄ ἔτους, ἰανουάριος-μάρτιος 2006, σ. 1 καὶ σ. 3-11) δημοσιεύεται πρῶτο ἄρθρο τοῦ ἐκδότου πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδώρου Ζήση (καθηγητοῦ τῆς θεολογικῆς σχολῆς τοῦ πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) μὲ τίτλο «Ὁ Φώ­της Κόντογλου δὲν ἔχει θέσι στὰ φιλοπαπικὰ “Δίπτυχα”». μεταξὺ ἄλλων στὸ ἄρθρο του ἀναφέρει καὶ τὰ ἑξῆς· «Στὰ “Δίπτυχα” τῆς ἐκκλησίας τῆς Ἑλ­λάδος, στὰ ὁποῖα ἀπὸ τοῦ ἔτους 2002 καταχωρίζεται ὡς μεγάλο ἱστο­ρι­κὸ γεγονὸς ἡ ἐπίσκεψι τοῦ πάπα στὴν Ἀθήνα, δὲν ἔχει καμμία θέσι ὁ Φώ­της Κόντογλου» (σ. 4)· «...“τὸ παπικὸ ποδάρι” πάτησε στὸν ἁγιασμένο τό­πο τῆς Ὀρθοδόξου Ἑλλάδος καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ πατάῃ καὶ νὰ προσβάλλῃ τὶς ὀρθόδοξες συνειδήσεις μὲ τὴν ἀναγραφὴ τῆς ἐπισκέψεως τιμητικὰ κάθε χρόνο στὰ “Δίπτυχα”» (σ. 5-6)· «...[ὁ κ. Ἰ. Ἀθανασόπουλος] δὲν γράφει οὔ­τε λέξι γιὰ τοὺς ἀγῶνές του [τοῦ Κόντογλου] ἐναντίον τοῦ παπισμοῦ. τί νὰ ἔγραφε ἄλλωστε; ...θὰ προκαλοῦσε πρόβλημα στὴν φιλοπαπικὴ γραμμὴ τῶν “Διπτύχων”, τὰ ὁποῖα ἀμέσως μετὰ τὸ εἰσαγωγικό του σημείωμα στὰ μεγάλα ἱστορικὰ γεγονότα ἀπὸ τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ μέχρι σήμερα περιλαμβάνουν καὶ τὴν ἱστορικὴ ὄντως γιὰ τὸν ἀποστατικό της χαρακτῆρα ἐπίσκεψι τοῦ πάπα στὴν Ἀθήνα τὸν μάιο τοῦ 2001» (σ. 9-10).

Στὸ ἴδιο τεῦχος (σ. 158-160) δημοσιεύεται ἐπιστολὴ μὲ ἡμερομηνία «Πάτρα 10.01.2006» τοῦ φοιτητοῦ παιδαγωγικῆς Νικολάου Ἀντωνο­πού­λου, ὁ ὁποῖος ἀναφέρεται στὸ ἴδιο θέμα καὶ διαπιστώνει ἀντίφασι στὰ Δί­πτυχα τοῦ ἔτους 2006, διότι ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν «ἀφιερώνονται στὸ πρόσωπο τοῦ Φωτίου Κόντογλου», ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ «ὁ ἀναγνώστης διαβάζει στὸν ἱ­στο­ρικὸ πίνακα ὡς ἱστορικὸ γεγονὸς καταγεγραμμένο τὴν ἐπίσκεψι τοῦ πάπα στὴν Ἀθήνα... ὡσὰν ὁ “Ἁγιώτατος!” κύριος Ἰωάννης-Παῦλος νὰ εἶχε δυνατότητα σωτηρίας... καὶ νὰ εἶχε ἱερωσύνη...» (σ. 158).

Ἔχω τὴν γνώμη ὅτι τὸ 99% τῶν ἀναγνωστῶν τῶν Διπτύχων ἀγνοεῖ (ἢ ἀ­γνοοῦσε μέχρι τὴν δημοσίευσι τῶν ἀνωτέρω, ἐνδεχομένως δὲ καὶ ἄλλων σχετικῶν, κειμένων) ὅτι σὲ κάποια σελίδα τους ἀναγράφεται ἡ πραγμα­το­ποιηθεῖσα τὸ 2001 ἐπίσκεψι στὴν Ἑλλάδα ὑπὸ τοῦ τότε πάπα ῾Ρώμης. οἱ περισσότεροι κληρικοὶ καὶ ψάλται, ποὺ χρησιμοποιοῦν καθημερινῶς τὰ Δί­πτυχα, τρίβουν τὰ μάτια τους μὲ ἀπορία καὶ προσπαθοῦν νὰ ἀνακαλύψουν τὴν «φιλοπαπικὴ γραμμὴ» τῶν Διπτύχων, διότι ἡ ἐπίσκεψι τοῦ πάπα ῾Ρώ­μης σημειώνεται ἁπλῶς ὡς ἱστορικὸ γεγονός, σὲ μία ἀράδα καὶ μὲ μικρὰ γράμματα, χωρὶς κάποια ἄλλη τιμητικὴ λέξι ἢ ἀναφορά, χωρὶς κρίσεις καὶ ἑρμηνεῖες. φρόντισαν ὅμως ἄλλοι –θέλω νὰ πιστεύω ἀνεπιγνώστως– νὰ ἀναπληρώσουν τὴν ἔλλειψι αὐτὴ τῶν Διπτύχων καὶ νὰ προβάλουν καὶ νὰ τονίσουν ἐκεῖνο πο δν προβάλλουν τ δια τ Δίπτυχα. ὁ ἀναγνώστης ἂς κρίνῃ ποιοί πραγματικὰ ἐργάζονται φιλοπαπικῶς.

Στὸν ἱστορικὸ πίνακα τῶν Διπτύχων σημειώνονται μεταξὺ ἄλλων οἱ δι­ῶ­κται αὐτοκράτορες τῶν πρώτων αἰώνων τοῦ χριστιανισμοῦ, ἡ ἅλωσις τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ τῆς Τραπεζοῦντος ὑπὸ τῶν Τούρκων (1453 καὶ 1461), ἡ μεταρρύθμισις τοῦ Λουθήρου (1517), οἱ βαλκανικοὶ καὶ οἱ παγ­κό­σμιοι πόλεμοι, ἡ μικρασιατικὴ καταστροφή, ἡ τραγῳδία τῆς Κύπρου. ση­μει­ώνονται ἐπίσης γεγονότα ποὺ δὲν εἶναι οὔτε ἐκκλησιαστικὰ οὔτε ἐθνι­κά· ἡ ἐφεύρεσις τῆς τυπογραφίας (1440), ἡ γαλλικὴ ἐπανάστασις (1789), ἡ διάσπασις τοῦ ἀτόμου (1945). μήπως ἡ ἀναγραφὴ τῶν ἀρχαίων διωκτῶν ἢ τῶν διαφόρων πολεμικῶν γεγονότων εἶναι αὐτόχρημα καὶ τιμητικὴ ἢ ση­μαί­νει ὅτι τὰ Δίπτυχα ἔχουν γραμμὴ φιλικὴ πρὸς τοὺς δημίους τῶν Χρι­στια­νῶν ἢ ὅτι ἔχουν φιλοπόλεμη γραμμή; ἢ μήπως ὑπονοεῖται ὅτι οἱ διῶ­κται τοῦ χριστιανισμοῦ ἀπέκτησαν καὶ τὴν δυνατότητα τῆς σωτηρίας; αὐ­τοῦ τοῦ εἴδους τὰ βεβιασμένα συμπεράσματα δείχνουν, νομίζω, ἀπουσία κρι­τικῆς σκέψεως καὶ ἔλλειψι σοβαρότητος· προφανῶς δέ, ἂν κάποιοι σο­βα­ροὶ καὶ ἐχέφρονες ἄνθρωποι πρὸς στιγμὴν δέχτηκαν ἢ ἐξέφρασαν τέ­τοιες σκέψεις, μᾶλλον θὰ παρασύρθηκαν ἀπὸ τρίτους.

Ἀφ᾿ ἑτέρου ὅλοι διαβάζουν καὶ βλέπουν τὶς 14 σελίδες-ἀφιέρωμα τῶν Διπτύχων στὸν Κόντογλου (8 σελίδες βιογραφικὰ καὶ οἱ ὑπόλοιπες μὲ εἰ­κόνες τοῦ Κόντογλου), καὶ μεταξὺ ἄλλων διαβάζουν στὸ κείμενο τοῦ θεο­λό­γου καὶ φιλολόγου Ἰωάννου Φ. Ἀθανασοπούλου ὅτι «ὁ Κόντογλου ὡς ἁ­γι­ογράφος εἶχε νὰ ἀντιμετωπίσῃ μία κακῶς νοουμένη παράδοσι δυτικό­τρο­πης θρησκευτικῆς ζωγραφικῆς, ξένης πρὸς τὸ ἑλληνορθόδοξο αἰσθη­τή­ριο καὶ ἄσχετης πρὸς τὴν θεολογία τῆς ὀρθοδοξίας... γι᾿ αὐτὸ καὶ ἀγω­νί­στηκε μὲ σθένος καὶ ὑπῆρξεν ἀσυμβίβαστος ἔναντι ἐκείνων οἱ ὁποῖοι προσ­πα­θοῦσαν μὲ τὶς νεωτεριστικὲς εἰκονογραφικές τους συνθέσεις νὰ νο­θεύ­σουν τὴν ὀρθόδοξη ἑλληνικὴ ψυχή» (Δίπτυχα 2006, σ. ιγ΄).

Ἀλλὰ ἂν στὰ Δίπτυχα ὑπάρχει μία σύντομη ἱστορικὴ ἀναφορὰ τῆς ἐ­πι­σκέ­ψεως τοῦ πάπα ῾Ρώμης, ἀποσιωπᾶται ὅτι στὸν ἴδιο ἱστορικὸ πίνακα ἀναγράφονται καὶ τὰ ἑξῆς·
1054. Τ σχίσμα τς δυτικς κκλησίας.
1099. λωσις τς ερουσαλμ π τν σταυροφόρων.
1204. λωσις τς Κωνσταντινουπόλεως π τν σταυροφόρων.

Ἐπίσης στὸ ἁγιολόγιον τοῦ κανοναρίου τῶν Διπτύχων ἀναγράφεται·
13 πριλίου. «πέτειος τς ποφράδος μέρας τς π τν Φράγγων γενομένης λώσεως τς Κωνσταντινουπόλεως (13 ᾿Απριλίου 1204)».
19 Μαΐου. «13 σιομαρτύρων μοναχν τς μονς Παναγίας Καντάρας Κύπρου τν καέντων ν Λευκωσί π τν Φράγγων λατινοδόξων (†1231)».

Αὐτὰ δὲν τὰ ἐπρόσεξαν;

Καὶ ἀφοῦ τόσος λόγος γίνεται, ὡς μὴ ὤφελε, γι᾿ αὐτὸ τὸ θέμα, ἂς δι­ευ­κρι­νισθῇ καὶ ἕνα ἀκόμη σημεῖο, τὸ ὁποῖο εἶναι δυνατὸν κάποιοι νὰ παρε­ξη­γήσουν. ἀναφέρεται ὁ πάπας ῾Ρώμης μὲ τὸν τίτλο «ἡ αὐτοῦ ἁγιότης». ἡ χρῆσις αὐτοῦ τοῦ τίτλου σὲ ὀρθόδοξα ἐπίσημα ἢ ἀνεπίσημα ἐκκλη­σια­στικὰ κείμενα μ δογματικο χαρακτρος δὲν ἀπαγορεύεται οὔτε ὑπο­νοεῖ κάποια δογματικὴ παρέκκλισι ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη γραμμή. πρόκειται ἁπλῶς γιὰ ἕναν ἱστορικὸ τίτλο τιμῆς, ὅπως ἀκριβῶς καὶ διάφορα πολιτικὰ πρόσωπα προσφωνοῦνται ξοχώτατοι, ντιμότατοι, ξιότιμοι καὶ λοιπά. ἔτσι προσφωνεῖται ὁ πάπας ῾Ρώμης ἀπὸ τοὺς πρέσβεις ὅλων τῶν χωρῶν τοῦ κόσμου, ἀνεξαρτήτως ὅτι πολλὲς χῶρες δὲν εἶναι κἂν χριστιανικὲς οὔ­τε βεβαίως ἀναγνωρίζουν οὔτε παραδέχονται τὶς θεωρίες τῆς δυτικῆς ἐκ­κλη­σίας. κατὰ τὴν ἴδια τακτική, πολιτικοὶ καὶ θρησκευτικοὶ παράγοντες διαφόρων λαῶν καὶ χωρῶν, ἀκόμη καὶ ἂν εἶναι ἐχθρικὰ διακείμενοι πρὸς τὴν ἐκκλησία, ἐπίσης προσφωνοῦν τοὺς δικούς μας ὀρθοδόξους ἀρχηγοὺς τῶν ἐκκλησιῶν καὶ τοὺς λοιποὺς ἀρχιερεῖς μακαριωτάτους καὶ σεβασμιω­τάτους καὶ πανιερωτάτους. τὸ 1438, δηλαδὴ 400 ὁλόκληρα χρόνια μετὰ τὸ τελικὸ σχίσμα τῶν ἐκκλησιῶν, ὁ ἄτλας τῆς ὀρθοδοξίας, ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, κατὰ τὴν ἔναρξι τῶν ἐργασιῶν τῆς ψευδοσυνόδου Φερράρας-Φλωρεντίας ἀπευθύνεται πρὸς τὸν πάπα ῾Ρώμης, καὶ ἐνῷ ἐλέγχει τὶς κα­κο­δοξίες τῶν δυτικῶν, διπλωματικῶς προσφωνεῖ τὸν πάπα μὲ τὶς ἑξῆς φράσεις· «γιώτατε πάτερ» –δύο φορές– (ἁγιώτατο ὀνομάζει ἐπίσης καὶ τὸν οἰκουμενικὸ πατριάρχη), «μακαριώτατε πάτερ», « σ τελειότης»· ἐπίσης παρουσιάζει τὴν ἀντιπροσωπεία τῶν ὀρθοδόξων (κληρικοὺς καὶ λαϊκοὺς) ὡς «τέκνα το πάπα ῾Ρώμης», ἀναφέρει ὅτι ἡ δυτικὴ ἐκκλησία εἶναι «μέλος το δεσποτικο σώματος», ἐνῷ –στὸ ἴδιο πάντα κείμενο– μιλῶντας γενικῶς γιὰ τοὺς δυτικοὺς κάνει λόγο γιὰ χριστιανοὺς «το αὐ­το Χριστο κα τς ατς πίστεως» μὲ τοὺς ἀνατολικούς. καὶ ὅσοι ἐν­δια­φέρονται περισσότερο γι᾿ αὐτὴν τὴν τακτικὴ τῶν ἁγίων τοῦ Θεοῦ, ἂς ῥήξουν μιὰ ματιὰ καὶ στὶς ἐπιστολὲς τοῦ ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως καὶ ἂς δοῦν πῶς ὁ ἴδιος προσφωνοῦσε τοὺς ῥωμαιοκαθολικοὺς (κυρίως) καὶ προτεστάντες κληρικοὺς καὶ καθηγητές, μὲ τοὺς ὁποίους εἶχε ἀλλη­λο­γρα­φία.

Εἶναι ἰδιαίτερα βαρὺ καὶ ἄστοχο τὸ νὰ χαρακτηρίσῃ κανεὶς φιλοπα­πι­κὰ τὰ Δίπτυχα τς κκλησίας τς λλάδος, διότι δὲν εἶναι τὸ ἀτομικὸ ἔρ­γο ἑνὸς προσώπου ἢ μιᾶς ὁμάδος προσώπων, ἀλλὰ ἔργο ὅλης τῆς ὀρθο­δό­ξου ἐκκλησίας. τὰ Δίπτυχα ἐκδίδονται κατ᾿ ἔτος ἀπὸ τὴν «Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος» ὑπὸ τὴν ἐπιμέλεια καὶ ἐπίβλεψι τῆς «συνοδικῆς ὑποεπιτροπῆς ἐπὶ τῆς ἐκδόσεως τῶν Διπτύχων». πρόεδρος τῆς ὑποεπιτροπῆς κάθε χρόνο ὁρίζεται ἕνας ἐκ τῶν συνοδικῶν μητροπολιτῶν. οὔτε ἡ ὑποεπιτροπὴ οὔτε ὁ πρόεδρος αὐτῆς κάνουν ὅ,τι θέλουν, ἀλλὰ ἀκο­λου­θοῦν τὶς σχετικὲς ἀποφάσεις καὶ ὁδηγίες τῆς συνόδου ἀπὸ τότε ποὺ πρωτοεκδόθηκαν τὰ Δίπτυχα τὸ 1954 (ὡς ἡμερολόγιον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος) μέχρι σήμερα. ἡ ἔκδοσι εἶναι ἰδιαιτέρως δύσκολη καὶ σημαν­τι­κή, ὄχι μόνον διότι περιέχει τὸ τυπικὸ ὅλων τῶν ἡμερῶν τοῦ ἔτους, παρου­σι­άζει τὴν διοικητικὴ διάρθρωσι ὅλων τῶν μητροπόλεων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, καὶ πηγαίνει σὲ κάθε ἐνορία καὶ σὲ κάθε χωριὸ τῆς χώρας μας, ἀλλὰ καὶ διότι παρουσιάζεται ἡ διοικητικὴ δομὴ ὅλων τῶν ὑπολοίπων ὀρ­θο­δόξων ἐκκλησιῶν ἀνὰ τὴν οἰκουμένη, φτάνει σὲ κάθε ὀρθόδοξη ἐκκλη­σια­στικὴ διοίκησι ἐκτὸς Ἑλλάδος, χρησιμοποιεῖται ἀπὸ πολλὲς δημόσιες ὑ­πηρεσίες καὶ ἰδιωτικὲς ἑταιρεῖες, σὲ κάθε σχεδὸν ἑλληνικὴ πρεσβεία τοῦ ἐ­ξω­τερικοῦ καὶ σὲ πολλὲς πρεσβεῖες ξένων χωρῶν, ἐνῷ τὴν ἔκδοσι αὐτὴ συμ­βουλεύονται ἐπίσης καὶ πολλὲς ἑτερόδοξες «ἐκκλησίες» καὶ ἄλλες ὠρ­γα­νωμένες θρησκεῖες. εἶναι δηλαδὴ τὰ Δίπτυχα μία ἔκδοσι πανελληνίου, πανορθοδόξου καὶ παγκοσμίου ἐμβελείας.

Τὰ Δίπτυχα ἑπομένως δὲν ἀνήκουν μόνον στὸν ἀρχιεπίσκοπο ἢ σὲ μία ὁμάδα ὀλίγων μητροπολιτῶν ἢ ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν παραγόντων. ὅλες οἱ μητροπόλεις καὶ ὅλοι οἱ κληρικοὶ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος συμμε­τέχουν σ᾿ αὐτά. εἶναι ὅλοι τους φιλοπαπικοί; ὅλοι οἱ ἐν Ἑλλάδι μη­τρο­πο­λῖ­ται ἀποστέλλουν τὰ διοικητικὰ στοιχεῖα τῶν ἐπαρχιῶν τους στὰ Δίπτυχα. εἶναι ὅλοι τους φιλοπαπικοί; τὸ πατριαρχεῖον τῆς ῾Ρωσίας κάθε χρόνο πρῶ­το ἀπ᾿ ὅλες τὶς ἐκκλησίες τοῦ ἐξωτερικοῦ στέλνει τὰ διοικητικά του στοι­χεῖα γιὰ τὰ Δίπτυχα. εἶναι κι αὐτὸ φιλοπαπικό; ὅλα τὰ ὀρθόδοξα πα­τριαρχεῖα καὶ ὅλες οἱ αὐτοκέφαλες ὀρθόδοξες ἐκκλησίες συμμετέχουν στὴν σύν­ταξι τῶν Διπτύχων ἀποστέλλοντας σχετικὸ πληροφοριακὸ ὑλικό. εἶναι σύμπασα ἡ ὀρθόδοξος ἐκκλησία φιλοπαπική;

Ἑπομένως ὅταν κάποιος λέγῃ γενικῶς καὶ ἀορίστως ὅτι τὰ Δίπτυχα εἶναι φιλοπαπικά, εἶναι σὰν νὰ κατηγορῇ γενικῶς ὅλη τὴν ἐκκλησία. θὰ πρέπει λοιπὸν ὅσοι ὑπέπεσαν –θέλω νὰ πιστεύω ἀσυναίσθητα καὶ ἀθέ­λη­τα– στὸ ὀλίσθημα νὰ δημιουργήσουν μία τέτοια ἐσφαλμένη ἐντύπωσι στὸ εὐρὺ κοινό, νὰ ἀνακαλέσουν τοὺς ἄστοχους χαρακτηρισμούς τους καὶ νὰ ἀποκαταστήσουν τὴν ἀλήθεια.

 

Καλοκαῖρι 2006

Διονύσιος Μπιλάλης Ἀνατολικιώτης
ἐπιμελητὴς τῶν Διπτύχων τῆς ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

 

 

νωτέρω κείμενο πεστάλη σ ρθόδοξα χριστιανικ ντυπα – «Θεοδρομία», «ρθόδοξος Τύπος» κα λλοπ τ καλοκαρι το 2006. δημοσιεύτηκε στν «Θεοδρομία», τεχος 3 το τους Η΄, ούλιος-σεπτέμβριος 2006, σελ. 411-416, τ ποον κυκλοφόρησε κατ τν δε­κέμ­βριο το 2006)