Μνήμη του Αγίου Δημητρίου και ανάμνησις του Σεισμού.

[dkalpakidis]

Στις 26 Οκτωβρίου είναι γνωστό ότι εορτάζεται ο Άγιος Μεγαλομάρτυς Δημήτριος ο Μυροβλήτης.
Αυτό που δεν είναι σίγουρα γνωστό στην συνείδηση του λαού είναι ότι εκείνη την ημέρα είναι
και η ανάμνησις του επί Λέοντος του Ισαύρου γενομένου Σεισμού το έτος 741 μ.χ.
Αντιγράφω κάποιες σημειώσεις του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη εκ του Συστήματος Τυπικού σελ. 189 υπ. 301:

"Είς τα Μηναία η ακολουθία του μεγαλομάρτυρος φέρεται συνδεδυασμένη μετά της του Σεισμού, και η διάταξις των ΤΚ(σ.21-24) και ΤΜΕ(παρ1-8,σελ 89-91) ακολουθεί τον συνδιασμό τούτον. Φρονούμεν όμως ότι η ακολουθία του σεισμού έχουσα τοπικόν και περιστασιακόν χαρακτήρα, είναι δυνατόν να παραλειφθή όπου μάλιστα ο Άγιος Δημήτριος τιμάται ιδιαιτέρως, ως λ.χ. εν Θεσσαλονίκη. Είναι δέ αξιοσημείωτον, ότι και το εκ Κωνσταντινουπόλεως προερχόμενον ΤΕ (σελ300-301) δεν προβλέπει την ακολουθία του σεισμού, καίτοι ούτος συνέβη εν Κωνσταντινουπόλει. Δια τούτο συνετάξαμεν μεν την τυπικήν διάταξιν της εορτής βάσει των ΤΚ και ΤΜΕ, εθέσαμεν όμως εντός παρενθέσεων τα στοιχεία, τα οποία είναι δυνατόν να ψαλούν αντί των του Σεισμού."

Αυτόν τον προβληματισμό τον είχα και εγώ προσωπικά από πολύ παλαιά.
Δεν θα ήταν πιο πρακτικό αλλά και πνευματικά πιο οφελές να μετατεθεί αυτή η ακολουθία του Σεισμού σε άλλη ημέρα ώστε να μήν επισκιάζει την εορτή του Αγίου Δημητρίου;
Μήπως θα ήταν χρήσιμο σε κάποια μελλοντική αναθεώρηση του Τυπικού να καθιερωθεί μια ημέρα ανάμνησις των σεισμών και να ψάλλεται αυτή η κατανυκτική ακολουθία;

Σημείωσις: Στην επιλογή των ύμνων (θεοτοκίων) που αντικαθιστούν τα του Σεισμού να προσθέσω στα όσα γράφει ο π. Κωνσταντίνος Παπαγιάννης και μια δική μου:
αντί του Θεοτοκίου εξαποστειλαρίου της 26ης να ψαλεί το θεοτοκίον εξαποστειλάριον της 28ης Οκτωβρίου το οποίο είναι το ίδιο εξαποστειλάριον αλλά δεν μνημονεύει τα του Σεισμού.

[Dionysios]

Πολὺ ὡραῖες καὶ ἐνδιαφέρουσες καὶ εὔστοχες οἱ παρατηρήσεις ποὺ σημειώθηκαν παραπάνω. ἀσφαλῶς καὶ ὁ σεβαστὸς π.Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης ἔχει μελετήσει τὸ θέμα καὶ τὰ ὅσα γράφει εἶναι ἀξιοπρόσεκτα. εἶναι σήμερα ὁ πλέον ἁρμόδιος καὶ κατάλληλος νὰ μιλᾷ γι᾿ αὐτὰ τὰ θέματα.

Προσωπικῶς πάντως δὲν βρίσκω τόσο ἀναγκαῖο νὰ γίνουν ὅλες αὐτὲς οἱ ἀλλαγὲς, ἀκόμη καὶ σὲ πανηγυρίζοντα ναό. νὰ ἐπισημάνω καὶ μία μικρὴ ἀντίθεσι; ἀφοῦ λέμε ὅτι δὲν εἶναι γνωστὸ στὸν πολὺ λαὸ τῆς ἐκκλησίας ὅτι ἐκείνη τὴν ἡμέρα ὑπάρχει καὶ ἡ ἀνάμνησις κάποιου σεισμοῦ (ἐνῷ ὅλοι ξέρουν ὅτι 26 ὀκτωβρίου εἶναι ἡμέρα γιορτινή), σημαίνει ὅτι οἱ πιστοὶ δὲν ἐνοχλοῦνται ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς ἐλάχιστους ὕμνους τῆς ἡμέρας ποὺ ἀναφέρονται σ᾿ αὐτὸ τὸ γεγονός. ἢ δὲν καταλαβαίνουν τοὺς ὕμνους ποὺ ἀκοῦν ἢ ὅσοι τοὺς καταλαβαίνουν δὲν νιώθουν καθόλου νὰ μειώνεται ἡ λαμπρότητα τῆς ἑορτασίμου ἀκολουθίας. δὲν θεωρῶ ὅτι ἐπισκιάζεται ἡ λαμπρότητα τῆς μνήμης τοῦ μεγαλομάρτυρος οὔτε στὸ ἐλάχιστον. γιατί λοιπὸν νὰ τὰ καταργήσουμε;

Δὲν θέλω ἐδῶ νὰ σχολιάσω τὴν τάσι ποὺ παρατηρεῖται στὰ νεώτερα χρόνια νὰ ἀποφεύγωνται ὕμνοι κατανυκτικοί, δηλαδὴ κατ᾿ ἐξοχὴν προσευχητικοί, ὕμνοι ποὺ μιλοῦν γιὰ τὴν ἁμαρτωλότητά μας, ποὺ ζητοῦμε ἀπὸ τὸν Κύριο συγχώρεσι καὶ μετάνοια κ.λπ.. μήπως γι᾿ αὐτὸ (δηλαδὴ καὶ γι᾿ αὐτὸ) δὲν ἔχει περιορισθῆ ἡ χρῆσις τῆς Παρακλητικῆς; δὲν συνεχίζω τὸν σχολιασμό...

Αυτόν τον προβληματισμό τον είχα και εγώ προσωπικά από πολύ παλαιά.
Μήπως θα ήταν χρήσιμο σε κάποια μελλοντική αναθεώρηση του Τυπικού να καθιερωθεί μια ημέρα ανάμνησις των σεισμών και να ψάλλεται αυτή η κατανυκτική ακολουθία;

Αὐτὸ δὲν εἶναι θέμα τυπικοῦ, ἀλλὰ ἑορτολογίου. τὸ τυπικὸν οὔτε καθιερώνει οὔτε καταργεῖ ἑορτὲς καὶ μνῆμες καὶ ἀναμνήσεις. ἁπλῶς καθορίζει μὲ βάσι τὸ ὑπάρχον ἑορτολόγιο καὶ μὲ βάσι τὴν ὑπάρχουσα ὑμνογραφία πῶς θὰ διεξαχθῆ ἡ ἀκολουθία τῆς ἡμέρας.

Τώρα πῶς διαμορφώνεται τὸ ἑορτολόγιο τῆς ἐκκλησίας, αὐτὸ εἶναι ἕνα ἄλλο θέμα, πολὺ μεγάλο, τεράστιο θὰ ἔλεγα, καὶ ἀκόμη δὲν ἔχει δοθῆ μία πλήρης καὶ σαφὴς ἀπάντησις. ἀλλὰ ἂς ἔχουμε ὑπόψει μας ὅτι τέτοια ἐπέτειακὰ γεγονότα, καὶ μάλιστα δυσάρεστα, δὲν καθιερώνονται ὡς βασικὸ θέμα μιᾶς ἀκολουθίας μιᾶς ἡμέρας. ἁπλῶς σημειώνονται ὡς ἀναμνήσεις στὸ συναξάριον. καὶ ἂν καθιερωνόταν μιὰ τέτοια ἡμέρα, πολὺ γρήγορα θὰ καταντοῦσε λειτουργικῶς ἀνενεργός, ὅπως νομίζω ὅτι ἔγινε καὶ μὲ ἄλλες παρόμοιες περιπτώσεις. οἱ ἄνθρωποι δὲν θέλουμε νὰ θυμώμαστε θλιβερὰ γεγονότα, πολὺ δὲ περισσότερο νὰ τὰ τιμοῦμε κιόλας μὲ ἰδιαίτερες ἀκολουθίες. ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἄποψι μᾶλλον εἶναι πολὺ ἐπιτυχημένη καὶ πολὺ ψυχολογημένη ἡ πρακτικὴ τῶν παλαιῶν νὰ ἀναμίξουν στὴν πάνδημο ἑορτάσιμο ἀκολουθία τῆς 26ης ὀκτωβρίου καὶ ἐλάχιστα κατανυκτικὰ τροπάρια σεισμοῦ. αὐτὴν τὴν ἡμέρα ὅλοι γιορτάζουν, ὅλοι πηγαίνουν στοὺς ναοὺς καὶ στὶς ἀκολουθίες. ἡ ἡμέρα λοιπὸν ποὺ εἶναι ἀφιερωμένη γενικῶς στὸ γεγονὸς τῶν σεισμῶν ὑπάρχει· εἶναι ἡ 26η ὀκτωβρίου. ἡ λαμπρότης τῆς πανηγύρεως σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν συναίσθησι τῆς ἁμαρτωλότητός μας, τὴν ταπείνωσί μας καὶ τὴν αἴτησι συχωρήσεως ἐκ μέρους τοῦ Κυρίου. τὸ αἴσθημα τῆς χαρμολύπης (σταυρὸς καὶ ἀνάστασις) σὲ μία ἀκραιφνῶς λειτουργικὴ ἔκφρασι.


copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Τὸ 2003 ἦταν καὶ πάλι κυριακὴ ἡ 26η ὀκτωβρίου, ὅπως τυγχάνει καὶ ἐφέτος (2008). συνέβη τότε νὰ εἶμαι στὴν Θεσσαλονίκη ἀπὸ 24 μέχρι 28 τοῦ μηνός. ἐκτὸς ἀπὸ τὸν γνωστὸ παγκοσμίως προσκυνηματικὸ ναὸ τοῦ μεγαλομάρτυρος Δημητρίου στὸ κέντρο τῆς πόλεως ὑπάρχουν καὶ ἄλλοι ναοὶ τοῦ ἁγίου στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τῆς Θεσσαλονίκης, ὄχι καὶ τόσο γνωστοὶ βέβαια. κάποιοι εἶναι ἐνοριακὰ παρεκκλήσια, κάποιοι ὅμως εἶναι ἐνοριακοὶ ναοὶ μὲ ἐπίσης λαμπρὲς πανηγύρεις καὶ συμμετοχὴ ἀρχιερέων καὶ πλῆθος κόσμου.

Σὲ ἕναν τέτοιον πανηγυρίζοντα ναό, ὅπου εἶχα πάει τότε γιὰ τὸν ἑσπερινό, συνέβη ἕνα λάθος πρὸς τὸ τέλος τῆς ἀκολουθίας. στὰ ἀπολυτίκια ἀντὶ νὰ ποῦν πρῶτο τὸ ἀναστάσιμο (λόγῳ τῆς κυριακῆς)εἶπαν τοῦ ἁγίου μετὰ τὸ θεοτοκίο καὶ κατόπιν κατάλαβαν τὴν παράλειψι ποὺ εἶχαν κάμει, ὁπότε τελευταῖο εἶπαν καὶ τὸ ἀναστάσιμο ἀπολυτίκιο. καὶ παρουσίᾳ πολλῶν πιστῶν καὶ κληρικῶν ἦταν ἕνα λάθος ποὺ φάνηκε κάπως. ὅμως ἐγὼ κατάλαβα ὅτι δὲν ἦταν λάθος ἀπὸ ἄγνοια τυπικοῦ ἢ ἀπὸ ἀπροσεξία. οἱ ψάλτες ἦσαν ἄριστοι, καὶ φαινόταν ὅτι κατεῖχαν καλὰ καὶ τὸ τυπικὸ καὶ τὴν μουσική, καὶ ἦσαν προετοιμασμένοι καὶ προσεκτικοί.

Τότε ὅμως γιατί ἔγινε λάθος στὰ ἀπολυτίκια; ἔφταιγε μιὰ λεπτομέρεια· τὰ μουσικὰ κείμενα ποὺ εἶχαν ἐνώπιόν τους οἱ ψάλτες ἦσαν κυρίως οἱ ὕμνοι τοῦ ἁγίου Δημητρίου, διότι κάθε χρόνο ἡ ἀκολουθία του ψέλνεται ὅπως εἶναι στὸ μηναῖο, χωρὶς τὴν συμμετοχὴ παρακλητικῆς. ὅταν ὅμως ἡ μνήμη του πέφτει κυριακή, προηγοῦνται τὰ ἀναστάσιμα τῆς παρακλητικῆς (αὐτὸ συνέπεσε καὶ τὸ 1997). πρὸς τὸ τέλος τῆς ἀκολουθίας λοιπὸν ἔγινε τὸ μπέρδεμα. πῆραν τὸ μουσικὸ κείμενο, ποὺ ἔγραφε τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ ἁγίου, καὶ ἄρχισαν νὰ τὸ ψέλνουν.

Δὲν φταῖνε οἱ ψάλτες γι᾿ αὐτό. εἶναι ἕνα πολὺ συνηθισμένο λάθος στὸ ἀναλόγιο, καθὼς πρέπει νὰ ψέλνῃς ὕμνους ἀπὸ δυὸ καὶ τρία διαφορετικὰ βιβλία. λίγο ἡ κούραση ἀπὸ τὴν πολύωρη ἀκολουθία, λίγο ἡ εὐθύνη νὰ συντονίσῃς τὸν χορὸ ψαλτῶν γύρω σου, λίγο νὰ προσέχῃς νὰ συνεννοηθῇς μὲ τοὺς κληρικούς, λίγο ὁ θόρυβος τοῦ ἐκκλησιάσματος, λίγο ἡ συνήθεια ἀπὸ τὰ προηγούμενα χρόνια (ποὺ δὲν ἦταν κυριακὴ) εἶναι ἀρκετὰ γιὰ νὰ δημιουργήσουν ἕνα μπέρδεμα, μία σύγχυσι, νὰ ξεχαστῇς γιὰ μιὰ στιγμή, καὶ νὰ γίνῃ τὸ λάθος καὶ νὰ ἐκτεθῇς στὰ μάτια κλήρου καὶ λαοῦ. οἱ συνάδελφοι ψάλτες καὶ οἱ κληρικοὶ καὶ οἱ φιλακόλουθοι πιστοὶ καταλαβαίνουν προφανῶς πολὺ καλὰ ὅσα λέγω.

Σ᾿ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις τὸ νὰ κατηγορήσῃ κανεὶς τὸν ψάλτη γι᾿ αὐτὸ τὸ ἀνθρώπινο λάθος εἶναι πρᾶξι τοὐλάχιστον ποταπή. διότι ἐξήγησα ὅτι δὲν ἔσφαλε ἀπὸ ἄγνοια τοῦ τυπικοῦ ἀλλὰ ἀπὸ κούραση. ἐδῶ χρειάζεται στήριγμα καὶ βοήθεια. ἴσως μία καλὴ λύσι εἶναι κάποιος νεώτερος ψάλτης σὲ κάθε ἀναλόγιο νὰ ἐπωμιστῇ τὴν εὐθύνη τοῦ τυπικαρίου· νὰ μὴν ψέλνῃ, ἀλλὰ νὰ φροντίζῃ γιὰ τὴν τήρησι τοῦ τυπικοῦ τῆς ἡμέρας, νὰ συνεννοῆται καὶ μὲ τὸν ἄλλο χορὸ καὶ μὲ τὸ ἱερὸ βῆμα. ὁπότε οἱ ψάλτες θὰ ψάλλουν ἀπερίσπαστοι.

Γι᾿ αὐτὸ λοιπὸν τὴν ἐρχόμενη κυριακὴ ἂς τὸ ἔχωμε ὑπόψει μας. στὸν πανηγυρικὸ ἑσπερινὸ ἡ σειρὰ τῶν ἀπολυτικίων εἶναι ἡ ἑξῆς·
α΄ χορός· τὸ ἀναστάσιμον ἀπολυτίκιον (῞Οτε κατῆλθες).
β΄ χορός· Δόξα... τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ ἁγίου (Μέγαν εὕρατο).
α΄ χορός· Καὶ νῦν... τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ σεισμοῦ (῾Ο ἐπιβλέπων ἐπὶ τὴν γῆν).

᾿Εφέτος δὲν θὰ μπορῶ νὰ εἶμαι στὴν Θεσσαλονίκη. γι᾿ αὐτὸ λοιπὸν ἀπὸ τώρα εὔχομαι χρόνια πολλὰ καὶ εὐλογημένα στὴν ἑλληνικώτατη Μακεδονία μας· σὲ ὅλους τοὺς λεβέντες καὶ ἑλληνόψυχους καὶ θεοσεβεῖς Μακεδόνες. καὶ ἂς μὴν ξεχνοῦμε ὅτι οἱ Μακεδόνες ἀνήκουν στὸ ἑλληνικὸν γένος τῶν Δωριέων, εἶναι δηλαδὴ τέκνα τοῦ θρυλικοῦ ῾Ηρακλέους!


copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης