από Dionysios » Πέμ 15 Ιαν 2009, 22:12:05
[σ. 429]
Τυπικὸν τῆς βασιλείου τάξεως
τῇ Κυριακῇ τῆς Σταυροπροσκυνήσεως
γραφὲν παρὰ Θεοδώρου Ἀγαλλιανοῦ
διακόνου καὶ δικαιοφύλακος τῆς μεγάλης ἐκκλησίας
τῷ 1437
[σ. 430]
Τυπικὸν τῆς βασιλείου τάξεως τῇ Κυριακῇ τῆς Σταυροπροσκυνήσεως· γραφὲν μὲν παρὰ Θεοδώρου Ἀγαλλιανοῦ, διακόνου καὶ δικαιοφύλακος τῆς μεγάλης ἐκκλησίας τῷ 1437· ἀντιγραφὲν δὲ ἐκ χειρογράφου ἀνήκοντος εἰς τὴν ἐν τῇ πόλει Νικομηδείᾳ ἱερὰν μονὴν τοῦ ἁγίου Παντελεήμονος παρὰ Ἀγγέλου δομεστίκου τῆς μεγάλης ἐκκλησίας τοῦ ἐκ Χερρονήσου κατὰ μῆνα ἀπρίλιον τοῦ 1925.
1. Μετὰ τὴν δύσιν τοῦ ἡλίου κρούεται ὁ μέγας κώδων ὡς καὶ τὰ σήμαντρα τῆς μεγάλης ἐκκλησίας διὰ τὸν Μέγαν Ἑσπερινόν.
2. Πρὸ τοῦ Προοιμιακοῦ, εἰσιόντος τοῦ βασιλέως εἰς τὸν ναὸν καὶ ἀκολουθουμένου ὑπὸ τοῦ ἑταιριάρχου, τοῦ λογοθέτου τοῦ βασιλικοῦ οἴκου, τοῦ κλειδούχου πατρικίου καὶ τῆς συγκλήτου, οἱ χοροὶ προϋπαντῶντες τοῦτον ψάλλουσι τὸ «ἰς πολλὰ ἔτη, δέσποτα».
3. Μετὰ τὴν ἀπόλυσιν τοῦ Μεγάλου Ἑσπερινοῦ, ψαλλομένης τῆς Λιτῆς, τελεταρχούντων τοῦ ἐπάρχου τῆς πόλεως καὶ τοῦ μεγάλου ἐκκλησιάρχου καὶ προπορευομένων τῶν ἑξαπτερύγων καὶ λαβάρων, κατέρχεται τοῦ θρόνου ὁ βασιλεὺς καὶ συνακολουθούμενος παρὰ τοῦ πατριάρχου, τοῦ κλήρου καὶ τῶν ὀφφικιάλων ἁπάντων λαμπαδοφορούντων ἐξελαύνει διὰ τῆς μεσαίας τοῦ ναοῦ πύλης διὰ τὰ ἀνάκτορα.
4. Τῆς ἐκ τοῦ ναοῦ εἰς τὰ ἀνάκτορα ὁδοῦ, ἧς διέρχεται ἡ πομπή, παρατάττεται στρατὸς τῆς ἀνακτορικῆς φρουρᾶς [σ. 431] δορυφόρος καὶ δᾳδοφόρος εἰς δύο στοίχους. Πρὸ τοῦ ἐν τοῖς ἀνακτόροις θησαυροφυλακίου προϋπαντῶσι τὴν πομπὴν ἡ αὐτοκράτειρα μετὰ τῆς ἀκολουθίας της —καίουσαι ἐπὶ ἀργυρῶν κατσίων λίβανον καὶ σμύρναν—, ὁ πρωτομάγεστρος, ὁ γενικὸς διευθυντὴς καὶ ὁ δρουγγάριος τῶν πλωίμων.
5. Ὁ μέγας ἐκκλησιάρχης ἐκφωνεῖ τὸ «Κέλευσον, δέσποτα», ὁ ἔπαρχος τὸ «Κελεύσατε», εἶτα ὁ κλειδοῦχος πατρίκιος ἀνοίγει τὸ θησαυροφυλάκιον, οὗ ἔνδον ἐπὶ τῆς Ἁγίας Τραπέζης τοῦ ναϊδίου ἐν χρυσῇ θήκῃ φυλάττεται μέρος τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ σταυροῦ.
6. Εἰσιούσης τῆς πομπῆς εἰς τὸ ναΐδιον, ὁ πατριάρχης τὸ «Εὐλογητὸς ὁ θεός», τὸ τρισάγιον, οἱ χοροὶ «Ὁ ὑψωθεὶς ἐν τῷ σταυρῷ», ὁ βασιλεὺς ἀνοίγει τὴν χρυσῆν θήκην καὶ ἐξάγων τὸν τίμιον σταυρὸν ὑψώνει τρὶς τοῦτον, ἐνῶ ἡ αὐτοκράτειρα ἐπιτέγγει ἐκ κανίου ἀργυροῦ διὰ νάρδου καὶ ροδελαίου. Μετὰ τὸ πέρας τῆς συναπτῆς, βασταζομένης τῆς θήκης μετὰ τοῦ τιμίου σταυροῦ παρὰ τοῦ βασιλέως καὶ τοῦ πατριάρχου, ἐπανακάμπτει ἡ πομπὴ εἰς τὴν μεγάλην ἐκκλησίαν, τοῦ παρατεταγμένου στρατοῦ ἀποδιδόντος τὰς τιμὰς διὰ κλίσεως καὶ ἀνορθώσεως τῶν δοράτων.
7. Ἐπανακαμπτούσης οὖν τῆς πομπῆς εἰς τὸν ναὸν κατατίθεται ὁ σταυρὸς ἐπὶ τῆς Ἁγίας Τραπέζης καὶ γίνεται ἡ ἀπόλυσις τῆς παννυχίδος. Μετὰ τὴν ἀναχώρησιν τοῦ βασιλέως διὰ τὰ ἀνάκτορα, ὁ παρατεταγμένος στρατὸς τάττεται ἐν ἐπιφυλακῇ ὡς κουστωδία τοῦ ναοῦ ἄχρι πρωίας.
[σ. 432]
8. Τῇ ἐπαύριον τῆς πρωίας, ψαλλομένης τῆς ἀκολουθίας τοῦ ὄρθρου, περὶ τὸ τέλος τῶν κανόνων προσέρχονται πρὸ τῆς πύλης τῆς αὐλῆς τοῦ ναοῦ ὁ βασιλεὺς μετὰ τῆς βασιλικῆς οἰκογενείας, τοῦ ἑταιριάρχου, τῶν στρατηγῶν καὶ ἀξιωματικῶν τῆς αὐτοκρατορικῆς φρουρᾶς. Ὁ στρατὸς ἀποδίδει τὰς τιμὰς διὰ σαλπίγγων καὶ κλίσεως τῶν δοράτων, ἀναπετάννυται ἡ αὐτοκρατορικὴ σημαία ἐπὶ τοῦ ναοῦ, κρούεται ὁ μέγας κώδων καὶ τὰ σήμαντρα.
9. Εἰς τὴν εἴσοδον τοῦ βασιλέως εἰς τὸν ναὸν οἱ χοροὶ καὶ οἱ προϋπαντῶντες αὐτὸν ψάλλουσι τὸ «Εἰς πολλὰ ἔτη, δέσποτα». Οἱ βασιλεῖς ἀνάπτουσι κηροὺς καὶ προσκυνοῦσι τὰς ἁγίας εἰκόνας· εἶτα καταλαμβάνουσι τοὺς θρόνους. Ὡσαύτως κατέρχεται εἰς τὸν ναὸν καὶ ὁ πατριάρχης μετὰ τῶν μητροπολιτῶν, προσκυνεῖ τὰς ἁγίας εἰκόνας, εὐλογεῖ τὸν λαὸν καὶ εἰσέρχεται εἰς τὸ ἱερὸν βῆμα.
10. Εἰ βούλεται ὁ βασιλεύς, ψάλλει τὰς καταβασίας, τὰ μεγαλυνάρια καὶ τὰ ἐξαποστειλάρια βοηθούντων τῶν χορῶν καὶ κανοναρχῶν.
11. Εἰς τοὺς αἴνους ὁ πατριάρχης μετὰ τῶν μητροπολιτῶν λαμβάνουσι καιρὸν εἰς τὸ λειτουργῆσαι.
12. Ψαλλομένης τῆς δοξολογίας κατέρχεται τοῦ θρόνου ὁ βασιλεύς, ἀναγινώσκει μυστικῶς τόν Ν΄ ψαλμόν, προσκυνεῖ τὰς ἁγίας εἰκόνας καὶ εἰσέρχεται εἰς τὸ ἱερὸν βῆμα. Εἰς τὸ τέλος τῆς δοξολογίας οἱ χοροὶ ψάλλοντες τὸ «Ἅγιος ὁ θεὸς» προχωροῦσιν εἰς τὸ ἀριστερὸν κλίτος τοῦ ἱεροῦ βήματος. Προπορευομένων τῶν ἀξιωματικῶν μετὰ λαβάρων καὶ ἑξαπτερύγων, τελεταρχούντων δὲ τοῦ μεγάλου ἐκκλησιάρχου [σ. 433] καὶ τοῦ ἑταιριάρχου, ἐξέρχεται ὁ βασιλεὺς ἀσκεπής, ἐνδεδυμένος στιχάριον καὶ ὀράριον καὶ κρατῶν ἐπὶ κεφαλῆς αὐτοῦ τὸν τίμιον σταυρόν, θυμιώντων τῶν ἱεροδιακόνων καὶ ἀκολουθουμένου παρὰ τῶν ἱερέων λιτανεύουσι τὶ δεξιὸν κλίτος τοῦ ναοῦ καὶ φθάνουσιν εἰς τὸν σωλέα, ὅπου ὁ πατριάρχης λαμβάνων τὸν τίμιον σταυρὸν παρὰ τοῦ βασιλέως ἐκφωνεῖ τὸ «Σοφία· ὀρθοὶ» καὶ θέτει ἐπὶ εὐτρεπισμένου δι᾿ ἀνθέων πολυτελοῦς τετραποδίου, θυμιῶν δὲ σταυροειδῶς ψάλλει τὸ «Σῶσον, Κύριε, τὸν λαόν σου», εἶτα «Τὸν σταυρόν σου προσκυνοῦμεν, δέσποτα» καὶ οἱ χοροὶ τὸ «Δεῦτε, πιστοί, τὸ ζωοποιὸν ξύλον προσκυνήσωμεν» κατὰ τὴν τυπικὴν διάταξιν.
13. Ὁ βασιλεὺς προσκυνεῖ τὸν σταυρὸν ἀλληλοασπαζόμενος μετὰ τοῦ πατριάρχου, παρ᾿ οὗ λαμβάνει ἀνθοδέσμην ἐξ ἴων καὶ ὑακίνθων. Ὡσαύτως ἡ βασίλισσα καὶ ἡ βασιλικὴ οἰκογένεια, οἱ ὀφφικιάλοι καὶ οἱ μητροπολῖται προσερχόμενοι προσκυνοῦσι τὸν σταυρόν, ἀσπάζονται τὴν χεῖρα τοῦ πατριάρχου καὶ λαμβάνουσιν ἀνθοδέσμας παρ᾿ αὐτοῦ.
14. Πληρουμένου οὖν τούτου εὐλογεῖ ὁ πατριάρχης, μεθ᾿ οὗ εἰσέρχεται εἰς τὸ ἱερὸν βῆμα καὶ ὁ βασιλεύς, ὃς ἐκδυόμενος ἐνδύεται τὸν βασιλικὸν μανδύαν καὶ ἀναπαύεται ἐπ᾿ ὀλίγον εἰς τὸ μιτατώριον, εἶτα ἐξερχόμενος τοῦ βήματος καταλαμβάνει τὸν βασιλικὸν θρόνον.
15. Εἰς τὸ τρισάγιον μετὰ τὸ «Δύναμις», «Κύριε, σῶσον τοὺς εὐσεβεῖς βασιλεῖς», «Καὶ ἐπάκουσον ἡμῶν», ὁ πολυχρονισμὸς τοῦ βασιλέως «Τοῦ θεοστέπτου καὶ φιλοχρίστου εὐσεβεστάτου [σ. 434] καὶ ἀεισεβάστου βασιλέως ... πολλὰ τὰ ἔτη», εἶτα ὁ πολυχρονισμὸς τοῦ πατριάρχου «Τοῦ ἁγιωτάτου καὶ σεβασμιωτάτου οἰκουμενικοῦ πατριάρχου ... πολλὰ τὰ ἔτη».
16. Εἰς τὴν μεγάλην εἴσοδον ψαλλομένου ὑπὸ τοῦ ἀριστεροῦ χοροῦ τοῦ «Ὡς τὸν βασιλέα», προηγουμένων τῶν ἑξαπτερύγων καὶ λαμπάδων, τῶν θωρακοφόρων σωματοφυλάκων τοῦ βασιλέως, τῶν ἀξιωματικῶν καὶ δορυφόρων πρὸς τὰ κάτω κρατούντων τὰ δόρατα ἐξέρχονται τῆς ἀριστερᾶς πύλης τοῦ βήματος κρατοῦντες τὰ τίμια δῶρα οἱ ἱερεῖς, οὓς ἀκολουθεῖ ὁ βασιλεὺς ἀσκεπὴς μὲ μανδύαν, θυμιώντων τῶν ἱεροδιακόνων καὶ μὲ τὸ «Πάντων ἡμῶν» προσέρχονται πρὸ τῆς ὡραίας πύλης. Ὁ πατριάρχης λαμβάνων τὰ τίμια δῶρα μνημονεύει τοῦ βασιλέως, τῆς βασιλίσσης καὶ τῆς βασιλικῆς οἰκογενείας, τοῦ στρατοῦ καὶ τῶν πλωίμων, εἶτα τῶν κεκοιμημένων βασιλέων, πατριαρχῶν κτλ..
17. Κατὰ τὴν θείαν λειτουργίαν λέγει ὁ βασιλεὺς τὸ Σύμβολον τῆς πίστεως καὶ τὴν Κυριακὴν προσευχὴν παρακολουθοῦντος τοῦτον ἐπὶ λέξει καὶ τοῦ λαοῦ. Εἰς τὸ «Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν» ὁ βασιλεὺς κατερχόμενος τοῦ θρόνου ψάλλει μετὰ τῶν χορῶν Σὲ ὑμνοῦμεν, σὲ εὐλογοῦμεν.
18. Μετὰ τὴν ἀπόλυσιν τῆς λειτουργίας ψαλλομένου ὑπὸ τῶν χορῶν τοῦ δοξαστικοῦ τῆς Λιτῆς ὁ τίμιος σταυρὸς βασταζόμενος παρὰ τοῦ βασιλέως καὶ τοῦ πατριάρχου διὰ τῆς ἰδίας πομπῆς καὶ παρατάξεως μεταφέρεται καὶ αὖ εἰς τὸ ναΐδιον τοῦ θησαυροφυλακίου.
19. Εἰς τὸ ἄριστον τῆς ἡμέρας ὁ βασιλεὺς συνεσθίει μετὰ [σ. 435] τῶν πτωχῶν καὶ πενήτων τῆς πόλεως.
20. Εἰς τὸ μέγα τρίκλινον παρατίθεται ἡ ἀποκοπτὴ τοῦ βασιλέως, εἰς ἣν παρακάθηται ὁ πατριάρχης. Συνέχεια [= συνεχείᾳ (;)]τῆς ἀποκοπτῆς παρατίθενται καὶ ἄλλαι τράπεζαι διὰ τοὺς μητροπολίτας καὶ αὐλικοὺς καὶ ἕτεραι διὰ τοὺς πτωχοὺς καὶ πένητας, οὓς εἰσάγει ὁ ἔπαρχος τῆς πόλεως καὶ εἰς οὓς μετὰ τὸ τέλος τοῦ γεύματος διανέμονται παρὰ τοῦ κουροπαλάτου καὶ ἀνὰ δύο χρυσᾶ νομίσματα.
21. Εἴθισται ἡ αὐτὴ τελετὴ καὶ παράταξις καὶ ἡ συνεστίασις τοῦ βασιλέως μετὰ τῶν πτωχῶν καὶ πενήτων τῇ 14ῃ σεπτεμβρίου ἐπὶ τῇ ἑορτῇ τῆς ὑψώσεως τοῦ τιμίου σταυροῦ.