ΤΜΕ σ. 59 ὑποσημ. 3.
...Δὲν καταλαβαίνω πῶς ἡ ἀνωτέρω ὑποσημείωσις τοῦ Τ.Μ.Ε. ἐννοεῖ [ὅπως ἐλέχθη] ὅτι μὴ ὑπάρχοντος διακόνου καταλιμπάνεται ἡ ἐκφώνησις «δύναμις». διότι ἄλλο εἶναι τὸ «δύναμις» τὸ ὑπὸ τοῦ διακόνου ἢ ἐν ἀπουσίᾳ αὐτοῦ ὑπὸ τοῦ ἱερέως λεγόμενον καὶ ἄλλο τὸ ὑπὸ τοῦ χοροῦ τῶν ψαλτῶν. καὶ ἡ ὑποσημείωσις τοῦ Τ.Μ.Ε. ἀναφέρεται εἰς τὸ α΄.
Τὸ θέμα ἔχει ἄλλην διάστασιν· ποία εἶναι ἡ σημασία καὶ ἔννοια καὶ ποιός ὁ ῥόλος τῆς ἐκφωνήσεως «Δύναμις»; οἱ καθηγηταὶ καὶ ἐρευνηταὶ τῆς λειτουργικῆς πρῶτον οἱ ξένοι καὶ κατόπιν οἱ νεώτεροι δικοί μας λέγουν ὅτι δὲν ἔχει θεολογικὴν σημασίαν, ἀλλ᾿ εἶναι ἁπλοῦν παράγγελμα τοῦ διακόνου πρὸς τὸν χορόν, διὰ νὰ ψαλῇ τὸ τελευταῖον τρισάγιον μετὰ περισσῆς δυνάμεως, ὅ περ δύναται νὰ συμβῇ καὶ ἔτι συντόμου ψαλλομένου τοῦ «δύναμις» καὶ ὄχι ἀργοῦ. ἀκόμη καὶ ἂν δεχθοῦμε τὴν ἑρμηνείαν αὐτήν, τί δικαιολογεῖ τὴν παράλειψιν τοῦ παραγγέλματος τούτου;
᾿Επίσης ὁ Γεώργιος ῾Ρήγας (Τυπικὸν 120) σαφῶς λέγει ὅτι ὑπάρχουν δύο Δύναμις. τὸ πρῶτον ἀναφέρει ὡς πάντοτε ὑπὸ τοῦ διακόνου ἐκφωνούμενον, ἀλλὰ ἐνωρίτερον (Τυπικὸν 30 καὶ 31) σημειώνει ὅτι ἐν πάσῃ ἀκολουθία αἱ δεήσεις (= αἰτήσεις καὶ ἐκφωνήσεις) λέγονται ὑπὸ τοῦ ἱερέως εἴτε ὑπὸ τοῦ διακόνου, «ὡσαύτως καὶ περὶ τῶν ἐν τῇ θείᾳ λειτουργίᾳ καὶ τοῖς λοιποῖς μυστηρίοις καὶ τελεταῖς λεγομένων δεήσεων καὶ ἐκφωνήσεων...» καὶ κατωτέρω δύο παραγράφους πάλιν σημειοῖ· «...λέγονται εἰς τὸ ὕφος καθ᾿ ὃ λέγονται καὶ αἱ αἰτήσεις καὶ αἱ ἐκφωνήσεις τοῦ ἱερέως ἢ διακόνου, καὶ οὐδέποτε ψάλλονται».
Ἔτι δὲ ὁ μακαριστὸς (καὶ φήμην ἁγίου ἔχων) ἱεροκήρυξ Γερβάσιος Παρασκευόπουλος γράφει (῾Ερμηνευτικὴ ἐπιστασία, Πάτραι 1958, 120-121)· «Δύναμις» Παράγγελμα τοῦ λειτουργοῦ πρὸ τοῦ τελευταίου «῞Αγιος ὁ Θεός...»
᾿Εὰν τώρα δεχθῶμεν ὅτι τὸ «Δύναμις» ἔχει καὶ θεολογικὴν καὶ πνευματικὴν σημασίαν, ὅπως ἑρμηνεύει αὐτὸ ὁ προμνημονευθεὶς Γερβάσιος Παρασκευόπουλος, τότε ἔτι πλέον καθίσταται ἀπαραίτητος ἡ ὑπὸ τοῦ διακόνου ἢ ἱερέως ἐκφώνησις τοῦ «Δύναμις».
Σημειωτέον ὅτι ἐν τῇ περιπτώσει ταύτῃ (δηλαδὴ ἐν τῇ πνευματικῇ καὶ θεολογικῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ «Δύναμις») ἰδιαιτέρως ἐντυπωσιακὸν καθίσταται τὸ γεγονὸς ὅτι γλωσσολογικῶς συνδέεται μὲ τὸ ἀρχαιότατον καὶ μᾶλλον πελασγικὸν ὄνομα Ὄλυμπος (τὸ ὑψηλότερον ὄρος τῆς ῾Ελλάδος ἐν Θεσσαλίᾳ, ἀλλὰ καὶ ἕτερον τῆς ἑλληνικῆς Μικρᾶς ᾿Ασίας), τὸ ὁποῖον ὄνομα εἶναι θρησκευτικόν, ἡ δὲ μετάφρασις καὶ ἡ θρησκευτικὴ χρῆσις καὶ σημασία αὐτοῦ διασῴζονται (ἢ ἔστω ἐπανέρχονται) εἰς τὴν ὑπὸ κανονικὴν χειροτονίαν φέροντος κληρικοῦ ἐκφώνησιν τοῦ «Δύναμις». τοῦτο ἰδιαιτέρως καὶ ἀπροσδοκήτως μπορεῖ νὰ εἶναι μία ἐπιπλέον ἐξήγησις διατί ἐν τῇ λειτουργικῇ παραδόσει τῶν μὴ ῾Ελλήνων ὀρθοδόξων ἀδελφῶν ἡμῶν ἀγνοεῖται ἡ ὑπὸ κληρικοῦ τοιαύτη ἐκφώνησις.
῾Ομοίως καὶ ὁ πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης (ΣΤ 84) γράφει· «εἶτα παραγγέλλει ὁ διάκονος· Δύναμις», ἐνῷ ἐνωρίτερον (ΣΤ 28) διευκρινίζει· «μὴ ὑπάρχοντος διακόνου τὰς μὲν πρὸς τὸν λαὸν προτροπὰς λέγει ὁ ἱερεύς». ἐκεῖνο ποὺ δύναται νὰ παραλειφθῇ εἶναι ἡ λέξις Δύναμις τῶν ψαλτῶν (δηλαδὴ δύνανται νὰ ἀρχίσουν τὸ τελευταῖον τρισάγιον εὐθὺς ἀπὸ τὸ «῞Αγιος ὁ Θεός») καὶ ὄχι τὸ τῶν κληρικῶν, διότι τὸ τῶν ψαλτῶν ἀποτελεῖ ἐπανάληψιν τοῦ διακονικοῦ ἢ ἱερατικοῦ παραγγέλματος. ἂν δὲν ἀκουσθῇ ὑπὸ τοῦ κληρικοῦ τὸ «Δύναμις», ἀλλὰ μόνον ὑπὸ τῶν ψαλτῶν, τότε (σὺν τῷ χρόνῳ) οἰκειοποιοῦνται οἱ ψάλται κάτι ποὺ δὲν ἀνήκει εἰς αὐτούς, ὅπως κατ᾿ ἀκρίβειαν καὶ ἀρχικῶς δὲν ἀνῆκεν εἰς αὐτοὺς (τοὺς ψάλτας δηλαδὴ) ὁ χερουβικὸς ὕμνος, καθὼς ἐξηγεῖται εἰς τὸ ἄρτι κυκλοφορηθὲν 22 τεῦχος τῆς «Συμβολῆς» (σ. 60), διότι ὁ ἀρχαῖος χερουβικὸς ὕμνος ἦτο ἄλλος, ἐκ τοῦ ὁποίου ἀπέμεινε σήμερον μόνον τὸ ἐφύμνιον αὐτοῦ τὸ (κατ᾿ ἀκρίβειαν τριπλοῦν) ἀλληλούια (Συμβολὴ 21, σ. 11).
[Προβλέπω νὰ μὲ ἀφορίζουν σύντομα!]
Τὰ ἐν συνεχείᾳ εἶναι γενικώτερον περὶ τοῦ ἐν λόγῳ θέματος.
῾Ο Σπυρίδων Περιστέρης ποτὲ δὲν ἔψαλλεν ἐν τῷ μητροπολιτικῷ ναῷ ᾿Αθηνῶν ἀργὰ «Δύναμις», ἀλλὰ μετὰ τὴν σύντομον μελῳδικὴν ἐπανάληψιν τοῦ μὴ ψαλλομένου ὑπὸ τοῦ διακόνου ἢ ἱερέως παραγγέλματος ἔλεγε τὸ σύνηθες μέλος τοῦ τρισαγίου ἀλλ᾿ εἰς χρόνον ὀλίγον ἀργότερον καὶ ὕφος ἐπισημότερον...
Τέλος ὁ Γεώργιος ῾Ραιδεστηνὸς εἰς τὴν μεγάλην ἑβδομάδα αὐτοῦ σημειώνει· «καὶ τὸ παρὸν τρισάγιον τοῦ ἀποστόλου, ὡς δεῖ ψάλλεσθαι» (τὸ τονίζει, διότι φαίνεται ὅτι ἀπὸ τότε πολλοὶ εἶχαν ἀρχίσει νὰ ξεφεύγουν ἀπὸ τὴν παράδοσιν). καὶ μετὰ τὸ «Δόξα, Καὶ νῦν, ῞Αγιος ᾿Αθάνατος» ἔχει τὸ τρισάγιον ὅπως ἐν τῇ πρώτῃ φορὰ καὶ ὀλίγον συντομώτερον (εἰς τὸ «ἐλέησον ἡμᾶς» τῆς καταλήξεως). τὸ αὐτὸ ἀκριβῶς πράττει καὶ διὰ τὸ «Δύναμις» εἰς τὸ «῞Οσοι εἰς Χριστὸν» τῆς λειτουργίας τοῦ μεγάλου σαββάτου.
(24/7/2008)
copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης