- Γεώργιος Μιχαλάκης
(τοῦ Κωνσταντίνου καὶ τῆς Σωτηρίας)
Λακεδαίμων τῇ καταγωγῇ, ἐκ νήσου Μοντρεάλ, Καναδᾶ,
μαϑητὴς τοῦ πρωτοκανονάρχου Στυλιανοῦ Τσολακίδη
῾Ο Γεώργιος Μιχαλάκης ἐγεννήϑη εἰς τὴν νῆσον Μοντρεάλ, ὅπου εἰσήχϑη εἰς τὸν ναὸν τῆς ῾Αγίας Τριάδος παρὰ τοῦ πατρὸς Κωνσταντίνου Χαλκιᾶ, μαϑητοῦ τοῦ πρωτοψάλτου Κωνσταντίνου Πρίγγου εἰς τὴν σχολὴν τῆς Χάλκης. Ἐϐαπτίσϑη παρὰ τοῦ πατρὸς Γεωργίου Σαϊλατέλλη, μαϑητοῦ τοῦ Σπυρίδωνος Περιστέρη.
Ἔζησε δύο ἔτη (3-5 ἐτῶν) εἰς Βρονταμᾶν, Κοσμᾶν καὶ Βλαχιώτην τῆς Λακωνίας, ὅπου ἤκουε τακτικῶς τὸν ϑεῖόν του Νικόλαον Ξηρόδημαν νὰ ψάλλῃ.
Ἄρχισε νὰ διαϐάζῃ εἰς πρόωρον ἡλικίαν. Ἀργότερον ὁ μουσικώτατος πατὴρ Παναγιώτης Σαϊτάνης, τοῦ ὁποίου ὁ Γεώργιος «ἐμιμεῖτο» τὰς ἐκϕωνήσεις ὡς ἱερόπαις, τοῦ εὕρισκε ἐντὸς τοῦ Ἱεροῦ Συνεκδήμου τὸ κείμενον τῶν ψαλλομένων. Προσελήφϑη εἰς τὸν ψαλτικὸν χορὸν παρὰ τοῦ εὐλαϐεστάτου καὶ γλυκυϕθόγγου ᾿Εμμανουὴλ Φετιχανοπούλου.
«Συνέψαλε» διὰ πρώτην ϕορὰν εἰς ἡλικίαν 8 ἐτῶν (ἀγνοῶν εἰσέτι παντελῶς τὴν ψαλτικὴν σημειογραϕίαν) μετὰ τοῦ τέως ἄρχοντος πρωτοψάλτου Ἀμερικῆς Ματϑαίου Ἀνδρέου (μαϑητοῦ τοῦ Ἐμμανουὴλ Βαμϐουδάκη), μὲ τὸν ὁποῖον διετήρησε ϕιλόμουσον σχέσιν ἀλλὰ δυστυχῶς ὄχι ὡς τακτικὸς μαϑητής.
Ὑπηρέτησεν ὡς ϐοηϑὸς παρὰ τῷ καλλιφώνῳ καὶ βυζαντινῷ ψάλτῃ Παναγιώτῃ Τυρᾷ ἐπὶ ἓν ἔτος.
Τὸ πρῶτον ϐιϐλίον μὲ μουσικὴν σημειογραϕίαν καὶ τὸ πρῶτον μουσικὸν μάϑημα παρέδωκεν εἰς τὸν Γεώργιον ὁ θεοϕοϐούμενος, γενναιόδωρος καὶ καλόψυχος ἐκ Κύπρου ψάλτης Ἀνδρέας Παναγιωτόπουλος, ὅς τις διακρίνεται καὶ θαυμάζεται διὰ τὴν εὐκρινῆ ἀπαγγελίαν τῶν ψαλλομένων.
᾿Εμεγάλωσε συμψάλλων ἐντὸς καὶ ἐκτὸς ἐκκλησιαστικῶν ἀκολουϑιῶν μετὰ τοῦ ἀδελϕικοῦ του ϕίλου Νικολάου Παντελοπούλου, ἐξαιρέτου καὶ ταλαντούχου ἁγιογράϕου καὶ μαϑητοῦ εἰς τὴν μουσικὴν τῶν Βαρδᾶ, Μίμαρου, Παϊϐανᾶ καὶ Ἀνδρέου.
Ὁ πανάγαϑος Θεὸς ἀπήντησεν εἰς τὴν ἁπλῆν προσευχὴν ἑνὸς παιδίου· —Μάϑε με νὰ ψάλλω, καὶ ϑὰ τὰ λέγω ὅλα πρὸς δόξαν σου, μὲ τὸ νὰ φέρῃ τὰ πράγματα οὕτως, ὥστε ὁ Γεώργιος Μιχαλάκης νὰ συναντήσῃ τὸν πρώην πρῶτον κανονάρχην τῶν πατριαρχικῶν χορῶν ἐπὶ πρωτοψάλτου ᾿Ιακώβου Ναυπλιώτου Στυλιανὸν Τσολακίδην, καὶ δὴ καὶ νὰ ἔχῃ τὴν προσωρινὴν διαμονήν του πλησίον τοῦ σημαντικοῦ τούτου μουσικοδιδασκάλου, ὅς τις πλέον ἐσφράγισε περαιτέρω τὴν μουσικὴν πορείαν τοῦ Γεωργίου. Εἰς τὴν συνείδησιν καὶ τὴν ζωὴν τοῦ Γεωργίου ὁ Τσολακίδης δεσπόζει ὡς μύστης τοῦ γνησίου πατριαρχικοῦ ὕφους, τοῦ ὁποίου ἔξοχος καὶ αὐθεντικὸς ἐκφραστὴς καὶ ἑρμηνευτὴς ἦτο ὁ ᾿Ιάκωβος Ναυπλιώτης.
Ὁ Στυλιανὸς Τσολακίδης ἦτο ἐπὶ δέκα τοὐλάχιστον ἔτη πρωτοκανονάρχος ἀλλὰ καὶ ϐοηϑὸς δομέστιχος τοῦ πρωτοψάλτου Ἰακώϐου Ναυπλιώτου. Ἐπὶ δύο ἔτη ἐμαϑήτευσεν ἐπίσης πλησίον τοῦ Γεωργίου Βινάκη (μαϑητοῦ τοῦ Γεωργίου ῾Ραιδεστηνοῦ Β΄) καὶ πλησίον τοῦ ὑπερήλικος τότε Νηλέως Καμαράδου.
Δύναται νὰ εἴπῃ κανεὶς ὅτι ἦτο ὁ πρωτοκανάρχος ἓν «ἀνϑρώπινον» μαγνητόϕωνον, διότι κατέγραφε πιστῶς ἐν τῇ μνήμῃ του τὸ πατριαρχικὸν ὕφος, ἀργότερον δὲ ἐδίδασκε τὴν ἀπὸ στήϑους ἐκμάϑησιν τῶν διαϕόρων ψαλτικῶν μαϑημάτων εἰς τὸν μαϑητήν του Γεώργιον, ὁ ὁποῖος ἀπερρόφα ὥς τις ψαλτικὸς σπόγγος τὰ μυστικὰ καὶ τὰς λεπτομερείας τῆς γνησίας ψαλτικῆς κατὰ τὰς πολυώρους καὶ τακτικὰς συναντήσεις των ἐπὶ ἑπτὰ ὁλόκληρα ἔτη.
Τὰ μαϑήματα παραλλαγῆς συνεπληρώϑησαν διὰ μέσου τῆς σειρᾶς μαγνητοταινιῶν διαϕόρων μαϑημάτων ὑπὸ τοῦ μακαριστοῦ Κωνσταντίνου Κατσούλη, ὅς τις ἐπετέλεσεν ἔργον ἀξιόλογον καὶ αὐϑεντικόν, μεγίστης παιδαγωγικῆς ἀξίας. ῾Ο γενναιόδωρος οὗτος διδάσκαλος Κωνσταντῖνος Κατσούλης ὄχι μόνον ἐνεϑάρρυνεν ἓν νέον παιδίον, ἀλλὰ καὶ ἐμοιράσϑη μετ’ αὐτοῦ ἕνα ἀνεκτίμητον καὶ δυσεύρετον ϑησαυρόν· ἠχογραϕήσεις τοῦ Ἰακώϐου Ναυπλιώτου διαρκείας πέντε ὡρῶν! Ὁ πρόωρος ϑάνατος τοῦ Κωνσταντίνου Κατσούλη ἄϕησε πολλὰ κενὰ εἰς τὸ εὐεργετήριον ἔργον του.
Ὁ Γεώργιος ἠκολούϑησε ἐπὶ δύο ἔτη τὸν ἐκ Χίου καλλιφωνότατον ψάλτην Ἀλέκον Βαρδᾶν, μαϑητὴν τοῦ Χατζησταμάτη (μαϑητοῦ τοῦ Βινάκη), ὁ ὁποῖος ἐϑυσίασε τὰ ἀκαδημαϊκά του προσόντα χάριν τῆς ψαλτικῆς, ὅπου παραμένει ἀμίμητος, ὡς ἕνας ἀπὸ τοὺς σπανίους αὐϑεντικοὺς ἑρμηνευτὰς τῶν ἡμερῶν μας.
Κατὰ τὰς διαϕόρους ϑερινὰς διακοπάς του εἰς τὸν Βρονταμᾶν ἐδιδάσκετο ψαλτικὰ μαθήματα παρὰ τοῦ ϑείου αὐτοῦ Νικολάου Ξηρόδημα καὶ συνέψαλλεν εἰς ὅλας τὰς ἀκολουϑίας μετὰ τοῦ καλλικελάδου καὶ ϐαϑέος γνώστου ὡς πρὸς τὰ ὑπὸ τοῦ κλήρου ψαλλόμενα πατρὸς Διονυσίου Μιχελλάτου, προερχομένου ἐξ ἱερατικῆς οἰκογενείας πέντε γενεῶν.
Παρηκολούϑησε σποραδικῶς καὶ ἄλλους διδασκάλους, ὅπως διαϕόρους ἐπισκέπτας Ἁγιορείτας μοναχούς, ἐπίσης τὸν Ματϑαῖον Ἀνδρέου ἀλλὰ καὶ τὸν νῦν ἄρχοντα πρωτοψάλτην Καναδᾶ κ. Κωνσταντῖνον Λαγοῦρον, μαϑητὴν τοῦ Σύρκα (μαϑητοῦ τοῦ Καμαράδου).
Ὁ Γεώργιος ἔψαλλεν εἰς διαϕόρους ναοὺς τῆς νήσου Μοντρεάλ, πλησίον πολλῶν καὶ ἀξιολόγων ψαλτῶν καὶ ἱερέων· ἐνδεικτικῶς ἀναφέρονται ἐδῶ οἱ ϑεολόγοι πατέρες Κωνσταντῖνος καὶ Λεύκιος, ὡς καὶ οἱ παραδοσιακώτατοι πατέρες Χρυσόστομος Δάβαρης (μαϑητὴς τοῦ μουσικολογιωτάτου μοναχοῦ Δοσιθέου) καὶ Ἀνδρέας Δεσίπρης.
Ἔλαϐε μέρος εἰς διαϕόρους συναυλίας μὲ τὰ συμϕωνικὰ ἔργα τοῦ Διονυσίου Πολλάτου καὶ τοῦ Εὐαγγέλου Ἐμμανουλίδη, μετὰ τῆς Συμϕωνικῆς Ὀρχήστρας τῆς Ἑλληνικῆς Κοινότητος Μοντρεάλ. ᾿Εδίδαξε ϑρησκευτικὰ εἰς τὸ Ἑλληνικὸν Λύκειον «᾿Αριστοτέλης».
Ἐσπούδασε Χημικὸς εἰς Μοντρεάλ. Σήμερον εὑρίσκεται εἰς Γαλλίαν, ἔνθα ἐπεράτωσε μὲν τὰς μεταπτυχιακὰς σπουδάς του εἰς τὴν «Μοριακὴν» Βιολογίαν, νῦν δὲ διεκπεραιώνει τὰς σπουδάς του εἰς τὴν τοῦ «῾Ιπποκράτους τέχνην» τὴν Ἰατρικήν. Εἰς τὸ Poitiers, ὅπου διαμένει, ὑπάρχει Τίμιον Ξύλον, ἀποσταλὲν μετὰ πομπῆς παρὰ τοῦ αὐτοκράτορος Ἰουστινιανοῦ εἰς τὴν μονάζουσαν ϐασίλισσαν Γαλλίας ἁγίαν ῾Ραδεγόνδην, τῆς ὁποίας αἱ δεήσεις ἔχουν ἰδιαιτέραν παρρησίαν πρὸς τὸν Κύριον.
Ἀσχολεῖται ἐπίσης μὲ τὴν Γρηγοριανὴν Μουσικὴν καὶ διὰ μέσου μιᾶς θεωρίας του ἀποδεικνύει τὴν ἄμεσον σχέσιν της μὲ τὴν Ψαλτικήν. Κατὰ τὴν αὐτὴν θεωρίαν του ὑπάρχει ἡ μεταϐίϐασις τῆς μουσικῆς μνήμης διὰ μέσου τονικῶν καὶ μελῳδικῶν τύπων, ἡ ὁποία εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν βιολογικὸν τρόπον μεταβιβάσεως γονιδιακῆς μνήμης ἀνὰ τὰς γενεάς!
Ἐδημιούργησε πρόγραμμα γραφῆς τῆς ψαλτικῆς μὲ σύστημα «drag and drop», τὸ ὀποῖον θὰ γίνῃ διαθέσιμον εἰς ὅλους δωρεάν.
Ἀσχολεῖται μὲ προσαρμογὰς τῶν ἑλληνιστὶ ὑπαρχόντων μελῶν εἰς τὰς γλώσσας ἀγγλικὴν καὶ γαλλικήν. Εἶναι ἱδρυτικὸν μέλος τοῦ συγκροτήματος «Στούδιον», ὅπου συνεργάζεται μὲ τὴν Ἀνδριανὴν Ἀτλάντη (Andrea Atlanti), μουσικολόγον σπανιωτάτου ταλάντου, εἰδικῶς ὡς κριτὴς τοῦ μέλους καὶ πλέον συγκεκριμένως ὅσον ἀφορᾷ εἰς τὰ διαστήματα. Συνεργάζεται ἐπίσης μὲ τὸν μουσικολόγον Francis Gayte, ὁ ὁποῖος ἀσχολεῖται μὲ τὴν Ψαλτικὴν ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν πολυφωνικὴν χορῳδιακὴν μουσικήν. Διδάσκει ἀφιλοκερδῶς τὴν Ψαλτικὴν εἰς μουσικολόγους ἀλλὰ καὶ εἰς διάφορα ἁγιορειτικὰ μετόχια εἰς Γαλλίαν.
Ἰδοὺ διάφορα συμπεράσματα τοῦ Γεωργίου Μιχαλάκη ἐκ τῶν μουσικολογικῶν ἐρευνῶν αὐτοῦ.
— Ὁ τύπος διασώζει τὴν οὐσίαν… Πρέπει νὰ ψάλῃ τις ὁλόκληρον γραμμὴν ὡς μελῳδικὸν τύπον, ὅπως θὰ τὸν ἔχῃ μάθει μὲ τὰς δέκα ἢ εἴκοσι «μεταϐολὰς» παρὰ τῶν διαφόρων διδασκάλων· δέκα καλοὶ καὶ σωστοὶ διδάσκαλοι ἐπαρκοῦν διὰ τὴν διάσωσιν καὶ διάδοσιν τῆς ψαλτικῆς, διότι ἐγγυῶνται τὴν διαχρονικὴν συνέχειαν τῆς «κολυμβήθρας τῶν μελῳδικῶν τύπων».
— Ὅλα δὲν γράφονται, καὶ ἐπειδὴ τὸ σύστημα τῶν τριῶν διδασκάλων εἶναι ἰσορροπημένον, οὐδεμίαν χρειάζεται βελτίωσιν. ῞Οσαι γραμμαὶ φαίνονται παράτονοι ἐκτελοῦνται παρατόνως μόνον ἀπὸ τοὺς μὴ ἔχοντας διδαχθῆ ὑπὸ γενεαλογικῶς, ἐξ ἐπόψεως μεταβιβάσεως ψαλτικῆς μνήμης, αὐθεντικοῦ ψάλτου· «μὲ ὅποιον δάσκαλον καθήσῃς, τέτοια γράμματα θὰ μάθῃς».
— Ὅλα εἶναι γραμμένα, καὶ ἂς μάθωμεν καλῶς τὰ κλασσικὰ μαθήματα προτοῦ χωρήσωμεν εἰς τὴν «παλαιογραφικὴν» ἔρευναν τῶν χειρογράφων καὶ εἰς τὸν «καλλωπισμὸν» τῶν μελῳδιῶν μέχρι σημείου «ἀλλαξοφωτιστικοῦ» τῆς παραδόσεως.
Τὰ μεγάλα μυστικά·
— χρόνος καὶ πρόσληψις χρόνου· θεμελιώδης νόμος τῆς σωστῆς ψαλτικῆς ἐκτελέσεως.
— λαρυγγισμοὶ ἐντὸς τοῦ χρόνου ἄνευ βλάβης τῆς προσλήψεως.
— πατήματα σταθερά, διαπιστωμένα διὰ τοῦ «κουρδίσματος» τοῦ λάρυγγος, ἤ τοι διὰ τῆς παραλλαγῆς.
— ἡ ἔναρξις ἑκάστης θέσεως γίνεται ὡσὰν τὴν κροῦσιν καμπάνας, ἄνευ καθυστερήσεως.
— λαρυγγισμοὶ συμπεπυκνωμένοι καὶ μετὰ παρεστιγμένων.
— ἡ ἐξομάλυνσις τῶν ὡς ἄνω γίνεται αἴτιον «ἐκθηλύνσεως» τῆς ψαλτικῆς, τὴν ὁποίαν φέρει οὕτως εἰς ὁδοὺς «ἐκδυτικισμοῦ» καὶ εἰς ὕφος ἀντίθετον πρὸς τὴν ὀρθόδοξον θεολογίαν, ἡ ὁποία κηρύττει θετικισμὸν διὰ μέσου τῆς καθημερινῆς ὑπενθυμίσεως τοῦ μηνύματος τῆς ἀναστάσεως.
— ἀκινησία, δέος, εὐλάβεια καὶ θεοσέβεια.
— τὰ φωνητικὰ διαστήματα δὲν εἶναι ὅλα σταθερὰ ὡς τὰ ἐνόργανα· ὅλα ἐξαρτῶνται ἐκ τοῦ μελῳδικοῦ τύπου καὶ ἑκάστης μεταβολῆς του. Τοιουτοτρόπως αἱ ἔλξεις καὶ αἱ ἀναλύσεις δὲν γράφονται μὲν ἀλλὰ μετὰ μόχθου μανθάνονται.
— πολλοὶ καὶ διάφοροι οἱ τρόποι τοῦ καταμετρᾶν τὸν χρόνον (ἁπλοῦς, διπλοῦς, συνεπτυγμένος...), καὶ δὲν ἁρμόζει νὰ ψάλλωνται ὅλα τὰ μαθήματα εἱς τὸν ὁμαλώτερον ὡς πρὸς τὴν πρόσληψιν χρόνον, τουτ᾿ ἔστι τὸν «καλλοφωνικὸν» χρόνον, ὡς εἴθισται ἐπὶ τῶν ἡμερῶν μας.
— «῞Ενα εἶναι τὸ ἴσον»... αὐτὸ καὶ τὸ ἴδιον.
— Ὁ μὴ γνωρίζων ἀναγινώσκειν συντόμως καὶ εὐκρινῶς, οὐδέποτε θὰ διαπρέψῃ ὡς ψάλτης.
— «Τὸ ἔξυπνο πουλὶ ἀπὸ τὸ πόδι πιάνεται».
Ὁ Γεώργιος ἐλπίζει μὲ τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ νὰ ἠχογραφήσῃ ἅπαντα τὰ κλασσικὰ μαϑήματα ὡς εἶναι γεγραμμένα ἐν ταῖς κλασσικαῖς ἐκδόσεσι τοῦ 19ου αἰῶνος, καὶ ὁλόκληρον τὴν σειρὰν τῶν πολυτιμοτάτων ϐιϐλίων τῶν προσϕάτως ἐκδοϑέντων παρὰ τῆς οἰκογενείας Βουδούρη, τὰ ὁποῖα περιέχουν ἅπαντα τὰ ὑπὸ τοῦ Ἰακώϐου Ναυπλιώτου ψαλέντα, πρὸς κοινὸν ὄφελος πάντων τῶν ἀνθρώπων καὶ πρὸς ψυχικὸν ὄφελος αὐτοῦ τοῦ ἰδίου. Ἐλπίζει ἐπίσης μὲ τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ νὰ ἐκδώσῃ εὑρετήριον ὅλων τῶν κλασσικῶν μελῳδικῶν τύπων βασιζόμενος εἰς τοὺς τονικοὺς τύπους καὶ νὰ συμβάλῃ οὕτως εἰς τὴν διάσωσιν αὐτῶν καὶ εἰς τὴν σωστὴν κλασσικὴν καὶ ὀρθογραφημένην γραφὴν νέων συνθέσεων.
Ὁ Γεώργιος δὲν ψάλλει τακτικῶς ἐπὶ διάστημα ἤδη πλέον τῶν δέκα ἐτῶν, διότι δὲν ὑπάρχει ἑλληνορϑόδοξος ναὸς ἐκεῖ ὅπου διαμένει. Ψάλλει μόνον σποραδικῶς εἰς διάϕορα φεστιβὰλ καὶ εἰς τὸ διαμέρισμά του, διὰ νὰ μὴ ξεχάσῃ ὅ,τι ἔμαϑε. Καθ᾿ ὅλην αὐτὴν τὴν διάρκειαν ὑπέφερεν ἐξ ἀσθενείας τοῦ ϕάρυγγος, ἀλλὰ μὲ τὴν ϐοήϑειαν τοῦ Θεοῦ τὸ πρόϐλημα ἔπαυσεν ἐδῶ καὶ ἓν ἔτος. Διὰ τοῦτο ζητεῖ τὴν ἐπιεικῆ κρίσιν τῶν ἀκροατῶν διὰ τὰς ἠχογραφήσεις του καὶ ἐλπίζει ὅπως τὰ ψαλλόμενα ἀκούσματα παροτρύνουν τοὺς φιλομούσους ἀκροατὰς εἰς τὸ νὰ ἀναζητήσουν καὶ ἀπολαύσουν ἠχογραφήσεις μὲ καλοὺς καὶ σοϐαροὺς ψάλτας, ὅπως εἶναι πολλοὶ ἐκ τῶν διδασκάλων τοῦ Γεωργίου, ἀλλὰ καὶ οἱ διδάσκαλοι αὐτῶν, ἰδιαιτέρως δὲ ὁ Ἰάκωϐος Ναυπλιώτης.
᾿Ανάπαυσον, Κύριε, τὰς ψυχὰς τῶν κεκοιμημένων διδασκάλων ὡς καὶ τῶν συγγενῶν τοῦ δούλου σου Γεωργίου, καὶ μνήσθητι αὐτοῦ ἐν τῇ βασιλείᾳ σου.
