symbole.gr

Κάποιες πληροφορίες γιὰ τὴν σχέσι ἐξαποστειλαρίου καὶ αἴνων (στὴν ἀρχικὴ ἢ ἀρχαιοτέρα τους μορφή) μπορεῖ νὰ βρῇ ὁ ἐνδιαφερόμενος στὸ ἄρθρο «᾿Αναπέμπουσιν ἢ ἀναπέμπομεν;», Συμβολὴ τεῦχος 18, σ. 33-40.

21/7/2008

Γιατί απουσιάζουν Εξαποστειλάρια από την Κυριακή των Βαϊων και από το Μέγα Σάββατο;
Το ΤΑ (Τυπικόν Αναστάσεως, σύμφωνα με το ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΥΠΙΚΟΥ) προβλέπει εξαποστειλάρια για την Κυριακή των Βαϊων.
Για το θέμα παραλείψεως του "Υψούτε Κύριον τον Θεόν ημών..." -παρότι γνωρίζω και τις επιφυλάξεις του μακαρίτου π. Γεωργίου Ρήγα για την ορθότητα της παραλείψεως του στίχου αυτού- προσωπικά τον ψάλω το Σάββατον του Λαζάρου (αφού φέρει και τα δίκαια της Κυριακής)
και τον παραλείπω την Κυριακή των Βαϊων και το Μεγάλο Σάββατο όπως προβλέπουν και τα πατριαρχικά Τυπικά.

Δὲν ἀπουσιάζουν τὰ ἐξαποστειλάρια. στὸ ἄρθρο μου «᾿Αναπέμπουσιν» ἢ «ἀναπέμπομεν» στὴν §14α (Συμβολὴ 18, σ. 38-39) παραθέτω ἀπόσπασμα ἀπὸ κώδικα τοῦ 13ου αἰῶνος, ποὺ δείχνει λεπτομερῶς ποιό εἶναι τὸ ἐξαποστειλάριο καὶ πῶς λεγόταν.

῾Ο στίχος «῾Υψοῦτε Κύριον» πράγματι δὲν ψάλλεται.

Στο βιβλίον «Στιχολόγιον» του Απ. Παπαχρήστου έχει μελοποιημένους τους κάτοθι στοίχους και τιτλοφορούνται ως εξής:

Στίχοι προ των εξαποστειλαρίων όλων των ημερών της εβδομάδος πλην Κυριακής
Ήχος Β΄

Εξαπόστειλον το φως σου Κύριε (εκ β΄)

Εξαπόστειλον το φως σου και την αλήθειάν σου* αυτά με ωδήγησαν και ήγαγόν με εις όρος άγιόν σου και εις τα σκηνώματά σου.

Γνωρίζουμε πηγές που να αναφέρεται;

Ὄχι.

Σύμφωνα μὲ τὴν παλαιὰ παράδοση, ὅταν οἱ ἱερεῖς περνοῦσαν πρῶτα ἀπὸ τὸν βαθμὸ τοῦ ψάλτη, «μετὰ τὴν θ’ ᾠδὴν ὁ ἱερεὺς λέγει τὸ Ἅγιος Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν καὶ τὴν ἔναρξιν τοῦ Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ ἐν ταῖς μεγάλαις δοξολογίαις»

(χφ. Σινᾶ 1095 ΤΑΣ ιβ’ αἰῶνος φ. 14v· ὁμοίως χφφ. ΤΑΣ ιβ’ αἰ. Σινᾶ 1094, φ. 5r, 1095 φ. 22v, 105 εὐχολόγιο ιγ’ αἰ. (Dmitrievskij τ. 2 σ. 164 μόνο γιὰ τὸ «Ἅγιος Κύριος...»), Βατοπεδίου 320 τραπεζουντιακὸ τυπικὸ τοῦ ἔτους 1346 (Dmitrievskij τ. 3 σ. 426), Bαλτιμόρης Walters Art Museum W. 534 ὡρολόγιο μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1440-1460 φ. 54r (μόνο γιὰ τὸ «Ἅγιος Κύριος...»), Λειμῶνος 88 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 11v, 134 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1428-1429 φ. 12r, Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων 311 τυπικὸ ιστ’ αἰ. (Dmitrievskij τ. 3 σ. 351), ΤΑΣ κεφ. ε’, Ὡρολόγιον Κρυπτοφέρρης ἔκδ. 1772 σ. 73 (μόνο γιὰ τὸ «Ἅγιος Κύριος...»)).

«κατὰ τὸν ἦχον: Ἅγιος Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν. στίχος α’: Ὁ κύριος ἐβασίλευσεν ὀργιζέσθωσαν λαοὶ ὁ Θεὸς ἡμῶν.
στίχος β’: Ὁ καθήμενος ἐπὶ τῶν χερουβὶμ σαλευθήτω ἡ γῆ ὁ Θεὸς ἡμῶν.
στίχος γ’: Κύριος ἐν Σιὼν μέγας καὶ ὑψηλὸς ἐστὶν ἐπὶ πάντας τοὺς λαοὺς ὁ Θεὸς ἡμῶν.
Κύριε εὐλόγησον ὁ Θεὸς ἡμῶν»
(χφ. Μονάχου Bayerische Staatsbibliothek gr. 320 ὡρολόγιο ιβ’ αἰ. φφ. 38v-39r· οἱ ἴδιοι στίχοι προβλέπονται καὶ στὸ χφ. Pal. gr. 265 ὡρολόγιο τοῦ ἔτους 1476 φ. 46r).

«Ἱστὲον οὖν ὅτι εἰς τὸ Ἅγιος Κύριος λέγει ὁ ἱερεὺς τοῦσδε τοὺς στίχους: Ὅτι ἅγιος ἐστίν. ἕτερος: Ἐπὶ πάντας τοὺς λαούς»

(χφφ. Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Βουλγαρίας (Σόφια) 56 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 10r, Λειμῶνος 88 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 5r, Paris. gr. 386 ΤΑΣ ιε' αἰ. φ. 9r, 387 ΤΑΣ ιε’ αἰ. φ. 5v, Dmitrievskij τ. 2 σ. 176· πρβλ. Dmitrievskij τ. 3 σ. 666).

Ἴσως ὁ ἱερεύς (πρβλ. «Μωυσῆς καὶ ᾿Ααρὼν ἐν τοῖς ἱερεῦσιν αὐτοῦ» (ψ. 98, 6)) παρέδιδε τὸ ἐξαποστειλάριο-ὑπακοή «Ἅγιος Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν», τὸ ἔπαιρνε ὁ α’ χορός, ἀντιφωνοῦσε ὁ β’, ὁ ἱερεὺς ἔψαλλε τοὺς στίχους τοῦ ψαλμοῦ 98 (πρβλ. «Κατευθυνθήτω...» προηγιασμένων καὶ ἐναρκτήριο «Χριστὸς ἀνέστη...»), ἐνῶ μετὰ ἀπὸ κάθε στίχο ἀντιφωνοῦσε ἕνας χορὸς τὸ ἐξαποστειλάριο «Ἅγιος Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν».

MTheodorakis έγραψε:Σύμφωνα μὲ τὴν παλαιὰ παράδοση, ὅταν οἱ ἱερεῖς περνοῦσαν πρῶτα ἀπὸ τὸν βαθμὸ τοῦ ψάλτη, «μετὰ τὴν θ’ ᾠδὴν ὁ ἱερεὺς λέγει τὸ Ἅγιος Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν καὶ τὴν ἔναρξιν τοῦ Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ ἐν ταῖς μεγάλαις δοξολογίαις»

(χφ. Σινᾶ 1095 ΤΑΣ ιβ’ αἰῶνος φ. 14v· ὁμοίως χφφ. ΤΑΣ ιβ’ αἰ. Σινᾶ 1094, φ. 5r, 1095 φ. 22v, 105 εὐχολόγιο ιγ’ αἰ. (Dmitrievskij τ. 2 σ. 164 μόνο γιὰ τὸ «Ἅγιος Κύριος...»), Βατοπεδίου 320 τραπεζουντιακὸ τυπικὸ τοῦ ἔτους 1346 (Dmitrievskij τ. 3 σ. 426), Bαλτιμόρης Walters Art Museum W. 534 ὡρολόγιο μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1440-1460 φ. 54r (μόνο γιὰ τὸ «Ἅγιος Κύριος...»), Λειμῶνος 88 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 11v, 134 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1428-1429 φ. 12r, Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων 311 τυπικὸ ιστ’ αἰ. (Dmitrievskij τ. 3 σ. 351), ΤΑΣ κεφ. ε’, Ὡρολόγιον Κρυπτοφέρρης ἔκδ. 1772 σ. 73 (μόνο γιὰ τὸ «Ἅγιος Κύριος...»)).

«κατὰ τὸν ἦχον: Ἅγιος Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν. στίχος α’: Ὁ κύριος ἐβασίλευσεν ὀργιζέσθωσαν λαοὶ ὁ Θεὸς ἡμῶν.
στίχος β’: Ὁ καθήμενος ἐπὶ τῶν χερουβὶμ σαλευθήτω ἡ γῆ ὁ Θεὸς ἡμῶν.
στίχος γ’: Κύριος ἐν Σιὼν μέγας καὶ ὑψηλὸς ἐστὶν ἐπὶ πάντας τοὺς λαοὺς ὁ Θεὸς ἡμῶν.
Κύριε εὐλόγησον ὁ Θεὸς ἡμῶν»
(χφ. Μονάχου Bayerische Staatsbibliothek gr. 320 ὡρολόγιο ιβ’ αἰ. φφ. 38v-39r· οἱ ἴδιοι στίχοι προβλέπονται καὶ στὸ χφ. Pal. gr. 265 ὡρολόγιο τοῦ ἔτους 1476 φ. 46r).

«Ἱστὲον οὖν ὅτι εἰς τὸ Ἅγιος Κύριος λέγει ὁ ἱερεὺς τοῦσδε τοὺς στίχους: Ὅτι ἅγιος ἐστίν. ἕτερος: Ἐπὶ πάντας τοὺς λαούς»

(χφφ. Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Βουλγαρίας (Σόφια) 56 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 10r, Λειμῶνος 88 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 5r, Paris. gr. 386 ΤΑΣ ιε' αἰ. φ. 9r, 387 ΤΑΣ ιε’ αἰ. φ. 5v, Dmitrievskij τ. 2 σ. 176· πρβλ. Dmitrievskij τ. 3 σ. 666).

Ἴσως ὁ ἱερεύς (πρβλ. «Μωυσῆς καὶ ᾿Ααρὼν ἐν τοῖς ἱερεῦσιν αὐτοῦ» (ψ. 98, 6)) παρέδιδε τὸ ἐξαποστειλάριο-ὑπακοή «Ἅγιος Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν», τὸ ἔπαιρνε ὁ α’ χορός, ἀντιφωνοῦσε ὁ β’, ὁ ἱερεὺς ἔψαλλε τοὺς στίχους τοῦ ψαλμοῦ 98 (πρβλ. «Κατευθυνθήτω...» προηγιασμένων καὶ ἐναρκτήριο «Χριστὸς ἀνέστη...»), ἐνῶ μετὰ ἀπὸ κάθε στίχο ἀντιφωνοῦσε ἕνας χορὸς τὸ ἐξαποστειλάριο «Ἅγιος Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν».

[Μήνυμα συντονισμοῦ.] Τὸ παραπάνω μήνυμα ὁ Μανόλης Θεοδωράκης προφανῶς ἀπὸ κεκτημένη ταχύτητα τὸ δημοσίευσε σὲ ἄλλο θέμα, ἄσχετο μὲ τὸ ἐξαποστειλάριο «῞Αγιος Κύριος», γι᾿ αὐτὸ τὸ μετέφερα ἐδῶ. Αὐτὴν τὴν στιγμὴ ὑπάρχουν δύο θέματα ποὺ ἀναφέρονται στὸ «῞Αγιος Κύριος», τὰ ὁποῖα θὰ τὰ ἑνοποιήσω λίγο ἀργότερα. Πρὸς τὸ παρὸν εἶναι εὐκαιρία νὰ φαίνωνται ἐνεργὰ καὶ τὰ δύο.