symbole.gr

Εἰσαγωγὴ στὶς ἠχογραφήσεις μὲ τὸν Μανόλη Χατζημάρκου

Μὲ πρώτη τὴν παρακάτω ἠχογράφησι, ποὺ μᾶλλον εἶναι ἡ παλαιότερη τοῦ Χατζημάρκου ἀπὸ ὅσες ἔχω, θὰ ἀρχίσῃ νὰ δημοσιεύεται ἐδῶ στὴν ἱστοσελίδα τῆς Συμβολῆς καὶ στὸν χῶρο τῶν «Διαλόγων» μία σειρὰ ἰδιωτικῶν ἠχογραφήσεων μὲ τὸν περίφημο αὐτὸν πρωτοψάλτη, ὁ ὁποῖος ἐκεῖνα τὰ χρόνια «εἶχε ἀφήσει ἐποχὴ» μὲ τὴν ἔκτακτη καλλιφωνία του. στὶς περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται γιὰ ἰδιωτικὲς ἠχογραφήσεις σὲ πομπίνες ἀπὸ ὁμάδα Πατρηνῶν ποὺ «μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν κύριο Σωτηρόπουλο» (φ. 271) μετέβαιναν ἐπὶ τούτῳ στοὺς διαφόρους ναοὺς τῶν Πατρῶν ἢ στὸ ᾿Ανατολικὸ (= Αἰτωλικὸ) ἢ σὲ ἄλλες περιοχὲς ὅπου ἦταν καλεσμένος γιὰ τὴν πανήγυρι ὁ Χατζημάρκου καὶ κατέγραφαν σὲ πομπίνες (καρούλια). τὶς συγκεκριμένες ἠχογραφήσεις τοῦ Χατζημάρκου μοῦ τὶς παρεχώρησε τὴν περίοδο 1989-1991 ὁ φίλος ᾿Ανδρέας (νῦν μοναχὸς) μαζὶ μὲ κάποιες ἀκόμη ἠχογραφήσεις ἄλλων παλαιῶν ψαλτῶν. τὶς ἐγγραφὲς αὐτὲς τὶς ἔχει τώρα ἐξαίρετος πρωτοψάλτης τῶν Πατρῶν, τὸν ὁποῖον γνωρίζω καὶ ὁ ὁποῖος ἐπίσης μοῦ ἔχει παραχωρήσει ἐκλεκτὸ ὑλικὸ ἄλλων ἠχογραφήσεων συνολικῆς διαρκείας περίπου 100 ὡρῶν, ὄχι ὅμως μὲ Χατζημάρκου. ὅ,τι ἔχω ἀπὸ ἑόρτιες ἀκολουθίες (κοινῶς· πανηγύρια) μὲ Χατζημάρκου μοῦ τὸ εἶχε δώσει ὁ ᾿Ανδρέας ἐκτὸς ὀλίγων ἐξαιρέσεων, ποὺ θὰ ἀναφερθοῦν στὸν οἰκεῖο τόπο.

Οἱ περισσότερες ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἠχογραφήσεις δὲν ὑπάρχουν ἀκόμη στὸ διαδίκτυο, καθόσον τοὐλάχιστον γνωρίζω, ἐνῷ σὲ κάποιες ἀπὸ αὐτὲς ποὺ ὑπάρχουν διαπιστώνω μικρὲς ἢ μεγαλείτερες διαφορὲς ἀπὸ τὶς ἐγγραφὲς ποὺ ἔχω ἐγώ, ὅπως παραλείψεις ψαλλομένων, μεταθέσεις ὕμνων σὲ διαφορετικὸ σημεῖο τῆς ἀκολουθίας καὶ ἄλλα παρόμοια (παρακάτω θὰ πῶ περισσότερα γι᾿ αὐτὸ τὸ θέμα). γι᾿ αὐτὸ στὸ μέτρο τοῦ δυνατοῦ προσπαθῶ νὰ δίνω σὲ ἕνα ἑνιαῖο ἠχητικὸ ἀρχεῖο ὅ,τι ὑπάρχει στὶς φωνοταινίες μου καὶ κατόπιν κόβω σὲ χωριστὰ τμήματα («τρὰκ») τοὺς περιεχομένους ὕμνους.

᾿Αφιερώνω αὐτὲς τὶς δημοσιεύσεις σὲ ὅλους ἀνεξαιρέτως τοὺς φιλομούσους ὀρθοδόξους, ἰδιαιτέρως δὲ σὲ ὅσους ἀπὸ τὰ κείμενά μου, ἀπὸ τὶς συζητήσεις μαζί μου καὶ ἀπὸ τὶς ἠχογραφήσεις μου πῆραν ἢ παίρνουν
α΄) γλωσσικὸ ὕφος,
β΄) διάφορες πληροφορίες καὶ ἀπαντήσεις γιὰ τὶς ἀπορίες τὶς δικές τους ἢ ἄλλων,
γ΄) ἰδέες ἢ ὑλικὸ γιὰ τὶς ἐργασίες τους, τὶς ἐκπομπές τους καὶ τὶς δημοσιεύσεις των,
ἀλλὰ μετὰ εἴτε ἰσχυρίζονται ὅτι αὐτὰ ἀνήκουν στὸ δικό τους ἀρχεῖο καὶ ὅτι ἔχουν καὶ τὰ πρωτότυπα, ποὺ δὲν τὰ δείχνουν ὅμως σὲ κανέναν ποτέ, εἴτε δὲν μὲ μνημονεύουν ὡς πηγή τους οὔτε παραπέμπουν ποτὲ στὴν «Συμβολὴ» καὶ στὰ ἄλλα ἔργα μου, ἢ κάνουν ὅτι μὲ ξέχασαν ἢ ὅτι δὲν μὲ ξέρουν ἢ ὅτι δὲν ὑπάρχω, ἢ μὲ εἰρωνεύονται, μὲ συκοφαντοῦν, μὲ παρερμηνεύουν, μὲ κατηγοροῦν καὶ μὲ ὑβρίζουν καί γε κατ᾿ ἰδίαν καὶ δημοσίως.

Στανίτσας καὶ Χατζημᾶρκος

Εἶναι γνωστὴ ἡ παλαιὰ ἐκείνη φήμη, ποὺ ἐπιζῇ ἀκόμη καὶ σήμερα, ὅτι ὁ Θρασύβουλος Στανίτσας δὲν χώνευε καθόλου τὸν ᾿Εμμανουὴλ Χατζημᾶρκο, ὅτι ἦσαν μαλωμένοι καὶ ὅτι δὲν ἤθελε νὰ ἀκούῃ οὔτε τὸ ὄνομά του, καὶ μάλιστα ὑπάρχουν καὶ σχετικὲς μαρτυρίες μαθητῶν του. πάνω σ᾿ αὐτὸ μεταφέρω τὴν μαρτυρία ἑνὸς αὐτόπτου καὶ αὐτηκόου μάρτυρος, ὅπως μοῦ τὴν διηγήθηκε πρὶν ἀπὸ κανὰ δυὸ χρόνια.

῾Ο Μηνᾶς Μελᾶς εἶναι ἀπὸ τὴν Χίο, ἦταν ὑπάλληλος, καὶ ἐδῶ καὶ χρόνια εἶναι συνταξιοῦχος μὲ τὴν οἰκογένειά του στὴν ᾿Αθήνα, ἂν καὶ ὁ ἴδιος περνᾷ ἕνα μεγάλο διάστημα τοῦ χρόνου του στὴν Χίο. ὁ Μηνᾶς ἦταν ἔνας καλλιφωνότατος πρακτικὸς ψάλτης μὲ πάθος γιὰ τὴν μουσική, ἀλλὰ κυρίως γιὰ τὴν ὀρθόδοξη λατρεία, μὲ πλούσια ἀκούσματα μεγάλων παλαιῶν πρωτοψαλτῶν, καὶ ὁ ὁποῖος κουβαλᾷ στὴν ψυχή του, τοὐλάχιστον ὅπως τὸν γνώρισα ἐγὼ γιὰ 10 χρόνια περίπου, ἐκεῖνο τὸ ἄρωμα τῆς ὀρθοδόξου εὐσεβείας, ποὺ εἶναι συγκέρασμα τῆς αἰγαιοπελαγίτικης πίστεως καὶ τοῦ μικρασιάτικου πόνου καὶ μυστικισμοῦ. ὁ Μηνᾶς εἶναι ἐπίσης ἕνας ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ φιλοξένησαν τὸν Στανίτσα στὸ νησὶ τῆς Χίου, ἦσαν καθημερινὰ μαζί, συνδέθηκαν μὲ ἐκτίμησι καὶ φιλία, καὶ συζητοῦσαν συχνὰ γιὰ διάφορα θέματα. μάλιστα ὁ Μηνᾶς ἔχει ἕνα χειρόγραφο τοῦ Στανίτσα μὲ τὸ τρισάγιον καὶ τὸ δύναμις σὲ φεραχνάκ, τὸ ὁποῖο τὸ ἀφιερώνει ἰδιοχείρως στὸν φίλο του Μηνᾶ Μελᾶ. μοῦ εἶπε λοιπὸν ὅτι, ὅταν καμμιὰ φορὰ ἄκουε νὰ μιλᾶνε γιὰ τὸν Χατζημᾶρκο, ὁ Στανίτσας γύρναγε καὶ τοῦ ἔλεγε μὲ τὴν βαριὰ πολίτικη προφορά του· «ἐγὼ βρὲ αὐτὸ τὸ παιδί, τὸν Μανόλη, πολὺ τὸ ἀγαπάω· εἶναι καλὸς καὶ ἀγαπάει τὴν μουσική. καὶ ἐγὼ τὸν ἐκτιμῶ». ὅλα τὰ ἄλλα ποὺ λέγονται ὅτι ὁ Στανίτσας δὲν χώνευε τὸν Χατζημᾶρκο, δὲν εὐσταθοῦν, σύμφωνα μὲ τὸν Μηνᾶ. «ἂς ἔρθουν νὰ μοῦ τὰ ποῦν ἐμένα αὐτά», μοῦ ἔλεγε μὲ τὸν παρορμητικὸ χαρακτῆρά του· «δὲν εἶναι ἀλήθεια· εἶναι ἀηδίες».

Τὰ παραπάνω μοῦ μετέφερε ὁ Μηνᾶς ὡς αὐτόπτης καὶ αὐτήκοος τοῦ Στανίτσα, καὶ φυσικὰ ἔρχονται σὲ πλήρη ἀντίθεσι μὲ τὴν κρατοῦσα ἄποψι καὶ κάποιες ἄλλες μαρτυρίες. θέλω νὰ σημειώσω ἐδῶ ὅτι δὲν εἶναι ἡ μοναδικὴ φορὰ ποὺ συμβαίνει κάτι τέτοιο, ἀλλὰ καὶ γιὰ ἄλλα θέματα ὑπάρχουν ἀντιφατικὲς πληροφορίες ὡς πρὸς τὴν στάσι τοῦ Στανίτσα, σύμφωνα πάντοτε μὲ τὶς μαρτυρίες ποὺ μᾶς παρέχουν μαθητές του καὶ αὐτήκοοι καὶ αὐτόπτες θαυμαστές του. ἐπὶ παραδείγματι γιὰ τὴν διασκευὴ ποὺ ἔκαμε ὁ Χαρίλαος Ταλιαδῶρος πάνω στὸ δύναμις φεραχνὰκ τοῦ Στανίτσα ὑπάρχουν δύο διαφορετικὲς ἐκδοχές, ἀντιφατικὲς μεταξύ των, γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἀντίδρασι τοῦ ἴδιου τοῦ Στανίτσα (γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ ἔχω στὴν κατοχή μου καὶ κάποιο ἠχητικό, τὸ ὁποῖο νομίζω ὅτι τὸ ἔχει μόνον ἄλλος ἕνας φίλος· ἀλλὰ ἐπειδὴ εἶναι κάπως ἀθυρόστομο, δὲν πρόκειται νὰ τὸ δημοσιεύσω οὔτε θὰ συνεχίσω αὐτὴν τὴν συζήτησι). ὅπως κι ἂν ἔχῃ τὸ θέμα, δὲν ἔχω λόγους νὰ ἀμφισβητήσω τὸν Μηνᾶ, οὔτε σκοπός μου εἶναι νὰ κρίνω τὴν ἀκρίβεια τῶν λεγομένων του. ἁπλῶς θεώρησα χρήσιμο νὰ καταγραφῇ καὶ νὰ διασωθῇ καὶ μία ἄλλη ἄποψι πάνω σ᾿ αὐτὸ τὸ ζήτημα. θεωρητικῶς τοὐλάχιστον μπορεῖ νὰ ἔχῃ δίκιο ὁ Μηνᾶς, καὶ ἡ μαρτυρία του νὰ εἶναι ἀκριβής. καὶ σκέπτομαι ὅτι σὲ κάποιες περιπτώσεις μπορεῖ κάποιοι ἀπέναντι στὸν Στανίτσα νὰ ὑπερεκθείασαν τὶς ἱκανότητες τοῦ Χατζημάρκου καὶ νὰ ὑπερέβησαν τὰ ἐσκαμμένα θέλοντας ἴσως μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο νὰ ὑποτιμήσουν τὸν μέγα πρωτοψάλτη τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου, προκαλῶντας ἔτσι τὴν δικαία ἀγανακτισμένη ἀντίδρασί του· καὶ ἐν τέλει αὐτὸ μπορεῖ νὰ θεωρήθηκε ὡς προσωπικὴ ἔχθρα τοῦ Στανίτσα ἔναντι τοῦ Χατζημάρκου, ἐνῷ θὰ ἦταν ἁπλῶς μία ἀντίδρασι στὴν ὕπουλη συμπεριφορὰ τῶν τρίτων. τέτοιες παρεξηγήσεις, διαστρεβλώσεις καὶ παρερμηνεῖες γίνονται πολλές, εἰδικὰ ἀπὸ κάτι τύπους μυγιάγγιχτους.

᾿Αρχεῖον ἠχογραφήσεων καὶ ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων Δ.Α.

῞Αγιος Νικόλαος Γαστούνης, κυριακὴ 9 φεβρουαρίου 1964. ἡ αὐθεντικὴ ἠχογράφησις (νομίζω) τῆς λειτουργίας.

῞Οπως θὰ ἀκούσετε στὸ πρῶτο ἀρχεῖο, ὁ ἐκφωνητὴς στὴν ἀρχὴ λέει ὅτι ἡ λειτουργία ἐτελέσθη στὶς 7 φεβρουαρίου 1963, ἀλλὰ ἐκείνη ἡ ἡμέρα ἦταν πέμπτη καὶ ὄχι κυριακή. ἡ σωστὴ ἡμερομηνία καὶ χρονολογία, ὅπως ἄλλωστε ἔχει ἐπισημανθῆ καὶ ἀλλοῦ στὸ διαδίκτυον, δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν 9η φεβρουαρίου 1964. ἡ λειτουργία αὐτὴ ἔχει ἤδη παρουσιαστῆ πρὸ ὀλίγων μηνῶν στὸ διαδίκτυο, ἀλλὰ διεπίστωσα ὅτι ἐκείνη ἡ παρουσίασις μᾶλλον δὲν ἔγινε μὲ ἀπόλυτα σωστὸ τρόπο καὶ πιθανὸν ὑπάρχει ἀλλοίωσις τῆς δομῆς τῆς ἀκολουθίας· ἀλλὰ αὐτὰ θὰ τὰ σχολιάσω παρακάτω. ἐδῶ παραθέτω τὰ ἠχητικὰ καὶ τὰ περιεχόμενά των. ἡ ψηφιοποίησις εἶναι δική μου. οἱ ἐντὸς παρενθέσεως χρωματιστοὶ ἀριθμοὶ παραπέμπουν στὰ σχόλια στὸ τέλος.

c266 a, λειτουργία, μέρος α΄.
πληροφορίες ἐκφωνητοῦ(1), ᾀσματικὸν τρισάγιον δοξολογίας (ἦχος πλ. β΄), αἰτήσεις(2), κυριελεησάρια α΄ ἤχου ἀργά (Κ. Πρίγγου), ἀντίφωνα (τῆς ὑπαπαντῆς) καὶ ἀπολυτίκιον «Χαῖρε, κεχαριτωμένη», τρισάγιον β΄ ἤχου καὶ δύναμις ᾿Αβαγιανοῦ, πολυχρόνιον βασιλέως(2), ἀπόστολος «᾿Αδελφοί, συνεργοῦντες παρακαλοῦμεν», χερουβικόν (ἅγια).
# c266 a.mp3.
(28.49 MiB) Έχει μεταφορτωθεί 54 φορές

c266 b, λειτουργία, μέρος β΄.
χερουβικὸν (συνέχεια) (3), «Κύριε, ἐλέησον» — «Παράσχου, Κύριε» (ἦχος πλ. α΄ ἐναρμόνιος), λειτουργικά (ἦχος ὁ αὐτός), εἱρμὸς «Θεοτόκε ἡ ἐλπίς... ᾿Εν νόμου σκιᾷ» (ἀργόν) (4), «Κύριε, ἐλέησον», «Πάτερ ἡμῶν», κοινωνικὸν «Ποτήριον σωτηρίου» Πέτρου Πελοποννησίου (ἅγια), «Αἴνει, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον» (5), «᾿Εξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ» (5), «Εἴδομεν τὸ φῶς» (β΄ ἦχος), «Κύριε, ἐλέησον», «Εἴη τὸ ὄνομα» (τὸ τρίτον), πολυέλεος «᾿Επὶ τῶν ποταμῶν» μετὰ κρατήματος (6).
# c266 b.mp3.
(28.46 MiB) Έχει μεταφορτωθεί 43 φορές


παραθέτω σὲ χωριστὸ ἀρχεῖο τὸ χερουβικὸν ἑνιαῖον.
c266 c, χερουβικόν, ἦχος δ΄ ἅγια (3).
# c266 c.mp3
(8.67 MiB) Έχει μεταφορτωθεί 37 φορές


Σχόλια

(1) ὁ ἐκφωνητὴς νομίζω ὅτι δὲν ἀκούεται στὴν πρώτη διαδικτυακὴ παρουσίασι τῆς παρούσης λειτουργίας.

(2) στὴν πρώτη παρουσίασι στὸ διαδίκτυο ἔχει ἀποκοπῆ μία ἀπὸ τὶς αἰτήσεις, ἡ ὑπὲρ τοῦ βασιλέως(!), ἡ ὁποία ἐδῶ στὸ δικό μου ἀρχεῖο ἀκούεται καθαρώτατα. φαίνεται ὅμως ὅτι καὶ ἐκεῖ ὑπῆρχε καὶ ἀπεκόπη, διότι ἔχουν παραμείνει καὶ ἀκούονται οἱ λέξεις «ὑπὲρ τοῦ θεοφυλάκτου». ἐπίσης σὲ ἐκείνη τὴν πρώτη παρουσίασι ἀπεκόπη καὶ τὸ πολυχρόνιον τοῦ βασιλέως(!), τὸ ὁποῖο βεβαίως ὑπάρχει ἐδῶ. δὲν ξέρω γιατί ἔγινε αὐτὴ ἡ ἀφαίρεσις τεκμηρίων, ποὺ συνιστᾷ ἀλλοίωσι τῆς καταγραφῆς ἑνὸς γεγονότος, ἀσχέτως ἂν μᾶς ἀρέσουν τὰ τότε διατρέξαντα ἢ ὄχι. ὄχι μόνον ὁ ἱστορικὸς ἀλλὰ καὶ ὁ ἐρασιτεχνικὰ ἀσχολούμενος μὲ ἱστορικὰ ντοκουμέντα ὀφείλει νὰ εἶναι κατὰ τὸ δυνατὸν ἀπαθής, ἀμερόληπτος καὶ νὰ ἔχῃ κρίσι ἀνεπηρέαστη ἀπὸ τρίτους.

(3) γιὰ τὸ χερουβικὸν σημειώνει ὁ κάτοχος τῆς πρωτοτύπου ἠχογραφήσεως ὅτι ὁ Χατζημάρκου στὸ «τριάδι» φτάνει στὸ ἄνω ἄνω Ζω (Ζω΄΄)!

(4) ὁ εἱρμὸς αὐτὸς ψάλλεται ἀντὶ τοῦ «Ἄξιον ἐστίν», ὡς ἐν τῷ τυπικῷ ὁρίζεται, λόγῳ τοῦ δεσποτικοῦ χαρακτῆρος τῆς ἀποδιδομένης ἑορτῆς. εἰς τὴν ἀναφερθεῖσα προγενεστέρα παρουσίασι ὁ ἐν λόγῳ εἱρμὸς ἔχει ἐπίσης ἀποκοπῆ ἀπὸ τὴν θέσι του (μετὰ τὸ «Σὲ ὑμνοῦμεν») καὶ ἔχει τεθῆ σὲ παράξενη θέσι (κάπου μεταξὺ ὄρθρου καὶ πρὸ τῶν ἀντιφώνων τῆς λειτουργίας!), ἴσως διότι ὁ ἐκεῖ ἐπεξεργαστὴς τῆς ἠχογραφήσεως δὲν κατάλαβε ὅτι εἶναι ὕμνος τῆς λειτουργίας καὶ ὄχι τοῦ ὄρθρου.

(5) ὁ β΄ ψαλμὸς τῶν τυπικῶν «Αἴνει, ἡ ψυχή μου» καὶ ὁ πολυέλεος «᾿Εξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ» χρησιμοποιοῦνται ἐδῶ ὡς δεύτερον καὶ τρίτον κοινωνικόν. στὴν μνημονευθεῖσα πρώτη παρουσίασι στὸ διαδίκτυο αὐτοὶ οἱ δύο ψαλμοὶ τοποθετήθηκαν μετὰ τὴν ἀπόλυσι τῆς λειτουργίας, ὁπότε δίδεται ἡ ἐντύπωσις ὅτι ἐψάλησαν κατὰ τὴν διανομὴν τοῦ ἀντιδώρου ἢ σὲ ἐντελῶς ἄλλη ἀκολουθία. κατ᾿ ἐμὲ αὐτὸ στερεῖ τὸν ἐρευνητὴ ἀπὸ κάποια ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα, ὅπως ἐπὶ παραδείγματι·
1ον, ὅτι καὶ σήμερα ἀκόμη ὑπάρχει συχνὰ σὲ κάποιες περιπτώσεις ἡ ἀνάγκη γιὰ δεύτερον ἢ καὶ τρίτον κοινωνικόν, κάτι ποὺ προβλεπόταν ἀπὸ τὴν ἀρχαία τάξι τῆς ἐκκλησίας·
2ον, ὅτι ἐπὶ δεκαετίες συνηθίζεται νὰ χρησιμοποιοῦνται γιὰ δεύτερα κοινωνικὰ ὅ,τι ὑπάρχει διαθέσιμο καὶ ὅ,τι νομίζει ὁ καθένας, διότι στὰ σημερινὰ τυπικὰ δὲν προβλέπεται συνήθως αὐτὴ ἡ περίπτωσις·
3ον, ὅτι ἡ μακροχρόνια αὐτὴ παρατυπία ἔχει γίνει μία κακὴ συνήθεια, καὶ ὡς ἐκ τούτου πολλοὶ ἀγνοοῦντες τὴν ὀρθὴ τάξι ἀντέδρασαν δυσμενῶς, ὅταν τὸ 2007 καὶ τὸ 2008 ἐσημείωσα εἰς τὸ τυπικὸν ὡρισμένα δεύτερα κοινωνικὰ προαιρετικῶς. δὲν εἶχαν ὅμως δίκιο, ἀλλὰ ποῦ νὰ βρῇ κανεὶς τὸ δίκιο του σ᾿ αὐτὴν τὴν χώρα; (εἰδικῶς δὲ εἰς τὸν λεγόμενον ἐκκλησιαστικὸν χῶρον!)

(6) πιθανὸν αὐτὸς ὁ πολυέλεος ἐψάλη κατὰ τὴν διανομὴν τοῦ ἀντιδώρου.

Σημείωσις
Τὴν ἴδια ἀκολουθία χωρισμένη σὲ μικρὰ ἀρχεῖα βλέπε ἐδῶ.

Γενικὸν σχόλιον

Στὴν πρώτη διαδικτυακὴ παρουσίασι τῆς παραπάνω λειτουργίας ὁ ἐπιμελητὴς εἶχε χωρίσει ὅλους τοὺς ὕμνους σὲ μεμονωμένα ἀρχεῖα, τὰ ὁποῖα εἶχε ἀριθμήσει κατὰ σειράν. ὅμως διεπίστωσα ὅτι ἄλλους μὲν ὕμνους τοὺς παρέλειψε τελείως, ἄλλους δὲ τοὺς μετέθεσε σὲ ἄλλα σημεῖα, χωρὶς αὐτὸ νὰ δηλώνεται κάπου. μὴ ὑπάρχοντος μέτρου συγκρίσεως ἕνας ὁποιοσδήποτε ἀκροατὴς ἀδυνατεῖ νὰ συλλάβῃ ὅτι αὐτὸ ποὺ τοῦ προσφέρεται δὲν εἶναι ἡ ἀκριβὴς ἠχογράφησις τῆς ἀκολουθίας. δὲν φαίνεται πάντως νὰ ἔγιναν αὐτὲς οἱ ἀλλαγὲς ἐσκεμμένως, ἀλλὰ μᾶλλον ὁ ἄνθρωπος ποὺ τὰ παρουσίασε εἶχε καὶ ὁ ἴδιος μπερδευτῆ. δὲν γνωρίζω βέβαια καὶ σὲ τί μορφὴ παρέλαβε τὴν ἠχογράφησι, ἐννοῶ δηλαδὴ ὅτι μπορεῖ νὰ τοῦ ἐδόθησαν ὄχι ἀντίγραφα σὲ φωνοταινίες (ὅπως μοῦ δόθηκαν ἐμένα πρὸ εἰκοσαετίας) ἀλλὰ ἀντίγραφα σὲ ψηφιακοὺς δίσκους ἢ ψηφιακὰ ἀρχεῖα· τὸ ψηφιακὸ ἀρχεῖο ὅμως πολὺ εὔκολα ἀλλοιώνεται, χωρὶς νὰ φαίνεται ἡ ἀλλοίωσις αὐτοῦ. πάντως οἱ μεταθέσεις καὶ παραλείψεις ὕμνων ποὺ ἐπεσημάνθησαν εἶναι τὰ ἀποτελέσματα τῆς κοπτορραπτικῆς τῶν παλαιῶν τεκμηρίων. τὸ συμπέρασμα εἶναι ὅτι θὰ πρέπει νὰ εἴμαστε πολὺ ἐπιφυλακτικοὶ γιὰ τὰ ὅσα μᾶς προσφέρουν στὸ διαδίκτυο.

Παρακαλῶ ὅσους δημοσιεύουν παλαιὲς καὶ ἱστορικὲς ἠχογραφήσεις νὰ μὴν τὶς ἀλλοιώνουν. εἶναι προτιμότερο νὰ τὶς δίνουν χωρὶς ἀποθορυβοποίησι, ἡ ὁποία πάντοτε ἀλλοιώνει καὶ τὶς φωνές, χωρὶς νὰ προσθαφαιροῦν ὕμνους, καὶ χωρὶς νὰ τεμαχίζουν τὴν ἑνιαία ἠχογράφησι σὲ μικρὰ ἀρχεῖα. ἢ ἂς δίνουν πρῶτα τὴν ἀρχικὴ ἐγγραφὴ καὶ μετὰ καὶ τὴν δική τους ἐπεξεργασία, ὥστε νὰ εἶναι εὔκολα συγκρίσιμα τὰ πράγματα. προσωπικῶς εἶχα πρόβλημα συνεννοήσεως μὲ τοὺς τεχνικοὺς μὲ τοὺς ὁποίους συνεργαζόμουν μέχρι τώρα (καὶ ἐν μέρει ἀκόμη συνεργάζομαι) γιὰ τὴν ψηφιοποίησι τοῦ ἀρχείου μου. ἔκαναν ὅ,τι ἤθελαν καὶ ὅ,τι εἶχαν συνηθίσει. ἀφοῦ γιὰ κάποιες ἀπὸ τὶς ἐγγραφὲς ποὺ ἤδη ἔχω παρουσιάσει ψηφιοποιημενες σκέφτομαι σοβαρὰ νὰ τὶς ψηφιοποιήσω ἐκ νέου. τοὺς ἔλεγα· «μὴν ἀφαιρῇς τὸν θόρυβο ἀπὸ ἕναν κεραυνό, μὴν ἀφαιρῇς τὸ “μπὶπ μπὶπ μπίπ, ὥρα ῾Ελλάδος ἑπτά”, μὴν ἀφαιρῇς τὸ σῆμα τῆς ἐκπομπῆς ἢ τὸ σῆμα τοῦ ῥαδιοφωνικοῦ σταθμοῦ καὶ ἄλλα τέτοια· μὴν ἀφαιρῇς τὸ βήξιμο ἢ τὸν ψίθυρο τοῦ διπλανοῦ μου ἢ τὸ τρίξιμο τοῦ στασιδίου ἢ τὴν κόρνα τοῦ αὐτοκινήτου ἢ τὴν σειρῆνα τοῦ ἀσθενοφόρου· εἶναι τεκμήρια καὶ ἀποδεικτικὰ στοιχεῖα αὐτὰ γιὰ τὸ πότε καὶ ὑπὸ ποῖες συνθῆκες ἔκαμα τὴν ἠχογράφησι, ὅτι τὰ ἔχω πάρει ἀπὸ τὸ ῥαδιόφωνο καὶ ὄχι ἀπὸ ἐμπορικὸ δίσκο· ὅτι ἠχογράφησα στὸ μοναστῆρι ἢ σὲ ναὸ πόλεως σὲ κεντρικὸ καὶ πολυσύχναστο δρόμο, ὅτι πρόκειται γιὰ τὴν συναυλία ποὺ ἔγινε στὴν Πάτρα καὶ ὄχι γιὰ τὴν ἴδια συναυλία ποὺ παρουσιάστηκε καὶ στὴν Θεσσαλονίκη» καὶ χίλια μύρια ὅσα. δηλαδὴ τοὺς ἔλεγα νὰ κάμουν λιγώτερη δουλειά, ἀπὸ ὅ,τι ἀδίκως ἔκαναν, ἀλλὰ «κουφοῦ τὴν πόρτα κι ἂν χτυπᾷς...» Τέλος πάντων τώρα πλέον ἀπέκτησα κάποια δυνατότητα ψηφιοποιήσεως καὶ ἐπεξεργασίας ἤχου μὲ τὸν ὑπολογιστή μου, ὁπότε κάποια πράγματα θὰ τὰ κάμω μόνος μου. (τελικὰ ἡ σωστὴ συνεννόησι καὶ συνεχὴς συνεργασία δύο ῾Ελλήνων πάνω σὲ ὁποιοδήποτε θέμα μοιάζει μὲ σενάριο κινηματογραφικῆς φαντασίας!)

Πάλι θὰ γκρινιάζουν κάποιοι ὅτι εἶμαι σχολαστικὸς καὶ ὑπερβολικὸς καὶ ὅτι ὅλο κριτικάρω καὶ τοὺς ἔχω ἀλλάξει τὰ φῶτα μὲ τὶς παρατηρήσεις μου καὶ ὅτι δὲν βρίσκω τίποτε σωστὸ καὶ δὲν λέω μιὰ καλὴ κουβέντα γιὰ τόσους ἀνθρώπους ποὺ προσφέρουν κ.λπ. κ.λπ.. δὲν ἔχω πρόθεσι νὰ κρίνω κανέναν καὶ νὰ ψέξω κανέναν. ἁπλῶς παρατηρῶ καὶ λέω ἐλεύθερα καὶ μὲ παρρησία τὶς παρατηρήσεις μου. καὶ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον οἱ παρατηρήσεις μου εἶναι γενικές, ἀφοροῦν γεγονότα, πράξεις ἢ ἀκόμη καὶ συμπεριφορές, ὄχι ὅμως αὐτὰ καθ᾿ αὑτὰ τὰ πρόσωπα· αὐτὸ ὅμως δὲν φαίνεται νὰ γίνεται κατανοητόν. τέλος πάντων, ἐπαναλαμβάνω ὅτι ὁ ἐρασιτεχνισμὸς καὶ ὁ ἐθελοντισμὸς εἶναι δίκοπο μαχαῖρι. μπορεῖ νὰ προσφέρουν πολλὰ καὶ στὴν ἐκκλησία καὶ στὴν ἐπιστήμη καὶ στὴν μουσικὴ καὶ στὴν κοινωνία καὶ εἶναι ἀπαραίτητο νὰ ὑπάρχουν, ἂν ὅμως ἐπικρατῇ ἀναρχία καὶ δὲν σεβόμαστε τὰ παλαιὰ τεκμήρια, ἀσχέτως μὲ τὶς προσωπικές μας ἀντιλήψεις προτιμήσεις ἐκτιμήσεις καὶ πεποιθήσεις, καὶ ἂν ὁ κάθε ἕνας κάνῃ ὅ,τι τοῦ κατέβη καὶ ἀλλοιώνῃ κείμενα ἢ ἠχητικὰ ἢ ἄλλου εἴδους ντοκουμέντα διὰ τῆς κοπτορραπτικῆς μεθόδου ἢ διὰ τῆς παρερμηνείας ἢ διὰ τῆς ἀλληγορικῆς μεθόδου, καὶ ἂν ὁ κάθε ἐρασιτέχνης θεωρῇ καὶ βαπτίζῃ τὴν ἐργασία του ἐπαγγελματικὴ καὶ ἐπιστημονική, ζήτω ποὺ καήκαμε! τὸ ἀποτέλεσμα θὰ εἶναι ἀντίθετο τοῦ ἐπιδιωκομένου, καὶ ἀντὶ νὰ ὠφελήσουμε, θὰ προκαλέσουμε ζημία· ὁ σκέτος ἐρασιτεχνισμὸς ἐν τέλει βλάπτει. ὁμιλῶ καὶ ἐγὼ ὡς ἁπλὸς ἐρασιτέχνης.

᾿Αρχεῖον ἠχογραφήσεων καὶ ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων Δ.Α.

Πρόκειται γιὰ παλαιὰ ἠχογράφησι τοῦ ἔτους 1972. οἱ ὕμνοι εἶναι διασκευὲς τοῦ Μανόλη Χατζημάρκου, τότε πρωτοψάλτου τοῦ μητροπολιτικοῦ ναοῦ Βόλου. ψάλλει ὁ ἴδιος μαζὶ μὲ χορῳδία ὑπὸ τὴν διεύθυνσί του. στὶς ἱερατικὲς ἐκφωνήσεις ἀκούεται ὁ μακαριστὸς ἀρχιμανδρίτης (τότε) Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης, ὁ ὁποῖος μόλις δύο χρόνια μετὰ (τὸ 1974) χειροτονήθηκε μητροπολίτης Δημητριάδος καὶ ἀργότερα ἐξελέγη ἀρχιεπίσκοπος ᾿Αθηνῶν.

Ἐδῶ παρουσιάζεται ὁλόκληρη ἡ λειτουργία σὲ ἕνα ἀρχεῖο, ὅπως μεταδόθηκε ῥαδιοφωνικῶς λίγον καιρὸ μετὰ τὴν ἐκλογὴ τοῦ Χριστοδούλου ὡς ἀρχιεπισκόπου ᾿Αθηνῶν (1998), κατὰ τὶς πληροφορίες ποὺ μοῦ ἐδόθησαν. πάντως ἡ φωνοταινία ἦταν λίγο ταλαιπωρημένη. ὀφείλω τὴν ἠχογράφησι στὸν φίλο ᾿Ανδρέα Κόρδα. ἡ ψηφιοποίησις εἶναι δική μου. ὑπάρχει κάποιος θόρυβος, ὄχι πολὺ ἔντονος, ποὺ εἶναι χαρακτηριστικός, ὅταν μαγνητοφωνοῦνται ῥαδιοφωνικὲς μεταδόσεις.

c219, Μανόλης Χατζημᾶρκος, ὕμνοι λειτουργίας, ἦχος γ΄.
# c219.mp3
(40.26 MiB) Έχει μεταφορτωθεί 36 φορές

Περιεχόμενα·
«Εὐλογημένη», ἐφύμνια ἀντιφώνων, ἀπολυτίκιον τοῦ Χριστοῦ σωτῆρος «Σκέπε, σῶτερ», τρισάγιος ὕμνος, χερουβικὸν γ΄ ἤχου, λειτουργικὰ γ΄ ἤχου, «Ἄξιον ἐστίν», ἀντὶ κοινωνικοῦ ὁ πολυέλεος «᾿Εξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ» σὲ ἦχο πλ. α΄, «Εἴδομεν τὸ φῶς», «Εἴη τὸ ὄνομα».

(Σημείωσις· ἡ ἐν λόγῳ λειτουργία χωρισμένη σὲ μικρότερα τμήματα.)

Dionysios έγραψε:... ἀντὶ κοινωνικοῦ ὁ πολυέλεος «᾿Εξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ» σὲ ἦχο πλ. α΄...

Ξέχασα νὰ σημειώσω ὅτι βεβαίως αὐτὸ δὲν εἶναι σωστό, δὲν πρέπει νὰ ἀντικαθίσταται τὸ κοινωνικόν ἀπὸ ἄλλους ὕμνους. δυστυχῶς τέτοιες παρατυπίες ἔκαναν ἀπὸ ἄγνοια ὅλοι σχεδὸν οἱ μεγάλοι ψάλτες καὶ δάσκαλοι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης (δὲν τοὺς κατηγορῶ· εἶπα ὅτι γινόταν ἀπὸ ἄγνοια), καὶ μεταδόθηκαν μετὰ αὐτὰ σὲ κάθε ἐπαρχία τῆς ῾Ελλάδος, κι ἄντε τώρα νὰ δώσῃς στοὺς σημερινοὺς νὰ καταλάβουν ὅτι ἐπὶ 40 χρόνια ἄκουγαν ἢ ἔμαθαν καὶ ἔλεγαν κάτι λάθος καὶ ἀνάρμοστο! ἐκεῖνο ποὺ τοὺς ἐνώχλησε ἦταν τὰ διπλᾶ κοινωνικὰ ποὺ σημείωνα στὸ τυπικὸ τοῦ 2007 καὶ τοῦ 2008, σύμφωνα πάντοτε μὲ τὴν λειτουργικὴ παράδοσι. τὰ παράτυπα καὶ τὰ ἐκτὸς παραδόσεως δὲν τοὺς ἐνοχλοῦν! δὲν πειράζει· σύντομα θὰ δοῦν τί πραγματικὰ προβλέπει ἡ ἐκκλησιαστικὴ τάξις γιὰ τὸ κοινωνικό. πάντως ὄχι κήρυγμα!

᾿Αρχεῖον ἠχογραφήσεων καὶ ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων Δ.Α.

ἑσπερινὸς τῆς ὑπαπαντῆς ἐν κυριακῇ τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου, α΄ ἦχος, 2 φεβρουαρίου 1969 (συνέπεσε ἐπίσης ἡ ἴδια περίπτωσις καὶ τὸ 1958 ἀλλὰ εἶναι μᾶλλον ἀπίθανο νὰ πρόκειται γιὰ τόσο παλιά).

῾Η ἀκολουθία σὲ δύο συγκεντρωτικὰ ἀρχεῖα.

c268b, ἑσπερινὸς ὑπαπαντῆς 1969, μέρος πρῶτον.
c268b.mp3
(12.59 MiB) Έχει μεταφορτωθεί 26 φορές

c268c, ἑσπερινὸς ὑπαπαντῆς 1969, μέρος δεύτερον («Θεοτόκε παρθένε»).
c268c.mp3
(28.73 MiB) Έχει μεταφορτωθεί 26 φορές

Στὰ δύο ἑπόμενα μηνύματα ἡ ἴδια ἀκολουθία σὲ πολλὰ καὶ μικρότερα ἀρχεῖα ἤχου.

᾿Αρχεῖον ἠχογραφήσεων καὶ ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων Δ.Α.

῾Η ἴδια ἀκολουθία σὲ πολλὰ καὶ μικρότερα ἀρχεῖα.

Μέρος α΄

c268-06, «Τὰς ἑσπερινὰς ἡμῶν εὐχάς», «Δεῦτε, λαοί, ὑμνήσωμεν», ἀναστάσιμα α΄ ἤχου.
c268-07, «Μὴ προσευξώμεθα φαρισαϊκῶς», α΄. [ἀκοῦστε τὸ ἴδιο σὲ ἄλλη ἐκτέλεσι γιὰ σύγκρισι]
c268-08, «Λέγε, Συμεών», α΄.
c268-09, Δόξα τοῦ τριῳδίου «Παντοκράτορ, Κύριε», πλ. δ΄. [τὸ ἴδιο δοξαστικὸν σὲ μεταγενέστερη ἐκτέλεσι γιὰ σύγκρισι]
c268-10, «Βασιλεὺς ὑπάρχων», ἀναστάσιμον ἀπόστιχον, α΄.
c268-11, Δόξα τοῦ τριῳδίου «Βεβαρημένων», πλ. α΄. στὸ τέλος τοῦ δοξαστικοῦ ἀκούγεται νὰ συνεχίζῃ ὁ ἴδιος καὶ στὸ Καὶ νῦν νὰ ψάλλῃ μόνος του ὁλόκληρον τὸ ἀργὸν «Θεοτόκε παρθένε» τοῦ Πέτρου Μπερεκέτου! ἐπίτηδες ἔχω ἀφήσει αὐτὸ τὸ σημεῖο μαζὶ μὲ τὴν ἔναρξι τοῦ 1ου στίχου τοῦ μαθήματος, ὅπως ὑπάρχουν στὴν φωνοταινία τοῦ ἀρχείου μου. [τὸ ἴδιο δοξαστικὸν σὲ ἐκτέλεσι τοῦ ἔτους 1973 γιὰ σύγκρισι]

᾿Αρχεῖον ἠχογραφήσεων καὶ ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων Δ.Α.

Μέρος β΄

Στὴν συνέχεια παραθέτω τὸ «Θεοτόκε παρθένε» ποὺ τὸ ἔψαλε μόνος του στὸν πανηγυρικὸ ἑσπερινὸ τῆς ὑπαπαντῆς τοῦ 1969 (τοὐλάχιστον ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὴν ἐγγραφὴ ποὺ ἔχω στὸ ἀρχεῖό μου)· ἔψαλε δὲ ὁλόκληρο τὸ μάθημα μαζὶ μὲ τὰ κρατήματα. δὲν ἔχω ὅμως τοὺς δύο τελευταίους στίχους.

c268-12, «Θεοτόκε παρθένε» μετὰ κρατήματος, α΄.
c268-13, «Χαῖρε κεχαριτωμένη» μετὰ κρατήματος, β΄ διατονικός λέγετος.
c268-14, «Μαρία» μετὰ κρατήματος, γ΄.
c268-15, «Εὐλογημένη» μετὰ κρατήματος, δ΄.
c268-16, «Καὶ εὐλογημένος» μετὰ κρατήματος, πλ. α΄. (πρὶν ἀρχίσῃ τὸ κράτημα ἀκούγεται κάποιο τρίξιμο τοῦ ἀναλογίου.)
c268-17, «῾Ο καρπὸς» μετὰ κρατήματος, πλ. β΄. (λείπει λίγο ἀπὸ τὸ τέλος.)

(ψηφιοποίησις Δ.Α.)


Ἄλλη ἐκτέλεσις τοῦ ἴδιου μαθήματος ὑπάρχει ἐδῶ.

Dionysios έγραψε:᾿Αρχεῖον ἠχογραφήσεων καὶ ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων Δ.Α. (φ. 219)

Πρόκειται γιὰ παλαιὰ ἠχογράφησι τοῦ ἔτους 1972. οἱ ὕμνοι εἶναι διασκευὲς τοῦ Μανόλη Χατζημάρκου, τότε πρωτοψάλτου τοῦ μητροπολιτικοῦ ναοῦ Βόλου. ψάλλει ὁ ἴδιος μαζὶ μὲ χορῳδία ὑπὸ τὴν διεύθυνσί του. στὶς ἱερατικὲς ἐκφωνήσεις ἀκούεται ὁ μακαριστὸς ἀρχιμανδρίτης (τότε) Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης, ὁ ὁποῖος μόλις δύο χρόνια μετὰ (τὸ 1974) χειροτονήθηκε μητροπολίτης Δημητριάδος καὶ ἀργότερα ἐξελέγη ἀρχιεπίσκοπος ᾿Αθηνῶν.
.................................................................
c219, Μανόλης Χατζημᾶρκος, ὕμνοι λειτουργίας, ἦχος γ΄.
# c219.mp3
...............................................................

῾Η ἐν λόγῳ λειτουργία χωρισμένη σὲ μικρότερα τμήματα. πληροφορίες καὶ σχόλια ἐδῶ καὶ ἐδῶ.

c219-01, «Εὐλογημένη», ἐφύμνια ἀντιφώνων, «῾Ο μονογενής».
c219-02, «῞Οτι ἀγαθός» (ἐκφώνησις), ἀπολυτίκιον τοῦ Χριστοῦ σωτῆρος «Σκέπε, σῶτερ», εἰσοδικὸν «Δεῦτε προσκυνήσωμεν».
c219-03, τρισάγιος ὕμνος, δύναμις τοῦ βήματος (μονῳδία ὑπὸ τοῦ χοράρχου).
c219-04, χερουβικὸν γ΄ ἤχου.
c219-05, πληρωτικά, κυριελεησάρια, «Παράσχου, Κύριε».
c219-06, “λειτουργικὰ” γ΄ ἤχου.
c219-07, ἐπινίκιος ὕμνος καὶ «Σὲ ὑμνοῦμεν», γ΄ ἤχου.
c219-08, «Ἄξιον ἐστὶν» ἤχου γ΄.
c219-09, «Εἷς ἅγιος» καὶ ἀντὶ κοινωνικοῦ ὁ πολυέλεος «᾿Εξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ» σὲ ἦχο πλ. α΄.
c219-10, «Εἴδομεν τὸ φῶς», «Εἴη τὸ ὄνομα», «Δι᾿ εὐχῶν».