Νηστεία Χριστουγέννων

[MTheodorakis]

Ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου προφήτου Δανιήλ, τοῦ νηστευτοῦ (Δν. α’ 12, θ’ 3, ι’ 2-3) ἴσως ἐπιλέχθηκε στὶς 17 Δεκεμβρίου καὶ ὡς συμβολικὴ τῆς ἀρχαίας ἑβδομαδιαίας (18-24 Δεκεμβρίου· βλ. Χ. Ἐνεισλείδου Ὁ θεσμὸς τῆς νηστείας σ. 115) νηστείας πρὸ τῶν Χριστουγέννων.

[Dionysios]

Ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου προφήτου Δανιήλ, τοῦ νηστευτοῦ (Δν. α’ 12, θ’ 3, ι’ 2-3) ἴσως ἐπιλέχθηκε στὶς 17 Δεκεμβρίου καὶ ὡς συμβολικὴ τῆς ἀρχαίας ἑβδομαδιαίας (18-24 Δεκεμβρίου· βλ. Χ. Ἐνεισλείδου Ὁ θεσμὸς τῆς νηστείας σ. 115) νηστείας πρὸ τῶν Χριστουγέννων.

Μανόλη, μήπως γνωρίζεις τί μαρτυρίες ὑπάρχουν γιὰ τὴν «ἀρχαία ἑβδομαδιαία νηστεία» πρὸ τῶν χριστουγέννων καὶ γιατί τελικῶς δὲν ἐπικράτησε;

[MTheodorakis]

«...ἐξ ἀνάγκης προηγοῦνται νηστεῖαι πρὸ τῶν τεσσάρων τούτων ἑορτῶν· ἤγουν πρὸ τῆς ἑορτῆς τῶν ἁγίων ἀποστόλων, τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, τῆς μεταμορφώσεως τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ ἡμῶν, καὶ τῆς Κοιμήσεως τῆς ἁγίας Θεοτόκου, πλὴν ἑπταήμεροι» (νε’ κανονικὴ ἀπόκριση Θεοδώρου Ἀντιοχείας τοῦ Βαλσαμῶν (+1205) πρὸς τὸν Μάρκο Ἀλεξανδρείας, ἔκδ. ῾Ράλλη-Ποτλῆ «Σύνταγμα τῶν θείων καὶ ἱερῶν κανόνων» τ. 4 σ. 488).

«Ἐννοεῖται ὅτι τὸ κατ’ ἀρχὰς αἱ νέαι αὗται νηστεῖαι ἐτηροῦντο ὑπὸ τῶν μοναχῶν, βαθμηδὸν ὅμως ἡ τῶν μοναστηρίων τάξις εὗρε μιμητὰς καὶ μεταξὺ τοῦ κοσμικοῦ κλήρου καὶ μερίδος ζηλωτῶν χριστιανῶν. ἕως οὗ μετὰ τὸ τέλος τοῦ δωδεκάτου αἰῶνος τὸ καθεστὼς τῶν μονῶν ἐπεβλήθη πλήρως καὶ ἐν ταῖς πόλεσιν» (Π. Τρεμπέλα «Λειτουργικοὶ τύποι Αἰγύπτου καὶ ἀνατολῆς» ἔκδ. β΄ 1993 σ. 368).

[Dionysios]

«...ἐξ ἀνάγκης προηγοῦνται νηστεῖαι πρὸ τῶν τεσσάρων τούτων ἑορτῶν· ἤγουν πρὸ τῆς ἑορτῆς τῶν ἁγίων ἀποστόλων, τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, τῆς μεταμορφώσεως τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ ἡμῶν, καὶ τῆς Κοιμήσεως τῆς ἁγίας Θεοτόκου, πλὴν ἑπταήμεροι» (νε’ κανονικὴ ἀπόκριση Θεοδώρου Ἀντιοχείας τοῦ Βαλσαμῶν (+1205) πρὸς τὸν Μάρκο Ἀλεξανδρείας, ἔκδ. ῾Ράλλη-Ποτλῆ «Σύνταγμα τῶν θείων καὶ ἱερῶν κανόνων» τ. 4 σ. 488).

«Ἐννοεῖται ὅτι τὸ κατ’ ἀρχὰς αἱ νέαι αὗται νηστεῖαι ἐτηροῦντο ὑπὸ τῶν μοναχῶν, βαθμηδὸν ὅμως ἡ τῶν μοναστηρίων τάξις εὗρε μιμητὰς καὶ μεταξὺ τοῦ κοσμικοῦ κλήρου καὶ μερίδος ζηλωτῶν χριστιανῶν. ἕως οὗ μετὰ τὸ τέλος τοῦ δωδεκάτου αἰῶνος τὸ καθεστὼς τῶν μονῶν ἐπεβλήθη πλήρως καὶ ἐν ταῖς πόλεσιν» (Π. Τρεμπέλα «Λειτουργικοὶ τύποι Αἰγύπτου καὶ ἀνατολῆς» ἔκδ. β΄ 1993 σ. 368).

Σύμφωνα μὲ τὶς μαρτυρίες ποὺ παρέθεσες, ἀγαπητὲ Μανόλη, δὲν εἶναι ἀρχαῖες «νηστεῖες», ἀλλὰ «νέες», οἱ ὁποῖες στὶς ἀρχὲς τοῦ 13ου αἰῶνος (οἱ ἐρωταποκρίσεις τοῦ Θεοδώρου ᾿Αντιοχείας τοῦ ἀπὸ Βαλσαμῶν πρὸς τὸν Μᾶρκο ᾿Αλεξανδρείας φέρουν ἐσωτερικὴ χρονολογία 13 φεβρουαρίου 1203· βλέπε στὸ τέλος τῆς παραγράφου πρὶν ἀπὸ τὴν 1η ἐρώτησι) ἀκόμη δὲν ἔχουν ἐπικρατήσει παντοῦ οὔτε εἶναι ἀναμφισβήτητες. ἀλλὰ δὲν εἶναι αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ σημεῖο ποὺ μὲ ἐνδιαφέρει. ὁ Π. Ν. Τρεμπέλας στὸ ἴδιο βιβλίο καὶ στὴν ἴδια ἑνότητα σ. 369 σημειώνει γιὰ τὶς ἐν λόγῳ περιόδους ὅτι «ὡς πρὸς τὰ εἴδη τῆς λαμβανομένης τροφῆς ἐπετρέποντο αἱ τροφαὶ αἱ ὁποῖαι καὶ σήμερον ἐπιτρέπονται», δηλαδὴ δὲν ἔχουμε ξηροφαγία (ἀλάδωτο φαγητό). ὅπως εἶχα διευκρινήσει καὶ σὲ σχετικὴ σειρὰ ἄρθρων μου στὴν ἔντυπη «Συμβολὴ» παλαιότερα, ἡ ὀνομασία νηστεία γι᾿ αὐτὲς τὶς περιόδους εἶναι καταχρηστικὴ καὶ ὄχι κυριολεκτική, διότι πρόκειται γιὰ περιόδους καταλύσεων καὶ ὄχι νηστείας, ἁπλῶς ἡ κατάλυσις ὑπόκειται σὲ ἐλαφροὺς περιορισμούς (ἰχθυοφαγία, οἰνέλαιον). πρὶν ἀπὸ τὰ χριστούγεννα καὶ τὰ θεοφάνεια ἔχουμε πραγματικὴ νηστεία (ξηροφαγία) μιᾶς μόνον ἡμέρας, τῆς παραμονῆς, καὶ αὐτὸ ἔχει ἐπικρατήσει στὴν παράδοσι τῆς ἐκκλησίας μας, ἔστω καὶ ἂν κάποτε σὲ ὡρισμένες μονὲς τηροῦσαν νηστεία (ξηροφαγία) περισσοτέρων ἡμερῶν. ἐπρόκειτο μᾶλλον περὶ τοπικῶν συνηθειῶν.