Τάξις Ακολουθιών Σαββάτου

[dkalpakidis]

Ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα που απασχόλησε ιδίως τον αείμνηστο Γεώργιο Μπεκατώρο (κι άλλους μελετητές)
είναι η ΤΑΞΙΣ ΤΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ ΤΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟΥ και η βασική "διαίρεση" αυτών σε τύπο του "Αλληλούια" και του "Θεός Κύριος".
Μάλιστα ο αείμνηστος είχε συντάξει και τις περιπτώσεις και τις εξέδωσε με αυτόν τον τίτλο.
[ΤΑΞΙΣ ΤΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΩΝ ΤΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟΥ]

Δυστυχώς σήμερα σε Ναούς ή παρεκλήσια τα οποία λειτουργούν κάθε Σάββατο ψάλτες ή κληρικοί αγνοούν τους τύπους των Ακολουθιών
και ψάλλουν άλλα αντί άλλων.
Και δυστυχώς αυτό που εφαρμόζουν δεν είναι ούτε η τάξις του "Θεός Κύριος", ούτε το "Αλληλούια" αλλά προσωπικό "τυπικό".

Ευτυχώς στα ΔΙΠΤΥΧΑ υπάρχουν οι αρχαίες αυτές διατάξεις.

Όσοι έχουν αγάπη για την ορθή διεξαγωγή των Ακολουθιών ας τα εφαρμόσουν κι ως καλό παράδειγμα σε όσους επιμένουν να αγνοούν...
Ενδιαφέρον θα ήταν ίσως να "σχολιάζαμε" το μέτρο του Δοξαστικού ως κριτήριο για την επιβολή του "Θεός Κύριος" κι αν αυτό έπρεπε να συμβαίνει και για τις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδος.

[MTheodorakis]

Τὸ στιχηράριο δὲν μπορεῖ νὰ ἀποτελεῖ προϋπόθεση γιὰ τὸ παλαιότερο τροπολόγιο (ἀπολυτίκια). Γι' αὐτὸ οἱ ἡμέρες μὲ Θεὸς Κύριος ὁρίζονται ἰδιαιτέρως στὰ μηνολόγια τῶν τυπικῶν (βλ. Συμβολὴ τ. 24 σσ. 29-33). «Χρὴ δὲ γινώσκειν ὅτι τῷ σαββάτῳ εἰς τὸν ὄρθρον, ὅτε οὐκ ἔστι μνήμη ἁγίου ἑορτασίμου, ἤ ὀκταημέρου (sic, δηλαδὴ μεθέορτα ἤ ἀπόδοση ἑορτῆς), οὐ ψάλλεται Θεὸς Κύριος» (χάριν τοῦ ἀπαραίτητου μνημοσύνου τῶν ἀδελφῶν, τυπικὸν μονῆς ἁγίου Νικολάου τῶν Κασούλων τοῦ ἔτους 1160 ἔκδ. Dmitrievskij τ. 1 σ. 809, ὁμοίως ΤΑΣ κεφ. f').

Ἀγωγή-Συνεργασία-Τόλμη-Δοκιμή-Ἀνακάλυψη. Ὁ ζῆλος φανερώνει ὅτι οἱ ἀρχέτυπες διατάξεις δὲν κοστίζουν ὅσο ἀποκαλύπτουν τὴν σοφία τῶν πατέρων ποὺ τὶς θέσπισαν. Τί κόστος ἔχει ἡ ψαλμωδία τοῦ Ἀλληλούια (βλ. ὡρολόγιον) ἀντὶ τοῦ προκειμένου στὸν καθημερινὸ ἑσπερινό καὶ ἀντὶ τοῦ ρητῶς ἑορταστικοῦ Θεὸς Κύριος στὸν ὄρθρο, ἡ ἀντικατάσταση τοῦ ἀπολυτοποιημένου - σπανίως μαρτυρούμενου - ἀπολυτικίου ἀπὸ γνωστὰ στὸ λαὸ τροπάρια Θεοτόκε παρθένε κ.λ.π. ἤ τριαδικοὺς εὐλαβικοὺς ὕμνους, ἡ ψαλμωδία τοῦ μαρτυρικοῦ καθίσματος τῆς ἡμέρας (μετὰ θεοτοκίου) πρὸ τοῦ μαρτυρικοῦ συναξαρίου, τοῦ σημαντικοῦ πρωινοῦ φωταγωγικοῦ ἀντὶ τοῦ ἐξαποστειλαρίου τῆς ἡμέρας τῆς ἑβδομάδας, τῶν εἰδικῶν τροπαρίων τῶν ὡρῶν ποὺ τονίζουν τὸ νόημα τῶν ὡρῶν μιᾶς ἡμέρας ἐκτὸς (πραγματικῆς) ἑορτῆς; Ἔχει ἀκόμα πολλὰ νὰ μᾶς φανερώσει ἡ πραγματικὴ ἐκκλησιαστικὴ παράδοση!

[Dionysios]

Ενδιαφέρον θα ήταν ίσως να "σχολιάζαμε" το μέτρο του Δοξαστικού ως κριτήριο για την επιβολή του "Θεός Κύριος" κι αν αυτό έπρεπε να συμβαίνει και για τις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδος.

Ἂν τὸ δοξαστικὸν ἦταν ἀρχικῶς τὸ κριτήριον ἐπιβολῆς τοῦ «Θεὸς Κύριος» καὶ ἐκτὸς ἑορτίων ἡμερῶν, δὲν τὸ γνωρίζω, ἀλλὰ σαφῶς δὲν ἀποκλείεται. γεγονὸς εἶναι ὅτι κάποια στιγμή (νομίζω ὁ Φουντούλης ἀναφέρει πότε, ἀλλὰ δὲν θυμᾶμαι) καθιερώθηκε τὸ «Θεὸς Κύριος» γιὰ ὅλες τὶς ἡμέρες. ἔχω καὶ ἐγὼ τὴν ἐντύπωσι ὅτι θὰ ἦταν καλλίτερα νὰ διετηρεῖτο τὸ «ἀλληλούια» καὶ ἐκτὸς τεσσαρακοστῆς γιὰ τὶς μὴ ἑορτάσιμες ἡμέρες. τὸ θέμα τὸ εἶχα συζητήσει παλαιότερα μὲ τὸν Μανόλη Θεοδωράκη. ἀλλὰ ἡ ἐπαναφορὰ κάποιων ὀρθοτέρων παλαιῶν λατρευτικῶν στοιχείων εἶναι κάτι ποὺ ἀφήνει πλέον παγερὰ ἀδιάφορους τὸ σύνολο τῶν ἐμπλεκομένων σὲ αὐτὸ ποὺ ὀνομάζουμε ὀρθόδοξη λατρεία. οἱ ἔχοντες γνῶσιν τῶν λειτουργικῶν θεμάτων περιχαρακώνονται συνήθως στὴν γραμμὴ ὅτι πρέπει νὰ ὑπάρχῃ —κατὰ τὸ δυνατὸν— ἑνιαία μορφὴ τῆς λατρείας σὲ ὅλη τὴν ὀρθόδοξη λατρεία, παραθεωρῶντας ὅτι αὐτὴ ἡ ἑνότητα πρέπει νὰ εἶναι καὶ διαχρονικὴ ὄχι μόνον ὑπερτοπική.

Μὲ τέτοιες συνθῆκες τὸ νὰ προσπαθῇ κανεὶς νὰ καταδείξῃ ὅτι κάποιες λίγο παλαιότερες λατρευτικὲς διατάξεις εἶναι ὀρθότερες ἀπὸ αὐτὲς ποὺ ἐπικράτησαν τὰ τελευταῖα χρόνια ἢ καὶ τοὺς τελευταίους αἰῶνες εἶναι μᾶλλον ματαιοπονία· κινδυνεύει δὲ νὰ χαρακτηρισθῇ καὶ ἀρνητικῶς. σ᾿ αὐτὸ ἀσφαλῶς συντελεῖ καὶ ἡ ἔλλειψις κριτηρίων. δηλαδὴ μὲ ποιά κριτήρια θὰ ἀξιολογήσουμε πότε τὸ παλαιότερο εἶναι ὀρθότερο καὶ πότε τὸ νεώτερο εἶναι ἁπλῶς ἀνεκτὸ ἢ ἐσφαλμένο καὶ διὰ τοῦτο πρέπει νὰ διορθωθῇ; καὶ ἐπιπλέον μήπως ἡ καθιέρωσις μιᾶς μόνον τάξεως ἀντὶ πολλῶν σὲ κάποιες περιπτώσεις ἐξυπηρετεῖ καθαρῶς πρακτικοὺς λόγους καὶ ὄχι τὴν θεολογία τῆς λατρευτικῆς ἑνότητος; φέρω ἕνα παράδειγμα· ἂν σήμερα εἶχε ἐπιβιώσει ἡ διάταξις τοῦ «ἀλληλούια» σὲ μὴ ἑορτάσιμες ἡμέρες τοῦ ἰουνίου, τοῦ ἰουλίου, τοῦ σεπτεμβρίου καὶ λοιπῶν μηνῶν, εἶμαι βεβαιος ὅτι θὰ ἐδημιουργεῖτο περισσοτέρα σύγχυσις στὶς ἀκολουθίες, καὶ σὲ μνῆμες τοπικῶν ἁγίων (π.χ. τοῦ νεομάρτυρος Μιχαὴλ τοῦ Πακνανᾶ ἢ τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ) θὰ ἀκούγαμε στὴν ἀρχὴ τοῦ ὄρθρου ἀλληλούια μὲ τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ ἁγίου! καὶ ἄλλα πολλά.

Γιὰ τὶς διατάξεις τοῦ σαββάτου μὲ ἀλληλούια, ἂν δὲν ἦταν τὸ δῆθεν ἰσχῦον ΤΜΕ τοῦ 1888 νὰ ὁρίζῃ τὴν διαφοροποίησι καὶ ἂν δὲν ὑπῆρχε ἡ προεργασία τῶν προηγουμένων τυπικάρηδων στὰ Δίπτυχα, εἶμαι βέβαιος ὅτι σήμερα καὶ αὐτὴ ἡ διάταξις θὰ εἶχε περιπέσει σὲ πλήρη ἀφάνεια. ἤδη γιὰ πολλοὺς θεωρεῖται νεκρανάστασις καὶ τὸ νὰ ποῦν στὴν ἀκολουθία τοῦ σαββάτου «ἀλληλούια» καὶ «νεκρώσιμα εὐλογητάρια» τοὺς εἶναι τόσο εὐχάριστο ὅσο ἂν συναντοῦσαν μπροστά τους κανένα ζόμπι.

῞Οσον γιὰ τὸ δῆθεν ἰσχῦον ΤΜΕ τοῦ 1888, ἂς μὴν κρυβώμαστε· στὴν πρᾶξι δὲν ἰσχύει κανένα τυπικό· μόνον λειτουργικὴ ἀταξία, παρατυπία καὶ ἀναρχία. ἕνας νεωτερισμός, ἕνα λάθος, μία παρατυπία θὰ βρῇ ἀμέσως φανατικοὺς ὀπαδούς καὶ μεγάλη ἐξάπλωσι, ἐμμονὴ στὸ λάθος μετὰ θρησκευτικῆς εὐλαβείας. ἡ ἐπαναφορὰ στὴν τάξι καὶ ἡ ὑπακοὴ στὴν λειτουργικὴ παράδοσι τῆς ἐκκλησίας εἶναι πράγματα ἄγνωστα. καὶ βεβαίως κανενὸς ὑπευθύνου καὶ κανενὸς δῆθεν θεματοφύλακος τῆς παραδόσεως δὲν τοῦ καίγεται καρφί. οἱ εὐάριθμες ἐξαιρέσεις ἁπλῶς ἐπιβεβαιώνουν τὴν ἀνωτέρω διαπίστωσι.


copyright 2009 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Dionysios]

Τὸ ψυχοσάββατον καὶ τὸ τυπικόν [2007]