ἑβδομάδα πεντηκοστῆς (κυριακὴ ἕως σάββατο)

[Dionysios]

(13-06-08, 02:18)

Προφανῶς εἶναι ῥητορικὴ ἡ ἐρώτησις ἂν εἶναι λάθος νὰ τελῆται ὁ ἑσπερινὸς τῆς γονυκλισίας χωρὶς τὴν ...γονυκλισία! ἢ τὸ να τελῆται δύο φορὲς ὁ ἴδιος ἑσπερινός, τὴν μὲν μία ὡς μὴ πανηγυρικὸς τὴν δὲ ἄλλη ὡς... πανηγυρικός! καὶ ἀπὸ ποῦ κι ὣς ποῦ, παρακαλῶ, βαφτίσαμε αὐτὴν τὴν καινοτομία ὡς «τυπικὴ διάταξι»; ποιό τυπικὸ τὰ γράφει αὐτά, γιὰ νὰ μάθω κι ἐγὼ ποὺ ἔχω φάει «μὲ τὸ κουτάλι» χειρόγραφα καὶ ἔντυπα τυπικὰ ἀπὸ τὸν 9ο αἰῶνα μέχρι σήμερα; καὶ μὴ μοῦ πῇ κανεὶς ὅτι πρόκειται «περὶ ἀγράφου τυπικοῦ», διότι θὰ ἀπαντήσω καὶ πάλιν ὅτι πρόκειται περὶ ἀγράφου ἀστοχίας.

Νὰ δοῦμε τί ἄλλο θὰ ἀκούσουμε ἀκόμη. στὸ τέλος θὰ καταντήσουμε νὰ ἀναρωτιώμαστε γιατί νὰ μὴ γίνεται δύο φορὲς καὶ ὁ ὄρθρος καὶ ἄλλες δύο ἡ λειτουργία. ἀκριβῶς ὅπως στὸ τσίρκο ἐπαναλαμβάνεται ἡ ἴδια παράστασι δύο καὶ τρεῖς φορές τὴν ἡμέρα. σημασία ἔχει νὰ κόβουμε ὅσο πιὸ πολλὰ εἰσιτήρια γίνεται.

Αὐτὴ ἡ νεώτερη «μόδα», νὰ λέγωνται στὸν ἑσπερινὸ τῆς γονυκλισίας 3 ἰδιόμελα τοῦ α΄ ἤχου καὶ μετὰ τὰ 3 τοῦ δ΄, εἶναι τέκνο μιᾶς παρατυπίας, ἡ ὁποία γίνεται σήμερα κατ᾿ οἰκονομίαν, ἀλλὰ δὲν παύει νὰ εἶναι παρατυπία. ἡ παρατυπία εἶναι ὅτι τὸ πρωὶ τῆς ἑορτῆς τῆς πεντηκοστῆς, κατὰ τὴν ὁποία δὲν ἐπιτρέπεται ἡ γονυκλισία, συνάπτομεν καὶ ἕναν ἑσπερινὸ στὸν ὁποῖο ἡ γονυκλισία εἶναι ὑποχρεωτική. καὶ ἂς διαμαρτύρεται γι᾿ αὐτὸ ὁ ὅσιος Νικόδημος ὁ ᾿Αθωνίτης στὸ Πηδάλιον (= Σύνταγμα κανόνων). ἀλλὰ τὸ Τ.Μ.Ε. ξέρει ὅτι ἡ οἰκονομία ἔχει ὅρια, τὰ ὁποῖα καὶ καθορίζει.

1ον. Λοιπὸν ἂς πάρουμε τὸ πεντηκοστάριον στὰ χέρια μας καὶ ἂς τὸ ἀνοίξουμε, γιὰ νὰ δοῦμε τί γράφει στὴν κυριακὴ τοῦ Θωμᾶ· εἰς τοὺς αἴνους, «Μετὰ τὴν ἐκ τάφου σου φρικτήν» καὶ λοιπά. τὴν ἴδια κυριακὴ ἑσπέρας· εἰς τὸ «Κύριε, ἐκέκραξα», «Μετὰ τὴν ἐκ τάφου σου φρικτήν» καὶ λοιπά, ζήτει ταῦτα εἰς τοὺς αἴνους τῆς ἑορτῆς.

2ον. Τὰ εἰς τοὺς αἴνους 3 προσόμοια τῆς κυριακῆς τῶν πατέρων «῞Ολην συγκροτήσαντες» ἐπίσης ἐπαναλαμβάνονται στὸν ἑσπερινὸ τῆς ἴδιας κυριακῆς ἑσπέρας. εὑρίσκονται ὡς ἀπόστιχα.

3ον. Τὰ εἰς τοὺς αἴνους 3 πρῶτα προσόμοια τῶν ἀποστόλων τῆς 29ης ἰουνίου «῾Ο οὐρανόθεν τὴν χάριν δεδεγμένος» ἐπίσης ἐπαναλαμβάνονται στὸν ἑσπερινὸ τῆς ἴδιας ἡμέρας ἑσπέρας (ἑσπερινὸς 30ῆς ἰουνίου). εὑρίσκονται ὡς ἀπόστιχα.

4ον. Τὰ στιχηρὰ τοῦ α΄ ἤχου «Πεντηκοστὴν ἑορτάζομεν» εἶναι σὲ στιχηραρικὸν μέλος. τὰ στιχηρὰ «Παράδοξα σήμερον» εἶναι σὲ εἱρμολογικὸν μέλος. ὁ μακαρίτης Γεώργιος Σύρκας μὲ ἐδίδαξε κατὰ τὴν πολύμηνο συνεργασία μας (ὅταν ἐξέδιδε τὸ 7τομον «μουσικὸν μηνολόγιον»), ὅτι ἡ ἄγραφος τάξις τοῦ ψαλτηρίου, καὶ δὴ τοῦ πατριαρχικοῦ ἀναλογίου, εἶναι ὅτι στὸ «Κύριε, ἐκέκραξα» καὶ στοὺς αἴνους τὰ λέμε ὅλα ἢ σὲ εἱρμολογικὸ μέλος ἢ σὲ στιχηραρικό, καὶ ὄχι τὰ μισὰ ἔτσι καὶ τὰ ἄλλα μισὰ «γιουβέτσι»! καὶ ὅτι συμφώνως μὲ τὰ στιχηρὰ πάει καὶ τὸ «Κύριε, ἐκέκραξα» ἢ τὸ «Πᾶσα πνοή», δηλαδὴ εἱρμολογικόν, ἂν τὰ στιχηρὰ ψάλλωνται εἱρμολογικῶς, στιχηραρικόν, ἂν τὰ στιχηρὰ ψάλλωνται στιχηραρικῶς. «Κύριε ἐκέκραξα» ἀργὸν καὶ στιχηρὰ σύντομα ἔλεγε ὅτι εἶναι λάθος καὶ ἀπαράδεκτο.

Στοὺς δὲ «πανηγυρίζοντες» μὲ τὶς παραπάνω «προϋποθέσεις» ναοὺς τῆς ἁγίας Τριάδος προτείνω νὰ ψάλουν ἐπίσης τὸ ἀπολυτίκιον τῶν φώτων «᾿Εν ᾿Ιορδάνῃ βαπτιζομένου σου, Κύριε, ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις», καθὼς καὶ τὸ τροπαριον τῆς η΄ ᾠδῆς τοῦ α΄ κανόνος τῶν φώτων «Τριάδος ἡ φανέρωσις».


copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Δεῖτε τί κοινωνικὸν ὁρίζουν τὰ διάφορα τυπικὰ καὶ διὰ τὸ σάββατον τῆς ἀποδόσεως τῆς Πεντηκοστῆς. ἔχει ἐνδιαφέρον. συγκρίνετέ τα καὶ μὲ τὰ ὅσα ὁρίζουν ἀντὶ τοῦ «Ἄξιον ἐστὶν» τὸν εἱρμὸν ὄχι μόνον εἰς τὴν πεντηκοστὴν ἀλλὰ καὶ εἰς ἄλλες δεσποτικὲς ἑορτές.

(16/6/2008)

[Dionysios]

ΤΥΠΙΚΟΝ ΑΠΟΔΟΣΕΩΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ
(Γραφὲν τῇ 19ῃ ἰουνίου τοῦ σωτηρίου ἔτους 2008)

Δίδω ἀναλυτικῶς τὸ τυπικὸν τῆς ἀποδόσεως τῆς ἑορτῆς τῆς πεντηκοστῆς (μεθαύριον σάββατον), πρὸς διευκόλυνσιν τῶν ψαλλόντων καὶ πρὸς ἀποφυγὴν τυχὸν συνηθιζομένων συγχύσεων.

ΤΥΠΙΚΟΝ ΑΠΟΔΟΣΕΩΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ

Σάββατον 21 ἰουνίου 2008. «᾿Απόδοσις τῆς ἑορτῆς τῆς Πεντηκοστῆς». Τερεντίου ἱερομ. ἐπ. ᾿Ικονίου (α΄ αἰ.), ᾿Ιουλιανοῦ μάρτ. († γ΄-δ΄ αἰ.), Νικήτα ἱερομ. τοῦ Νισυρίου (†1732).

Εἴδησις. ἡ ἀκολουθία τοῦ Μηναίου καταλιμπάνεται (λεγομένη ἐν τοῖς ἀποδείπνοις). ἐκ τῆς ἀκολουθίας τῆς ἑορτῆς καταλιμπάνονται ἐπίσης τὰ ἀναγνώσματα τοῦ ἑσπερινοῦ, τὰ στιχηρὰ τῆς λιτῆς καὶ ἐν τῷ ὄρθρῳ ὁ πολυέλεος καὶ τὸ μετ᾿ αὐτὸν κάθισμα, τὸ Εὐαγγέλιον μετὰ τῆς τάξεως αὐτοῦ καὶ τὸ συναξάριον τοῦ Πεντηκοσταρίου.

Εἰς τὸν ἑσπερινὸν [τὸ ἐνδιάτακτον κάθισμα τοῦ Ψαλτηρίου (18ον)]. Εἰς τὰ ἑσπέρια ψάλλομεν τὰ 8 ἰδιόμελα τῆς Πεντηκοστῆς, ἅπαντα ἀνὰ μίαν, Δόξα, Καὶ νῦν, τῆς ἑορτῆς «Δεῦτε λαοί». Εἴσοδος, «Φῶς ἱλαρόν», καὶ τὸ προκείμενον τῆς ἡμέρας (τὰ ἀναγνώσματα καὶ τὰ διὰ τὴν λιτὴν ἰδιόμελα δὲν λέγονται σήμερον). Μετὰ τὴν ἐκφώνησιν «Εἴη τὸ κράτος» εἰς τὰ ἀπόστιχα ψάλλονται τὰ ἰδιόμελα τῆς ἑορτῆς «᾿Αγνοοῦντα τὰ ἔθνη» κ.λπ., Δόξα, Καὶ νῦν, τῆς ἑορτῆς «Γλῶσσαι ποτέ». Τὸ ἀπολυτίκιον «Εὐλογητὸς εἶ, Χριστέ» ἐκ τρίτου. ᾿Απόλυσις «῾Ο ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν οὐρανόθεν καταπέμψας τὸ πανάγιον Πνεῦμα ἐπὶ τοὺς ἁγίους αὐτοῦ μαθητὰς καὶ ἀποστόλους Χριστὸς ὁ ἀληθινός...»

Εἰς τὸν ὄρθρον μόνον τὰ δύο πρῶτα καθίσματα τῆς ἑορτῆς (ἕκαστον ἐκ δευτέρου μετὰ τοῦ Δόξα, Καὶ νῦν). εὐθὺς ὁ ν΄ψαλμὸς (χῦμα) καὶ εἶτα στιχολογοῦνται οἱ δύο κανόνες τῆς ἑορτῆς (μόνον ἄχρι τῆς η΄ ᾠδῆς) μετὰ τῶν εἱρμῶν αὐτῶν καὶ μετὰ στίχου «Δόξα σοι, ὁ Θεὸς ἡμῶν, δόξα σοι», Δόξα, Καὶ νῦν, εἰς τὰ δύο τελευταῖα τροπάρια ἑκάστης ᾠδῆς τοῦ β΄ κανόνος. ᾿Απὸ γ΄ ᾠδῆς τὸ μεσῴδιον κάθισμα τοῦ Πεντηκοσταρίου «Οἱ τοῦ σωτῆρος ἐρασταί» (ἅπαξ), Δόξα, Καὶ νῦν, τὸ παραλειφθὲν κάθισμα τοῦ πολυελέου «Μετὰ τὴν ἔγερσιν, Χριστέ». Ἀφ᾿ ϛ΄ ᾠδῆς τὸ κοντάκιον μετὰ τοῦ οἴκου τῆς ἑορτῆς καὶ τὸ συναξάριον τῆς ἡμέρας ἐκ τοῦ Μηναίου. Καταβασίαι διπλαῖ οἱ εἱρμοὶ «Πόντῳ ἐκάλυψε» καὶ «Θείῳ καλυφθείς». (Ἀντὶ τῆς στιχολογίας τῆς ᾠδῆς τῆς Θεοτόκου) ψάλλεται ἡ θ΄ ᾠδὴ τῶν δύο κανόνων τῆς ἑορτῆς [τοῦ μὲν α΄ μετὰ στίχου «Δόξα σοι, ὁ Θεὸς ἡμῶν, δόξα σοι», τοῦ δὲ β΄ μετὰ τοῦ μεγαλυναρίου «᾿Απόστολοι τὴν χάριν τοῦ Παρακλήτου, λαβόντες ἐξεπλήττοντο, ἑτέραις γλώσσαις λαλοῦντες, καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου»]1 καὶ ἐν τέλει πάλιν οἱ δύο εἱρμοὶ «Μὴ τῆς φθορᾶς» καὶ «[᾿Απόστολοι τὴν χάριν...] Χαίροις, ἄνασσα». ᾿Εξαποστειλάρια τὸ α΄ τῆς Πεντηκοστῆς (δίς) καὶ τὸ β΄ τῆς ἑορτῆς (ἅπαξ). Εἰς τοὺς αἴνους ἀρχόμεθα ἀπὸ τοῦ στίχου «Αἰνεῖτε αὐτὸν ἐπὶ ταῖς δυναστείαις αὐτοῦ» καὶ λέγομεν τὰ 3 στιχηρὰ προσόμοια τῆς πεντηκοστῆς «Παράδοξα σήμερον» εἰς 4 (δευτεροῦντες τὸ α΄), Δόξα, Καὶ νῦν, «Βασιλεῦ οὐράνιε». Δοξολογία μεγάλη καὶ ἐν τέλει αὐτῆς τὸ ἀπολυτίκιον «Εὐλογητὸς εἶ, Χριστέ» (ἅπαξ).

1. Τὰ ἀνωτέρω μεγαλυνάρια σημειοῦνται κατ᾿ ἀναλογίαν πρὸς τὴν ἑορτὴν τῆς ᾿Αναλήψεως. Πρβλ. Τυπικὸν Γ. ῾Ρήγα, σ. 869, καὶ «Σύστημα Τυπικοῦ» ὑποσ. 1383.

Εἰς τὴν λειτουργίαν. Τὰ ἀντίφωνα τῆς ἑορτῆς ὡς ἐν τῷ Πεντηκοσταρίῳ. [ἂν προτιμηθοῦν τυπικά, εἰς τοὺς μακαρισμοὺς ἡ γ΄ ᾠδὴ τοῦ α΄ κανόνος καὶ ἡ f΄ ᾠδὴ τοῦ ἰαμβικοῦ κανόνος μετὰ τῶν εἱρμῶν, ἑκάστη ᾠδὴ εἰς 4.]
ΕΙΣΟΔΙΚΟΝ «Ὑψώθητι, Κύριε, ἐν τῇ δυνάμει σου· ᾄσωμεν καὶ ψαλοῦμεν τὰς δυναστείας σου. Σῶσον ἡμᾶς, Παράκλητε ἀγαθέ, ψάλλοντάς σοι ἀλληλούια».
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟΝ, τὸ ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς, [Δόξα, Καὶ νῦν], τὸ κοντάκιον τῆς ἑορτῆς. Τρισάγιον.
ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ. Προκείμενον καὶ ἀλληλουιάριον τῆς ἑορτῆς (διὰ τὴν ἀπόδοσιν αὐτῆς)· ᾿Απόστολος: ἡμέρας, Σαβ. α΄ ἑβδ. ἐπιστ. (῾Ρωμ. α΄ 7-13)· Εὐαγγέλιον: ἡμέρας, Σαβ. α΄ ἑβδ. Ματθ. (Μτθ. ε΄ 42-48).
Εἰς τὸ ᾿Εξαιρέτως «[᾿Απόστολοι τὴν χάριν...] Χαίροις, ἄνασσα».
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΝ «Τὸ Πνεῦμά σου τὸ ἀγαθὸν ὁδηγήσει με ἐν γῇ εὐθείᾳ· ἀλληλούια» [ἕτερον· «Τὸ Πνεῦμά σου τὸ ἅγιον μὴ ἀντανέλῃς ἀφ᾿ ἡμῶν δεόμεθα, φιλάνθρωπε· ἀλληλούια»]· εἰς τὴν μετὰ τὴν κοινωνίαν εὐλόγησιν «Εἴδομεν τὸ φῶς»· «Πληρωθήτω»· «Εἴη τὸ ὄνομα». Ἀπόλυσις ὡς ἐν τῷ ἑσπερινῷ.

copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Σχετικῶς μὲ τὸ μεγαλυνάριον «᾿Απόστολοι τὴν χάριν...» πρὸ τοῦ εἱρμοῦ «Χαίροις, ἄνασσα».

῾Η ἐν λόγῳ διάταξις ὑπάρχει 4 φορές στὸ τυπικὸν τοῦ ῾Ρήγα (σ. 869, 871, 872), καὶ γιὰ τὴν καταβασία στὸν ὄρθρο καὶ γιὰ τὴν λειτουργία. εὐλόγως νομίζω δέχεται αὐτὴν τὴν πρᾶξι, ἀφοῦ ἀναφέρει καὶ γνωρίζει ἕνα μόνον μεγαλυνάριον ἐπαναλαμβανόμενο καὶ στὸν εἱρμὸ καὶ στὰ τροπάρια. τὸ ἴδιο ἀναφέρει καὶ στὴν ἀνάληψι. δυνάμεθα ἐδῶ ἴσως νὰ συμπληρώσωμεν καταλλήλως τὰ ἀναγκαῖα μεγαλυνάρια. ὑπάρχει ἐπίσης καὶ ἡ δυνατότης νὰ δανεισθῶμεν τὸ διὰ τὴν πεντηκοστὴν θεομητορικὸν μεγαλυνάριον τὸ φερόμενον ὡς ποίημα τοῦ ὁσίου Νικοδήμου (βλέπε Δίπτυχα 2008, ὑποσ. 160). ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει θὰ ἔχωμεν·

1. Εἰς τὸν ὄρθρον ἐν τέλει τῆς θ΄ ᾠδῆς πάλιν οἱ δύο εἱρμοὶ «Μὴ τῆς φθορᾶς» καὶ «[Ἀπόστολοι ἐδίδαξαν προσκυνεῖσθαι, σὺν τῷ Πατρὶ καὶ Πνεύματι, τὸν τόκον σου Θεοτόκε, ἐν πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ.] Χαίροις, ἄνασσα».

2. Εἰς τὸ ᾿Εξαιρέτως τῆς λειτουργίας «[Ἀπόστολοι ἐδίδαξαν προσκυνεῖσθαι, σὺν τῷ Πατρὶ καὶ Πνεύματι, τὸν τόκον σου Θεοτόκε, ἐν πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ.] Χαίροις, ἄνασσα».

(19/6/2008)



copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Συμφώνως μὲ τὸ τυπικὸν τὸ «Εἴδομεν τὸ φῶς» ψάλλεται ὄχι μόνον εἰς τὴν ἀπόδοσιν τῆς Πεντηκοστῆς ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν δευτέραν τοῦ ἁγίου Πνεύματος. ὁ λόγος δὲν ἐξηγεῖται, ἀλλὰ εἶναι προφανής, εἶναι εἰδικὸς ὕμνος ἀναφερόμενος εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον καὶ πολὺ ὡραῖα συνδέει τὴν πεντηκοστὴν τῆς ἐκκλησίας μὲ τὴν προσωπικὴν πεντηκοστὴν κάθε πιστοῦ. καὶ ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἑορτὴν καθιεροῦται ἐπισήμως ἡ ἐπανάληψίς του εἰς πᾶσαν λειτουργίαν, ἐνῷ κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ἐλέγετο μόνον τὸ «Πληρωθήτω».
Στὶς ἀποδόσεις τῶν λοιπῶν δεσποτικῶν ἑορτῶν ψάλλεται κανονικῶς τὸ ἀπολυτίκιον αὐτῶν.

(19/6/2008)



copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Μία ἀτυχὴς κριτικὴ γιὰ τὸ τυπικὸ τοῦ 2013