Προϋποθέσεις παλαιῶν ψαλτῶν

Κανόνες Δ. Συζήτησης
῾Η χρῆσις τοῦ δημοσιευομένου ὑλικοῦ καὶ τῶν συνημμένων ἀρχείων διέπεται ἀπὸ τοὺς παρακάτω ὅρους·
α) γιὰ τὰ πνευματικὰ δικαιώματα viewtopic.php?f=138&t=430&p=1237#p1236
β) γιὰ τὰ ἐμπορικὰ δικαιώματα viewtopic.php?f=138&t=430&p=1237#p1237

Προϋποθέσεις παλαιῶν ψαλτῶν

Δημοσίευσηαπό Dionysios » Κυρ 18 Ιαν 2009, 18:06:51

Θεωρῶ φυσικὴ τὴν ἐν τέλει ταύτισι τῶν δύο θεμάτων· οὕτως ἢ ἄλλωστε εἶναι παρεμφερῆ. νομίζω ἐπίσης ὅτι αὐτὴ ἡ ταύτισις δείχνει ὅτι καὶ τὶς δύο φορὲς τὸ θέμα δὲν τέθηκε σωστά. δηλαδὴ ἔγινε μία ἐρώτησις γιὰ τοὺς σημερινοὺς ψάλτες καὶ ἄλλη μία γιὰ τοὺς σημερινοὺς ψάλτες τῆς Θεσσαλονίκης, ἀλλὰ αὐτὰ εἶναι κάπως δευτερεύοντα θέματα (δὲν ἐννοῶ τὰ πρόσωπα· μιλῶ ἀπὸ μουσικῆς πλευρᾶς). πήγαμε κατευθεῖαν νὰ κολυμπήσουμε στὶς ἐκβολὲς τοῦ ποταμοῦ, ἐνῷ πρέπει νὰ ἀναζητήσουμε πρῶτα τὶς πηγές του. νομίζω ὅτι τὸ κύριο θέμα ποὺ ἀναδεικνύεται ἀπὸ τὶς μέχρι τώρα συζητήσεις εἶναι τὸ ἑξῆς· «ποιοί ἦσαν οἱ παράγοντες καὶ οἱ προϋποθέσεις ποὺ ἔκαμαν τοὺς μεγάλους παλαιοὺς ψάλτες νὰ ἀναγνωρίζωνται μέχρι σήμερα μεγάλοι καὶ ἀξεπέραστοι». ἢ ἀλλιῶς «γιατί οἱ παλαιοὶ ψάλτες θεωροῦνται μέχρι σήμερα μεγάλοι, μοναδικοὶ καὶ ἀξεπέραστοι;»
[TAB][/TAB]Προτείνω λοιπὸν νὰ ἀνοίξῃ ἕνα νέο θέμα, μὲ ἕναν κατάλληλο τίτλο, ὅπου θὰ ξεφύγουμε ἀπὸ τὶς συγκρίσεις μὲ ὀνόματα νεωτέρων καὶ συγχρόνων καὶ θὰ ἑστιάσωμε τὴν συζήτησι στὴν διερεύνησι τῶν ἰδιαιτέρων ἐκείνων στοιχείων τῶν παλαιῶν, στοιχεῖα ποὺ τοὺς καθιέρωσαν στὴν συνείδησί μας ὡς ἄφθαστους καὶ ἀξεπέραστους. τὸ θέμα δὲν ἀφορᾷ μόνον τοὺς Θεσσαλονικεῖς ἢ τοὺς ᾿Αθηναίους ἢ τοὺς Πελοποννησίους ἢ τοὺς Κρητικοὺς ψάλτες, ἀλλὰ εἶναι ἀσφαλῶς γενικώτερο. ἤδη ἔχουν λεχθῆ πολλὰ ἐνδιαφέροντα πρὸς αὐτὴν τὴν κατεύθυνσι, καὶ νομίζω ὅτι ὑπάρχουν πάρα πολλὰ ἀκόμα νὰ λεχθοῦν.

(27/5/2008)



copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης, http://www.symbole.gr
e-mail: symbole@mail.com — Skype: dionysios-anat
«γηράσκω ἀεί διορθούμενος», τρίτη 11/7/2000
Άβαταρ μέλους
Dionysios
 
Δημοσ.: 3950
Εγγραφη: Πέμ 11 Σεπ 2008, 21:30:05
Τοποθεσια: ᾿Αθῆναι

Re: Προϋποθέσεις παλαιῶν ψαλτῶν

Δημοσίευσηαπό Dionysios » Κυρ 18 Ιαν 2009, 18:24:23

Διευκρινίζω ὅτι στὴν φράσι μου «γιατί οἱ παλαιοὶ ψάλτες θεωροῦνται μέχρι σήμερα μεγάλοι, μοναδικοὶ καὶ ἀξεπέραστοι;» (καὶ σὲ κάθε παρόμοια φράσι μου) δὲν τονίζω τὴν λέξι «θεωροῦνται» ἀλλὰ τὸ «μέχρι τώρα». ἐγὼ τοὐλάχιστον δὲν ἀμφισβητῶ τοὺς παλαιοὺς καὶ μεγάλους ψάλτες οὔτε ἔχω τέτοια πρόθεσι οὔτε ὑπονόησα κάτι τέτοιο. τονίζω ἁπλῶς ὅτι καὶ σήμερα διατηροῦν τὴν φήμη τους καὶ τὴν αἴγλη τους, οἱ μὲν πολὺ παλαιοὶ μέσῳ τῶν μουσικῶν κειμένων τους, τὰ ὁποῖα χαρακτηρίζονται εἴτε «ἀριστουργήματα» εἴτε «κλασσικὰ» καὶ λοιπά, οἱ δὲ λιγώτερο παλαιοὶ μὲ τὶς ἠχογραφήσεις των. καὶ δράττομαι τῆς εὐκαιρίας νὰ ἐπισημάνω τὸ γεγονὸς ὅτι διατηρεῖται ἀπαραμείωτος ὁ πρὸς αὐτοὺς θαυμασμός μας, παρ᾿ ὅτι σήμερα ἡ ἐπιστήμη ἔχει προχωρήσει περισσότερο, καὶ εἰδικώτερα οἱ μουσικολογικὲς ἔρευνες πάσης φύσεως, παρ᾿ ὅτι σήμερα δὲν μᾶς ἀρέσει γενικῶς ἡ ῥινοφωνία, ἐνῷ εἶναι γεγονὸς ὅτι πολὺ ἀπὸ τοὺς παλαιοὺς τέτοια ἐκτέλεσι εἶχαν, παρ᾿ ὅτι γνωρίζουμε ὅτι οἱ περισσότεροι τῶν παλαιῶν οὔτε ὑψηλὲς θεωρητικὲς γνώσεις εἶχαν οὔτε ἀσκήσεις φωνητικῆς ἔκαναν οὔτε τὴν φωνή τους πρόσεχαν ἰδιαίτερα.

Νὰ διευκρινίσω ἐπίσης ὅτι λέγοντας παλαιοὺς ἐννοῶ καὶ ὅσους σύγχρονους ψάλτες εἶναι ἐν ζωῇ καὶ ψάλλουν μὲ αὐτὸν τὸν ἰδιαίτερο καὶ μεγαλειώδη τρόπο, ποὺ θὰ διερευνήσουμε ἐδῶ.

(28/5/2008)



copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης, http://www.symbole.gr
e-mail: symbole@mail.com — Skype: dionysios-anat
«γηράσκω ἀεί διορθούμενος», τρίτη 11/7/2000
Άβαταρ μέλους
Dionysios
 
Δημοσ.: 3950
Εγγραφη: Πέμ 11 Σεπ 2008, 21:30:05
Τοποθεσια: ᾿Αθῆναι

Re: Προϋποθέσεις παλαιῶν ψαλτῶν

Δημοσίευσηαπό Dionysios » Κυρ 18 Ιαν 2009, 18:26:56

Εἰσαγωγικαί σκέψεις

Τὸ ἂν οἱ παλαιότεροι ψάλτες ἦσαν μεγάλοι καὶ καλλίτεροι ἀπὸ τοὺς νεωτέρους δὲν εἶναι μόνον θέμα ὑποκειμενικόν. θεωρῶ ὅτι ὑπάρχουν καὶ ἀντικειμενικὰ στοιχεῖα ποὺ καταδεικνύουν ὅτι ὄντως οἱ παλαιοὶ ἔψελναν καὶ «κάπως» διαφορετικὰ καὶ «κάπως» καλλίτερα ἀπὸ τοὺς νεωτέρους. τὸ «κάπως» τὸ χρησιμοποιῶ ὡς οὐδέτερον χαρακτηρισμόν, ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχῃ διαβαθμίσεις ἀπὸ τὸ «λίγο» μέχρι τὸ «πάρα πολὺ» καὶ τὸ «τελείως διαφορετικά». αὐτὰ τὰ ἀντικειμενικὰ στοιχεῖα ἀξίζει νὰ τὰ διερευνήσωμε, νὰ τὰ ἀναδείξωμε καὶ νὰ τὰ συζητήσωμε.

Ἔχει ἤδη λεχθῆ ὅτι αὐτὸ τὸ φαινόμενο δὲν παρατηρεῖται μόνον στὸν χῶρο τῶν ψαλτῶν, ἀλλὰ καὶ στὸν χῶρο τῆς κλασσικῆς μουσικῆς καὶ τοῦ κλασσικοῦ τραγουδιοῦ. ὁ «ψάλτης ἐν Χίῳ» ἔγραψε κάπου ὅτι οἱ σημερινὲς φωνὲς δὲν εἶναι τόσο καλὲς ὅσο οἱ παλαιότερες, καὶ ὅτι αὐτὸ ὀφείλεται ἐνδεχομένως καὶ στὸν τρόπο τῆς σημερινῆς ζωῆς, στὸν τρόπο διατροφῆς, ἀκόμη καὶ στὴν μόλυνσι τοῦ περιβάλλοντος.

Θέλω νὰ προσθέσω ὅτι τὸ ἴδιο παρατηρεῖται καὶ σὲ ἄλλους τομεῖς καλλιτεχνικῶν καὶ πολιτιστικῶν δραστηριοτήτων τοῦ ἀνθρώπου. στὸ λαϊκὸ τραγοῦδι· οἱ φωνὲς τῶν παλαιῶν τραγουδιστῶν, κυρίως τῶν μέσων τοῦ 20οῦ αἰῶνος, θεωροῦνται ἀξεπέραστες καὶ ἀπαράμιλλες. στὸ λαϊκὸ τραγοῦδι πάλι, ὁ στίχος, τὰ λόγια, τῶν παλαιῶν τραγουδιῶν ἀκόμη καὶ σήμερα στέλνει μηνύματα στὸν ἀκροατή, τοῦ ἐγείρει ποικίλλα συναισθήματα, ἀκουμπᾶνε τὴν καρδιά του, τὸν συγκλονίζουν. οἱ περισσότερες νεώτερες στιχουργικὲς δημιουργίες ὑπολείπονται κατὰ πολὺ καὶ ὡς πρὸς τὴν σύνταξι καὶ ὡς πρὸς τὸν λεκτικὸ καὶ γλωσσικὸ πλοῦτο καὶ ὡς πρὸς τὸ νόημα καὶ ὡς πρὸς τὴν εὑρηματικότητα (κυρίως στὰ δύο τελευταῖα)· ὁ κῶδιξ ἐπικοινωνίας μὲ τὸν ἀκροατὴ ποὺ χρησιμοποιοῦν τὰ νεώτερα «λαϊκὰ» τραγούδια εἶναι πιὸ σύγχρονος ἀλλὰ καὶ πιὸ ἀπόμακρος ἀπὸ τὴν καρδιὰ τοῦ ἀκροατοῦ· ἐνίοτε ὁ στίχος εἶναι κενὸς νοημάτων. πάλι μένω στὸ λαϊκὸ τραγοῦδι· ἡ σημερινή τους μουσικὴ ὑπόστασις ἢ ἐπένδυσις δὲν συνεπαίρνει τὸν ἀκροατὴ ὅσο τὰ παλαιά· τὸν ὅποιο ἀκροατή, τὸν μεμυημένο ἢ τὸν ἐντελῶς ἀμύητο στὸν κόσμο τῶν ἤχων καὶ τῆς μουσικῆς. γιὰ τὸ δημοτικὸ τραγοῦδι καθὼς γιὰ τὰ ἄλλα νεώτερα εἴδη τραγουδιοῦ καὶ μουσικῆς ἰσχύουν κατ᾿ ἀναλογίαν τὰ ἴδια. στὸν χῶρο τοῦ θεάτρου καὶ τοῦ κινηματογράφου τὸ πρᾶγμα ἐπιβεβαιώνεται ἀκόμη περισσότερον· ἡ διαφορὰ εἶναι πολὺ ἐμφανέστερη. ἀκόμη δὲν ἔχουν βρεῖ οἱ ὅποιοι ἐνδιαφερόμενοι τὴν πλήρη καὶ τελικὴ ἀπάντησι στὸ ἐρώτημα γιατί οἱ παλαιὲς ἑλληνικὲς ταινίες, κατὰ πρῶτον οἱ ἀσπρόμαυρες καὶ κατόπιν οἱ ἔγχρωμες, ἔρχονται πάντοτε πρῶτες στὴν προτίμησι τῶν τηλεθεατῶν ἢ τέλος πάντων διατηροῦν ἀπὸ τὶς ὑψηλότερες θέσεις στὶς προτιμήσεις, ἀκόμη καὶ ἂν οἱ τηλεθεατὲς εἶναι μικρὰ παιδιὰ τοῦ δημοτικοῦ, ποὺ δὲν ἔχουν τὶς ἐμπειρίες καὶ τὶς παραστάσεις τῶν παππούδων τους. καὶ στὸν ἀμερικανικὸ κινηματογράφο παρατηρεῖται πάλιν τὸ ἴδιο ἔντονο φαινόμενο· οἱ παλαιότερες δημιουργίες τέρπουν περισσότερο ἀπὸ τὶς νεώτερες. μία κλασσικὴ ἀμερικάνικη ταινία μπορεῖ νὰ τὴν δοῦν 100 φορὲς καὶ νὰ μὴν τὴν χορταίνουν, μία νεώτερη μετὰ δυὸ τρεῖς φορὲς τὴν βαριοῦνται.

Στὴν πραγματικότητα τὸ ἴδιο φαινόμενο ἐπικρατεῖ καὶ στοὺς ἄλλους τομεῖς τῶν ἀνθρωπίνων δραστηριοτήτων. στὴν ἐπιστήμη, στὴν ἐκπαίδευσι (ὅλοι μιλοῦν γιὰ τὶς διδακτικὲς ἱκανότητες καὶ τὴν μεταδοτικότητα τῶν παλαιῶν διδασκάλων), στὴν ἰατρική, στὴν πολιτική, στὸν ἀθλητισμό (πόσον διαφορετικὸς ἦταν ἐπὶ παραδείγματι ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο παιζόταν τὸ ποδόσφαιρο παγκοσμίως πρὶν ἀπὸ 30 καὶ 50 χρόνια καὶ πόσον ἀλλιώτικος σήμερα· τί πάθος καὶ τί αὐθόρμητη συγκίνησις ὑπῆρχε τότε, καὶ πόσον ψυχρὰ εἶναι τὰ πράγματα σήμερα, ὥστε οἱ ὅποιες ἐκδηλώσεις καὶ συγκινήσεις νὰ μὴν εἶναι πλέον αὐθόρμητες, ἀλλὰ προετοιμαζόμενες κ.λπ.), στὴν λογοτεχνία καὶ λοιπὴ γραμματεία. ἁπλῶς τὸ φαινόμενο εἶναι πιὸ ὁρατὸ στὶς καλλιτεχνικὲς καὶ πολιτιστικὲς δραστηριότητες.

Μέσα ἀπὸ αὐτὲς τὶς εἰσαγωγικές μου σκέψεις διαφαίνονται ἤδη καὶ κάποιοι ἀπὸ τοὺς ἀντικειμενικοὺς παράγοντες ποὺ θεωρῶ ὅτι συνέβαλαν καίρια στὸ νὰ δημιουργηθῇ τὸ μεγαλεῖο τῶν παλαιῶν ψαλτῶν. σὲ ἑπόμενα μηνύματά μου θὰ ἐπιχειρήσω νὰ γίνω σαφέστερος καὶ πιὸ ἀναλυτικός. ἀπὸ τώρα μόνον λέγω ὅτι ἔχω τὴν ἐντύπωσιν (ἢ ἴσως καὶ πεποίθησιν) ὅτι πολλὲς ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἀντικειμενικὲς προϋποθέσεις συνεχίζουν νὰ ὑπάρχουν καὶ σήμερα ἢ κάλλιστα μποροῦν νὰ ἐφαρμοστοῦν, ὁπότε νὰ ἔχωμε ἀποτελέσματα πολὺ κοντὰ στὸ ἐπιθυμητό.

(6/6/2008)




copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης, http://www.symbole.gr
e-mail: symbole@mail.com — Skype: dionysios-anat
«γηράσκω ἀεί διορθούμενος», τρίτη 11/7/2000
Άβαταρ μέλους
Dionysios
 
Δημοσ.: 3950
Εγγραφη: Πέμ 11 Σεπ 2008, 21:30:05
Τοποθεσια: ᾿Αθῆναι

Re: Προϋποθέσεις παλαιῶν ψαλτῶν

Δημοσίευσηαπό Dionysios » Κυρ 18 Ιαν 2009, 18:28:40

Μία ἐξαίρεσις

Σὲ ἑπόμενα μηνύματά μου θὰ καταθέσω καὶ ἐγὼ κάποιους παράγοντες ποὺ θεωρῶ ὅτι συνέβαλαν στὴν δημιουργία τῶν μεγάλων παλαιῶν ψαλτῶν. σὲ κάποια σημεῖα θὰ ἐπαναλάβω ἀσφαλῶς ἀπόψεις ποὺ ἤδη διατυπώθηκαν ἀπὸ ἄλλα μέλη, ταυτιζόμενος μαζί τους. θέλω ὅμως ἐδῶ νὰ κάμω μίαν ἐξαίρεσιν. θέλω νὰ ἐξαιρέσω τὸν παράγοντα «φωνὴ» γιὰ τοὺς ἑξῆς λόγους.

1. Εἶναι αὐτονόητον ὅτι ὁ καλὸς ψάλτης πρέπει νὰ διαθέτῃ καὶ καλὴν φωνήν.

2. Αὐτὸς ὁ παράγων ὅμως εἶναι ἐν πολλοῖς φυσικὸν χάρισμα ἐκ Θεοῦ διδόμενον, καὶ ἡ ὕπαρξις ἢ μὴ καλῆς φωνῆς δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἐμᾶς.

3. Δὲν πρέπει νὰ ἀπολυτοποιῆται ὁ παράγων «καλὴ φωνή».

4. Πολλὲς φορὲς ἡ ἔννοια «καλὴ φωνὴ» εἶναι καὶ θέμα ὑποκειμενικό, τοῦ ἀκροωμένου.

5. ᾿Ασφαλῶς σὲ πολλὲς περιπτώσεις ὑπάρχουν περιθώρια βελτιώσεως τῶν φωνητικῶν δυνατοτήτων, εἰδικῶς μὲ τὴν σύγχρονη γνῶσι πάνω σ᾿ αὐτὸν τὸν τομέα.

6. ῾Υπῆρξαν, νομίζω, περιπτώσεις ποὺ παλαιοὶ ψάλτες ἀναγνωρίστηκαν ὡς μεγάλοι, ἂν καὶ ἡ φωνή τους δὲν ἦταν πολὺ καλή, ἀλλὰ ἁπλῶς καλή.

Γιὰ τοὺς παραπάνω λόγους (ἴσως νὰ ὑπάρχουν κι ἄλλοι) θὰ ἐξαιρέσω τὸν παράγοντα «φωνὴ» ἀπὸ τὶς ἀντικειμενικὲς προϋποθέσεις ποὺ θὰ προσπαθήσω νὰ καταθέσω. ἐπαναλαμβάνω ὅτι τὸ θεωρῶ αὐτονόητο καὶ ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ ἐφόδιον τοῦ ψάλτου, ἂν καὶ ἐνίοτε χρησιμοποιεῖται μᾶλλον ὡς κριτήριον τοῦ κρίνοντος παρὰ ὡς προσὸν τοῦ κρινομένου.

(8/6/2008)



copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης, http://www.symbole.gr
e-mail: symbole@mail.com — Skype: dionysios-anat
«γηράσκω ἀεί διορθούμενος», τρίτη 11/7/2000
Άβαταρ μέλους
Dionysios
 
Δημοσ.: 3950
Εγγραφη: Πέμ 11 Σεπ 2008, 21:30:05
Τοποθεσια: ᾿Αθῆναι

Re: Προϋποθέσεις παλαιῶν ψαλτῶν

Δημοσίευσηαπό Dionysios » Κυρ 18 Ιαν 2009, 18:31:36

10 προϋποθέσεις

Καταθέτω κάποιους ἀπὸ τοὺς παράγοντες καὶ τὶς προϋποθέσεις ποὺ θεωρῶ ὅτι συνετέλεσαν στὸ ἐπίζηλο μεγαλεῖο τῶν παλαιοτέρων ψαλτῶν. οἱ προϋποθέσεις αὐτὲς εἶναι ὅσον τὸ δυνατὸν πιὸ ἀντικειμενικές, πάντοτε κατὰ τὴν γνώμη μου, ἀναφέρονται ἂν ὄχι στὸ σύνολο τῶν παλαιῶν ψαλτῶν, πάντως σὲ ἕνα μεγάλο ποσοστὸ αὐτῶν, καὶ ἡ ἀρίθμησις καὶ παράθεσίς τους ἐδῶ εἶναι τυχαία καὶ ὄχι ἀξιολογική.

1. Οἱ παλαιοὶ ψάλται ἐπέμεναν στὰ κλασσικὰ μαθήματα, ἔψελναν συνεχῶς τὰ ἴδια μουσικὰ μαθήματα, αὐτὰ ποὺ σήμερα σὲ πολλοὺς ἀπὸ μᾶς φαίνονται ἁπλοϊκὰ ἢ ἁπλὰ ἢ «ξενέρωτα» ἢ «εὔκολα». οἱ παλαιοὶ ψάλται ἔλεγαν ἐπὶ 30 καὶ 40 χρόνια συνεχῶς τὸ ἴδιο δοξαστικό, τὰ ἴδια ἑωθινά, χρησιμοποιοῦσαν φερ᾿ εἰπεῖν τὸ δοξαστάριον τοῦ Πέτρου, τὴν μουσικὴ κυψέλη τοῦ Στεφάνου, τὴν συλλογὴ τοῦ Πρωγάκη. ἐπὶ δεκαετίες ὁλόκληρες μεριμνοῦσαν μὲ σοβαρότητα, συνέπεια καὶ ἐπιμονὴ νὰ ἀποδώσουν αὐτὰ τὰ μαθήματα σωστά. ὅταν μὲ τὰ χρόνια πετύχαιναν τὸν στόχο τους καὶ τὰ μάθαιναν σωστά, ὅταν ἀναγνωρίζονταν πλέον ὡς γνῶσται καὶ μύσται τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, τότε προχωροῦσαν καὶ στὶς διασκευές. ἢ σὲ κάποια μεγάλη πανήγυρι μπορεῖ νὰ χρησιμοποιοῦσαν κάποια ἑορταστικώτερη παραλλαγή· ἀλλὰ αὐτὰ μὲ τὸ σταγονόμετρο. ἡ βάσις ἦταν πάντοτε τὰ κλασσικὰ μαθήματα. Πρίγγος, Στανίτσας, Μαυρόπουλος καὶ πλῆθος ἄλλοι ἔγιναν μεγάλοι ψέλνοντας τὰ κλασσικὰ μαθήματα καὶ ὄχι διασκευὲς δικές των ἢ ἄλλων.

2. Εἶχαν ἐμπειρία ἀναλογίου (πρωτεῦον καὶ κύριον) καὶ ὄχι ᾠδείου (δευτερεῦον). αὐτὴ ἡ διαπίστωσις δὲν σημαίνει σὲ καμμία περίπτωσι ὑποτίμησιν τῶν ᾠδείων καὶ τῆς σωστῆς μουσικῆς παιδείας ποὺ προσφέρεται ἐκεῖ. ἄλλωστε καὶ ἐγὼ ἔχω περάσει ἀπὸ ᾠδεῖα καὶ μουσικὲς σχολές, ἀπὸ ὅπου ἔλαβα καὶ κάποιο «χαρτί». ὅμως ἄλλο τὸ ᾠδεῖον καὶ ἄλλο τὸ ἀναλόγιον. στὸ πρῶτο μαθαίνεις μουσική, στὸ δεύτερο γίνεσαι ψάλτης· στὸ ἕνα διδάσκεσαι τὴν θεωρία καὶ στὸ ἄλλο τὴν πρᾶξι. εἶναι δὲ βασικὴ ἀρχὴ πάσης ἀνθρωπίνης τέχνης καὶ ἐπιστήμης ὅτι ἡ βάσις εἶναι πάντοτε ἡ πρᾶξις· ἡ θεωρία βασίζεται καὶ κρίνεται ἐπὶ τῆς πράξεως καὶ ὄχι τὸ ἀντίθετον. ὑπάρχει καὶ ἕνα ἀπολυτίκιον τῆς ἐκκλησίας τὸ ὁποῖον λέγει αὐτὸ ἀκριβῶς· «τὴν πρᾶξιν εὗρες εἰς θεωρίας ἐπίβασιν». (δὲν λέγω ποιό ἀπολυτίκιον εἶναι. ὅποιος δὲν τὸ ξέρει πρέπει νὰ ἀναρωτηθῇ σοβαρὰ γιὰ τὶς ψαλτικές του ἐλλείψεις.)

3. Δὲν γίνονταν ἀμέσως πρωτοψάλτες, καὶ ἂς εἶχαν ἀγγελικὲς φωνές. περνοῦσαν ἀρκετὰ χρόνια ὡς βοηθοί, δομέστικοι, λαμπαδάριοι καὶ μετὰ ἀναλάμβαναν τὸ δεξιὸ ψαλτῆρι. καὶ μάλιστα σὲ πολλὲς περιπτώσεις βλέπουμε ὅτι, ἐνῷ εἶχαν ἀναλάβει δεξιὸ ψαλτῆρι σὲ κάποιον μικρὸ ναό, ὅταν μετὰ πήγαιναν σὲ ἄλλον ναὸ μεγαλειτέρας ἐνορίας, δὲν εἶχαν πρόβλημα νὰ καθίσουν ξανὰ σὲ ἀριστερὸ ἀναλόγιο. δηλαδὴ καὶ ἀφοῦ γίνονταν πρωτοψάλτες, δὲν τὸ «ἔπαιζαν» πρωτοψάλτες. τέτοια κόμπλεξ δὲν εἶχαν. γι᾿ αὐτὸ ἦσαν μεγάλοι.

4. Συναφὲς μὲ τὸ προηγούμενο εἶναι καὶ τὸ ὅτι διακρίνονταν ἀπὸ πνεῦμα μαθητείας μέχρι τὸ τέλος τῆς ἐπιγείου ζωῆς των. ποτὲ δὲν θεωροῦσαν ὅτι εἶχαν ἀποκτήσει τὴν πλήρη γνῶσι στὴν μουσική, ποτὲ δὲν θεωροῦσαν ὅτι κατεῖχαν τὸ ἀλάθητον. ἄλλο ἂν ἐμεῖς σήμερα καμμιὰ φορὰ θεωροῦμε μουσικὸν δόγμα ἀκόμη καὶ τὸν βῆχά τους.

5. Μελετοῦσαν ἐπὶ μακρὸν τὸ ἐκκλησιαστικὸν τυπικόν. πολλοὶ μάλιστα ἐξεκίνησαν τὴν σταδιοδρομία τους στὸ ψαλτῆρι ὄχι ψέλνοντας οὔτε διδασκόμενοι μουσικήν, ἀλλὰ ἀκούγοντας, μαθαίνοντας πρακτικῶς τοὺς ἁπλουστέρους ὕμνους (προσόμοια κ.λπ.) καὶ κυρίως ἐξασκούμενοι στὸ τυπικόν. μάθαιναν τὸ γραπτὸν ἀλλὰ καὶ τὸ ἄγραφον τυπικόν, ὄχι μόνον αὐτὸ τῶν κυριακῶν ἀλλὰ καὶ τῶν καθημερινῶν. ἡ ἐμπειρία τοῦ ἀναλογίου, ὁ τακτικὸς ἐκκλησιασμὸς καὶ ἡ μάθησις τοῦ σωστοῦ τυπικοῦ εἶναι ἀρρήκτως συνδεδεμένα μεταξύ των. γνώριζαν τὸ τυπικὸν μέχρι λεπτομερείας, τὸ σέβονταν καὶ τὸ ἀκολουθοῦσαν· ἐνίοτε καὶ μάχονταν ὑπερασπιζόμενοι τὸ τυπικόν, προτιμοῦσαν νὰ χάσουν καὶ τὴν θέσι τους ἀκόμη· διότι εἶχαν συναίσθησιν τῶν εὐθυνῶν τους ἔναντι τῆς παραδόσεως καὶ τῆς ἐκκλησίας.

6. ῞Οταν ἦσαν ἀκόμη εἰς τὴν φάσιν τῆς μαθητείας στὴν ἐκκλησιαστικὴν μουσικήν, εἶχαν δάσκαλον διὰ ζώσης. δὲν μάθαιναν νὰ «ψέλνουν» ἀπὸ «πανηγυριτζίδικες» ἠχογραφήσεις. δὲν ἐννοῶ ἐδῶ τὶς νεώτερες μεθόδους ἐκμαθήσεως μουσικῆς μὲ ἀκουστικὰ καὶ ὀπτικοακουστικὰ μέσα. ἀναφέρομαι στὸ φαινόμενο κάποιων οἱ ὁποῖοι ἄκουγαν (ἢ ἀκούουν) ἐπὶ 24ώρου βάσεως ἠχογραφήσεις ἀπὸ μεγάλους ψάλτες σὲ διάφορες πανηγύρεις, ὁπότε «μάθαιναν» ὡς παπαγάλοι συγκεκριμένα κομμάτια («Κύριε, ἐλέησον», καταβασίες, χερουβικά, λειτουργικὰ κ.λπ.) ἐπὶ τὸ πανηγυρικώτερον, ἐνῷ δὲν ξέρουν οὔτε προσόμοια οὔτε εἱρμοὺς οὔτε κανόνες οὔτε νὰ ψάλουν ἁπλὰ ἤρεμα καὶ κατανυκτικά. εἶχα ἀκούσει τὸν δάσκαλό μου καὶ ἄλλους ψάλτες νὰ λένε γιὰ τέτοιες περιπτώσεις· «αὐτὸς ἔχει καταπιεῖ τὴν κασέττα τοῦ Βασιλικοῦ», «ὁ τάδε κατάπιε τὴν κασέττα τοῦ Χατζημάρκου», «ἐκεῖνος ἔχει καταπιεῖ τὴν κασέττα τοῦ Καραμάνη», καὶ πάει λέγοντας. ἂν τοὺς ἔδινες ἕνα ἰδιόμελον τῆς Παρακλητικῆς ἢ ἕνα προσόμοιον ἔξω ἀπὸ τὴν κασέττα δὲν ἤξεραν ὄχι τὸν ἦχο νὰ πιάσουν, οὔτε τὸ στόμα τους δὲν μποροῦσαν νὰ ἀνοίξουν. φυσικὰ δὲν φταῖνε οἱ φωνοταινίες ποὺ ἔχουν ἐκδώσει οἱ διάφοροι πρωτοψάλται· κάθε ἄλλο μάλιστα· ἀλλὰ ἡ κακὴ χρῆσίς τους ἀπὸ κάποιους δῆθεν ψάλτες, οἱ ὁποῖοι στὴν πραγματικότητα ἦσαν ἄμουσοι, διότι δὲν εἶχαν ποτὲ δάσκαλο.

7. Οἱ παλαιοὶ μεγάλοι ψάλται καὶ μουσικοδιδάσκαλοι, ἀναγνώριζαν τοὺς ἄλλους μεγάλους δασκάλους τῆς ἐποχῆς των καὶ κοίταζαν νὰ ὠφεληθοῦν ἀπὸ αὐτούς. μάλιστα δὲν δίσταζαν νὰ ἀναγνωρίσουν ἀκόμη καὶ σὲ νεωτέρους των τὴν καλλιφωνία, τὸ ὀρθὸ ὕφος, τὶς μουσικές γνώσεις κ.λπ..

8. Οἱ παλαιοὶ ψάλται φρόντιζαν πρῶτον νὰ ψάλουν σωστὰ τὸ ὁποιοδήποτε μάθημα καὶ ὕστερα νὰ μιμηθοῦν τὸ ὕφος τοῦ δασκάλου τους. σήμερα πολλοὶ ψάλλουν τοὺς ὕμνους χωρὶς νὰ ἐνδιαφέρωνται γιὰ τὶς μουσικὲς γραμμὲς ἢ γιὰ τὰ σωστὰ διαστήματα, ἀλλὰ φροντίζουν μόνον νὰ μιμηθοῦν «τὸ ὕφος» τοῦ πρωτοψάλτου ποὺ θεωροῦν πρότυπό τους. δὲν μποροῦν οὔτε ἕνα ἀπολυτίκιον νὰ ποῦν σωστά. τώρα βέβαια πῶς θὰ τοὺς μιμηθοῦν στὸ ὕφος, χωρὶς νὰ ψέλνουν καὶ σωστὰ ὅπως ἐκεῖνοι, αὐτὸ εἶναι μία ἀπὸ τὶς ἀντιφάσεις των ποὺ τοὺς γελοιοποιοῦν. γεγονὸς ὅμως εἶναι ὅτι ἐξαιτίας καὶ αὐτοῦ τοῦ φαινομένου ἔχουμε «μπουχτίσει» ἀπὸ ῥαδιοφωνικὲς μεταδόσεις ἑορτασίμων ἀκολουθιῶν μὲ φάλτσους ψάλτες.

9. Οἱ παλαιοὶ ψάλται μιμοῦνταν τὸ ψαλτικὸ ὕφος τῶν δασκάλων τους (παραδείγματος χάριν τὴν ἁπλότητα, τὴν μεγαλοπρέπεια, τὴν σοβαρότητα, τὴν συντομία, τὸν σωστὸ χρόνο, τὴν ἔμφασι, τὴν κατάνυξι, τὴν ποιοτικὴ ἐκτέλεσι τῶν ὕμνων κ.λπ.) καὶ ὄχι τὴν φωνὴ τῶν δασκάλων τους.

10. Οἱ παλαιοὶ καὶ μεγάλοι ψάλται ἤξεραν τί νὰ ψάλουν καὶ τί ὄχι, πότε νὰ ψάλουν καὶ πότε ὄχι καὶ μὲ ποιόν τρόπο νὰ ψάλουν ἕκαστον ὕμνον. δὲν ξεκινοῦσαν ἀπὸ τὸ ᾿Αμὴν στὴν ἔναρξι τοῦ ὄρθρου μέχρι τὸ ᾿Αμὴν στὸ «Δι᾿ εὐχῶν» τῆς λειτουργίας νὰ ψέλνουν μὲ ἔντασι, νὰ «γκαρίζουν» καὶ νὰ ξεκουφαίνουν τοὺς ἐκκλησιαζομένους. οὔτε σὲ πανηγύρεις ναῶν δὲν ἔκαμναν τέτοια πράγματα.


Δὲν ἀνέφερα παραδείγματα γνωστῶν ψαλτῶν γιὰ τὰ παραπάνω, γιὰ νὰ μὴ λάβῃ τὸ κείμενο μεγαλειτέρα ἔκτασι ἀπὸ αὐτὴν ποὺ ἤδη ἔχει. καὶ δὲν χρειάζονται ἴσως, ἀφοῦ τὰ περισσότερα μέλη τοῦ Ψαλτολογίου θὰ ἔχουν γνῶσι ἀρκετῶν τέτοιων παραδειγμάτων.

Νομίζω ὅτι οἱ περισσότεροι ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς παράγοντες μποροῦν καὶ σήμερα νὰ ἐφαρμοστοῦν καὶ νὰ ἰσχύσουν, σὲ συνδυασμὸ καὶ μὲ ὅσα ἔχουν ἐπισημάνει καὶ τὰ ἄλλα μέλη στὰ προηγούμενα μηνύματά των. καὶ ἂν ἐφαρμοστοῦν, τὰ ἀποτελέσματα προφανῶς θὰ εἶναι θετικά, καὶ θὰ δοθῇ ἡ δυνατότης σὲ πολλοὺς νεωτέρους νὰ προσεγγίσουν τὸ μεγαλεῖο τῶν παλαιῶν ψαλτῶν.

(19/6/2008)




copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης, http://www.symbole.gr
e-mail: symbole@mail.com — Skype: dionysios-anat
«γηράσκω ἀεί διορθούμενος», τρίτη 11/7/2000
Άβαταρ μέλους
Dionysios
 
Δημοσ.: 3950
Εγγραφη: Πέμ 11 Σεπ 2008, 21:30:05
Τοποθεσια: ᾿Αθῆναι


Επιστροφή στην Πρακτικά ζητήματα ψαλτικῆς

Μελη σε συνδεση

Μέλη σε αυτή την Δ. Συζήτηση: Δεν υπάρχουν εγγεγραμμένα μέλη και 2 επισκέπτες

cron