Νομίζω ὅτι μπορῶ νὰ καταθέσω ἐδῶ κάποιες σκέψεις καὶ παράλληλα ὑπενθυμίσεις...
1ον. Εἶναι, νομίζω, καλὴ εὐκαιρία νὰ γίνῃ καὶ ἐδῶ ἡ ὑπενθύμισις-διαπίστωσις ὅτι μετὰ τὸ «᾿Εν πρώτοις μνήσθητι, Κύριε», ἂν δὲν ὑπάρχῃ διάκονος,ἡ φράσις «Καὶ ὧν ἕκαστος κατὰ διάνοιαν ἔχει, καὶ πάντων καὶ πασῶν» δὲν παραλείπεται, ἀλλὰ ἐκφωνεῖται ὑπὸ τοῦ ἱερέως, ὅπως ἀκριβῶς ὁ ἱερεὺς θὰ ἐκφωνήσῃ καὶ τὰ εἰρηνικὰ καὶ τὰ πληρωτικὰ καὶ τὶς ἄλλες αἰτήσεις, ἐνῷ αὐτὰ ὅλα ἀνήκουν κανονικῶς στὸν διάκονο, ὅταν ὑπάρχῃ.
2ον. Στὰ παλαιὰ χειρόγραφα δὲν ὑπάρχει καμμία ἀπάντησις μετὰ τὸ «᾿Εν πρώτοις μνήσθητι», διότι πρόκειται συνήθως γιὰ λειτουργικὰ χειρόγραφα, δηλαδὴ εὐχολόγια ἢ ἱερατικά, ἀπὸ ὅπου κατὰ κανόνα ἀπουσιάζουν πάντα τὰ εἰς τοὺς ψάλτας ἀνήκοντα.
3ον. ᾿Ακόμη σὲ πολλὲς τέτοιες λεπτομέρειες τῆς λειτουργίας (καὶ ἄλλων φυσικὰ ἀκολουθιῶν) δὲν ἔχομε τὴν ἀρχικὴ δομὴ τῆς ἀκολουθίας ἀλλὰ κάποια μεταγενέστερη ἐξέλιξι, ἡ ὁποία δημιουργεῖ καὶ τὴν ἀνάγκη γιὰ «ἀπάντησι» παρὰ τοῦ ψάλτου/λαοῦ. δὲν εἶναι ἄγνωστον σὲ τέτοιες μεταγενέστερες ἐξελίξεις νὰ μὴν ἔχωμε ὁμοιομορφία στὴν ἀπάντησι τοῦ ψάλτου, καὶ συχνὰ δὲν ὑπάρχει μόνον μία σωστὴ ἀπάντησις.
4ον. Τὸ «Κύριε, ἐλέησον» στὴν ἱερατικὴ ἐκφώνησι «᾿Εν πρώτοις μνήσθητι» δείχνει ὅτι καὶ σὲ κάθε ἄλλη αἴτησι ὅπου ἀναφέρεται τὸ ὄνομα τοῦ ἱεράρχου, ὅταν αὐτὸς εἶναι παρὼν στὴν ἀκολουθία, ἡ σωστὴ «ἀναφώνησις»/ἀπάντησις ὑπὸ τῶν ψαλτῶν εἶναι μόνον «Κύριε, ἐλέησον» καὶ ὄχι «Εἰς πολλὰ ἔτη» κ.λπ. (εὐτυχῶς τὸ ὀρθὸν διατηρεῖται καὶ σήμερα στὴν πατριαρχικὴ τάξι.)
5ον. Τὸ Τ.Μ.Ε. εἰς ἀμφοτέρας τὰς περιπτώσεις (μετὰ τὸ «᾿Εν πρώτοις» καὶ μετὰ τὸ «Καὶ ὧν ἕκαστος») ῥητῶς μνημονεύει ὡς ἀπάντησιν τὸ «Κύριε, ἐλέησον», καὶ μόνον. παρὰ ταῦτα νομίζω ὅτι καὶ οἱ ἄλλες δύο ἀπαντήσεις, ἡ συνήθης σήμερον «Καὶ πάντων καὶ πασῶν» ἢ τὸ «Μνήσθητι, Κύριε» εἶναι ἐξίσου ὀρθές. εἰς ὡρισμένας μάλιστα περιπτώσεις ἤκουσα καὶ τὴν σύνθεσιν «Καὶ πάντων καὶ πασῶν μνήσθητι, Κύριε», τὴν ὁποίαν καὶ ἐγὼ σπανίως χρησιμοποιῶ.
6ον. Εἶναι σαφὲς ὅτι μετὰ τὸ «᾿Εν πρώτοις» (ὅσον καὶ μετὰ τὸ «Καὶ ὧν ἕκαστος») δὲν προεβλέπετο τὸ πάλαι καὶ δὲν ἔχει θέσιν τὸ οἱονδήποτε λεγόμενον μεγαλυνάριον πρὸς τιμὴν τῆς ἀγομένης ἑορτῆς ἢ μνήμης ἁγίου. τὸ μόνον λεγόμενον μεγαλυνάριον εἶναι τὸ ἐνωρίτερον ψαλλόμενον θεομητορικὸν «Ἄξιον ἐστὶν» ἢ οἱ ἀντικαθιστῶντες αὐτὸ ὕμνοι.
(29/6/2008)
copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης
