Ἱστορικὴ ἐπισκόπησις τῆς βυζαντινῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς ἀπὸ τῶν ἀποστολικῶν χρόνων μέχρι τῶν καθ΄ ἠμᾶς (1-1900 μ.Χ)
ΠΕΡΙΟΔΟΣ Η'
ΑΠΟ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΕΦΕΥΡΕΤΩΝ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΓΡΑΦΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ
ΜΕΧΡΙ ΤΩΝ ΚΑΘ'ΗΜΑΣ ΧΡΟΝΩΝ (1814-1900)
Ἡ καθιέρωσις τῆς νυν ἐν χρήσει παρασημαντικῆς ἢ μεθόδου.
Τῷ 1814 oι τρεῖς μουσικοί, Χρύσανθος ἀρχιμανδρίτης, Γρηγόριος ὁ Λαμπαδάριος καὶ ὁ ἱεροψάλτης Χουρμούζιος κατιδόντες τὴν ἀνάγκην ῥιζικῆς μεταρρυθμίσεως τῆς παρασημαντικὴ Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου, καὶ τῆς διορθώσεως πασῶν τῶν ἐνυπαρχουσὼν ἐλλείψεων ἐν τῇ μουσικῇ, συνειργάσθησαν ἐπιστημονικὼς καὶ ἅ) ὥρισαν ἐκ τῆς Εὐρωπαϊκης ὅμως μουσικῆς δανεισθέντες, τὴν καταμέτρησιν τοῦ ἐν τῇ μελῳδίᾳ δαπανωμένου χρόνου, τουθ’ὅπερ ἀνεπλήρουν oι ἀρχαῖοι Ἕλληνες διὰ τῶν μακρῶν καὶ βραχέων ποδῶν καὶ διὰ τοῦ ῥυθμοῦ• β) ὥρισαν διὰ τῶν κλιμάκων τῶν τόνων τὰ διαστήματα• γ) κατέστρωσαν τάς μουσικὰς θέσεις ὁλογράφους, καὶ δ) ἀντικατέστησαν τὰ πολύφθογγα τοῦ Τροχοῦ διὰ τῶν μονοσυλλάβων καὶ μονοφθόγγων, κατὰ μίμησιν τοῦ Πυθαγόρου καὶ τοῦ Μεδιολάνων ἱεροῦ Ἀμβροσίου, ὧν ὁ πρῶτος συγκροτήσας τὸ Διαπασὼν σύστημα χρῆσιν ἐποιήσατο ἐν τῇ Παραλλαγῇ τῶν μονοσυλλάβων φθόγγων τε, τὰ, τῇ, τῷ, οἵτινες ἦσαν ἐν χρήσει μέχοι τοῦ Δ΄μ.Χ. αἰῶνος, ὅτε ὁ ἱεράρχης Μεδιολάνων ἐχρήσατο τοῖς ἀκολούθοις μονοσυλλάβοις φθόγγοις τῆς ἰδίας αὐτοῦ μεθόδου νε, οὔ, τως, οὖν, ἅ, να, βαι, νε, ὅν, τῷ, καί, κα, τὰ, βαι, νε. Τοὺς φθόγγους τούτους μετέτρεψεν ὁ Guy d’Arezzo (1023-1036) εἰς τοὺς ut (do), re, mi, fα, sol, la, si, oι δὲ τρεῖς διδάσκαλοι, ἀντὶ τῆς ἐν χρήσει τότε πολυσυλλάβου Παραλλαγῇς, εἰσήγαγον τὴν μονοσύλλαβον Παραλλαγὴν πα, βοῦ, γα, δι, κε, ζῶ, νή, πα. Οἱ τρεις~διδάσκαλοι ἐκ τῶν ἀρχαιοτέρων χαρακτήρων ἄλλους μὲν ὡς εὔχρηστους ἐτήρησαν, ἄλλους δὲ ὡς ἄχρηστους ἀπέβαλον, καὶ ἄλλους νέους ὡς ἀναγκαῖονς προσέθηκαν. Ἐκ τῶν ἀχρόνων ὑποστάσεων τῆς ἀρχαίας παρασημαντικῆς διετήρησαν ἑπτὰ χαρακτῆρας τῆς ποιότητος, τὴν Βαρεῖαν, τὸ Ὁμαλόν, τὸ Ἀντικένωμα, τὸ Ψηφιστόν, τὸ Ἕτερον, τὸν Σταυρὸν καὶ τὸ Ἐνδοφωνον. Αἱ παραληφθεῖσαι δὲ ὑποστάσεις, ἡ Ὀξεῖα, τὸ Πελαστόν, τὸ Κούφισμα, ὁ Σύνδεσμος καὶ τὸ Κρατημοϋπόρροον δεν παρίστων τρόπον ἐξαγωγῆς φθόγγων, ὡς αἱ μνημονευθεῖσαι ἑπτά, ἀλλ’ἦσαν σημαντικαὶ μέλους ὁλοκλήρου. Ἐκτὸς τῶν ἀνωτέρω ὑποστάσεων, oι τρεῖς διδάσκαλοι ἀπέβαλον ἐκ τῆς ἀρχαίας μεθόδου καὶ τάς ἑξῆς ὑποστάσεις, σημαντικὰς οὐχὶ ποσότητος, ἀλλ’οὔτε ποιότητος. Καὶ ἄλλων μὲν χρῆσις ἐγίνετο ἐν τῇ χειρονομίᾳ, ἄλλων δὲ πρὸς πλατυασμὸν τῶν μελῶν. Ἰδοὺ δὲ αἱ 37 αὗται ὑποστάσεις: Παρακλητική, Σταυρός, Ἐπέγερμα, Σύναγμα, Ἔσω θεματισμός, Ἔξω θεματισμός, Χόρευμα, Οὐράνισμα, Σείσμα, Θὲς καὶ ἀπόθες, Θέμα ἁπλοῦν, Τρομικόν, Ἐκστρεπτόν, Τρομικὸν σύναγμα, Ψηφιστὸν σύναγμα, Παρακάλεσμα, Ἕτερον, Ψηφιστὸν παρακάλεσμα, Ἡμίφωνον, Ἠμίφθορον, Ἔναρξις, Κράτημα, Κύλισμα, Ἀντικενωκύλισμα, Λύγισμα, Κλάσμα, Ξηρὸν κλάσμα, Ἀργοσύνθετον, Γοργοσύνθετον, Πίεσμα, Βαρεῖα, Διπλῆ, Γοργόν, Ἀργόν, Ὁμαλόν, Ψηφιστόν, καὶ Ἀπόδομα ἢ Ἀπόδερμα ἢ Ἀπόδοσις. Καὶ ἐν γένει oι τρεῖς διδάσκαλοι καθυπέβαλον εἰς κανόνας σταθεροὺς τὴν τότε ἀκανόνιστον θεωρουμένην μουσικήν.
Εἰς τὴν νέαν ταύτην παρασημαντικὴν ἢ μέθοδον, ὡς ἀπεκλήθη αὐτὴ τότε, μετηνέχθησαν πάντα τὰ ἀρχαιότερα μέλῃ τῆς Ἐκκλησίας τὰ ἀποτελοῦντα τὴν ἐγκύκλιον μουσικὴν σειράν, oίoν τὸ σύντομον Στιχηράριον ἐν γένει, τὸ Εἰρμολόγιον ἐν γένει, τὸ Κρατηματάριον, τὸ Οἰκηματάριον, τὸ ἀργὸν Στιχηράριον, ἡ Παπαδικὴ καὶ τὸ Μαθηματάριον• προσέτι ἡρμήνευσαν καὶ ὁλόκληρα μουσικὰ βιβλία, ὡς τὰ Ἅπαντα Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνoύ, τὰ Ἅπαντα Ἰωάννου τοῦ Γλυκέως, τὰ Ἅπαντα Ἰωάννου τοῦ Κουκκουζέλη, τὰ Ἅπαντα Ἰωάννον τοῦ Κλαδά, τὰ Ἅπαντα Γερμανοὺ τοῦ Νέων Πατρών, τὰ Ἅπαντα Μανουὴλ Χρυσάφου τοῦ νέου, τὰ Ἅπαντα Πέτρου τοῦ Μπερεκέτου, τὰ Ἅπαντα Δανιὴλ τοῦ Πρωτοψάλτου, τὰ Ἅπαντα Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου, τὰ Ἅπαντα Ἰακώβου τοῦ Πελοποννησίου, τὴν Παπαδικὴν Πέτρου Πρωτοψάλτου τοῦ Βυζαντίου, τὰ Ἅπαντα Μανουὴλ τοῦ Πρωτοψάλτου καὶ ἄλλων ποιητών' ἀπὸ τοῦ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ ἄχρι Γεωργίου τοῦ Κρητὸς ἀκμασάντων.
Ἤδη ἱδρύεται ἐν Κων/πόλει καὶ εἰδικὴ Σχολὴ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, ἐν ἡ ἐπὶ τῇ βάσει τῆς νέας παρασημαντικῆς ἐδιδάσκετο αὐτὴ ὑπὸ ἔποψιν μὲν πρακτικὴν παρὰ τοῦ Γρηγορίου καὶ Χουρμουζίου, ὑπὸ ἔποψιν δὲ θεωρητικὴν παρὰ τοῦ Χρυσάνθου, οὐ τὸ «Μέγα Θεωρητικὸν τῆς Μουσικῆς» ἐδημοσίευσεν ὁ ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ Παναγιώτης Πελοπίδας ὁ Πελοποννήσιος τῷ 1832. Οἱ μαθηταὶ τῆς σχολῆς ταύτης διασπαρθέντες εἰς τάς διαφόρους ἐπαρχίας τῆς Τουρκίας διέδωκαν τὴν νέαν παρασημαντικήν, ἥτις ἐγένετο εὐπρόσδεκτος, οὐ μόνον διότι ἧτο ὁπωσδήποτε τελειοτέρα καὶ μᾶλλον εὔχρηστος τῆς τέως ἐν χρήσει τοιαύτης, ἀλλὰ καὶ διότι ὑπ’αὐτὴν ἤρξαντο ἐκδιδόμεναι τύποις διάφοροι συλλογαὶ ἐκκλησιαστικῶν μελῶν οὕτω ἀπηλλάγησαν ἔκτοτε οἱ μουσικοὶ τοῦ κόπου τῆς ἀντιγραφῆς τῶν μελῶν.
Ἰστορείται δὲ ὅτι Μανουὴλ ὁ τότε Πρωτοψάλτης καὶ ἄλλοι μουσικοὶ μεγάλως ἀντέστησαν εἰς τὴν μεταρρύθμισιν ταύτην τῆς παρασημαντιικής. Καὶ αὐτὸς ὁ τότε Πατριάρχης Κύριλλος ὁ ἀπὸ Ἀδριανουπόλεως συμφρονὼν κατ’ ἀρχὰς τῷ Πρωτοψάλτη Μανουὴλ ἀντέστη εἰς τὴν παραδοχὴν τῆς νέας παρασημαντικῆς, ἀλλ’ἐπὶ τέλους ἐπείσθη ὑπὸ τοῦ μητροπολίτου Ἐφέσου Διονυσίου, καὶ οὕτω διέταξεν ἐπισήμως τὴν εἰσαγωγὴν τῆς νέας μεθόδου εἰς τὰ πατριαρχεῖα καὶ εἰς τὸ κλίμα τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου. Ὑπῆρξαν καὶ οἱ δογματίζοντες ὅτι οἱ τρεῖς διδάσκαλοι εἰς τὸ πρακτικὸν μέρος ἀπέτυχον, ὡς μεταδόντες ἡμῖν πλημμελῆ δῆθεν καὶ ἐσφαλμένην μετάφρασιν τῶν ἀρχαίων ἐκκλησιαστικῶν μελῳδιῶν• ἀλλ’ἡ δόξα αὕτη εἶναι ὅλως πεπλανημένη, ἀφοῦ πολλοὶ ἀπὸ τοῦ 1816 μέχρι τοῦ 1830, ἐν οἷς καὶ ὁ Πρωτοψάλτης Κωνσταντῖνος ὁ Βυζάντιος, ἐπέμενον μὴ παραδεχόμενοι τὸ νέον γραφικὸν σύστημα. Ἐπὶ ὅλην δὲ εἰκοσαετίαν πολλοὶ τῶν μουσικῶν ἔψαλον δεξιόθεν ἐκ βιβλίων γεγραμμένων διὰ τῆς παρασημαντικῆς Πέτρου τοῦ Πελοποννησίον, ἀριστερόθεν δὲ ἐκ τῶν του νέου συστήματος ἢ καὶ τανάπαλιν, καὶ ὅμως oυδεὶς αὐτῶν διετύπωσε παράπονα πρὸς τὸν ἕτερον ὡς κακῶς ἀπαγγέλλοντα τὰ μέλη.
