Α΄. Αναστάσιμο Θεοτοκίο των Ήχων

[Ιωαννίδης Δημήτριος]

Το Α΄. Θεοτοκίο του Ήχου ( το Θεοτοκίο των Απολυτικίων ) που δεν ψάλλεται στη θέση του, σαν επισφράγισμα των Απολυτικίων.
Γι' αυτό το θέμα, γράφει ο Αρχιμανδρίτης π. Δοσίθεος, Ηγούμενος της Ι. Μονής της Παναγίας της Τατάρνης, στο Εγχειρίδιο « Διάταξις της Αγρυπνίας » που έχει εκδόσει, στη σελίδα 63, υποσημείωση 99, επί λέξει τα εξής :
« Εάν αντί Θεοτοκίου του Ήχου ( το Α΄. ) εψάλη εις το "Θεός Κύριος" έτερον Θεοτοκίον, ομόηχον του Απολυτικίου του Αγίου, τότε εις τα Αναστάσιμα Καθίσματα της Α΄. στιχολογίας, Και νύν λέγομεν το παραλειφθέν Θεοτοκίον, καταλιμπάνοντες το υπάρχον ( όρα και Τυπικόν της Διονυσίου του 1841, Δ/σκη, ΙΙΙ, 566 ) ».
Γιά το ίδιο θέμα, ο Ιερομόναχος Μάρκος, Ηγούμενος της Μονής του Αγ. Σάββα ( 1050 – 1060 ), στο υπ’ αυτού συνταχθέν Σύνταγμα εις τα Απορούμενα του Τυπικού, σημειώνει στο Κεφ. Οδ΄. τα εξής :
« Χρή ειδέναι, ότι τη Παρασκευή εσπέρας και τω Σαββάτω εις το "Θεός Κύριος", λέγομεν μετά το τροπάριον του Αγίου, Δόξα, Και νυν Θεοτοκίον το πρώτον εις τον αυτόν ήχον του τροπαρίου του Αγίου, το του ήχου δέ πρώτον Θεοτοκίον, λέγομεν μετά το Α΄. Κάθισμα του Ψαλτηρίου και τα Μαρτυρικά εις το Δόξα, Και νυν, ει ουκ έτυχεν ο ήχος του τροπαρίου και της Οκταήχου ο αυτός. Ει γάρ ούτως έχη, λέγομεν το Α΄. Θεοτοκίον εις το "Θεός Κύριος", εις δέ τα Καθίσματα του Ψαλτηρίου Θεοτοκία της ημέρας. Ωσαύτως γίνεται και εν τη Κυ-ριακή εις το "Θεός Κύριος" και εις τα Καθίσματα ».
Στο χειρόγραφο Τυπικό του έτους 1594, του κοινοβίου Ξενοφώντος του Αγ. Όρους, αμέσως μετά το Κάθισμα του Ψαλτηρίου "Εξομολογήσομαί σοι, Κύριε", την επακολουθούσα μικρά Συναπτή και μετά, τα Καθίσματα της Οκταήχου, σημειούνται τα εξής :
« Δόξα, Και νυν ο κανονάρχης, και ημείς Θεοτοκίον. Πλήν ιστέον, ότι, ει μη είπωμεν το Α΄. Θεοτοκίον του ήχου εις το "Θεός Κύριος", ενταύθα, μετά την πρώτην στιχολογίαν τούτο λέγομεν, ει δέ είπομεν αυτό εκείσε, λέγομεν ενταύθα έτερον, το εν τοις Αναστασίμοις Καθίσμασι συντεταγμένον ( Δημητριέβσκη, Κίεβον 1895, Τυ-πικά ΙΙΙ, σ. 566 ) ».
Η πλήρης επαλήθευση όλων των ανωτέρω, συναντάται στην περίοδο του Πεντηκοσταρίου. Βλέπουμε δηλαδή, ότι εάν το Α΄. Θεοτοκίο του Ήχου, δεν ψάλλεται στη θέση του ( Θεός Κύριος ) για οποιαδήποτε αιτία, τότε ψάλλεται μετά τα Καθίσματα της Α΄. στιχολογίας.
Έτσι, το Σάββατο μετά την Κυριακή του Θωμά, επειδή το Δεσποτικό Απολυτίκιο "Εσφραγισμένου του μνήματος" δεν επισφραγίζεται με Θεοτοκίο, το Α΄. Θεοτοκίο του Ήχου "Του Γαβριήλ φθεγξαμένου", ψάλλεται σαν επισφράγιση, μετά τα Αναστάσιμα Καθίσματα της Α΄. στιχολογίας.
Το ίδιο γίνεται και στις εξής άλλες περιπτώσεις :
1) Την Κυριακή των Μυροφόρων και το Σάββατο μετά απ’ αυτήν, επειδή τα Απολυτίκια επισφραγίζονται με το τροπάριο "Ταις μυροφόροις γυναιξί".
2) Το Σάββατο μετά την Μεσοπεντηκοστή, επειδή το Απολυτίκιο της Εορτής, δεν επισφραγίζεται με Θεοτοκίο.
3) Την Κυριακή της Σαμαρείτιδος και την Κυριακή των Αγίων Πατέρων, επειδή τα Αναστάσιμα Απολυτίκια, επισφραγίζονται με τα Απολυτίκια των προλαβουσών Εορ-τών.
4) Το Σάββατο πρό της Πεντηκοστής, επειδή το Νεκρώσιμο Απολυτίκιο επισφραγίζεται με ομοιογενές Θεοτοκίο, και τέλος την Κυριακή των Αγ. Πάντων, το οποίον επι-σφραγίζεται με το ομόηχο Θεοτοκίο του Δ΄. Ήχου.
Με όλ’ αυτά τα παραδείγματα, νομίζω ότι οι Διατάξεις περί των Καθισμάτων του Όρθρου των Κυριακών, χρειάζονται αναθεώρηση στα εν χρήσει Τυπικά.