Αρχιερατική Χοροστασία ( Θεία Λειτουργία )

[Ιωαννίδης Δημήτριος]

Θ Ε Ι Α Λ Ε Ι Τ Ο Υ Ρ Γ Ι Α

Ως προελέχθη, ο Αρχιδιάκονος, ίσταται πρό των βαθμίδων του Αγίου Βήματος και ολίγον εστραμμένος προς τα αριστερά, ατενίζων την Εικόνα του Δεσπότου Χριστού εις το Τέμπλον, αποκαλύπτων την κεφαλήν και κρατών εις την αριστεράν του χείρα το Τρικήριον, εις δε την δεξιάν διά των δακτύλων, υψωμένον το Οράριον, εκφωνεί μελωδικώς, το « Ευλόγησον Δέσποτα ». Ο α΄. Ιερεύς, πρό της Αγίας Τραπέζης, έχων ποιήσει μετανοίας τρείς και ασπασθεί το Ιερόν Ευαγγέλιον, λέγει το « Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός…», υψών τούτο κατακορύφως, με την παράστασιν της Αναστάσεως, προς ανατολάς και δι’ αυτού, σχηματίζων Σταυρόν επί της Αγίας Τραπέζης, κατά τον ρυθμόν της απαγγελίας, εκάστης λέξεως.
Ο Δεξιός Χορός, απαντά με « Αμήν ».
Ο Αρχιδιάκονος, φορών το Καλυμμαύχιόν του, εκφωνεί τα « Ειρηνικά », των Χορών ψαλλόντων εις εκάστην Δέησιν, το « Κύριε ελέη-σον ». Κατά την Δέησιν υπέρ του Αρχιεπισκόπου, ο Αρχιδιάκονος ο λειτουργός Ιερεύς και αμφότεροι οι Χοροί, στρέφονται ταυτοχρόνως προς τον επί του Θρόνου ιστάμενον Αρχιερέα, ποιούν σχήμα, εκείνου ευλογούντος αυτούς και τον λαόν, ενώ ο Δεξιός Χορός, λέγει εις την βάσιν του ήχου χαμηλοφώνως και χύμα, το « Κύριε ελέησον ».
Εάν λειτουργούν πλείονες του ενός Αρχιερείς, μνημονεύεται πρώτος μέν ο προεξάρχων και μετ’ αυτόν οι λοιποί, του οικείου Αρχιερέως μνημονευομένου συνήθως τελευταίου, ως φιλοξενούντος τους λοιπούς, εφ’ όσον εννοείται, ούτος αποδέχεται την εφαρμογήν του κανόνος, της εν τη φιλοξενία αβρότητος. Άλλως, κατά κανονικήν ακρίβειαν, ο οικείος Ιεράρχης, δέον να μνημονεύεται πρώτος, ανεξαρτήτως σειράς πρεσβειών. Λεγομένου του « Της Παναγίας Αχράντου…», του απαγγέλλοντος Διακόνου στρεφομένου τώρα, προς την επί του Τέμπλου Ει-κόνα της Θεοτόκου, ο Αρχιερεύς, απαγγέλλει χαμηλοφώνως από του Θρόνου, την Ευχήν του Α΄. Αντιφώνου. Την δε Εκφώνησιν « Ότι πρέπει Σοί πάσα δόξα…», λέγει ο ενώπιον της Αγίας Τραπέζης, ιστάμενος Ιερεύς. Με το πέρας της Εκφωνήσεως, Ιερεύς και Διάκονος, ποιούν ταυτοχρόνως, σχήμα τω Αρχιερεί. Είτα ο Διάκονος, επανέρχεται εις την θέσιν του, δεξιά του Θρόνου, αφού φθάνοντας ενώπιον αυτού, ποιήσει εν νέου σχήμα. Εν τω μεταξύ, οι Χοροί των Ψαλτών, ψάλλουν την Α΄. Στάσιν των Τυπικών ή το Α΄. Αντίφωνον
μετά των στίχων αυτού.
Των πρώτων Αντιφώνων, βαινόντων εις το τέλος, ο β΄. τη Τάξει Ιερεύς και αριστερά αυτού ο β΄. τη Τάξει Διάκονος, μετακινούνται ελαφρώς από την θέσιν των και έρχονται κατ’ ενώπιον του Αρχιερέως, ποιούντες σχήμα. Ακολούθως, μεταβαίνουν ο μέν πρό της Αγίας Τραπέζης, ο δε, πρό των βαθμίδων του Αγίου Βήματος, αφ’ όπου εκφωνεί το « Έτι και έτι…». Ο Αρχιερεύς, λεγομένου του « Της Παναγίας Αχράντου…», απαγγέλλει χαμηλοφώνως την Ευχήν του Β΄. Αντιφώνου. Την Εκφώνησιν « Ότι Σόν το κράτος…», ποιεί ο β΄. Ιερεύς, ιστάμενος πρό της Αγίας Τραπέζης, ενώ ο Αριστερός Χορός, άρχεται της Β΄. Στάσεως των Τυπικών ή το Β΄. Αντίφωνον μετά των στίχων αυτού. Μετά την Εκφώνησιν, Ιερεύς και Διάκονος, ταυτο-χρόνως στρέφονται προς τον Αρχιερέα και ποιούν σχήμα, του Διακόνου επανερχομένου, εις το αριστερόν του Θρόνου, αφού ποιήσει ενώπιον αυτού σχήμα.
Τελειουμένου του « Ο Μονογενής Υιός…», ο γ΄. Ιερεύς και ο γ΄. Διάκονος ή εν ελλείψει τοιούτου πάλιν ο β΄. Διάκονος, ποιούν σχήμα τω Αρχιερεί και απέρχονται, ο μέν εις το Άγιον Βήμα, ο δε, πρό των βαθμίδων αυτού, διά το « Έτι και έτι…». Την Ευχήν του Γ΄. Αντιφώνου, λέγει πάλιν ο Αρχιερεύς. Την Εκφώνησιν « Ότι αγαθός και φιλάνθρωπος…», ποιεί ο γ΄. Ιερεύς, ενώπιον της Αγίας Τραπέζης.
Είθ’ ούτως, στρέφεται μετά του Διακόνου προς τον Αρχιερέα, ποι-ούντες αμφότεροι ταυτοχρόνως σχήμα. Εν τω μεταξύ, εάν υπάρχουν και έτεροι Ιερείς, ιστάμενοι εκατέρωθεν του Θρόνου, ποιούν ανά δύο σχήμα τω Αρχιερεί και εισέρχονται διά της Ωραίας Πύλης, εις το Ιερόν. Τούτο πράττει και ο Διάκονος διά της νοτίου Πύλης, μετά το τελευταίον σχήμα, προς τον Αρχιερέα, ενώ ο Δεξιός Χορός, άρχεται ψάλλων τους Μακαρισμούς ή το Απολυτίκιον.

Μ Ι Κ Ρ Α Ε Ι Σ Ο Δ Ο Σ

Η Μικρά είσοδος, γίνεται ως εξής :
Καθ΄ ήν στιγμήν ψάλλεται το « Δόξα…» των Μακαρισμών ή το Απολυτίκιον, ο α΄. Ιερεύς, ασπάζεται το Ιερόν Ευαγγέλιον και το παραδίδει εις τον Αρχιδιάκονον, ασπαζόμενον την δεξιάν του.
Το Ευαγγέλιον κρατείται με τας δύο χείρας υπό του Διακόνου, έχοντος εις την δεξιάν παλάμην το Οράριον και με την παράστασιν της Αναστάσεως, προς την πλευράν των πιστών.
Ακολούθως, άρχεται η λιτάνευσις εκ δεξιών της Αγίας Τραπέζης, γύρωθεν αυτής προς τα αριστερά.
Του κρατούντος άνευ Καλυμμαυχίου το Ιερόν Ευαγγέλιον Αρχιδιακόνου, προηγούνται κατά σειράν οι λαμπαδούχοι, τα Εξαπτέρυγα και οι Διάκονοι, φέροντες τα Δικηροτρίκηρα.
Έπονται δε αυτού, ο α΄, Ιερεύς και μετ’ αυτόν, πάντες οι λοιποί, κατά σειράν των πρεσβειών και των Οφφικίων έκαστος, ασκεπείς.
Εν τω μεταξύ και ενώ ο Δεξιός Χορός, άρχεται ψάλλων το « Δόξα…» των Μακαρισμών ή το Απολυτίκιον, ο Αρχιερεύς, κατέρχεται από του Θρόνου και μεταβαίνει εις το κέντρον του Σολέα. Εκεί ιστάμενος βλέπων προς ανατολάς, απαγγέλλει χαμηλοφώνως, την Ευχήν της Εισόδου.
Όταν η λιτάνευσις του Ιερού Ευαγγελίου, φθάσει εις τον Σολέα, ο κρατών τούτον Αρχιδιάκονος, έρχεται και ίσταται έμπροσθεν του Αρχιερέως, με μέτωπον προς αυτόν, προτείνων το Ιερόν Ευαγγέλιον και λέγων : « Ευλόγησον Δέσποτα, την Αγίαν Είσοδον ».
Ο Αρχιερεύς ευλογεί την Είσοδον και ακολούθως, προσκυνεί το Ιερόν Ευαγγέλιον, αφού διά της δεξιάς αυτού χειρός, εγγίσει τούτον, ώστε ο Αρχιδιάκονος, να ασπασθεί την χείραν του.
Οι έτεροι δύο Διάκονοι, οι κρατούντες τα Δικηροτρίκηρα, ίστανται εκατέρωθεν του Αρχιερέως, με τον κρατούντα το Τρικήριον δεξία και τον κρατούντα το Δικήριον αριστερά, αναμένοντες να τα παραδώσουν αμέσως εις τον Αρχιερέα, όταν αυτά ζητηθούν υπ’ αυτού και έχοντας τας κορδέλλας εστραμμένας προς το μέρον των.
Εις την κατάλληλον στιγμήν και ενώ ο το Ιερόν Ευαγγέλιον κρατών Αρχιδιάκονος, ιστάμενος ενώπιον των βαθμίδων του Αγίου Βήματος και με μέτωπον προς ανατολάς εκφωνεί : « Σοφία, ορθοί » και εισέρχεται εις το Άγιον Βήμα. Ο Αρχιερεύς, παραδίδει την Ράβδον εις τον α΄. Ιερέα, ζητεί και λαμβάνει υπό των Διακόνων τα Δικη-ροτρίκηρα και άρχεται ψάλλων ομού μετά των Ιερέων, το « Δεύτε προσκυνήσωμεν…», ευλογών συνάμα εις τα τέσσαρα σημεία του ορίζοντος, του Δεξιού Χορού, ψάλλοντος απαλά, το « Εις πολλά έτη Δέσποτα ».
Μετά ταύτα, εισέρχονται άπαντες εις το Άγιον Βήμα, του Αρχιδιακόνου κρατούντος θυμιατόν και θυμιώντος τους εισερχομένους, με πρώτον τον Αρχιερέα και είτα, κατά Τάξιν, τους λοιπούς Ιερείς.
Ο Αρχιερεύς εισερχόμενος, παραδίδει τα Δικηροτρίκηρα εις τους Διακόνους, λαμβάνει δε παρά του α΄. αυτών το θυμιατόν, παρά δε του α΄. Ιερέως την Ράβδον και άρχεται ψάλλων το Απολυτίκιον, θυ-μιών κυκλοτερώς την Αγίαν Τράπεζαν, των δύο Διακόνων μετά των Δικηροτρικήρων, ισταμένων πάντοτε, απέναντι αυτού.
Εάν υπάρχουν πλείονες Διάκονοι, συμπαρατάσσονται και ούτοι ανά δύο, εις δυάδας. Το θυμίαμα συνεχίζεται εις την Αγίαν Πρόθεσιν, από δε της Ωραίας Πύλης προς τας Εικόνας του Τέμπλου και προς τους δύο Διακόνους, τους Χορούς και τον λαόν, ενώ οι Χοροί, ψάλ-λουν τα κατά το Τυπικόν Απολυτίκια, εκτός του Κοντακίου, το οποίον ψάλλει ο Αρχιερεύς, έμπροσθεν της Αγίας Τραπέζης.
Εάν πρόκειται να τελεσθεί Μνημόσυνον, ο Αρχιερεύς, ψάλλει πρό του Απολυτικίου του Ναού, το « Μνήσθητι Κύριε, ως αγαθός….».
Οι Ιερείς, λαμβάνουν τώρα θέσεις εκατέρωθεν της αγίας Τραπέζης κατά την σειράν των πρεσβειών, ήτοι ο α΄ Ιερεύς, αμέσως δεξιά του Αρχιερέως επί της δεξιάς πλευράς της Αγίας Τραπέζης, ο β΄. Ιερεύς αντιστοίχως εις τα αριστερά, ο γ΄. δεξιά, ο δ΄. αριστερά κ.ο.κ.
Εάν Ιερουργεί μόνον είς Ιερεύς, ούτος καταλαμβάνει το αριστερόν μέρος της Αγίας Τραπάζης, έχων εις τα δεξιά του, τον λειτουργούν-τα Αρχιερέα.

Τ Ρ Ι Σ Α Γ Ι Ο Σ Υ Μ Ν Ο Σ

Μετά το Κοντάκιον, το τέλος του οποίου λέγει ο Αριστερός Χορός, ο Αρχιδιάκονος, ιστάμενος ήδη δεξιόθεν και ολίγον όπισθεν του Αρχιερέως, ποιών σχήμα, εξέρχεται εις την Ωραίαν Πύλην, απαγγέλ-λων το « Του Κυρίου δεηθώμεν ».
Ο Αρχιερεύς, μετά το « Κύριε ελέησον » του Αριστερού Χορού, εκ-φωνεί το « Ότι Άγιος εί ο Θεός ημών…», του οποίου το τέλος « Και εις τους αιώνας των αιώνων », λέγει ο β΄. Διάκονος, όστις ίσταται αριστερά και ολίγον όπισθεν του Αρχιερέως, μεταβαίνων και ούτος εις την Ωραίαν Πύλην, με μέτωπον προς τον λαόν.
Ο Δεξιός Χορός, άρχεται του Τρισαγίου Ύμνου, του Αρχιερέως ανα-γινώσκοντος εις επήκοον πάντων των κυκλούντων το Άγιον Θυσιαστήριον, τη Ευχήν του Τρισαγίου Ύμνου. Ταυτοχρόνως, ο β΄. Διάκονος, λαμβάνει ανά χείρας το Δικήριον και το τοποθετεί επί του Ιερού Ευαγγελίου.
Περατωθέντος και του β΄. Τρισαγίου, όπερ ψάλλει ο Αριστερός Χο-
ρός, ο Αρχιερεύς και οι Ιερείς από κοινού, ψάλλουν τρίτον « Άγιος ο Θεός », απαραλλάκτως όπως τα δύο προηγούμενα.
Ψαλλομένου τούτου, ο Αρχιερεύς, σταυρώνει διά του Δικηρίου
χιαστί το Ιερόν Ευαγγέλιον. Ο β΄. Διάκονος, λαμβάνει παρά του Αρ-χιερέως το Δικήριον και το αποθέτει αριστερά της Αγίας Τραπέζης, ενώ ο Αρχιδιάκονος, τοποθετεί τώρα το Τρικήριον, επί του Ιερού Ευαγγελίου. Ο Δεξιός Χορός, ψάλλει τώρα το δ΄. « Άγιος ο Θεός », μετά το πέρας του οποίου, ο Αρχιερεύς και οι Ιερείς, ψάλλουν το ε΄., ενώ με το Τρικήριον, σταυρώνει και πάλιν χιαστί το Ιερόν Ευαγγέλιον. Τότε ο Αρχιδιάκονος, λαμβάνει εκ της χειρός του Αρχιερέως το Τρικήριον, όπερ καθώς και το Δικήριον, παραδίδει εις δύο Υποδιακόνους, οι οποίοι διά των Πυλών, βορείας και νοτίας, έρχονται και ίστανται εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης, οι δε Χοροί των Ψαλτών, λέγουν τα « Δόξα, Και νύν, Άγιος Αθάνατος ».
Ακολούθως οι Ιερείς, άρχονται ψάλλοντες το « Άγιος ο Θεός » του « Βήματος », ενώ ο Αρχιερεύς, εξερχόμενος εις την Ωραίαν Πύλην, παραλαμβάνει παρά των δύο Υποδιακόνων, των ισταμένων εκατέρωθεν αυτής τα Δικηροτρίκηρα και εκφωνεί, το « Κύριε, Κύριε, επί-βλεψον εξ ουρανού…», κατερχομένων αμφοτέρων των Χορών εκ των στασιδίων των. Εις το τέλος, ευλογεί τον λαόν, του Δεξιού Χορού, ψάλλοντος εις την βάσιν του ήχου και ηπίως, το « Αμήν ».
Μετά το τέλος της Ευχής αυτής, οι Ιερείς, συνεχίζουν ψάλλοντες το « Άγιος Ισχυρός » και ο Αρχιερεύς, επαναλαμβάνει το « Κύριε, Κύριε…», στρεφόμενος ελαφρώς προς τα αριστερά. Ο Αριστερός Χορός, ψάλλει εις το τέλος το « Αμήν » και οι Ιερείς συνεχίζουν το « Άγιος Αθάνατος », του Αρχιερέως επιλέγοντος πάλιν το « Κύριε, Κύριε…», με ελαφράν στροφήν προς τα δεξιά, ενώ ο Δεξιός Χορός, ψάλλει το « Αμήν ». Οι Ιερείς, συνεχίζουν με το « Ελέησον ημάς » και ο Αρχιερεύς, παραδούς τα Δικηροτρίκηρα εις τους Υποδιακόνους, επιστρέφει ενώπιον της Αγίας Τραπέζης και ο Αρχιδιάκονος, εκφωνεί από της Ωραίας Πύλης, το « Δύναμις ». Οι Χοροί ψάλλουν εναλλάξ το « Δύναμις », ενώ ο Αρχιερεύς, απαγγέλλει χαμηλοφώνως, το « Άγιος ο Θεός….», όπερ επαναλαμβάνουν δύο ακόμη φοράς, δύο Ιε-ρείς, οι δε μετ’ αυτούς κατά σειράν, λέγουν τα « Δόξα, Και νύν, Ά-γιος Αθάνατος…». Ο Αρχιδιάκονος, λέγει προς τον Αρχιερέα « Κέλευσον Δέσποτα Άγιε ». Εκείνος στραφείς προς την Αγίαν Πρόθεσιν, μεταβαίνει εκεί προπορευομένου του β΄. Διακόνου και λέγει « Ευλογημένος ο ερχόμενος…». Επιστρέφοντος δε αυτού, ο Αρχιδιάκονος, λέγει « Ευλόγησον Δέσποτα την άνω καθέδραν », εκείνου λέγοντος « Ευ-λογημένος εί ο καθήμενος…», στρεφόμενος προς το όπισθεν της Α-
γίας Τραπέζης Σύνθρονον. Επιστρέφων δε, έμπροσθεν της Αγίας Τραπέζης, του Διακόνου ειπόντος το « Δύναμις », ο Αρχιερεύς, λέγει και πάλιν το « Άγιος ο Θεός…» χύμα.

Ε Ι Σ Τ Ο Σ Υ Ν Θ Ρ Ο Ν Ο Ν

Ακολούθως ο Ποιμενάρχης, μεταβαίνει προς το όπισθεν της Αγίας Τραπέζης Σύνθρονον και ανέρχεται εις αυτό, των Ιερέων ισταμένων εκατέρωθεν αυτού, εις χαμηλότερον επίπεδον.
Περατωθέντος του « Δύναμις », ο Αρχιδιάκονος, ποιήσας σχήμα και κρατών το Τρικήριον, εκφωνεί από της Ωραίας Πύλης, με μέτωπον προς τον λαόν, το « Κύριε σώσον τους ευσεβείς ». Τούτο ψάλλουν εν συνεχεία πρώτοι, από του Ιερού Βήματος ο Αρχιερεύς και οι Ιερείς, άπαντες όρθιοι. Είτα ο β΄. Διάκονος, επαναλαμβάνει ομοίως το « Κύριε σώσον τους ευσεβείς » και είναι η σειρά του Δεξιού Χορού, να το ψάλλει. Εν συνεχεία, ο γ΄. Διάκονος, λέγει πάλιν « Κύριε σώσον τους ευσεβείς », το οποίον ψάλλει συνεχίζων την σειράν, ο Αριστε-ρός Χορός και ο δ΄. Διάκονος « Και επάκουσον ημών ». Τούτο ψάλλουν από του Συνθρόνου, ο Αρχιερεύς και οι Ιερείς.
Ακολουθεί η υπό του Αρχιδιακόνου Εκφώνησις της Φήμης του Λειτουργούντος Αρχιερέως, την οποίαν επαναλαμβάνουν ψάλλοντες οι Ιερείς, του Αρχιερέως ευλογούντος αυτούς. Είτα, την Φήμην ψάλλει ο Δεξιός Χορός, οπότε ο Αρχιερεύς, κατερχόμενος του Συνθρόνου, μεταβαίνει προπορευομένων του α΄. και β΄. των Διακόνων, εις την Ωραίαν Πύλην και εκείθεν, ευλογεί τον λαόν σεμνώς, είτε κρατών εις μεν την αριστεράν χείρα την Ράβδον και εις την δεξιάν τον Σταυρόν, είτε μη κρατών τίποτε, αλλά δι’ αμφοτέρων των χειρών, ευλογών αυτόν. Επανερχόμενος δε, αποθέτει την Μίτραν και το Μέγα Ωμόφορον. Η Φήμη, ψάλλεται άπαξ, μόνον υπό του Δεξιού Χορού.

Τ Α Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Μ Α Τ Α


Ο Απόστολος, παραδίδεται εις τον Αναγνώστην, υπό του Αρχιερέως και αναγιγνώσκεται υπ’ αυτού, από την πρώτην βαθμίδα του Αρχιερατικού Θρόνου. Εις περίπτωσιν όπου ο Απόστολος αναγινώσκεται υπό του Πρωτοψάλτου ή του Λαμπαδαρίου, τούτο γίνεται υπό των στασιδίων των εις τα Αναλόγιά των. Οι στίχοι αυτού, απαγγέλλονται με μέτωπον προς το Άγιον Βήμα, του Διακόνου, αντιφωνούντος αυτών, από της Ωραίας Πύλης.
Μετά τους στίχους, ο Αναγνώστης στρέφει το μέτωπον προς τον λαόν και συνεχίζει το Ανάγνωσμα, ενώ ο Διάκονος, θυμιά την Αγίαν Τράπεζαν και τον λαόν, ηρέμα και χωρίς να δημιουργεί θόρυβον. Καθ’ ήν στιγμήν αναγιγνώσεται το Αποστολικόν Ανάγνωσμα, ο Αρχι-ερεύς ασκεπής, παραδίδει εις τον Αρχιδιάκονον, γονυπετή όντα ενώπιον της Αγίας Τραπέζης και λέγοντα « Ευλόγησον Δέσποτα τον Ευαγγελιστήν, του ενδόξου Αποστόλου και Ευαγγελιστού….», το Ιερόν Ευαγγέλιον, λέγων την Ευχήν « Ο Θεός διά πρεσβειών….». Ακολούθως ο Αρχιδιάκονος, κρατών υψηλά το Ιερόν Ευαγγέλιον, μεταβαίνει λιτανευτικώς εις τον Άμβωνα, όπου και ανέρχεται, τοποθετών επί του Περιστερίου το Οράριον αυτού και επ’ αυτού, ανοικτόν το Ιερόν Ευαγγέλιον και αναμένων.
Περατωθείσης της αναγνώσεως του Αποστόλου, εξέρχεται εις την Ωραίαν Πύλην ο Αρχιερεύς, άνευ Ωμοφορίου, ασκεπής και κρατών την Ράβδον και ειρηνεύει τον Αναγνώστην, όστις προσέρχεται ενώπιον αυτού, ποιεί μετάνοιαν, ασπάζεται την δεξιάν του και παραδίδει το βιβλίον του Αποστόλου. Τούτον ο Αρχιερεύς, παραδίδει με την σειράν του, εις τον όπισθεν αυτού ευρισκόμενον Διάκονον ή Ιερέα.
Παρά τον Αρχιερέα και δεξιά και χαμηλότερον αυτού, ίσταται ο β΄. Διάκονος, κρατών το Δικήριον. Ούτος, απαγγέλλει « Σοφία. Ορθοί ακούσωμεν…» του Αρχιερέως εκφωνούντος το
« Ειρήνη πάσι ».
Είτα ο επί του Άμβωνος Αρχιδιάκονος, λέγει « Εκ του κατά…» και ο δεξιά του Αρχιερέως Διάκονος, συμπληροί « Πρόσχωμεν ». Ο Δεξιός Χορός, ψάλλει χύμα το « Δόξα Σοί Κύριε, δόξα Σοί ».
Και άρχεται η εμμελής απαγγελία του Ευαγγελίου, απάντων ακροωμένων εν σιγή και κατανύξει. Μετά το πέρας του Ευαγγελίου, ο Αρχιερεύς, παραλαβών από τας χείρας του Διακόνου το Δικήριον, πρώτον μεν ειρηνεύει τον αναγνόντα το Ευαγγέλιον Αρχιδιάκονον, στρεφόμενον προς αυτόν και ποιούντα σχήμα, είτα τον λαόν, των Χορών ψαλλόντων τα εξής : Εάν προεξάρχει ο Μητροπολίτης της περιφερείας, ο Αριστερός Χορός, ψάλλει χύμα και εις την βάσιν του ήχου, το « Δόξα σοί Κύριε, δόξα Σοί » και ο Δεξιός Χορός, αργώς και μετά Μέλους, το « Εις πολλά έτη Δέσποτα ». Εάν προεξάρχει οιοσδήποτε άλλος Μητροπολίτης ή Επίσκοπος, ο Αριστερός Χορός, ψάλλει χύμα και εις την βάσιν του ήχου το « Εις πολλά έτη Δεσποτα », ενώ ο Δεξιός Χορός, αργώς και εμμελώς, το « Δόξα Σοί Κύριε, δόξα Σοί ». Αυτό γίνεται προς τιμήν και δόξαν του οικείου Μητροπολίτου και αναδικνύει την διαφοράν, μεταξύ Ιεραρχών.
Ορθότερον πάντων, είναι το να λέγεται το « Εις πολλά έτη », μόνον όταν το Ευαγγέλιον απαγγελθεί, υπό του Αρχιερέως, ως γίνεται τη Μεγάλη Πέμπτη, Μεγάλη Παρασκευή και εις την Ακολουθίαν της Αγάπης.
Το « Εις πολλά έτη…» ή το « Δόξα Σοί Κύριε…», ψάλλονται τόσον αργά, ώστε το Μέλος να κρατήσει όσην ώραν θα χρειασθεί ο Αρχιδιάκονος, να κατέλθει του Άμβωνος, να διασχίσει τον Ναόν με υψωμένον το Ιερόν Ευαγγέλιον και να έλθει έμπτοσθεν της Ωραίας Πύ-λης, ένθα το αναμένει ο Αρχιερεύς, όστις λαβών ανά χείρας το Ιε-ρόν Ευαγγέλιον, σταυρώνει δι’ αυτού τον λαόν και εισελθών εις το Άγιον Βήμα, αποθέτει τούτο, επί της Αγίας Τραπέζης και περιβάλλεται το Μικρόν Ωμοφόριον, υπεράνω του Εγκολπίου και του Σταυρού.

Η Θ Ε Ι Α Λ Ε Ι Τ Ο Υ Ρ Γ Ι Α

Ο Αρχιερεύς, εκφωνεί « Όπως υπό του κράτους σου…» και ενώ ο Δεξιός Χορός άρχεται ψάλλων τον Χερουβικόν Ύμνον, ο Αρχιερεύς, απαγγέλλει χαμηλοφώνως την Ευχήν « Ουδείς άξιος…», εις επί-κοον των Ιερέων και Διακόνων. Ακολούθως, απαγγέλλει το « Οι τα Χερουβείμ…», του Αρχιδιακόνου λέγοντος « Ταις Αγγελικαίς…».
Τούτο επαναλαμβάνει ο α΄. Ιερεύς και ο β΄. Διάκονος, ο β΄. Ιερεύς και ο γ΄. Διάκονος. Ακολούθως, προσφέρεται εις τον Αρχιερέα παρατύπως η Μίτρα και το θυμιατόν, καθώς και η Ράβδος. Λέμε παρατύπως, διότι εις τον Πατριαρχικόν Ναόν, ο Πατριάρχης ή οιοσδήποτε άλλος Αρχιερεύς, θυμιούν πάντοτε άνευ Μίτρας. Άρχεται λοιπόν το θυμίαμα, των δύο Διακόνων μετά Δικηροτρικήρων, ισταμένων κατέναντι αυτού, όπισθεν της Αγίας Τραπέζης και μετακινουμένων αναλόγως, γύρωθεν αυτής. Εάν υπάρχουν πλείονες των δύο Διάκονοι, ούτοι κρατούντες ανά χείρας τον Σταυρόν, παρατάσσονται παρα-πλεύρως, των δύο πρώτων Διακόνων και μετακινούνται μετ’ αυτών. Ακολούθως οι Διάκονοι εξέρχονται διά της Ωραίας Πύλης και κα-τέρχονται τας βαθμίδας του Βήματος, στρεφόμενοι προς το Ιερόν. Ο Αρχιερεύς, εξέρχεται διά να θυμιάσει τας Εικόνας του Τέμπλου και τον λαόν, όταν ο Δεξιός Χορός, φθάσει εις το « Τριάδι ».
Σημειωτέον, ότι εάν ο Αρχιερεύς, δεν έχει τελέσει την Πρόθεσιν, τότε εξέρχεται προς θυμίαμα των Εικόνων, πολύ ενωρίτερον. Περί-που εις την αρχήν του « Χερουβικού ».
Μετά το θυμίαμα εκ νέου της Αγίας Τραπέζης, της Προθέσεως, των Ιερέων και των εντός του Βήματος ευρισκομένων, ο Αρχιερεύς, αποβάλλει την Μίτραν, δίδει την Ράβδον και ποιών τρείς μετανοίας, προσκυνεί το Άγιον Αντιμήνσιον και την Αγίαν Τράπεζαν και λαμβάνει συγχώρησιν, παρά των Αδελφών και συλλειτουργών αυτού.
Ακολούθως, νίπτει τας χείρας από Χερνιβοξέστου, όπερ προσάγουν προς αυτόν, δύο Υποδιάκονοι και ζητεί συγχώρησιν από τον λαόν, δίδων και αυτός συγχώρησιν εις πάντας και κατευθύνεται προς την Πρόθεσιν. Τούτ’ αυτό, ποιούν και οι Ιερείς, χωρίς όμως να νίψουν τας χείρας των. Ακολουθεί η τέλεσις της Προθέσεως, εφ’ όσον εννοείται, δεν έχει τελεσθεί αύτη, κατά την διάρκειαν του Όρθρου.
Άλλως ο Αρχιερεύς, αφού προσκυνήσει τα Τίμια Δώρα, παραδίδει τον Αέρα εις τον Αρχιδιάκονον και τον Δίσκον, ενώ το Άγιον Ποτήριον, δίδεται εις τον α΄. Ιερέα. Εις τους λοιπούς Ιερείς, παραδίδει ανά έν των μικρών σκευών, ενώ εις τον β΄. Ιερέα, έχει ήδη παρα-δώσει το Ωμοφόριόν του. Ούτως, άρχεται η Μεγάλη Είσοδος.

Μ Ε Γ Α Λ Η Ε Ι Σ Ο Δ Ο Σ

Προηγούνται λαμπαδούχοι και τα Εξαπτέρυγα και έπονται οι Διά-κονοι, κρατούντες τα Δικηροτρίκηρα, ο β΄. Ιερεύς ο κρατών το Ωμοφόριον, ο α΄. Ιερεύς ο φέρων το Ποτήριον και ακολουθούν οι λοι-ποί Ιερείς, κατά τα πρεσβεία. Κατά την διάρκειαν της Μεγάλης Ει-σόδου, ο Διάκονος, εκφωνεί αργά και μετά Μέλους, το « Πάντων ημών…». Εάν πρόκειται διά μεγάλον Ναόν και η απόστασις από της βορείας Πύλης του Ιερού Βήματος, μέχρι της Ωραίας Πύλης, είναι μεγάλη, είθισται εκάστην φράσιν του Διακόνου, να επαναλαμ-βάνει αργά, ο α΄. Ιερεύς. Εάν η απόστασις είναι μικρά, παρέλκει η επανάληψις.
Της πομπής ελθούσης εις τον Σολέα, ο μέν κρατών το Ωμοφόριον, τοποθετεί τούτο επί των ώμων του Αρχιερέως, αφού εκείνος ευλογήσει τον πόλον και τον ασπασθεί και ο προσφέρων ασπασθεί την δεξιάν του. Ο δε κρατών το θυμιατόν, παραδίδει τούτο εκ δεξιών προς τον Αρχιερέα, όστις θυμιά τον έμπροσθεν αυτού ελθόντα Αρχιδιάκονον, εκφωνούντα « Της Αρχιερωσύνης σου μνησθείη…» και παραδίδοντα εις χείρας του, το Άγιον Δισκάριον. Οι υπόλοιποι Ιερείς, ίστανται ο είς όπισθεν του άλλου, εις την αρχήν του Σολέα.
Ο Αρχιερεύς, μνημονεύει των ζώντων και τοποθετεί το Δισκάριον, επί της Αγίας Τραπέζης, του Χορού λέγοντος « Αμήν ».
Είτα ο α΄. Ιερεύς, αρχόμενος βαδίζειν προς τον Αρχιερέα, κρατών το Άγιον Ποτήριον, λέγει εκφώνως « Της Αρχιερωσύνης σου μνησθείη..» και ο Αρχιερεύς, θυμιά τούτον ερχόμενον. Είτα παραλαμβάνει το Άγιον Ποτήριον και μνημονεύει των κεκοιμημένων, μέχρι τέλους. Τε-λειώσας, απευθύνεται προς τους Ιερείς και Διακόνους, λέγων « Της Ιερωσύνης και Διακονίας υμών, μνησθείη…», ενώ εκείνοι υποκλινόμενοι ελαφρώς, απαντούν « Της Αρχιερωσύνης σου μνησθείη…». Είτα, εισέρχονται πάντες εις το Άγιον Βήμα, καταλαμβάνοντες τας εκατέρωθεν της Αγίας Τραπέζης θέσεις αυτών, ενώ ο Αρχιερεύς, αποθέτει επί της Αγίας Τραπέζης και το Άγιον Ποτήριον. Κατόπιν λαμβάνει από του ώμου του Αρχιδιακόνου τον Αέρα και καλύπτει δι’ αυτού, αμφότερα τα Τίμια Δώρα, λαμβάνων δε το θυμιατόν, θυμιά τρίς αυ-τά, λέγων « Τότε ανοίσουσιν…» και στραφείς προς τους Ιερείς, λέγει « Μνήσθητέ μου αδελφοί και συλλειτουργοί ». Εκείνοι, υποκλινόμενοι ελαφρώς, απαντούν « Της Αρχιερωσύνης σου μνησθείη..». Τότε ο Αρχιδιάκονος, λέγει « Εύξαι υπέρ ημών, Δέσποτα Άγιε ». Ο Αρχιερεύς απαντά « Πνεύμα Άγιον, επελεύσεται εφ’ υμάς…». Ο Αρχιδιάκονος
« Αυτό το Πνεύμα…Μνησθείη ημών Δέσποτα Άγιε ». Και ο Αρχιερεύς, προτείνων τας χείρας του εις ασπασμόν υπό των Ιερέων και Διακόνων, λέγει « Της Ιερωσύνης και της Διακονίας υμών, μνησθείη Κύριος ο Θεός…».
Είτα ο Αρχιερεύς, λαμβάνει το Δικήριον και ενώ ο Διάκονος, έχει εξέλθει ήδη εκ της Ωραίας Πύλης και ευρίσκεται κάτω των βαθ-μίδων, ακολουθεί και ευλογών τον λαόν, ακούει υπό του Δεξιού Χορού χύμα, το « Εις πολλά έτη Δέσποτα » και παραδίδει τούτο τω Διακόνω, οστις ασπάζεται την δεξιάν αυτού και άρχεται των Πληρωτικών.

Α Σ Π Α Σ Μ Ο Σ

Την Εκφώνησιν « Διά των οικτιρμών…», λέγει ο α΄. Ιερεύς κατό-
πιν ευλογίας του λειτουργούντος Αρχιερέως, όστις ειρηνεύει ακολού- θως. Εις το « Αγαπήσωμεν αλλήλους…», ο Αρχιερεύς, πρώτος ποιών τρείς μετανοίας, ασπάζεται τα Τίμια Δώρα και παραχωρεί την θέσιν του εις τους Ιερείς, οίτινες ερχόμενοι άπαντες εξ αριστερών της Αγίας Τραπέζης, κατά την σειράν των πρεσβειών, ποιούν έκαστος μί-αν μετάνοιαν, ασπάζονται και αυτοί τα Τίμια Δώρα και στρεφόμε-
νοι προς τον ολίγον όπισθεν ιστάμενον Αρχιερέα, ασπάζονται αυτόν, τρίς, ως εξής :
Λαμβάνουν ανά χείρας την δεξιάν του και κύπτουν ασπαζόμενοι τούτον εις τους ώμους, πάνω εις το Ωμοφόριον τρείς φοράς, τούτου ανταποδίδοντος αυτοίς τον αυτόν ασπασμόν και λέγοντος « Ο Χριστός εν τω μέσω ημών…». Ακολούθως, ασπάζονται ούτοι το Εγκόλπιον του Αρχιερέως και την δεξιάν του. Εν συνεχεία, έκαστος αυτών παρατάσσεται εις τα δεξιά του Αρχιερέως, αναμένων τον επόμενον, διά να ανταλλάξει μετ’ αυτού ασπασμόν, μέχρι και του τελευταίου Ιερέως. Το αυτό πράττουν εξερχόμενοι εις τον Σολέα και οι Διάκονοι μεταξύ των. Κατά την ώραν του Ασπασμού, ο Δεξιός Χορός, ψάλλει το « Αγαπήσω σε Κύριε, η ισχύς μου…». Εάν συλλειτουργούν πολλοί, το Μέλος τούτο, ψάλλεται αργόν, ώστε να προφθάσει να γίνει ανέτως ο Ασπασμός, διαρκούντος του Μέλους.
Ακολούθως ο Διάκονος, εκφωνεί « Τας θύρας, τας θύρας…» και ο Αναγνώστης, απαγγέλλει το « Πιστεύω…». Τελευταίως, επικρατεί συνήθεια, να στρέφεται ο Διάκονος προς τον λαόν, να κινεί τας χείρας ρυθμικώς και ούτω να δίδει το σύνθημα, διά την από κοινού, υπό παντός του πληρώματος απαγγελίαν, του Συμβόλου της Πίστεως. Τότε ο Αρχιερεύς, κύπτει την κεφαλήν μεταξύ των Τιμίων Δώρων και οι Ιερείς, έχοντες εν τω μεταξύ ολοκληρώσει τον Ασπασμόν και επανέλθει εις τας οικείας θέσεις, κρατούν υπεράνω της κεφαλής του Αρχιερέως τον Αέρα, κινούντες αυτόν ελαφρώς, καθ’ ήν ώραν ο Αρ-χιερεύς, απαγγέλλει χαμηλοφώνως το « Πιστεύω..» και κρατών με τας δύο χείρας το Δισκάριον και το Ποτήριον, με τα οποία ποιεί το σχήμα του Σταυρού, κινών αυτά ταυτοχρόνως επί του Αντιμηνσίου. Όταν ο Αναγνώστης, ο απαγγέλλων το « Πιστεύω…», φθάσει εις την φράσιν « Και ανελθόντα εις τους ουρανούς…», τότε ο μέν Αρχιερεύς, κινείται ελαφρώς προς τα οπίσω, εξάγων την κεφαλήν αυτού εκ του « Αέρος », όν ασπάζεται, οι δε κρατούντες τον Αέρα Ιερείς, αποσύ-ρουν αυτόν εκ της κεφαλής αυτού εκ των όπισθεν. Είς των Ιερέων, λαμβάνει τον Αέρα, τον διπλώνει προσεκτικώς, τον παραδίδει δε εις τον Αρχιερέα, όστις δι’ αυτού, ριπίζει τα Άγια, όταν ο Διάκονος εκφωνεί « Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου…».

Α Ν Α Φ Ο Ρ Α

Περατωθέντος του « Έλεον ειρήνης…» υπό του Δεξιού Χορού, ο Αρχιερεύς, στρεφόμενος προς τον λαόν, ευλογεί αυτόν λέγων « Η χάρις του Κυρίου ημών…». Οι Χοροί απαντούν διά του « Και μετά του πνεύματός σου », ενώ ο Αρχιερεύς, κλίνει ελαφρώς τον αυχένα. Είτα υψών αμφοτέρας τας χείρας, λέγει « Άνω σχώμεν τας καρδίας », του Χορού απαντώντος « Έχομεν προς τον Κύριον ». Ο Αρχιερεύς, λέγει « Ευχαριστήσωμεν τω Κυρίω », στρεφόμενος ελαφρώς, προς την Εικόνα του Κυρίου εις το Τέμπλον και του Χορού απαντώντος « Άξιον και δίκαιον ». Της Ευχής ολοκληρωθείσης, ο Αρχιερεύς εκφωνεί « Τον επινίκιον ύμνον…», ενώ ο Αρχιδιάκονος, αφαιρεί τον Αστερίσκον επάνωθεν του Δισκαρίου, όν και επιμελώς, πλήν συντόμως και Ιεροπρεπώς, καθαρίσας από των ψυχίων, προσφέρει προς ασπασμόν εις τον Αρχιερέα και αποθέτει επί των καλυμμάτων. Ψαλλομένου του « Άγιος, άγιος, άγιος Κύριος Σαβαώθ…», ο Αρχιερεύς, αναγινώσκει χαμηλοφώνως την Ευχήν « Μετά τούτων και ημείς…» και με το τέλος αυτής, εκφωνεί « Λάβετε, φάγετε…», του Χορού απαντώντος « Αμήν ». Ακολούθως, εκφωνεί « Πίετε εξ’ αυτού πάντες…», του Χορού ομοίως απαντώντος « Αμήν ».
Μετά το δεύτερον « Αμήν », ο Αρχιερεύς, επεύχεται « Μεμνημένοι τοίνυν…» και εκφωνεί « Τα Σά εκ των Σών…». Καθ’ ήν ώραν λέγει ταύτα, υψοί σταυροειδώς διά των χειρών αυτού, Δισκάριον και Πο-τήριον, ενώ πάντες κλίνουν μόνον τον αυχένα, ουχί δε και τα γόνα-τα, καθώς και ο Αρχιερεύς, όστις, ψαλλομένου χαμηλοφώνως του « Σε υμνούμεν…», ώστε να ακούγονται ευκρινώς αι Ευχαί, επεύχε-ται με την κεφαλήν κεκλιμένην, το « Έτι προσφέρομέν σοι…», μέχρι του «…και επί τε προκείμενα Δώρα ταύτα ». Ακολούθως ο Αρχιδιά-ονος, λέγει « Ευλόγησον Δέσποτα τον Άγιον Άρτον » και ο Αρχιερεύς, ευλογών τον Άρτον, λέγει « Και ποίησον τον μέν Άρτον τού-τον…». Αρχιερεύς και Αρχιδιάκονος, λέγουν αμφότεροι « Αμήν », ο είς μετά τον άλλον. Ακολούθως ο β΄. Διάκονος, λέγει « Ευλόγησον Δέσποτα το Άγιον Ποτήριον…» και ο Αρχιερεύς, ευλογών τούτο, λέγει « Το δε εν τω Ποτηρίω τούτω…» επιλέγων « Αμήν », όπερ επαναλαμβάνει και ο Διάκονος αντιφωνικώς, ενώ ο Αρχιερεύς, συνεχίζει την Ευχήν « Ώστε γενέσθαι…».
Ενταύθα, θα πρέπει να διασαφηνισθεί το θέμα της γονυκλισίας εις το « Σε υμνούμεν ». Εις την πάλαι ποτέ Βασιλίδα των Πόλεων, οι πιστοί γονατίζουν. Το Πηδάλιον όμως, σαφέστατα αναφέρει ότι « εν ημέρα Κυριακή, επέτειον της του Χριστού Αναστάσεως και ως εκ τούτου ημέρα χαράς και αγαλλιάσεως, ου κλίνει γόνυ ». Μάλιστα, αναφέρει μέχρι και αφορισμόν του παραβάτου. Άλλοι πάλι, ως ο καθηγητής Β. Αναγνωστόπουλος, υποστηρίζουν άλλα. Τι απ’ όλα αυ-τά, ισχύει ;;;
Πληρωθέντος του « Σε υμνούμεν…», ο Αρχιερεύς, εκφωνεί « Της Παναγίας Αχράντου…» και θυμιά τα Δώρα, τους Ιερείς και τους Δια-κόνους. Εις δε τον Αρχιδιάκονον, παραδίδει το θυμιατόν. Ούτος, λαμ-βάνων αυτό εκ της χειρός του Αρχιερέως, ασπάζεται αυτήν, θυμιά τρίς τον Αρχιερέα, υποκλινόμενον ελαφρώς και μεταβαίνει όπισθεν της Αγίας Τραπέζης, ένθα μνημονεύει των κεκοιμημένων κτιτόρων του Ιερού Ναού, των ευεργετών, δωρητών και ών βούλεται. Τούτο πράττουν και άπαντες οι κυκλούντες την Αγίαν Τράπεζαν μυστικώς, ενώ ο Αρχιερεύς, συνεχίζει την ανάγνωσιν της οικείας Α΄. Ευχής. Μετά το πέρας της αναγνώσεως, προσφέρονται προς ευλογίαν τω Αρχιερεί, τα κάνιστρα με το Αντίδωρον. Ο Αρχιερεύς, λαμβάνει έκαστον αυτών, το ευλογεί ενώπιον των Τιμίων Δώρων και το επιστρέφει εις τον δόντα, ενώ ο Δεξιός Χορός, ψάλλει το « Άξιόν εστιν…». Τούτου πληρωθέντος, ο Αρχιερεύς μόνος, εκφωνεί « Εν πρώτοις, μνή-σθητι Κύριε της Ιεράς ημών Συνόδου, της ορθοτομούσης τον λόγον της αληθείας », των λοιπών πάντων σιωπώντων. Μετά ταύτα, οι Ιερείς, εκφωνούν από κοινού πάντες « Εν πρώτοις, μνήσθητι Κύριε του Αρχιεπισκόπου ημών…. όν χάρισαι…και ορθοτομούντα τον λόγον της αληθείας », του Αρχιερέως με κλίσιν της κεφαλής, υποδεχομένου την υπέρ αυτού Δέησιν του Πρεσβυτερίου.
Ενταύθα, θα πρέπει να σημειωθεί, ότι πλείστοι όσοι Αρχιερείς και Ιερείς λέγουν : « …και ορθοτομούντα, τον λόγον της Σής αληθείας ».
Πράγμα ακατανόητον, εάν αναλογισθώμεν, ότι η Αλήθεια είναι μία και μόνη. Αυτή του Ενός και Μοναδικού Θεού και ότι δεν υπάρ-χουν αλήθειες διαφόρων, οπότε θα έπρεπε να ξεχωρίζονται ( δική μου, δική σου και δική του αλήθεια ).

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΛΗΨΕΩΣ

Ο Αρχιδιάκονος, εξελθών εις την Ωραίαν Πύλην, αναγινώσκει επί Αρχιερατικής Συλλειτουργίας ή επί επισήμων Λειτουργιών, τα Δίπτυχα, ως εξής : « Βαρθολομαίου του Παναγιωτάτου και Οικουμενι-κού Πατριάρχου…κ. ο. κ.». Τελευταίον, αναφέρεται το όνομα του λει-τουργούντος Ιεράρχου και συνεχίζεται «…του και προσκομίζοντος τα Τίμια Δώρα ταύτα, Κυρίω τω Θεώ ημών, υπέρ ειρήνης και καταστάσεως του σύμπαντος κόσμου, ευσταθείας των Αγίων του Θεού Εκκλησιών και της των πάντων ενώσεως, σωτηρίας τε και βοηθείας του περιεστώτος λαού. Και ών έκαστος κατά διάνοιαν έχει και πάντων και πασών ». Είτα δε ο γ΄, Ιερεύς, εκφωνεί το « Και δός ημίν εν ενί στόματι…».
Ο Αρχιερεύς, παραλαβών το Τρίκηρον, εξέρχεται και ευλογεί τον λαόν, λέγων « Η χάρις του Κυρίου ημών…», παραδίδει δε τούτο εις τον β΄. Διάκονον, όστις ευρίσκεται έμπροσθεν των βαθμίδων του Ιε-ρού Βήματος, ενώ οι Χοροί, λέγουν χύμα το « Εις πολλά έτη Δέσποτα ». Ο Διάκονος, εκφωνεί τα Πληρωτικά και μετά ταύτα ο Αρχιε-ρεύς, αναγινώσκει χαμηλοφώνως την ευχήν « Σοί παρακατατιθέμεθα…» και ο δ΄. Ιερεύς, το « Και καταξίωσον ημάς Δέσποτα…».
Το « Πάτερ ημών…», απαγγέλλεται υπό του Αναγνώστου ή υπό παντός του λαού. Το δε « Ότι Σού εστιν…», εκφωνεί κατόπιν ευλογίας, ο ε΄. Ιερεύς. Απαγγελλομένης της Κυριακής Προσευχής, οι Διάκονοι πάντες, τοποθετούν το Οράριόν των σταυροειδώς. Ο Αρχιερεύς, ευλογεί τον λαόν με το « Ειρήνη πάσι », ενώ ο Διάκονος, λέγει « Τας κεφαλάς ημών…». Το « Χάριτι και οικτιρμοίς…», λέγει ο στ΄. Ιερεύς λαβών ευλογίαν, ενώ ο Αρχιερεύς, αναγινώσκει χαμηλοφώνως την Ευχήν « Πρόσχες Κύριε…».
Με το πέρας αυτής, ο Διάκονος εκφωνεί « Πρόσχωμεν » και ο Αρ-χιερεύς, λαβών και υψών τον Άγιον Άρτον και ποιών με αυτόν το σημείον του Σταυρού, υπεράνω του Δισκαρίου, λέγει « Τα Άγια τοις Αγίοις », του Χορού ψάλλοντος το « Είς Άγιος, είς Κύριος…».
Τούτου ψαλλομένου, καθώς και του Κοινωνικού εν συνεχεία, γίνεται ο μελισμός του Άρτου τετραμερώς, η τοποθέτησις του ενός τεταρτημορίου, του φέροντος το μονόγραμμα IC εντός του Αγίου Πο-τηρίου, η ευλογία του ζέοντος και η έκχυσις αυτού. Μεθ’ ό, ο Αρχιδιάκονος, άρχεται απαγγέλλειν ευκρινώς και εις επίκοον των Λει-τουργών, τας Ευχάς της Θείας Μεταλήψεως, εναλλάξ μετά του β΄. Διακόνου. Το τελευταίον « Του Δείπνου σου του μυστικού…». Λέγει ο Αρχιερεύς, καθώς και άλλας περιστασιακάς Ευχάς, ως το « Παναγία Δέσποινα Θεοτόκε…» κ.λ.π., προπαρασκευαστικάς της Θείας Μεταλήψεως, ήτις γίνεται ως εξής :
Πρώτος ο Αρχιερεύς, ποιεί τρείς μετανοίας, λέγων εις εκάστην το « Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ ». Ζητεί συγχώρησιν παρά των Συλλειτουργών και του λαού και προσερχόμενος, κοινωνεί του Αγίου Σώματος και είτα, του Αγίου Αίματος, λέγων τα επί τη περιστάσει λόγια. Ακολούθως και αφού αποθέσει και το Άγιον Ποτήριον, καλεί τους Ιερείς να προσέλθουν προς μετάληψιν, λέγων « Ιερείς του Κυ-ρίου προσέλθετε ».
Έκαστος των Ιερέων, αφού ζητήσει συγχώρησιν παρά των Αδελφών αυτού και του λαού, προσέρχεται εκ του αριστερού μέρους της Αγίας Τραπέζης, έχων τας δύο χείρας ανοικτάς, με την δεξιάν παλάμην επί της αριστεράς, εις σχήμα Σταυρού, λέγων « Ιδού αναξίως προσερχομένω μετάδός μοι Δέσποτα… το αναξίω Πρεσβυτέρω, το Τίμιον και Πανάγιον και Πανακήρατον Σώμα του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν την αιώνιον » και λέγων ταύτα, υπερβαίνει εκ των όπισθεν τον Αρχιερέα και έρχεται εκ της δεξιάς του πλευράς, έτοιμος να λάβει τον Άγιον Άρτον, εκτείνων τας χείρας πλησίον του Αγίου Δισκαρίου και πάντως, επάνωθεν του Αντιμηνσίου. Ο Αρχιερεύς, μεταδίδων τεμάχιον Αγίου Άρτου, λέγει « Ιδού προσερχομένω μεταδίδοταί σοι… τω ευλαβεστάτω Πρεσβυτέρω, το Τίμιον και Πανάγιον και Πανακήρατον Σώμα του Κυρίου..». Ο Ιερεύς, λαμβάνων το Άγιον Σώμα προ-σεκτικώς επί της δεξιάς παλάμης, κύπτων, ασπάζεται την δεξιάν χεί-ρα του Αρχιερέως και μετ’ ευλαβείας, αποσύρεται αργά και εκ δεξιών, όπισθεν της Αγίας Τραπέζης, ένθα προσεκτικώς και μετά κατανύξεως, καταλύει τον Άγιον Άρτον, όν έχει επί της παλάμης.
Τούτο πράττουν με την σειράν των, άπαντες οι συλλειτουργοί Ιερείς και μετ’ αυτούς δε, οι Διάκονοι. Εάν τις των μη λειτουργούν-των Ιερέων, βούλεται να κοινωνήσει, λαβών ευλογίαν παρά του Αρχιερέως, περιβάλλεται Επιτραχήλιον και λαμβάνει σειράν, μετά τους λειτουργούς Ιερείς και πρό των Διακόνων. Ακολουθούν οι Διάκονοι κατά την ιδίαν Τάξιν και μετά τούτους, οι μη λειτουργήσαντες Διάκονοι. Εάν παρευρίσκεται έτερος Αρχιερεύς, όστις δεν συλλειτούργησε μετά των άλλων και βούλεται να κοινωνήσει, ούτος περιβάλλεται Επιτραχήλιον και Ωμοφόριον και προσέρχεται και μεταλαμβάνει Σώ-μα και Αίμα, πρό των συλλειτουργούντων Ιερέων.
Περατωθείσης της μεταδόσεως του Άρτου, επανέρχεται ο α΄. Ιερεύς και λαμβάνων την μούσαν ( σπόγγον ), καθαρίζει επί του Αντι-μηνσίου την παλάμην αυτού, από τυχόν υπολείμματα Μαργαριτών και ήδη του Αρχιερέως έχοντος λάβει ανά χείρας το Ποτήριον και εστραμμένου όντος προς τα αριστερά, οπόθεν έρχεται ο προς Θείαν Μετάληψιν Ιερεύς, λέγει τοις Ιερεύσιν « Ιερείς του Κυρίου, έτι προσέλθετε ». Τότε ο α΄. Ιερεύς, λέγει « Ιδού, έτι αναξίως προσερχομένω μετάδός μοι Δέσποτα, το Τίμιον και Πανάσπιλον και Πανακήρατον και Ζωηρόν Αίμα του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού…τω αναξίω πρεσβυτέρω, εις άφεσιν αμαρτιών και ζωήν την αιώνιον ». Και ο Αρχιερεύς « Ιδού έτι προσερχομένω μεταδίδοταί σοι… τω ευλαβεστάτω Πρεσβυτέρω, το Τίμιον και Πανάσπιλον…».
Και του μέν Ιερέως κρατούντος το Ποτήριον από της βάσεως αυ-τού, του δε Αρχιερέως κατευθύνοντος τον κήλικα εις τα χείλη του Ιερέως, κοινωνεί ούτος, χωρίς να λέγει τι, ει μη μόνον μετά την Κοινωνίαν απάντων, τών τε Ιερέων και των Διακόνων « Τούτο ήψατο των χειλέων ημών…».
Σημειωθείτω, ότι εις περίπτωσιν Ιερατικού Συλλειτούργου, οι Ιερείς κατά τα πρεσβεία της Ιερωσύνης αυτών, κοινωνούν Σώμα και Αίμα συνεχώς, άνευ διακοπής ποιούντες κύκλω τη Τραπέζη.
Ακολούθως ο Αρχιερεύς και οι Ιερείς, απέρχονται εις το Διακονικόν, προς απόνιψιν και μεταλαβήν Κατακλαστού, ενώ οι Διάκονοι, συστέλλουν τα Άγια μετά προσοχής, απαγγέλλοντες το « Ανάστασιν Χριστού…» και τα λοιπά πάντα.
Επακολουθεί υπό του Αρχιερέως ή τινός επί τούτου εντεταλμένου, το Κήρυγμα του Θείου λόγου, όπερ κακώς και με την δικαιολογίαν της εξοικονομήσεως χρόνου, έχει μεταφερθεί εις την θέσιν ταύτην, ενώ έδει να γίνεται ευθύς, μετά την ανάγνωσιν του Ιερού Ευαγγελίου. Είτα ακολουθεί η Κοινωνία των πιστών, του Αρχιδιακόνου προσκαλούντος αυτούς, με το « Μετά φόβου Θεού…».
Τους πιστούς, μεταλαμβάνει ο Αρχιερεύς, βοηθούμενος υπό δύο Διακόνων εκατέρωθεν αυτού, κρατούντων το Μάκτρον, υποκάτω του στόματος των κοινωνούντων. Δυνατόν να βοηθήσουν εις την Κοινω-νίαν και άλλοι Ιερείς, οσάκις παρατηρείται πληθώρα κοινωνούντων. Πληρωθείσης της Θείας Μεταλήψεως, ήτις οφείλει να γίνεται με την δέουσαν προσοχήν και κατάνυξιν, ο Αρχιερεύς, υψώνει το Άγιον Ποτήριον, λέγων « Σώσον ο Θεός τον λαόν σου…», ενώ ο Δεξιός Χορός, ψάλλει το « Είδομεν το φώς το αληθινόν…».
Τοποθετών το Άγιον Ποτήριον επί της Αγίας Τραπέζης, ο Αρχιερεύς, θυμιά τούτο τρίς και παραδίδει αυτό εις τον α΄. Ιερέα, λέγων χαμηλοφώνως « Ευλογητός ο Θεός ημών ». Ούτος δε, εξερχόμενος εις την Ωραίαν Πύλην, προβάλλει τούτο τοις πιστοίς, επιλέγων « Πάντο-τε νύν και αεί…». Τότε ο Διάκονος, λέγοι « Ορθοί μεταλαβόντες…» και ο Αρχιερεύς, αναγινώσκει την Ευχαριστήριον Ευχήν, εις επίκοον πάντων ( παρ’ όλον του ότι ο συγγραφεύς της Θείας Λειτουργίας, ορίζει την ανάγνωσιν αυτής, ΜΥΣΤΙΚΩΣ ) και επιλέγει την Εκφώ-νησιν « Ότι Σύ εί ο αγιασμός ημών…».

Α Π Ο Λ Υ Σ Ι Σ

Είτα, ο Αρχιερεύς εκφωνεί « Εν ειρήνη προέλθωμεν » και ο Διάκονος « Του Κυρίου δεηθώμεν », ενώ ο Χορός, λέγει χύμα το « Κύρι-ε ελέησον » τρίς. Πλείστοι των Ιεροψαλτών, προσθέτουν ενταύθα, το « Πάτερ Άγιε ευλόγησον » ή το « Δέσποτα Άγιε ευλόγησον » και μάλιστα, κατ’ απαίτησιν των Κληρικών. Μέγα σφάλμα αμφοτέρων, διότι το Τυπικόν και η Αρχέγονος Τάξις, απαιτούν το « Κύριε ελέησον » τρίς και ουδέν άλλον.
Ο υπό του Αρχιερέως ορισθείς Ιερεύς, απαγγέλλει την Οπισθάμβωνον Ευχήν, μεθ’ ήν ο Αρχιερεύς, αναγινώσκει ενώπιον της Αγίας Προθέσεως, την Ευχήν « Το πλήρωμα του νόμου…».
Ακολούθως, εξέρχονται οι πάντες μετά Καλυμμαυχίων εις τον Σολέα, του Αρχιερέως ισταμένου εις το ύψος της Ωραίας Πύλης, έχοντος εκατέρωθεν αυτού τους δύο Διακόνους μετά Δικηροτρικήρων και του Σταυρού ευλογίας.
Ο Αρχιδιάκονος λέγει « Του Κυρίου δεηθώμεν » και ο Αρχιερεύς, λαβών τον Σταυρόν, ευλογεί τον λαόν λέγων « Ευλογία Κυρίου και έλεος…».
Ο Αρχιδιάκονος λέγει « Κύριε ελέησον ( τρίς ), Δέσποτα Άγιε ευλόγησον ».
Τέλος, γίνεται η Απόλυσις, διά του « Δόξα Σοί ο Θεός ημών…».
Και ο Αρχιερεύς, αφού έχει παραδώσει τον Σταυρόν εις τον Διάκονον, παραλαμβάνει παρ’ αυτού το Τρικήριον και απαγγέλλων το « Ο Αναστάς εκ νεκρών…», άρχεται ηρέμα και μεγαλοπρεπώς, να ευλογεί τον λαόν, του Δεξιού Χορού, ψάλλοντος πανηγυρικώς, το « Τον Δεσπότην και Αρχιερέα ημών, Κύριε φύλαττε, εις πολλά έτη Δέσποτα, εις πολλά έτη Δέσποτα, εις πολλά έτη Δέσποτα ».
Μεθ’ ό, ο Αρχιερεύς, λέγει το « Δι’ ευχών των Αγίων Πατέρων η-μών » και ο α΄. Ιερεύς, επιλέγει « Δι’ ευχών του Αγίου Δεσπότου ημών…», ενώ ο Δεξιός Χορός επισφραγίζει μεγαλοπρεπώς, με το « Αμήν ».

Σημειώσεις :

1) Συμφώνως τη Πατριαρχική Τάξει ήτις επικρατεί εις τον Πάνσεπτον Πατριαρχικόν Ναόν, η Απόλυσις, γίνεται από του Θρόνου.
Ακολουθεί η διανομή του Αντιδώρου παρά του Αρχιερέως, του Χορού ψάλλοντος Πολυέλεον ή Καλλοφωνικόν Ειρμόν. Κατά την διανομήν του Αντιδώρου, οι πιστοί προσέρχονται και λαμβάνουν εκ της χειρός του Αρχιερέως το Αντίδωρον, ασπαζόμενοι αυτήν, ενώ ούτος, εύχεται « Ευλογία Κυρίου και έλεος, έλθοι επί σέ ».
2) Τα « Κύριε ελέησον », « Παράσχου Κύριε » κ.λ.π., ψάλλονται υπό των Χορών, ως εξής :
Εάν μετά την Εκφώνησιν, θα πρέπει να αρχίσει ψάλλων ο Δεξιός Χορός, ταύτα ψάλλονται υπό του Αριστερού Χορού. Αντιθέτως, εάν μετά την Εκφώνησιν, θα πρέπει να αρχίσει ψάλλων ο Αριστερός Χορός, τότε ψάλονται υπό του Δεξιού Χορού.
Τα Ειρηνικά, μοιράζονται εις την μέσην και εις τα Πληρωτικά, τα μέν « Κύριε ελέησον » ψάλλονται υπό του Δεξιού Χορού, τα δε « Παράσχου Κύριε », υπό του Αριστερού και τούτο, διά να μην γίνεται χασμωδία, αρχίζοντας ή σιωπούντες αμφότεροι.
3) Οι Εκφωνήσεις των Κληρικών και τα ψαλλόμενα υπό των Χορών Μέλη, δέον όπως ακολουθούν, μάλλον ηπίαν και μετριοπαθήν απαγγελίαν, αποκλειομένων παντελώς των κραυγών, υψηλών τόνων και των μιμήσεων εκτελέσεως Άριας εκ Μελοδράματος. Άλλωστε το επιδιωκόμενον αποτέλεσμα, εστιάζεται εις την Λατρείαν της Πίστεως και την προσευχήν και ουχί εις εντυπωσιασμούς και φωνητικάς επιδόσεις.

[Dionysios]

3) Οι εκφωνήσεις των Κληρικών και τα ψαλλόμενα υπό των Χορών μέλη, δέον όπως ακολουθούν, μάλλον ηπίαν και μετριοπαθή απαγγελίαν, αποκλειομένων παντελώς των κραυγών, υψηλών τόνων και των μιμήσεων εκτελέσεως Άριας εκ Μελοδράματος. Άλλωστε το επιδιωκόμενον αποτέλεσμα, εστιάζεται εις την Λατρείαν της Πίστεως και την προσευχήν και ουχί εις εντυπωσιασμούς και φωνητικάς επιδόσεις.

῾Ο σεβαστὸς διδάσκαλος ἐδῶ τὰ εἶπε ὅλα. αὐτὴ εἶναι λειτουργικὴ θεολογία. ἐπιβεβαιώνεται γιὰ ἄλλη μία φορὰ ὅτι ὁ κύριος ᾿Ιωαννίδης, ὁ πρωτοψάλτης καὶ μουσικοδιδάσκαλος καὶ μύστης τῆς τοῦ Δαμασκηνοῦ τέχνης τόσο στὴν πρᾶξι ὅσο καὶ στὴν θεωρία, ἐπάξια εἶναι ὀφφικιοῦχος τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου. ὅ,τι καὶ νὰ πῶ εἶναι λίγο· καὶ ἴσως φανῇ ἀγενές.

Σᾶς εὐχαριστοῦμε, δάσκαλε, γιὰ τὰ ὅσα μᾶς μαθαίνετε. ἐσεῖς θὰ μᾶς διδάσκετε καὶ ἐμεῖς θὰ σᾶς ἀκοῦμε. καὶ ἐλπίζω σύντομα νὰ ξεπεράσουμε κάποιους τεχνικοὺς περιορισμούς, ὥστε νὰ μπορῆτε νὰ ἀναβάζετε καὶ ἠχογραφήσεις σας, γιὰ νὰ ἀπολαμβάνουμε τὰ μουσικὰ μαθήματα σὲ αὐθεντικὲς ἐκτελέσεις. πρὸς τὸ παρὸν ἂς κάνουμε ὑπομονή.