Κατάλογοι μουσικῶν χειρογράφωνΧτὲς πέμπτη 18 ἰουνίου 2009 στὶς 12.00 τὸ μεσημέρι σὲ μία ὄμορφη καὶ σεμνὴ τελετὴ στὰ γραφεῖα τῆς ἱερᾶς συνόδου τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος ἔγινε ἡ παρουσίασι τεσσάρων ἐκδόσεων τοῦ ῾Ιδρύματος Βυζαντινῆς Μουσικολογίας. πρόκειται γιὰ 4 τόμους ποὺ ἐντάσσονται στὴν σειρὰ «κατάλογοι» τοῦ ῾Ιδρύματος μὲ γενικὸ τίτλο «Τὰ χειρόγραφα βυζαντινῆς μουσικῆς». οἱ παρουσιασθέντες τόμοι ἦσαν οἱ ἀκόλουθοι·
1. ᾿Αχιλλέως Χαλδαιάκη, «Τὰ χειρόγραφα βυζαντινῆς μουσικῆς — Νησιωτικὴ ῾Ελλάς», τόμος Α΄, ῞Υδρα, ᾿Αθῆναι 2005, σελίδες 480. Περιέχονται τὰ χειρόγραφα τῆς νήσου ῞Υδρας.
2. Γρ. Θ. Στάθη, «Τὰ χειρόγραφα βυζαντινῆς μουσικῆς — Μετέωρα», κατάλογος περιγραφικὸς τῶν χειρογράφων τῆς ἑλληνικῆς ψαλτικῆς τέχνης, βυζαντινῆς καὶ μεταβυζαντινῆς, τῶν ἀποκειμένων εἰς τὰς βιβλιοθήκας τῶν ἱερῶν μονῶν τῶν Μετεώρων, ᾿Αθήνα 2006, 80 + 592.
3. Δημητρίου Κ. Μπαλαγεώργου καὶ Φλώρας Ν. Κρητικοῦ, «Τὰ χειρόγραφα βυζαντινῆς μουσικῆς – Σινά», τόμος Α΄, ᾿Αθήνα 2008, σελίδες 64 + 664.
4. ᾿Εμμανουὴλ Στ. Γιαννοπούλου, «Τὰ χειρόγραφα βυζαντινῆς μουσικῆς – ᾿Αγγλία», τόμος Α΄, ᾿Αθήνα 2008, σελίδες 504.
Στὴν ἐκδήλωσι δὲν μπόρεσε νὰ παρευρεθῇ ὁ ἀρχιεπίσκοπος ᾿Αθηνῶν καὶ πάσης ῾Ελλάδος, ὅπως ἀρχικὰ εἶχε προγραμματιστῆ, ἀλλὰ ἐκπροσωπήθηκε ἀπὸ τὸν ἀρχιγραμματέα τῆς ἱερᾶς συνόδου ἀρχιμανδρίτη Κύριλλο Μισιακούλη, ὁ ὁποῖος ἀνέγνωσε καὶ σχετικὸ εὐλογητικὸ μήνυμα τοῦ ἀρχιεπισκόπου.
Κατόπιν ὁ διευθυντὴς τοῦ ἱδρύματος Γρηγόριος Θ. Στάθης, ὁμότιμος καθηγητὴς τοῦ πανεπιστημίου ᾿Αθηνῶν, παρουσίασε τοὺς 4 τόμους σὲ μία ὁμιλία μὲ τίτλο «Οἱ φίλοι σου, ἀλληλούια· ἐμοὶ λίαν ἐτιμήθησαν οἱ φίλοι σου, ὁ Θεός· ἀλληλούια» (ψαλμὸς 138,17). τὸν ψαλμικὸ στίχο εἶχε καταστρώσει σὰν στίχο πολυελέου κάνοντας ἕναν ἀναγραμματισμό, διπλασιάζοντας μία λέξι καὶ προσθέτοντας δύο φορὲς τὸ «ἀλληλούια». μὲ τὸν γνωστὸ ὄμορφο γλαφυρὸ καὶ λογοτεχνικό του λόγο ὁ ὁμιλητὴς στὴν ἀρχὴ ἐξέτασε τὴν ἔννοια «φίλοι τοῦ Θεοῦ» μὲ ἀρκετὲς ἀναφορὲς ἀπὸ τὴν Καινὴ Διαθήκη, γιὰ νὰ περάσῃ στὸ δοξαστικὸ τῆς μεγάλης πέμπτης
«Μυσταγωγῶν σου, Κύριε, τοὺς μαθητάς, ἐδίδασκες λέγων·
Ὦ φίλοι, ὁρᾶτε, μηδεὶς ὑμᾶς χωρίσει μου φόβος·
εἰ γὰρ πάσχω, ἀλλ' ὑπὲρ τοῦ κόσμου·
μὴ οὖν σκανδαλίζεσθε ἐν ἐμοί·
οὐ γὰρ ἦλθον διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι
καὶ δοῦναι τὴν ψυχήν μου λύτρον ὑπὲρ τοῦ κόσμου.
εἰ οὖν ὑμεῖς φίλοι μου ἐστέ, ἐμὲ μιμεῖσθε·
ὁ θέλων πρῶτος εἶναι ἔστω ἔσχατος·
ὁ δεσπότης ὡς ὁ διάκονος·
μείνατε ἐν ἐμοί, ἵνα βότρυν φέρητε·
ἐγὼ γάρ εἰμι τῆς ζωῆς ἡ ἄμπελος».
Στὴν συνέχεια διεύρυνε τὴν ἔννοια «φίλοι τοῦ Θεοῦ» συμπεριλαμβάνοντας σ᾿ αὐτοὺς τοὺς ψάλτες, μελουργούς, μελοποιούς, κωδικογράφους καὶ δημιουργοὺς τῶν χειρογράφων τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, βιβλιοδέτες-σταχωτές, βιβλιοθηκαρίους, συλλογεῖς καὶ φροντιστὲς τῶν συγκεκριμένων χειρογράφων. αὐτὸς ὁ ὄμορφος κόσμος ὅμως παραμένει κρυμμένος, θαμμένος, ἄγνωστος καὶ ἀναξιοποίητος, μέχρι νὰ ἔρθουν οἱ σύγχρονοι «φίλοι τοῦ Θεοῦ» καὶ φίλοι τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, νὰ ἀναδιφήσουν μέσα σὲ βιβλιοθῆκες, συλλογὲς καὶ κρύπτες, νὰ περιγράψουν λεπτομερῶς τὸ κάθε χειρόγραφο καὶ νὰ παρουσιάσουν μὲ λεπτομερῆ –ὅσον τὸ δυνατὸν– καὶ σχολαστικὸ ἀκόμη τρόπο αὐτὸν τὸν σχεδὸν μυθικὸ κόσμο, καταδείχνοντας πόσο προσέφερε καὶ συνέβαλε στὴν δημιουργία καὶ διατήρησί του ὄχι μόνον ὁ μελοποιὸς-δημιουργὸς καὶ ὁ κωδικογράφος-ἀντιγραφεὺς ἀλλὰ καὶ κάθε ἄλλος παράγων ποὺ ἀναμίχθηκε στὴν πορεία αὐτῶν τῶν μουσικῶν χειρογράφων ἀνὰ τοὺς αἰῶνες.
῾Ο καθηγητὴς μὲ παραστατικὸ τρόπο κατέδειξε τὶς δυσκολίες, τὴν εὐθύνη καὶ τὴν σημασία ποὺ ἔχει τὸ ἔργο τῆς καταλογογραφήσεως γιὰ τὴν τέχνη καὶ τὴν ἐπιστήμη τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. καὶ ἀσφαλῶς ἔχει ἀπόλυτο δίκιο, ὅταν λέῃ ὅτι τὰ χειρόγραφα τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς πρέπει πρῶτα νὰ ἀνακαλυφθοῦν καὶ νὰ καταλογογραφηθοῦν ὅλα λεπτομερῶς, ὥστε νὰ εἶναι γνωστὰ καὶ νὰ εἶναι δυνατὴ ἡ ἀνεύρεσίς των. αὐτὸ ἀσφαλῶς θὰ εἶναι τὸ πρῶτο βῆμα, διότι χωρὶς αὐτὸ δὲν θὰ μποροῦν νὰ ἀκολουθήσουν τὰ ὑπόλοιπα, δηλαδὴ ἡ ἐπισταμένη μελέτη τους, ἡ φωτογράφησί τους, ἡ σύγκρισί τους, ἡ ἔκδοσι ὅσων χρειάζεται καὶ ὅσων εἶναι δυνατὸν νὰ ἐκδοθοῦν, ἐνδεχομένως καὶ ἡ διάθεσί τους μέσῳ τοῦ διαδικτύου, ἂν καὶ ἔχω ἐξηγήσει ἀλλοῦ (
ἐδῶ καὶ
ἐδῶ)ὅτι τὸ διαδίκτυο δὲν εἶναι ἀσφαλὲς μέσο ἀποθηκεύσεως τῶν πολιτιστικῶν ἀγαθῶν, οὔτε πολὺ περισσότερο ἐπαρκὲς μέσο γιὰ τὴν διαιώνισι αὐτῶν ἀπὸ τὴν φθορὰ καὶ τὴν καταστροφή. ἐπειδὴ λοιπὸν εἶναι ἀναγκαῖο οἱ καταλογογραφήσεις αὐτὲς νὰ ἐκτυπωθοῦν, γιὰ νὰ διαδοθοῦν καὶ νὰ παραμείνουν καὶ στὶς μελλοντικὲς γενιές, ὁ ὅρος «φίλοι τοῦ Θεοῦ» πάλι διευρύνεται γιὰ νὰ περιλάβῃ καὶ ὅσους συμβάλλουν στὴν ἔκδοσι αὐτῶν τῶν βιβλίων, στοιχειοθέτες, γραφίστες, διορθωτὲς-ἐπιμελητές, τυπογράφους, βιβλιοδέτες κ.λπ..
῾Ο καθηγητὴς Γρηγόριος Στάθης ἀναφέρθηκε λεπτομερῶς καὶ στὰ λεγόμενα τεχνικὰ χαρακτηριστικὰ τῶν τόμων, ὅπως μεταξὺ ἄλλων στὸ εἶδος καὶ στὴν ποιότητα τοῦ χάρτου ἐκτυπώσεως, στὸν τρόπο ἐμφανίσεως τῶν περιεχομένων (αὐτὸ ποὺ λέμε στὴν τυπογραφικὴ γλῶσσα «στήσιμο σελίδος»), ἀκόμη καὶ στὰ εἴδη καὶ τὰ μεγέθη τῶν γραμματοσειρῶν. εἶπε ὅτι σ᾿ αὐτὴν τὴν σειρὰ τῶν καταλόγων τοῦ ἱδρύματος χρησιμοποιοῦνται οἱ γραμματοσειρὲς «ἁπλὰ» καὶ «πελασγικὰ» μὲ μόνη ἐξαίρεσι –εὐχάριστη γιὰ μένα– τὸν κατάλογο τοῦ Μανόλη Γιαννόπουλου, ποὺ εἶναι γραμμένος καὶ τυπωμένος μὲ τὴν γραμματοσειρὰ «παλατίνο» (= παλατινά;). ἦταν ἕνα σημεῖο τῆς ὁμιλίας του, ποὺ γιὰ κάποιους ἴσως νὰ φαινόταν ἀνιαρὸ ἢ βαρετὸ μὲ τόσο πολλὲς καὶ ἐξειδικευμένες λεπτομέρειες, ἀλλὰ γιὰ μένα ἦταν τὸ ἴδιο ἐνδιαφέρον μὲ τὴν ὑπόλοιπη ὁμιλία καὶ εἶχα διαθέσει τὸ 100% τῆς προσοχῆς μου, γιὰ νὰ μὴ χάσω οὔτε μισὴ συλλαβὴ ἀπὸ αὐτὲς τὶς τεχνικὲς προδιαγραφές. ἴσως φταίει τὸ ἐπάγγελμά μου, ἡ πολυχρόνια καὶ συνεχὴς ἐργασία μου σὲ τυπογραφεῖα καὶ ἐκδοτικοὺς οἴκους· ἀλλὰ ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἐνασχόλησί μου ἔμαθα ὅτι τὰ πρῶτα ἑλληνικὰ τυπογραφικὰ στοιχεῖα, τὰ περίφημα «βενετσιάνικα», εἶναι σχεδὸν αὐτούσια τὰ γράμματα τῶν χειρογράφων, ἐνῷ ἀμέσως μετὰ σχεδιάστηκαν τὰ «ἁπλά» (τὰ πρῶτα «ἁπλὰ» ὠνομάστηκαν καὶ εἶναι μέχρι σήμερα γνωστὰ ὡς «μποντόνι»), τὰ «πελασγικά», τὰ «ἀττικὰ» καὶ τὰ «ἐλζεβίρ» (τὰ πρῶτα «ἐλζεβὶρ» εἶναι αὐτὰ ποὺ σήμερα εἶναι γνωστὰ ὡς «παλατίνο»), ποὺ καὶ αὐτὰ ἀπὸ χειρόγραφα πάλι προέρχονται· ἐπὶ παραδείγματι ὑπάρχουν χειρόγραφα στὸ ῞Αγιον Ὄρος γραμμένα ἀπὸ καλλιγράφους μοναχοὺς μὲ γραμμάτα ὁλόιδια μὲ αὐτὰ τῆς σειρᾶς «ἁπλά». τὰ νέα τυπογραφικὰ στοιχεῖα ἦσαν καλλίτερα σχεδιασμένα, πιὸ τυποποιημένα καὶ πολὺ εὐανάγνωστα. ἑπομένως οἱ γραμματοσειρὲς «ἁπλὰ» καὶ «ἐλζεβὶρ» («παλατίνο») μαζὶ μὲ τὰ «πελασγικὰ» εἶναι οἱ καταλληλότερες γιὰ ἑλληνικὰ κειμενα, καὶ ἰδιαιτέρως γιὰ ἐπιστημονικὲς μελέτες, γιὰ χριστιανικὰ συγγράμματα καὶ γιὰ ἐκδόσεις ποὺ ἀναδεικνύουν τὴν παράδοσι καὶ τὸν πολιτισμὸ τοῦ γένους μας.
Στὴν συνέχεια οἱ συγγραφεῖς τῶν καταλόγων ἔκαμαν μία πολὺ σύντομη ἀναφορὰ στὰ ἔργα τους. μίλησαν ὁ ἐπίκουρος καθηγητὴς ᾿Αχιλλεὺς Χαλδαιάκης, ὁ Δημήτριος Μπαλαγεῶργος (παρίσταντο καὶ οἱ δύο λέκτορες καὶ ἀπὸ κοινοῦ συγγραφεῖς Δημήτριος Μπαλαγεῶργος καὶ Φλώρα Κρητικοῦ, ἀλλὰ μίλησε μόνον ὁ πρῶτος), καὶ ὁ λέκτωρ ᾿Εμμανουὴλ Γιαννόπουλος.
᾿Ελπίζω τὸ ῞Ιδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας νὰ δημοσιεύσῃ στὴν ἱστοσελίδα του (
http://www.ibyzmusic.gr/) τοὐλάχιστον τὴν ὁμιλία τοῦ καθηγητοῦ Γρηγορίου Στάθη καὶ κάποιες φωτογραφίες ἀπὸ τὴν ἐκδήλωσι.
Μεταξὺ ἄλλων εἶχα τὴν εὐκαιρία νὰ συναντήσω καὶ νὰ γνωριστῶ προσωπικὰ μὲ τὸν Μανόλη Γιαννόπουλο, ὁ ὁποῖος πρόσφατα ἀναγορεύτηκε λέκτωρ στὸ πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. εἴχαμε ἀπὸ παλαιότερα ἐπικοινωνία καὶ κάποια συνεργασία, ἀλλὰ μέχρι χτὲς δὲν εἶχαμε συναντηθῆ ἀπὸ κοντά.
Στὴν παρουσίασι εἶχαν προσέλθει ἐπίσης ἀρκετοὶ κληρικοί, μουσικολόγοι, πρωτοψάλτες, μουσικοί, ὑπάλληλοι τῶν γραφείων τῆς ἱερᾶς συνόδου, ἀλλὰ καὶ συγγενεῖς τῶν συγγραφέων. ἀναφέρω μερικὰ ὀνόματα, ὅσα θυμοῦμαι τοὐλάχιστον·
— ὁ πρωτοψάλτης Βασίλειος ᾿Εμμανουηλίδης, τέως ἄρχων λαμπαδάριος τῆς μεγάλης τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησίας, μὲ τὸν ὁποῖο εἶχα μικρὰ συνομίλια γιὰ θεματα μουσικῆς φύσεως·
— ὁ Λυκοῦργος ᾿Αγγελόπουλος, ἄρχων πρωτοψάλτης τῆς ἀρχιεπισκοπῆς Κωνσταντινουπόλεως, μὲ τὸν ὁποῖο συναντήθηκα ξανὰ ὕστερα ἀπὸ 16 ἢ 17 χρόνια, ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ποὺ εἴχαμε κάποια συνεργασία γιὰ τὴν συγκέντρωσι ἠχογραφήσεων ἀπὸ μαθητὲς τοῦ φημισμένου ῾Αγιορείτου μουσικοδιδασκάλου Συνεσίου τοῦ Σταυρονικητιανοῦ (ἡ λέξι «συνεργασία» ἴσως εἶναι κάπως ὑπερβολική, ἂς ποῦμε ὅτι εἴχαμε κάμει κάποιο διάλογο ἢ κάποιες σκέψεις, διότι ἐγὼ ἐκείνη τὴν ἐποχὴ «περὶ ἄλλα ἐμερίμνων καὶ ἐτυρβαζόμην» καὶ ἐνωρὶς ἐγκατέλειψα αὐτὸ τὸ σχέδιο)·
— ὁ πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Τζέρπος, ἀναπληρωτὴς καθηγητὴς τοῦ πανεπιστημίου ᾿Αθηνῶν·
— ὁ πρωτοπρεσβύτερος Σπυρίδων ᾿Αντωνίου, μουσικολόγος καὶ ἐπίκουρος καθηγητὴς τῆς θεολογικῆς σχολῆς ᾿Α. Π. Θεσσαλονίκης·
— ὁ πρωτοπρεσβύτερος Θωμᾶς Συνοδινός·
— ὁ πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Νίκου·
— ὁ ἀρχιμανδρίτης Γεώργιος ῾Ρέμπελος·
— ὁ ἐπιφανὴς πρωτοψάλτης Παναγιώτης Δερμούσης, ἄριστος χοράρχης καὶ παλαιὸ μέλος τῆς χορῳδίας «Οἱ μαΐστορες τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης»·
— ὁ πρωτοψάλτης Θεόδωρος Βασιλείου·
— ὁ πρωτοψάλτης Κώστας Ζορμπᾶς·
— ὁ μουσικολόγος Γρηγόριος ᾿Αναστασίου, ἐπιστημονικὸς συνεργάτης τοῦ ῾Ιδρύματος Βυζαντινῆς Μουσικολογίας·
— ὁ μουσικολόγος Γεώργιος Κωνσταντίνου·
— ὁ πρωτοψάλτης ᾿Ιωάννης Τσούνης·
— οἱ πρωτοψάλτες ἀδελφοὶ Βασίλειος καὶ Γεώργιος Σώρρας·
— ὁ πρωτοψάλτης Νικόλαος Τσῶλος·
— ὁ πρωτοψάλτης Κωνσταντῖνος Πολίτης·
— ὁ ἐκ ῾Ρουμανίας μουσικὸς Μαρσὲλ Σπινέι μὲ τὴν σύζυγό του·
καὶ ἀρκετοὶ ἄλλοι ἐραστὲς καὶ ἐπιστήμονες τῆς ἱερᾶς τοῦ Δαμασκηνοῦ τέχνης.
Στὸ τέλος διανεμήθηκαν στοὺς παρευρισκομένους ἀντίτυπα ἀπὸ τοὺς παρουσιασθέντας τόμους, ἐνῷ ἀκολούθησε μικρὰ δεξίωσις μὲ «μπουφὲ» νηστησίμων ἐδεσμάτων, ἀπὸ αὐτὰ τῶν ὁποίων ἡ βρῶσις ἐπιτρέπεται κατὰ τὴν περίοδο τῆς τρεχούσης νηστείας τῆς καλουμένης «τῶν ἁγίων ἀποστόλων». ἡ ὅλη ἐκδήλωσις εἶχε διοργανωθῆ μὲ ἐπιτυχία καὶ ἄφησε ἀγαθὲς ἐντυπώσεις καὶ πολλὴ ὠφέλεια σὲ ὅσους τὴν παρακολούθησαν.
copyright 2009 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
από Dionysios » Κυρ 12 Απρ 2009, 22:14:19 
Afisa.pdf