Νεκρώσιμος ἀκολουθία

[Dionysios]

1. ῾Η νεκρώσιμος ἀκολουθία (κατ᾿ ἀκρίβειαν οἱ νεκρώσιμες ἀκολουθίες) εἶναι σύνθεσις (καὶ ὡς ποίημα καὶ ὡς μέλος) ἀρχαίων ὑμνογράφων τῆς ἐκκλησίας, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ τοῦ ἁγίου ῾Ρωμανοῦ τοῦ μελῳδοῦ (6ος αἰών), καὶ ὄχι... τοῦ Θρασυβούλου Στανίτσα (20ὸς αἰών)!

2. ῾Η γνωστὴ καὶ συνήθης σήμερον νεκρώσιμος ἀκολουθία «εἰς κοσμικοὺς» ἢ «εἰς λαϊκοὺς» (μαζὶ μὲ ἄλλες νεκρώσιμες ἀκολουθίες ὄχι τόσο γνωστὲς σήμερα) περιέχεται στὸ εὐχολόγιον τὸ μέγα καὶ περιλαμβάνει τοὺς μακαρισμούς.

3. Μακαρισμοὺς περιέχουν καὶ οἱ ἄλλες νεκρώσιμες ἀκολουθίες «εἰς μοναχούς» (ποίημα τοῦ ἁγίου ῾Ρωμανοῦ τοῦ μελῳδοῦ), «εἰς ἱερεῖς», «εἰς ἡγουμένους», «εἰς ὑποτακτικούς».

4. Συμπέρασμα. δὲν πρόκειται γιὰ νεωτέρα προσθήκη τῶν μακαρισμῶν, ἀλλὰ γιὰ νεωτέρα «κατ᾿ οἰκονομίαν» (καὶ ὄχι ὑποχρεωτικὴ) παράλειψί τους.

(10/7/2008)



copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Σὲ κάποια (πολὺ λίγα) χειρόγραφα οἱ μακαρισμοὶ τίθενται πράγματι στὸ τέλος τῆς λειτουργίας. ἡ συντριπτικὴ ὅμως πλειονοψηφία τῶν χειρογράφων ποὺ ἔχουμε ὑπόψιν μας (ἀλλὰ καὶ τῶν ἐντύπων εὐχολογίων, μὴν τὸ ξεχνᾶμε) ἔχει τοὺς μακαρισμοὺς ὅπως καὶ στὸ ἔντυπο εὐχολόγιο καὶ πάντως πρὸ τῶν βιβλικῶν ἀναγνωσμάτων τῆς ἀκολουθίας.

(11/7/2008)

[Dionysios]

Συζητῶντας γιὰ τοὺς μακαρισμοὺς στὴν νεκρώσιμο ἀκολουθία, δὲν μιλοῦμε γιὰ θανατικό, ἀλλὰ γιὰ τοὺς μακαρισμούς, δηλαδὴ γιὰ αὐτὰ τὰ μικρὰ μυστικὰ ποὺ μᾶς ἀποκάλυψε ὁ Κύριος καὶ εἶναι τὰ κλειδιὰ ποὺ ἀνοίγουν διάπλατα ὅλες τὶς πόρτες καὶ τὰ παράθυρα τοῦ παραδείσου, καὶ κερδίζομε τὴν αἰώνιο ζωή, δηλαδὴ μιλᾶμε γιὰ τελεία κατάργησι τοῦ θανάτου! ἔτσι γιὰ νὰ θεολογήσωμε καὶ λίγο καὶ νὰ δοῦμε τί κρύβεται πίσω ἀπὸ τὸ Τυπικόν, καὶ γιὰ ποιό λόγο ὥρισε ἡ ἐκκλησία νὰ λέγωνται οἱ μακαρισμοὶ στὴν κηδεία. γι᾿ αὐτὸ θὰ ἔλεγα ὅτι θὰ ἦταν καλὸ στὶς κηδεῖες καὶ ἐκεῖ ποὺ δὲν συνηθίζουν νὰ λένε μακαρισμούς, νὰ ψέλνωνται ὁπωσδήποτε οἱ μακαρισμοὶ τοῦ Κυρίου, οἱ στίχοι δηλαδὴ χωρὶς τὰ τροπάρια.

Πάντως μοῦ φαίνεται ὡραία ἰδέα αὐτό. πολὺ θὰ μοῦ ἄρεσε στὴν κηδεία μου νὰ ψαλοῦν μόνον οἱ μακαρισμοὶ τοῦ Κυρίου, ποὺ εἶναι προφανῶς ἀρχαϊκώτερο στοιχεῖο ἀπὸ τὰ συνημμένα τροπάρια. Καὶ μὲ ἐφύμνιο τὸ ἁπλὸ «Μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου».

(12/7/2008)



copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

᾿Απορῶ καὶ θαυμάζω ταυτοχρόνως τὴν ἱκανότητα πολλῶν νὰ χρησιμοποιοῦν σωστὰ ἐπιχειρήματα, γιὰ νὰ στηρίξουν λάθος συμπεράσματα! καὶ φυσικὰ ἀναφέρομαι ... στοὺς εἰπόντας ὅτι τὸ «Μακαρία ἡ ὁδός» δὲν πρέπει νὰ ψάλλεται, ἀφοῦ εἶναι προκείμενον. μὰ ἀκριβῶς ἐπειδὴ εἶναι προκείμενον, γι᾿ αὐτὸ ψάλλεται καὶ καλῶς ψάλλεται, καὶ εὐτυχῶς ποὺ διετηρήθη –ἐκεῖ ποὺ κανεὶς δὲν θὰ τὸ περίμενε– αὐτὴ ἡ ἀρχαία πρᾶξις, καὶ ποὺ πρέπει νὰ διατηρηθῇ ὡς κόρη ὀφθαλμοῦ. διότι ὅλα τὰ προκείμενα σὲ ὅλα τὰ λειτουργικὰ βιβλία τῆς ἐκκλησίας σημειώνονται μὲ ἤχους. τί σημαίνει αὐτό; ὅτι πρέπει νὰ διαβάζωνται σὲ ἦχον πλάγιον τοῦ β΄; ἀπὸ αὐτὸ καὶ μόνον θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι κατανοητὸν ὅτι τὸ προκείμενον τοῦ ἀποστόλου κατὰ τὴν ἀκρίβειαν τῆς ἀρχαίας τάξεως ψάλλεται, ἀλλὰ τοῦτο κατὰ τοὺς τελευταίους αἰῶνας ἐξέπεσε γιὰ τοὺς γνωστοὺς ἄγνωστους λόγους.

(12/8/2008)

[Dionysios]

Ἄλλο πρᾶγμα ἡ ἔρευνα τῶν παλαιῶν χειρογράφων καὶ ἡ παρακολούθησις καὶ ἡ ἐξήγησις τῆς ἐξελίξεως τῆς λατρείας, καὶ ἄλλο ἡ σημερινὴ παγιωθεῖσα τάξις. τὰ νεώτερα χειρόγραφα, τὰ ἔντυπα καὶ κάποια νεώτερα τυπικά εἶναι σαφῆ. τὸ «Μακαρία ἡ ὁδὸς» εἶναι προκείμενον τοῦ ἀποστόλου καὶ ψάλλεται ὡς τέτοιο σὲ γ΄ἦχο καὶ στὶς 4 νεκρώσιμες ἀκολουθίες. ὅπου ἔχει διατηρηθῆ νὰ ψάλεται ὡς προκείμενον (π.χ. ῞Αγιον Ὄρος, σὲ ἐνορίες τῆς ἐπαρχίας, σὲ νησιά, σὲ συνοικισμοὺς Μικρασιατῶν, Ποντίων κ.λπ.) καλῶς ψάλλεται, καὶ ὅπου διατηρεῖται ἁπλῶς ἀπαγγελλόμενον καλῶς ἀπαγγέλλεται.

(12/8/2008)

[Dionysios]

(12-08-08)

Τὸ νεκρώσιμον προκείμενον ποὺ ὑπάρχει στὸ λειτουργικὸν βιβλίον τοῦ πραξαποστόλου λέγεται στὰ δύο ψυχοσάββατα τοῦ ἔτους, καὶ ὅπου ἔχουν ὡς τάξιν νὰ ἀναγινώσκουν τὸν ἀπόστολον καὶ τὸ προκείμενον αὐτοῦ ἐκ τοῦ βιβλίου τοῦ πραξαποστόλου. ἀλλὰ στὸ εὐχολόγιον τὸ μέγα ἡ τάξις εἶναι σαφής. ὑπάρχουν καὶ ἄλλες μαρτυρίες, ἀλλὰ δὲν εἶναι τοῦ παρόντος. ἑπομένως ἢ τὸ «Μακαρία ἡ ὁδός» ἢ τὸ ἕτερον προκείμενον. ἀμφότερα δὲν τὰ ἔχω δεῖ πουθενά, εἴτε σὲ ἔντυπο εἴτε ἐν τῇ πράξει.



Στὶς περιπτώσεις ἀρχιερατικῆς χοροστασίας ἂν διαφοροποιοῦνται τὰ πράγματα καὶ λέγονται καὶ τὸ «Μακαρία ἡ ὁδὸς» (ψαλτὰ) καὶ τὸ ἕτερον προκείμενον ὡς προκείμενον δὲν τὸ ξέρω. ἀλλὰ ἂν τηρῆται κάτι τέτοιο, ἀπὸ τὶς μαρτυρίες τῶν χειρογράφων στὰ ὁποῖα μὲ παρέπεμψαν (δὲν πρόλαβα νὰ τὰ κοιτάξω ἀκόμη) δικαιώνεται, καὶ εὐχαριστῶ γιὰ ἄλλη μία φορά. διαφορετικὰ θὰ τὸ ἔβλεπα μὲ ἄλλο μάτι.




copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

12/8/2008

Ἄλλο πρᾶγμα οἱ στίχοι τοῦ ψαλμοῦ (ὁ ψαλμὸς εἶναι τὸ ἀρχαῖον προκείμενον) καὶ ἄλλο πρᾶγμα τὸ ἐφύμνιον τοῦ ψαλμοῦ (σήμερα λέμε τὸ ἐφύμνιον ὡς προκείμενον). τὸ ἐφύμνιον μπορεῖ νὰ εἶναι εἴτε ψαλμικῆς προελεύσεως εἴτε μή. τὸ «Μακαρία ἡ ὁδὸς» ἐλέχθη ἤδη ὅτι δὲν εἶναι ψαλμικόν.



Ὄντως στὰ προηγούμενα εἶχα ὑπόψει μου ὅτι τὸ «Μακαρία ἡ ὁδὸς» ψάλλεται «ὡς προκείμενον» ἀπὸ τὸν χορό, ἄνευ συμμετοχῆς τῶν ἱερέων, περίπου κάτι ἀνάλογο μὲ τὸ ἀντὶ ἀλληλοιαρίου μέγα προκείμενον τοῦ μεγάλου σαββάτου. αὐτὴν τὴν τάξιν προϋπέθεταν ὅσα ἔγραψα. τώρα ὅταν ψάλλεται χωριστὰ ἀπὸ τοὺς ἱερεῖς καὶ τὸν ἀρχιερέα, ἀσφαλῶς καὶ θὰ συμφωνήσω ὅτι μπορεῖ νὰ τηρηθῆ καὶ ἡ ἄλλη τάξις ποὺ ἀνεφέρθη (δηλαδὴ ἀμφότερα τὰ προκείμενα)...




copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

14-08-08

Σὲ κείμενο στὴν ἱστοσελίδα τῆς μητροπόλεως Πατρῶν (http://www.i-m-patron.gr/email/funeral.html) σημειοῦται· «"Μακαρία η οδός, ή πορεύει σήμερον, ότι ητοιμάσθη σοι τόπος αναπαύσεως". Τα λόγια αυτά απευθύνονται στο νεκρό και ψάλλονται στον χαρμόσυνο τρίτο ήχο». χαρακτηρίζεται δηλαδὴ ὁ γ΄ ἦχος ὡς χαρμόσυνος.

Προσωπικῶς γιὰ τὴν ἐπιλογὴ τοῦ ἤχου τοῦ προκειμένου θεωρῶ καλλιτέραν ἐξήγησιν τὰ ὅσα γράφουν οἱ ἰαμβικοὶ στίχοι τῆς ὀκτωήχου εἰς τὸ τέλος τῆς περιόδου τοῦ γ΄ ἤχου·

Εἰ καὶ τρίτος εἶ, πλὴν πρὸς ἀνδρικοὺς πόνους
σύνεγγυς εἶ πως τοῦ προάρχοντος, Τρίτε.
ἄκομψος, ἁπλοῦς, ἀνδρικὸς πάνυ, Τρίτε,
πέφηνας ὄντως, καὶ σὲ τιμῶμεν, Τρίτε...

Δηλαδή· «ἂν καὶ εἶσαι τρίτος στὴν σειρά, ὅμως εἶσαι καταλληλότερος γιὰ τοὺς ἀνδρικοὺς πόνους, καὶ γι᾿ αὐτὸ τὸ ἔργο εἶσαι σὲ προτίμησι, Τρίτε, κοντὰ στὸν πρῶτο ἦχο. Χωρὶς κομψευόμενα τερτίπια, ἀλλὰ ἁπλοῦς, εἶσαι πράγματι, Τρίτε, πολὺ ἀνδρικός, καὶ γι᾿ αὐτὸ σὲ τιμοῦμε, Τρίτε ἦχε». ὁ πόνος ἐδῶ νοεῖται μὲ διπλῆ ἔννοια, πρόκειται καὶ γιὰ τὸν ἀνδροπρεπῆ καὶ μετριασμένο ἀπὸ τὴν πίστι πόνο ποὺ αἰσθάνεται στὶς θλίψεις κάθε χριστιανός, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὰ ἀνδρεῖα κατορθώματα τῆς χριστιανικῆς ἀρετῆς. ὁ ἦχος λοιπὸν τοῦ ἐν λόγῳ προκειμένου εἶναι σοβαρός, ἀνδροπρεπής, συγκρατημένος, ἀλλὰ ταυτόχρονα ἔχει καὶ μία θριαμβευτικότητα. νομίζω ὅτι εἶναι ἡ καλλίτερη ἐπιλογὴ γιὰ τὴν ἔκφρασι τῆς χριστιανικῆς χαρμολύπης.



copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Σὲ κηδεῖες καὶ μνημόσυνα τὸν τελευταῖο στίχο τοῦ ἀμώμου «᾿Επλανήθην ὡς πρόβατον ἀπολωλός, ζήτησον τὸν δοῦλόν σου, ὅτι τὰς ἐντολάς σου οὐκ ἐπελαθόμην» ἔχει καθιερωθῆ σχεδὸν παντοῦ νὰ τὸ μεταβάλουν «ζήτησον τὴν δούλην σου» ἢ «ζήτησον τοὺς δούλους σου». τὸ σωστὸ εἶναι νὰ μείνῃ ἀμετάβλητο «ζήτησον τὸν δοῦλόν σου» σὲ κάθε περίπτωσι. «γιατί;» ἴσως νὰ ἐρωτήσῃς. διότι ἂν πῇς «ζήτησον τοὺς δούλους σου» μετὰ τί λές; «ὅτι τὰς ἐντολάς σου οὐκ ἐπελαθόμην», ὄχι «οὐκ ἐπελαθόμεθα». καὶ ἂν πῇς «ζήτησον τὴν δούλην σου», πρόσεξε τί εἶπες τρεῖς μόλις στίχους πιὸ πρίν «Νεώτερος ἐγώ είμι καὶ ἐξουδενωμένος», ὄχι «νεωτέρα καὶ ἐξουδενωμένη». καὶ ἕνα σωρὸ τέτοια παραδείγματα, ποὺ μπορεῖ νὰ τὰ βρῇ κανεὶς μόνος του. καταλαβαίνουμε βεβαίως ὅτι ὁ ψαλμὸς αὐτὸς δὲν μπῆκε ἐκεῖ γιὰ νὰ ἀναφέρεται μόνον στὸν νεκρὸ ἢ τοὺς νεκροὺς τῆς ἀκολουθίας, ἀλλὰ μεταφορικῶς εἶναι γιὰ τὴν ψυχὴ τοῦ καθενός μας.

(13/8/2008)



copyright 2008 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης