Κυριακὴ τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου

[Dionysios]

Στὰ Δίπτυχα τοῦ 2007 καὶ τοῦ 2008 ἔγραψα μία σημείωσι γιὰ τοὺς αἴνους τῆς κυριακῆς τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου, στὴν ὁποία ἔλεγα ὅτι τὸ Τ.Μ.Ε. ἐκεῖ ἔχει τυπογραφικὸν λάθος. ὅτι τὸ σημεῖο αὐτὸ ἔχρηζε διορθώσεως εἶχε ἐπισημανθῆ ἀπὸ πολλοὺς ἄλλους πρὶν ἀπὸ ἐμένα, τὸ εἶδος ὅμως καὶ ἡ αἰτία τοῦ λάθους εἶναι δικές μου διαπιστώσεις, ἡ δὲ ἐνδεδειγμένη διόρθωσις εἶναι αὐτὴ ποὺ μᾶς παραδίδουν τὰ παλαιότερα τυπικά.

Δὲν περίμενα ὅτι ἡ σημείωσίς μου ἐκείνη θὰ ἀπεδεικνύετο δοκιμαστήριον γιὰ τὸ ποιός ξέρει καὶ καταλαβαίνει τυπικὸ καὶ ποιός ὄχι. διότι ὅσοι γνωρίζουν νὰ μελετοῦν καὶ νὰ ἑρμηνεύουν τὸ Τ.Μ.Ε. καὶ μάλιστα ὅσοι ἐγαλουχήθησαν σὲ ἐκκλησιαστικοὺς χώρους μὲ σωστὴ στάσι ἔναντι τοῦ τυπικοῦ, ὅπου διδάσκονται νὰ εἰσχωροῦν στὸ πνεῦμα τῶν τυπικῶν διατάξεων καὶ νὰ μὴ μένουν μόνον στὸ γράμμα, ἀμέσως ἐκατάλαβαν τί ἔγραψα καὶ ἐπείσθησαν γιὰ τὴν ὀρθότητα τῆς παρατηρήσεώς μου· ἄλλωστε ἐν τῇ πράξει ἐτηροῦσαν συνήθως τὸ ὀρθὸν καὶ ὄχι τὸ λάθος. οἱ ὑπόλοιποι ποὺ δὲν ξέρουν ἢ δὲν καταλαβαίνουν ἢ δὲν μποροῦν νὰ καταλάβουν ἢ δὲν θέλουν νὰ καταλάβουν, δὲν μποροῦν ἀκόμη σύμφωνα μὲ τὴν παροιμία νὰ ξεχωρίσουν «δυὸ γαϊδουριῶν ἄχυρα», δηλαδὴ τί εἶναι τυπικὴ διάταξις καὶ τί ὄχι, ὁπότε δὲν μποροῦν νὰ συγκρίνουν ὅμοια πράγματα (ἕνα τυπικὸ μὲ ἄλλα τυπικὰ) ἀλλὰ συγκρίνουν ἀνόμοια (τυπικὸ μὲ μουσικὲς φυλλάδες, ἢ τυπικὸ μὲ ἀτομικὲς συνήθειες καὶ «κάλπικα νομίσματα»), ὁπότε ἀκόμη θαλασσοδέρνονται καὶ μένουν μὲ τὴν ἀπορία.



copyright 2009 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Στὸ ἡμερολόγιον τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος τοῦ ἔτους 1959 ἡ συνοδικὴ ἐπιτροπὴ ἐπὶ τοῦ ἡμερολογίου ἔγραψε γιὰ τὴν κυριακὴ τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου στοὺς αἴνους «ἀναστάσιμα 4 καὶ τοῦ τριῳδίου 4». τότε εἶχαν ἀκουστῆ ἀντιρρήσεις τόσο γι᾿ αὐτὴν ὅσο καὶ γιὰ ἄλλες διατάξεις ποὺ εἶχε προκρίνει ἡ συνοδικὴ ἐπιτροπή.

῾Ο τότε πρόεδρος τῆς ἐπιτροπῆς ἐπίσκοπος Θαυμακοῦ Χρυσόστομος (ὁ μετέπειτα μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Θέμελης, †2007), βοηθὸς ἐπίσκοπος τῆς ἀρχιεπισκοπῆς ᾿Αθηνῶν, συνέταξε λεπτομερὲς ὑπόμνημα 40 σελίδων, μὲ τὸ ὁποῖο εἴτε ἀντέκρουε ὅσες ἐπικρίσεις κατὰ τῆς ἐπιτροπῆς καὶ τοῦ ἔργου της ἦσαν –κατὰ τὴν γνώμην του– ἄδικες εἴτε ἀποδεχόταν ὅσες ἦσαν ὀρθές. τὸ ὑπόμνημα αὐτὸ ἐξεδόθη καὶ σὲ αὐτοτελὲς τεῦχος.

Γιὰ τοὺς αἴνους τῆς κυριακῆς τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου, ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρουν ἐδῶ, ἔγραψε τὰ ἀκόλουθα (ἐπισκόπου Θαυμακοῦ Χρυσοστόμου, «Ἔλεγχος τῶν παρατηρήσεων... ἐπὶ τοῦ ῾Ημερολογίου τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος τοῦ ἔτους 1959», ἐν ᾿Αθήναις 1959, σ. 10-11)·

3. Εἰς τὸ «῾Ημερολόγιον» [ἐνν. τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος τοῦ ἔτους 1959] κατεχωρίσθη ὅπως τῇ κυριακῇ τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου (22 φεβρουαρίου) ψαλῶσιν «ἀναστάσιμα 4 τοῦ πλ. α΄ ἤχου καὶ 4 τοῦ Τριῳδίου (τὰ δύο τοῦ ἑσπερινοῦ “Μὴ προσευξώμεθα” καὶ τὰ 2 τῶν αἴνων “Τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου”), Δόξα...», ἐνῷ κατὰ τὸ Τυπικὸν τῆς Μ. τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησίας (σ. 318) ἔδει νὰ ψαλῶσιν «ἀναστάσιμα 5 καὶ τοῦ Τριῳδίου 3». ᾿Αλλ᾿ ἐδῶ δὲν πρόκειται περὶ «παραμερισμοῦ τῆς διατάξεως τοῦ Τυπικοῦ»..., ἀλλὰ περὶ ἀσυμφωνίας τοῦ Τυπικοῦ πρὸς τὰς διατάξεις τοῦ Τριῳδίου, ὅπου εἰς τὴν κυριακὴν τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου (...) ἀναγράφεται ἡ διάταξις αὕτη, τὴν ὁποίαν ἠκολούθησεν ἡ συνοδικὴ ἐπιτροπή: «Εἰς τοὺς αἴνους. Στιχηρὰ ἀναστάσιμα τῆς ᾿Οκτωήχου 4 καὶ τὰ παρόντα τοῦ Τριῳδίου 4». Δὲν πρόκειται λοιπὸν περὶ ἡμαρτημένου [ἐνν. τοῦ ἡμερολογίου τοῦ 1959]. ... ᾿Αλλὰ καὶ τὸ Τυπικὸν τοῦ Κωνσταντίνου πρωτοψάλτου, ἀπὸ τὸ ὁποῖον, ὡς γνωστόν, προῆλθε τὸ Τυπικὸν τῆς Μ. τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησίας τὸ ἐν χρήσει σήμερον, καθορίζει 4 ἀναστάσιμα καὶ 4 τοῦ Τριῳδίου».

Πενῆντα (50) ὁλόκληρα χρόνια πέρασαν ἀπὸ τότε ποὺ μὲ διάκρισι καὶ σεβασμὸ στὴν λειτουργικὴ παράδοσι τῆς ἐκκλησίας ἡ τότε συνοδικὴ ἐπιτροπὴ ἐξήγησε τί ἀκριβῶς συμβαίνει καὶ ποιό εἶναι τὸ ὀρθό. 50 χρόνια πέρασαν, ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἀκόμη δὲν τὸ ἔμαθαν, δὲν τὸ κατάλαβαν, δὲν τὸ παραδέχτηκαν...

Δυστυχῶς ἡ ἀμάθεια καὶ ἡ ἡμιμάθεια καὶ ὁ ἐγωισμὸς καὶ ἡ ξεροκεφαλιὰ καὶ ἡ θρησκοληψία ἐπιβάλλονται τοῦ ὀρθοῦ καὶ τῆς λειτουργικῆς τάξεως καὶ εὐπρεπείας. ἀπὸ τὴν μιά, ὅταν κάνουν χοντρὰ λάθη τυπικοῦ (π.χ. σὲ καθημερινὴ τοῦ πεντηκοσταρίου ἂν ποῦν κατὰ τὴν λειτουργία «Φωτίζου φωτίζου» ἀντὶ τοῦ «Ἄξιον ἐστίν»), ἔχουν ἕτοιμη τὴν δικαιολογία· «Δὲν πειράζει καὶ καμμιὰ μικρὴ παρέκκλισι, δὲν εἶναι λάθος πρὸς θάνατον, δὲν εἶναι δόγμα τὸ Τυπικόν». καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη, οἱ ἴδιοι ἄνθρωποι γιὰ τὴν παροῦσα περίπτωσι (καὶ γιὰ ἄλλες σὰν αὐτὴ) λένε· «Ἂς εἶναι λάθος, ἀφοῦ ἔτσι τὸ λέει τὸ τυπικόν, αὐτὸ πρέπει νὰ γίνῃ· τὸ λάθος, ὄχι τὸ ὀρθόν»!!! (ἐδῶ τὸ ξεχνᾶνε τὸ «δὲν εἶναι δόγμα τὸ Τυπικόν»)!


copyright 2009 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Μία συνοπτικὴ ματιὰ στὴν λειτουργικὴ παράδοσι γιὰ τοὺς αἴνους τῆς κυριακῆς τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου

᾿Εξετάζω ἐδῶ τὶς μαρτυρίες ὅτι τὴν συγκεκριμένη κυριακὴ λέγονται εἰς τοὺς αἴνους μόνον 4 ἀναστάσιμα, ἐνῷ εἰς τοὺς ὑπόλοιπους 4 στίχους λέγονται τὰ ἰδιόμελα τοῦ τριῳδίου. μᾶς ἐνδιαφέρει ἐδῶ ἡ τυπικὴ διάταξις 4 + 4 ἔναντι τῆς διατάξεως 5 + 3 τοῦ ἰσχύοντος Τ.Μ.Ε.. δὲν ἐξετάζω ποιά εἶναι αὐτὰ τὰ ἰδιόμελα τοῦ τριῳδίου οὔτε ἐνδιαφέρει πόσα ἀπὸ αὐτὰ ψάλλονται· γιὰ παράδειγμα ἂς ψάλλουν ἔστω καὶ ἕνα ἰδιόμελον ἐπαναλαμβάνοντάς το 4 φορές! ἐδῶ μᾶς ἐνδιαφέρει μόνον ἡ μαρτυρία ἂν λέγονται 4 ἀναστάσιμα + 4 τοῦ τριῳδίου ἢ 5 + 3 ἀντιστοίχως.

Καὶ ξεκινοῦμε πρῶτα ἀπὸ τὸ κλῖμα τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου· νὰ ἰδοῦμε τί ἔπρατταν οἱ πρωτοψάλτες του.
Μανουὴλ Βυζάντιος (1801-1819) 4 + 4 [κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ ἰδίου, τοῦ δομεστίκου του Κωνσταντίνου Βυζαντίου καὶ τοῦ χαρτοφύλακος Χουρμουζίου]
Γρηγόριος Λευίτης ἢ Λευιτίδης (ὁ ἐκ τῶν τριῶν διδασκάλων) (1819-1822) 4 + 4 [κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ λαμπαδαρίου του Κωνσταντίνου Βυζαντίου καὶ τοῦ χαρτοφύλακος Χουρμουζίου]
Κωνσταντῖνος Βυζάντιος (1822-1855) 4 + 4 [κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ ἰδίου, τοῦ λαμπαδαρίου του Στεφάνου καὶ τοῦ χαρτοφύλακος Χουρμουζίου]
Σταυράκης Γρηγοριάδης (1866-1871) 4 + 4 [ἔμμεσος γραπτὴ μαρτυρία]
Γεώργιος ῾Ραιδεστηνὸς Β´ (1871-1875) 4 + 4 [ἔμμεσος μαρτυρία]
Γεώργιος Βιολάκης (1875-1905) 4 + 4 μέχρι τὸ 1888! ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα δὲν ἔχομε ἄλλες μαρτυρίες πλὴν τῆς ἀναφορᾶς τοῦ Τ.Μ.Ε., ὁπότε θεωροῦμε ὅτι ἔλεγε 5 + 3.
Κωνσταντῖνος Πρίγγος (1939-1959) 4 + 4 [κατὰ τὴν μαρτυρίαν τῶν Χρυσάνθου Θεοδοσοπούλου, ᾿Αθανασίου Καραμάνη, Χαριλάου Ταλιαδώρου]
Θρασύβουλος Στανίτσας (1960-1964) 4 + 4 (κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ ἰδίου καὶ ἀπὸ ἠχογραφήσεις του).
Γιὰ τοὺς Κωνσταντῖνο Πρίγγο καὶ Θρασύβουλο Στανίτσα ὑπάρχουν ἐπίσης μαρτυρίες μαθητῶν τους ὅτι ἄλλοτε ἔλεγαν 5 + 3. καὶ ὁ πρωτοψάλτης ᾿Ιάκωβος Ναυπλιώτης (1911-1939) ἔλεγε 5 + 3 κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ δομεστίκου του ᾿Αγγέλου Βουδούρη.
Τὰ συμπεράσματα δικά σας!

᾿Επίσης
α) ὁ Μικρασιάτης πρωτονοτάριος ᾿Εμμανουὴλ Φαρλέκας (1877-1959) στὸ ἐγκόλπιον ἐκκλησιαστικὸν ἡμερολόγιον ποὺ συνέτασσε ἐπὶ 30 χρόνια (1924-1953) ἐσημείωνε 4 + 4·
β) τὴν ἴδια ἐποχὴ καὶ ὅλοι οἱ ἐξωπατριαρχικοὶ Κωνσταντινουπολῖται ψάλτες ἔλεγαν 4 + 4, διότι ἀκολουθοῦσαν τὸν Φαρλέκαν (κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ πρωτοψάλτου καὶ πρώην πατριαρχικοῦ δομεστίκου Δημοσθένους Παϊκοπούλου)·
γ) ἡ συνοδικὴ ἐπιτροπὴ συντάξεως τοῦ ἡμερολογίου τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος τοῦ ἔτους 1959 ἀνέγραψε κατόπιν μελέτης τοῦ θέματος 4 + 4·
δ) ὁ ἐν Θεσσαλονίκῃ πρωτοψάλτης Χρύσανθος Θεοδοσόπουλος 4 + 4·
ε) ὁ ἐν Θεσσαλονίκῃ πρωτοψάλτης ᾿Αθανάσιος Καραμάνης 4 + 4·
f) ὁ Θεσσαλονικεὺς πρωτοψάλτης Χαρίλαος Ταλιαδῶρος 4 + 4·
ζ) ὁ ἐν Θεσσαλονίκῃ πρωτοψάλτης καὶ α΄ δομέστιχος τοῦ πατριαρχικοῦ ναοῦ Μιλτιάδης Παπᾶς 4 + 4·
η) ὁ ἐπὶ ἔτη (1996-2000 περίπου) συντάκτης τῶν ἐτησίων τυπικῶν διατάξεων τοῦ ἡμερολογίου τῆς ἐκκλησίας Κύπρου π. Παρασκευᾶς ᾿Αγάθωνος ἐπίσης ἐσημείωνε 4 + 4·
θ) ὁ πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντῖνος Παπαγιάνης στὸ «Σύστημα τυπικοῦ» ὁρίζει 4 + 4.

᾿Ακόμη τὰ περισσότερα ἁγιορειτικὰ τυπικὰ καθὼς καὶ τὰ παλαιότερα ἔντυπα ἔχουν 4 + 4. ἀλλὰ καὶ ἡ συντριπτικὴ πλειονοψηφία τῶν χειρογράφων τυπικῶν τῆς σαββαϊτικῆς παραδόσεως 4 + 4 ὁρίζει.

᾿Απὸ ἐκεῖ καὶ πέρα ἐπικράτησαν ἐσφαλμένες ἀντιλήψεις καὶ παρανοήσεις. κατὰ τ᾿ ἄλλα κάποιοι ἐπιμένουν νὰ ἀναπαράγουν (καὶ νὰ ἐπιβάλλουν) τὰ προφανῆ λάθη (τυπογραφικὰ ἢ ἐξ ἀντιγραφῆς), γιὰ νὰ ἀκολουθοῦμε δῆθεν πιστὰ τὸ τυπικόν!

Καληνύχτα σας!



copyright 2009 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Μία συνοπτικὴ ματιὰ στὴν λειτουργικὴ παράδοσι γιὰ τοὺς αἴνους τῆς κυριακῆς τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου

α) ὁ Μικρασιάτης πρωτονοτάριος ᾿Εμμανουὴλ Φαρλέκας (1877-1959) στὸ ἐγκόλπιον ἐκκλησιαστικὸν ἡμερολόγιον ποὺ συνέτασσε ἐπὶ 30 χρόνια (1924-1953) ἐσημείωνε 4 + 4·
β) τὴν ἴδια ἐποχὴ καὶ ὅλοι οἱ ἐξωπατριαρχικοὶ Κωνσταντινουπολῖται ψάλτες ἔλεγαν 4 + 4, διότι ἀκολουθοῦσαν τὸν Φαρλέκαν (κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ πρωτοψάλτου καὶ πρώην πατριαρχικοῦ δομεστίκου Δημοσθένους Παϊκοπούλου)·
γ) ἡ συνοδικὴ ἐπιτροπὴ συντάξεως τοῦ ἡμερολογίου τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος τοῦ ἔτους 1959 ἀνέγραψε κατόπιν μελέτης τοῦ θέματος 4 + 4·
δ) ὁ ἐν Θεσσαλονίκῃ πρωτοψάλτης Χρύσανθος Θεοδοσόπουλος 4 + 4·
ε) ὁ ἐν Θεσσαλονίκῃ πρωτοψάλτης ᾿Αθανάσιος Καραμάνης 4 + 4·
f) ὁ Θεσσαλονικεὺς πρωτοψάλτης Χαρίλαος Ταλιαδῶρος 4 + 4·
ζ) ὁ ἐν Θεσσαλονίκῃ πρωτοψάλτης καὶ α΄ δομέστιχος τοῦ πατριαρχικοῦ ναοῦ Μιλτιάδης Παπᾶς 4 + 4·
η) ὁ ἐπὶ ἔτη (1996-2000 περίπου) συντάκτης τῶν ἐτησίων τυπικῶν διατάξεων τοῦ ἡμερολογίου τῆς ἐκκλησίας Κύπρου π. Παρασκευᾶς ᾿Αγάθωνος ἐπίσης ἐσημείωνε 4 + 4·
θ) ὁ πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντῖνος Παπαγιάνης στὸ «Σύστημα τυπικοῦ» ὁρίζει 4 + 4.

Ἂς προστεθῇ μία ἀκόμη μαρτυρία εἰς τὰ παραπάνω·

ι) ὁ ἐν ᾿Αθήναις, ἐκ Κωνσταντινουπόλεως, πρωτοψάλτης Γεώργιος Σύρκας (†2003) ἐπίσης σημειώνει 4 + 4 («Νέον Τριῴδιον», περιέχον ἁπάσας τὰς ἱερὰς ἀκολουθίας, ᾿Αθῆναι 2000).

Δηλαδὴ ἡ πλειονότης τῶν περιφημοτέρων πρωτοψαλτῶν καὶ μουσικοδιδασκάλων, ἀλλὰ καὶ τῶν τυπικαρίων, τοῦ 20οῦ αἰῶνος (καὶ τῶν ἀρχῶν τοῦ 21ου) διδάσκουν ὅτι τὸ ὀρθὸν εἶναι εἰς τοὺς αἴνους τῆς συγκεκριμένης κυριακῆς νὰ ψαλοῦν 4 + 4.


copyright 2009 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης