῾Ομήρου ᾿Ιλιάς

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Η (συνέχεια)


Σχόλιο 9

α) Ἡ ἀνταλλαγὴ δώρων ἀκόμη καὶ μεταξὺ ἀντιπάλων ὕστερα ἀπὸ τὴ μάχη ἦταν μία συνήθεια ἐκείνης τῆς ἐποχῆς. Ὅταν οἱ ἐνέργειες αὐτὲς γίνονται κατὰ τὴ διάρκεια μιᾶς ἔνοπλης σύγκρουσης, τὰ δῶρα εἶναι ἐνθυμήματα καὶ σύμβολα φιλίας. Ἡ πράξη αὐτὴ φανερώνει τὴν ἐκτίμηση ποὺ νιώθουν οἱ ἀντίπαλοι ὁ ἕνας γιὰ τὸν ἄλλο, καὶ κατὰ κάποιο τρόπο παγιώνει τὴ φιλία τους. Ἐπίσης αὐτὴ ἡ συνήθεια δείχνει ἀνώτερο ἱπποτικὸ πνεῦμα καὶ μεγάλο πολιτισμό. Ἀπὸ αὐτὸ τὸ πανάρχαιο ἔθιμο θὰ προέλθει ἀργότερα τὸ ἱπποτικὸ πνεῦμα τῶν ἀκριτῶν τοῦ Βυζαντίου καὶ ὁ ἱπποτισμὸς τῆς μεσαιωνικῆς Εὐρώπης.

β) Καὶ ἡ συνάντηση Γλαύκου-Διομήδη (Ζ 119-236) τελειώνει μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, ὅπως καὶ ἡ παροῦσα ἰσόπαλη μονομαχία· μὲ τὴν ἀνταλλαγὴ πολύτιμων δώρων. Παρατηροῦμε ὅτι καὶ στὶς δύο περιπτώσεις τὰ δῶρα ποὺ προσφέρουν οἱ Ἀχαιοὶ ἀξίζουν πολὺ λιγότερο ἀπὸ τὰ δῶρα τῶν ἀντιπάλων τους. Ὁρισμένοι ἑρμηνευτὲς θεωροῦν ὅτι ἔτσι ὁ ποιητὴς κάνει μία ἔμμεση ἀναφορὰ στὴν πλούσια Ἀνατολή, διότι θεωροῦν ὅτι δὲν πρέπει νὰ ξεχνοῦμε πὼς ὁ Τρωικὸς πόλεμος εἶναι ἕνας ἀπόηχος τῶν ἐκστρατειῶν τῶν Ἑλλήνων στὴν Ἀνατολή, τὸν καιρὸ ποὺ ἔψαχναν νὰ βροῦν νέες πλούσιες χῶρες, γιὰ νὰ ἐγκατασταθοῦν μόνιμα καὶ νὰ δημιουργήσουν τὶς νέες πατρίδες τους, τὶς ἀποικίες. [Στὸ τελευταῖο ἐπιχείρημα μποροῦμε ὅμως νὰ ἀντιπροτείνουμε τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Τρωικὸς πόλεμος, σύμφωνα μὲ ἄλλους ἑρμηνευτές, εἶναι σαφῶς ἕνας ἐμφύλιος πόλεμος, διότι οἱ Τρῶες μιλοῦν τὴν ἴδια γλῶσσα καὶ λατρεύουν τοὺς ἴδιους θεοὺς μὲ τοὺς ᾿Αχαιούς.] Ἐπειδὴ μετὰ τὴν κατακτητικὴ κάθοδο τῶν Δωριέων σημειώνεται μία οἰκονομικὴ παρακμὴ στὴν Ἑλλάδα, στὴ χώρα ὅπου ἄλλωστε ζεῖ καὶ ὁ ποιητὴς τῆς Ἰλιάδος, εἶναι λογικὸ τὰ ὅπλα τῶν Ἀχαιῶν νὰ εἶναι φτωχότερα ἀπὸ τὰ ὅπλα τῶν Τρώων. [Καὶ αὐτὸ τὸ ἐπιχείρημα δὲν εἶναι ἰσχυρό, διότι ἡ ᾿Ιλιὰς δὲν ἀκολουθεῖ τὴν ἀλληλουχία τῆς ἱστορίας ὅπως τὴν ξέρουμε σήμερα. Οἱ ἀρχαῖοι ῞Ελληνες εἶχαν διαφορετικὴ ἀντίληψη τῆς ἱστορίας τους. Τὰ ἀνταλλασσσόμενα δῶρα ἔχουν διαφορετικὴ καὶ ἄνιση ἀξία, ἁπλῶς διότι οἱ ἱστορίες τοῦ ἔπους αὐτοῦ εἶναι συμπιλήματα παλαιοτέρων ἱστοριῶν ἀπὸ διάφορες ἐποχές. Ἔτσι στὴν ᾿Ιλιάδα ὁ ποιητὴς συχνὰ παρουσιάζει νὰ συγκρούονται ὄχι δύο ἥρωες ἀλλὰ δύο διαφορετικὲς ἐποχές, ἔτσι ὁ ἕνας μονομάχος εἶναι ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ χαλκοῦ καὶ ὁ ἄλλος ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ σιδήρου, ἢ ἡ μία σκηνὴ εἶναι ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν μετάλλων μὲ ὅπλα (ξίφη καὶ ἀκόντια) καὶ ἡ ἄλλη σκηνὴ ἀπὸ τὴν προϊστορικὴ ἐποχὴ τῶν πετροπολέμων.] Ἐφόσον ὅμως τὰ δῶρα εἶναι σύμβολα φιλίας, δὲν ἔχει ἰδιαίτερη σημασία, ἂν τὸ σπαθὶ τοῦ Ἕκτορος εἶναι πολυτιμότερο ἀπὸ τὴ ζώνη τοῦ Αἴαντος ἢ τὰ ὅπλα τοῦ Γλαύκου εἶναι πολὺ μεγαλύτερης ἀξίας ἀπὸ τὰ ὅπλα τοῦ Διομήδη. Ἡ ἀξία τους μετρᾶται σύμφωνα μὲ τὴν ἠθικὴ ἀντίληψη τῆς ἐποχῆς, ποὺ θεωρεῖ τὰ δῶρα ὡς ἀπόδειξη ὅτι οἱ δύο δωρητὲς ἀναγνωρίζουν ὁ ἕνας τὴν ἀξία τοῦ ἄλλου. Στὴν περίπτωση τοῦ Αἴαντος καὶ τοῦ Ἕκτορος μποροῦμε ἐπίσης νὰ διακρίνουμε μία ἀναλογία μὲ τὸ ἔθιμο ὁ νικητὴς νὰ ἁρπάζει ὡς λάφυρα τὰ ὅπλα τοῦ νεκροῦ (ἡττημένου) ἀντιπάλου· ἡ μονομαχία ἔληξε ἰσόπαλη, καὶ γι’ αὐτὸ οἱ δύο ἀντίπαλοι δίνουν κάτι καὶ παίρνουν κάτι ἄλλο, ὄχι ὡς λάφυρα ἀλλὰ ὡς δῶρα.


Σχόλιο 10

Ὅταν ὁ Ἀχιλλεὺς σκότωσε τὸν Ἕκτορα, ἔδεσε τὸ πτῶμα τοῦ νεκροῦ ἥρωα ἀπὸ τὸ ἅρμα του καὶ τὸ ἔσερνε ἔτσι δεμένο γύρω ἀπὸ τὴν πολιορκημένη πόλη. Ἡ ζώνη μὲ τὴν ὁποία εἶχε δέσει τὸ πτῶμα πάνω στὸ ἅρμα του ἦταν ἀκριβῶς ἐκείνη ἡ ζώνη ποὺ ὁ Αἴαντας χάρισε στὸν Ἕκτορα μετὰ τὴ λήξη τῆς ἰσόπαλης μονομαχία τους. Ἀλλὰ καὶ τὸ σπαθὶ ποὺ χάρισε ὁ Ἕκτωρ στὸν Αἴαντα ἔγινε τελικὰ φονικὸ ὄργανο στὰ χέρια τοῦ Ἀχαιοῦ ἥρωα· πάνω σ’ αὐτὸ τὸ σπαθὶ ἔπεσε ὁ Αἴας καὶ ἔθεσε τέρμα στὴ ζωή του.


Σχόλιο 11

Ἡ μονομαχία περιγράφεται μὲ τρόπο παρόμοιο μὲ ἀντίστοιχες περιγραφὲς σὲ ἄλλες ραψῳδίες τῆς Ἰλιάδος. Ἡ βασικὴ τυπολογία τῆς ἐπικῆς μονομαχίας εἶναι ἡ ἑξῆς. Στὴν ἀρχὴ οἱ ἀντίπαλοι ἀγωνίζονται σὲ ἕναν ἀγώνα λόγων, ὅπου μὲ καυχησιολογίες προσπαθοῦν νὰ ἐξερεθίσουν τὸν ἀντίπαλό τους. Κατόπιν ἀκολουθεῖ ἡ ἔνοπλη σύγκρουση μὲ ἐπιμέρους φάσεις 1) κτυπήματα ἀπὸ μακρινὴ ἀπόσταση (ἀκόντια, τόξα), 2) κτυπήματα ἀπὸ μικρότερη ἀπόσταση (πετροβολία) καὶ τέλος μάχη σῶμα μὲ σῶμα (μὲ σπαθιά).


Σχόλιο 12

Ὁ πολεμιστὴς τῆς ὁμηρικῆς ἐποχῆς εἶναι γενναῖος, πιστεύει στὴ νίκη του καὶ στὴ βοήθεια τῶν θεῶν, εἶναι πραγματικὸ παλικάρι ποὺ δὲν ὑποχωρεῖ στὶς δυσκολίες, ἀλλὰ εἶναι καὶ ἀκέραιος ἠθικὸς ἄνθρωπος. Τὸν διακρίνει ἕνα πνεῦμα ἱπποτισμοῦ ποὺ τοῦ ἐπιτρέπει νὰ ἀναγνωρίζει τὴν ἀξία τοῦ ἀντιπάλου του, ἀκόμη καὶ νὰ ἀνταλλάσσει δῶρα φιλίας μαζί του.


Σχόλιο 13

Ἰδιαίτερα ἐντυπωσιακὴ εἶναι ἡ ἑνότητα ἀνταλλαγῆς τῶν δώρων μεταξὺ τῶν δύο ἡρώων (στ. 299-305), διότι 1) εἶναι ἕνα ἀπρόσμενο διάλειμμα φιλίας καὶ εἰρήνης μέσα στὴν ταραχὴ ἐνὸς ἄγριου καὶ φονικοῦ πολέμου, 2) διότι ἡ σύντομη περιγραφὴ τοῦ ποιητῆ εἶναι πολὺ παραστατικὴ καὶ μᾶς δείχνει πόσο πιὸ πλούσια καὶ πολύτιμα ἦταν τὰ ὅπλα τοῦ Ἕκτορος ἀπὸ αὐτὰ τοῦ Αἴαντος.


Σχόλιο 14

Περιγραφὲς μονομαχιῶν ἔχουμε σὲ πολλὰ λογοτεχνικὰ ἀριστουργήματα ποὺ ἀναφέρονται στὴν περίοδο τοῦ Μεσαίωνα καὶ μετεγενέστερα: «Βασιλιὰς Ἀρθοῦρος» ἢ «Οἱ ἱππότες τῆς στρογγυλῆς τραπέζης», «Ἰβανόης», «῾Ρομπὲν τῶν δασῶν», «Τρεῖς σωματοφύλακες», «Κόμης Μοντεχρῖστος» καὶ πολλὰ ἄλλα· ἀξιοσημείωτο εἶναι τὸ ὅτι στὸν «Δὸν Κιχώτη» τοῦ Θερβάντες βλέπουμε τὸν ἐκφυλισμὸ αὐτῶν τῶν συνηθειῶν ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ τὴ διακωμώδησή τους. Σὲ σχέση μὲ τὴ μονομαχία στὴν Ἰλιάδα ἡ μεσαιωνικὴ μονομαχία παρουσιάζει ὁμοιότητες ἀλλὰ καὶ σημαντικὲς διαφορές. Ὁμοιότητες εἶναι οἱ ἠθικοὶ κανόνες ποὺ διέπουν τὴ μονομαχία, ἡ ὑποχρέωση τῶν ἀντιπάλων νὰ πολεμήσουν μὲ τιμιότητα, ἡ ὕπαρξη μαρτύρων ποὺ διασφαλίζουν τὴν τήρηση τῶν κανόνων καὶ ἐνίοτε κρίνουν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς μονομαχίας. Διαφορὲς εἶναι τὸ ὅτι ἡ εὐρωπαϊκὴ μονομαχία δὲν εἶναι τὸ μέσον ἐπιλύσεως μιᾶς πολεμικῆς συρράξεως, ἀλλὰ μία ἰδιωτικὴ συνήθεια· μονομαχοῦν δύο ἄνθρωποι ποὺ εἶναι ἀντίπαλοι γιὰ λόγους τιμῆς, οἰκονομικοὺς καὶ ἄλλους· ἐπίσης ἡ μονομαχία πολλὲς φορὲς εἶναι συνήθεια κατεξοχὴν ἀριστοκρατική, σὲ κάποιες περιοχὲς ὑπῆρχαν διακρίσεις κοινωνικῶν τάξεων καὶ ἕνας ἄνθρωπος τοῦ «χυδαίου» λαοῦ δὲν μποροῦσε νὰ προκαλέσει σὲ μονομαχία ἕναν εὐγενῆ· τέλος συχνὰ στὸ Μεσαίωνα ἡ μονομαχία δὲν εἶναι τὸ μέσον ἢ μία πτυχὴ τῆς συγκρούσεως δύο ἀνθρώπων, ἀλλὰ αὐτοσκοπός· γιὰ τοὺς Ἄγγλους ἱππότες π.χ. ἡ μονομαχία ἦταν τὸ κύριο ἔργο τους, σχεδὸν ἡ ἀποκλειστική τους ἀπασχόληση. Οἱ διαφορὲς δείχνουν ἕναν ἐκφυλισμὸ τῆς νεώτερης εὐρωπαϊκῆς κοινωνίας σὲ σύγκριση μὲ τὴν ἀρχαία ὁμηρικὴ κοινωνία.

[Dionysios]

ΡΑΨΩιΔΙΑ Ι

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΠΡΕΣΒΕΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ (ΛΙΤΑΙ)


ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 1-224

Σὲ συγκέντρωση τῶν ᾿Αχαιῶν βασιλέων ὁ Νέστωρ συμβουλεύει νὰ ἐξευμενίσουν τὸν ᾿Αχιλλέα. ῾Ο ᾿Αγαμέμνων δέχεται νὰ δώσει πολὺ πλούσια δῶρα στὸν ᾿Αχιλλέα γιὰ νὰ τὸν ἐξευμενίσει. Πρεσβεία ἀποτελούμενη ἀπὸ τὸν ᾿Οδυσσέα τὸν Αἴαντα καὶ τὸν Φοίνικα μεταβαίνει στὸν ᾿Αχιλλέα, ὁ ὁποῖος τοὺς ὑποδέχεται φιλόξενα καὶ τοὺς παραθέτει δεῖπνο.


ΑΦΗΓΗΣΗ (ΣΤΙΧΟΙ 225-431)

Ὁ Ὀδυσσεὺς στὴν ἀρχὴ ἐπαινεῖ τὸ τραπέζι καὶ τὴ φιλοξενία ποὺ τοὺς παρέσχε ὁ Ἀχιλλεύς· ἡ χαρά τους ὅμως αὐτὴ διαλύεται, καθὼς ἐκθέτει μὲ λεπτομέρειες τὴ δύσκολη κατάσταση τῶν Ἀχαιῶν. Στὸ στρατόπεδο τῶν Ἑλλήνων ἐπικρατεῖ κλίμα ἡττοπάθειας, διότι οἱ Τρῶες τοὺς πιέζουν ἀσφυκτικὰ καὶ γιὰ πρώτη φορᾶ ἔχουν στρατοπεδεύσει ἔξω ἀπὸ τὰ τείχη τους κοντὰ στὰ ἀργίτικα πλοῖα· ὁ Ἕκτωρ μάλιστα ἐνθαρρυμένος ἀπὸ τὰ εὐνοϊκὰ σημάδια τοῦ Δία ἀπειλεῖ ὅτι θὰ κάψει τὰ πλοῖα καὶ θὰ ἐξοντώσει ὅλους τοὺς Ἀχαιούς. Μὲ τρόμο σκέφτονται ὅλοι ὅτι εἶναι δυνατὸν νὰ χαθοῦν τὰ καράβια τους, καὶ γι’ αὐτὸ ζητοῦν τὴ βοήθεια τοῦ Ἀχιλλέα. Ἂν δὲν τοὺς βοηθήσει τώρα, οἱ Ἀχαιοὶ θὰ χαθοῦν ὅλοι στὴν Τροία, καὶ ὅσο καὶ ἂν λυπηθεῖ ὕστερα, τὸ κακὸ θὰ εἶναι μὴ ἀναστρέψιμο. Ὁ Ὀδυσσεὺς προσπαθεῖ νὰ ξυπνήσει στὴν ψυχὴ τοῦ ἥρωα εὐγενικὰ συναισθήματα, ποὺ θὰ τὸν κάνουν νὰ γυρίσει στὴ μάχη δίπλα στοὺς συντρόφους του. Κατόπιν ἀναφέρεται στὸν Πηλέα τὸν πατέρα τοῦ Ἀχιλλέως, ὁ ὁποῖος εἶχε συμβουλέψει τὸ γιό του νὰ συγκρατεῖ τὰ συναισθήματά του καὶ νὰ εἶναι πράος, γιὰ νὰ ἀποκτήσει μεγάλη τιμὴ ἀνάμεσα στοὺς Ἀχαιούς. Γιὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς λόγους πρέπει νὰ καταπραΰνει τὸ θυμό του. Ἐπιπλέον ὁ Ἀγαμέμνων τοῦ ὑπόσχεται πλούσια δῶρα, τὰ ὁποῖα ὁ Ὀδυσσεὺς τὰ ἀναφέρει ἕνα ἕνα. Ἀμέσως μόλις ὁ Ἀχιλλεὺς ἐπιστρέψει στὴ μάχη, ὁ Ἀτρείδης θὰ τοῦ δώσει πολλὰ ὑλικὰ ἀγαθά, 12 δυνατὰ ἄλογα ἱπποδρομιῶν, 7 πανέμορφες γυναῖκες καὶ τέλος τὴν ἴδια τὴ Βρισηίδα· γιὰ μετὰ τὴν κατάληψη τῆς Τροίας τοῦ ὑπόσχεται ἕνα καράβι λάφυρα καὶ τὶς 20 πιὸ ὄμορφες Τρωαδίτισσες· τέλος ὅταν ὁ Ἀγαμέμνων θὰ ἐπιστρέψει στὸ Ἄργος, θὰ δώσει στὸν Ἀχιλλέα γιὰ γυναῖκα του μία ἀπὸ τὶς τρεῖς κόρες του μαζὶ μὲ πλούσια προῖκα. Ἔτσι ὁ ἀρχιστράτηγος τῶν Ἀργιτῶν δηλώνει ἔμπρακτα τὴ μεταμέλειά του. Καὶ ὁ ὁμιλητὴς τελειώνει τὴν ἐπιχειρηματολογία του λέγοντας πώς, κι ἂν ἀκόμη ὁ Ἀχιλλεὺς παραμένει θυμωμένος μὲ τὸν Ἀγαμέμνονα, τουλάχιστον ἂς λυπηθεῖ τοὺς Ἀχαιούς, ἀπὸ τοὺς ὁποίους θὰ ἔχει τὴν ἠθικὴ ἀνταμοιβὴ ὅτι θὰ ἀναγνωρίσουν τὴν ἀξία του καὶ θὰ τὸν τιμήσουν σὰν θεό, ἂν νικήσει καὶ σκοτώσει τὸν ἀλαζονικὸ Ἕκτορα, κατόρθωμα ποὺ θὰ τοῦ δώσει μεγάλη δόξα.
Στὴν ἀνταπάντησή του ὁ Ἀχιλλεὺς δηλώνει ἐξαρχῆς ὅτι παραμένει ἀμετακίνητος στὶς ἀποφάσεις του καὶ οὔτε πρόκειται νὰ τὸν μεταπείσει κανείς, διότι τὸ μῖσος ποὺ αἰσθάνεται γιὰ τὸν Ἀγαμέμνονα εἶναι ἀβυσσαλέο. Ἐξηγεῖ τὶς αἰτίες τῆς ὀργῆς του παραπονούμενος γιὰ τὴν ἔλλειψη δικαιοσύνης· αἰσθάνεται ἀδικημένος, ἀφοῦ αὐτὸς ποὺ πολεμοῦσε ἔπαιρνε ὅμοια δῶρα καὶ εἶχε ἴση τιμὴ μὲ ἐκείνους ποὺ δὲν πολεμοῦσαν, ἐνῶ ὁ ἴδιος ὡς γενναῖος πολεμιστὴς ἐξέθετε τὴ ζωή του στοὺς κινδύνους τῆς μάχης. Στὴ συνέχεια κάνει μία σκληρὴ κριτικὴ στὸν Ἀγαμέμνονα διατυπώνοντας προσωπικὰ παράπονα ἐναντίον του. Ὁ ἴδιος ἔχει κατακτήσει 12 πόλεις καὶ ἔχει παραδώσει ὅλα τους τὰ λάφυρα στὸν Ἀγαμέμνονα παίρνοντας ἀπὸ τὸ χέρι του τὰ δῶρα του. Τώρα ὁ ἀρχιστράτηγος ἔχει ἁρπάξει τὸ δικό του δῶρο καὶ ἔχει ἀφήσει τοὺς ἄλλους νὰ χαίρονται τὰ δικά τους. Καὶ ἐδῶ ὁ Ἀχιλλεὺς ἀναρωτιέται: γιατί ἔγινε αὐτὴ ἡ ἐκστρατεία; Ἄραγε ἡ Ἑλένη ἦταν ἡ μοναδικὴ αἰτία; Μόνον οἱ Ἀτρεῖδες ἀγαποῦν τὶς γυναῖκες τους; Καὶ ὁ ἴδιος ἀγαποῦσε τὴ Βρισηίδα ποὺ τοῦ ἅρπαξαν καὶ ἔχει δίκιο τώρα νὰ εἶναι ἀνυποχώρητος ἐξαιτίας αὐτῆς τῆς προσβολῆς. Καὶ ἂν ὁ πόλεμος γίνεται μόνο γιὰ τὴν τιμὴ τῶν Ἀτρειδῶν, τότε ἂς πολεμήσουν μόνοι τους γι’ αὐτήν. Εἰρωνεύεται τὸ τεῖχος καὶ τὴν τάφρο τῶν Ἀχαιῶν καὶ θυμίζει στοὺς συνομιλητές του ὅτι, ὅταν ὁ ἴδιος πολεμοῦσε, ὁ Ἕκτωρ δὲν τολμοῦσε νὰ ξεμυτίσει στὴν πεδιάδα, ἐνῶ τώρα πολιορκεῖ τὸ τεῖχος ποὺ ἀνήγειρε ὁ Ἀγαμέμνων. Ὁ ἴδιος ὅμως εἶναι ἀμετάπειστος καὶ ἔχει ἀποφασίσει νὰ ἀναχωρήσει. Τὸ πρωὶ θὰ θυσιάσει στὸ Δία καὶ μετὰ θὰ ξεκινήσει μὲ τὰ πλοῖα του γιὰ τὴν πατρίδα. Ἐλπίζει μάλιστα μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Ποσειδῶνος νὰ φτάσει μέσα σὲ τρεῖς μέρες στὴ Φθία. Μαζί του θὰ πάρει μόνο ὅσα δῶρα τοῦ χάρισε ὁ κλῆρος, διότι γιὰ τὰ δῶρα τοῦ Ἀγαμέμνονα αἰσθάνεται βαθιὰ περιφρόνηση, ὅσα κι ἂν τοῦ δώσει. Ἡ ὀργή του δὲν μαλακώνει, ἀκόμη κι ἂν ὁ Ἀγαμέμνων θελήσει νὰ τοῦ δώσει γιὰ γυναῖκα τὴν κόρη του, ὅσο ὡραία καὶ σοφὴ κι ἂν εἶναι. Μπορεῖ καὶ μόνος του νὰ βρεῖ καὶ νὰ διαλέξει στὴν Ἑλλάδα γιὰ σύντροφό του τὴν καλύτερη γυναίκα. Δὲν θὰ ξεχάσει τὴν προσβολὴ οὔτε θὰ ξαναμπεῖ στὸν πόλεμο, διότι δὲν ὑπάρχει τίποτε ἀντάξιο τῆς ψυχῆς του καὶ τῆς ζωῆς του, ἀκόμη κι ἂν τοῦ δώσουν ὅλους τοὺς θησαυροὺς τῆς γῆς.
Σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο θυμᾶται τὴν προειδοποίηση τῆς μητέρας του Θέτιδος ὅτι, ἂν γυρίσει πίσω στὴν πατρίδα του, θὰ σώσει τὴ ζωή του, ἀλλὰ θὰ ζήσει χωρὶς καμμία δόξα· ἐνῶ ἂν παραμείνει στὸν πόλεμο, θὰ δοξαστεῖ πολύ, ἀλλὰ θὰ πεθάνει ἐκεῖ χωρὶς ἐπιστροφὴ στὴ Φθία. Ἐπιλέγει λοιπὸν τὴν ἄδοξη ἀλλὰ μακροχρόνια ζωὴ καὶ συμβουλεύει μάλιστα καὶ τοὺς ὑπόλοιπους Ἀργείους νὰ ἐπιστρέψουν στὴν πατρίδα τους. Αὐτὰ ὅλα εἶναι ἡ τελική του ἀπάντηση ποὺ πρέπει νὰ διαβιβάσουν οἱ πρεσβευτὲς στὴ συνέλευση τῶν πολεμάρχων Ἀργιτῶν. Στὸ τέλος καλεῖ τὸ Φοίνικα νὰ παραμείνει καὶ νὰ κοιμηθεῖ στὴ σκηνή του, καὶ ἂν θέλει ἀπὸ μόνος του χωρὶς κανένα ἐξαναγκασμό, νὰ τὸν ἀκολουθήσει στὴν πατρίδα.
Αὐτὴ ἡ πεισματικὴ ἄρνηση τοῦ Ἀχιλλέως ἀφήνει ἄφωνους καὶ σαστισμένους τοὺς ἀπεσταλμένους τοῦ Ἀγαμέμνονα.


ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 432-713

῾Η προσπάθεια τοῦ γηραιοῦ παιδαγωγοῦ Φοίνικος νὰ μεταπείσει τὸν ᾿Αχιλλέα μὲ ἕναν συγκινητικότατο λόγο μένει χωρὶς ἀποτέλεσμα. Τὸ ἴδιο ἄκαρπα εἶναι καὶ τὰ ὅσα λέει ὁ Αἴαντας. Οἱ ἀπεσταλμένοι τῶν ᾿Αχαιῶν ἐπιστρέφουν στὸ στρατόπεδο ἄπρακτοι καὶ ἀπογοητευμένοι. ᾿Ανακοινώνουν τὴν ἀπογοητευτικὴ στάσι τοῦ ᾿Αχιλλέως καὶ στοὺς ὑπόλοιπους. Τοὺς δίνει θάρρος ὁ Διομήδης.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Ι


Σχόλιο 1

Α) Τὰ ἐπιχειρήματα τοῦ Ὀδυσσέως ἀναπτύσσονται στοὺς ἑξῆς στίχους:
α) 225-235 ἡ κρισιμότητα τῆς καταστάσεως,
β) 237-248 ἡ εὔνοια τοῦ Δία πρὸς τοὺς Τρῶες,
γ) 240-243 οἱ ἀπειλὲς τοῦ Ἕκτορος,
δ) 252-259 οἱ συμβουλὲς τοῦ Πηλέα πρὸς τὸν Ἀχιλλέα,
καὶ ε) 302-306 ἡ δόξα ποὺ θά ’χει ὁ Ἀχιλλεύς, ὅταν σκοτώσει τὸν Ἕκτορα.

Β) Τὸ ἰσχυρότερο ἀπὸ ὅλα τὰ ἐπιχειρήματα τοῦ Ὀδυσσέα εἶναι τὸ τελευταῖο, ἡ δόξα ποὺ θὰ κερδίσει ὁ Ἀχιλλεὺς σκοτώνοντας τὸν Ἕκτορα, γι’ αὐτὸ καὶ τὸ ἀναφέρει τελευταῖο. Βασίζεται πάνω στὸ συναίσθημα καὶ προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὸ μῖσος τοῦ Ἀχιλλέως γιὰ τὸν Ἕκτορα, τὸ πολεμικό του φιλότιμο καὶ τὴν ἐπιθυμία του νὰ διακριθεῖ στὴ μάχη καὶ νὰ ἀποκτήσει περισσότερη δόξα καὶ τιμή· γι’ αὐτὸ τονίζει ὁ Ὀδυσσεὺς ὅτι ὁ ἥρωας θὰ τιμηθεῖ ἀπὸ τοὺς Ἀχαιοὺς ὡς ἰσόθεος.


Σχόλιο 2

Οἱ βασικοὶ ἄξονες τοῦ λόγου τοῦ Ὀδυσσέως εἶναι οἱ ἑξῆς:
1) Τονίζει τὴν κρίσιμη κατάσταση στὸ στρατόπεδο τῶν Ἀχαιῶν (στ. 225-235).
2) Ἀναφέρεται στὴν ἀξία καὶ στὶς καυχησιολογίες τοῦ Ἕκτορος, ὁ ὁποῖος ἐνθαρρύνεται ἀπὸ τὰ εὐνοϊκὰ σημάδια τοῦ Δία (στ. 236-248).
3) Θυμίζει στὸν Ἀχιλλέα τὸν πατέρα του Πηλέα καὶ τὶς σοφὲς συμβουλές του (249-260).
4) Ἀναφέρει ἀναλυτικῶς τὰ πλούσια δῶρα ποὺ θὰ πάρει ἀπὸ τὸν Ἀγαμέμνονα (στ. 260-299).
5) Προσπαθεῖ νὰ ξυπνήσει τὸν οἶκτο τοῦ ἥρωα γιὰ τοὺς συμπολεμιστές του (στ. 300-301).
6) Ἐπιδιώκει νὰ κεντρίσει τὴ φιλοτιμία καὶ τὴ φιλοδοξία του, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐνεργοποιήσει τὸ μῖσος του γιὰ τὸν Ἕκτορα (στ. 302-306).


Σχόλιο 3

α) Καθαρὰ ἀντικειμενικὰ-λογικὰ ἐπιχειρήματα τοῦ Ὀδυσσέως εἶναι τὰ ἑξῆς:
1) Ἡ κρίσιμη κατάσταση λόγῳ τοῦ κινδύνου ποὺ ἀντιμετωπίζουν οἱ Ἀργεῖοι στὸ στρατόπεδό τους (στ. 225-235).
2) Τὰ εὐνοϊκὰ γιὰ τοὺς Τρῶες σημάδια τοῦ Δία καὶ οἱ ἀπειλὲς τοῦ Ἕκτορος (στ. 236-243).
3) Τὸ ἐπιχείρημα ὅτι, ἂν δὲν βοηθήσει τώρα ὁ Ἀχιλλεύς, μετὰ τὸ κακὸ δὲν θὰ διορθώνεται (στ. 244-251).
4) Τὰ πολλὰ δῶρα ποὺ δίνει ὁ Ἀγαμέμνονας (στ. 260-299).

β) Συναισθηματικὰ ἐπιχειρήματα εἶναι τὰ ἑξῆς:
1) Ἡ ἀναφορὰ στὸν Πηλέα καὶ στὶς συμβουλὲς ποὺ ἔδωσε στὸ γιό του (στ. 252-259).
2) Ἡ προσπάθεια νὰ ἀφυπνίσει τὸν οἶκτο τοῦ Ἀχιλλέως γιὰ τοὺς Ἀχαιούς (στ. 300-301).
3) Ἡ δόξα καὶ ἡ τιμὴ ποὺ θὰ κερδίσει σκοτώνοντας τὸν Ἕκτορα (στ. 302-306).


Σχόλιο 4

Ἀμέσως μόλις ὁ Ἀχιλλεὺς ἐπιστρέψει στὴ μάχη, ὁ Ἀγαμέμνων θὰ τοῦ δώσει 7 καινούργιους τρίποδες, 10 τάλαντα χρυσοῦ, 20 ὄμορφους λέβητες, 12 δυνατὰ ἄλογα ἱπποδρομιῶν, 7 πανέμορφες γυναῖκες ἀπὸ τὴ Λέσβο καὶ τέλος τὴν ἴδια τὴ Βρισηίδα· γιὰ μετὰ τὴν κατάληψη τῆς Τροίας τοῦ ὑπόσχεται ἕνα καράβι γεμάτο πολύτιμα λάφυρα καὶ τὶς 20 πιὸ ὄμορφες Τρωαδίτισσες· τέλος ὅταν ὁ Ἀγαμέμνων θὰ ἐπιστρέψει στὸ Ἄργος, θὰ δώσει στὸν Ἀχιλλέα γιὰ γυναῖκα του μία ἀπὸ τὶς τρεῖς κόρες του μαζὶ μὲ πλούσια προῖκα, στὴν ὁποία θὰ συμπεριλαμβάνονται καὶ ἑπτὰ πλούσιες πόλεις τῆς Πελοποννήσου.

Τὰ δῶρα ποὺ παραχωρεῖ ὁ Ἀγαμέμνων χωρὶς ἀμφιβολία εἶναι πολλά, μεγάλης ἀξίας καὶ δελεαστικά. Τὰ δῶρα ὅμως ἂν γιὰ ἕναν κοινὸ ἄνθρωπο θὰ ἦταν σημαντικὸ κίνητρο νὰ ὑποχωρήσει ὁ θυμός του, γιὰ ἕναν ὁμηρικὸ ἥρωα, καὶ μάλιστα γιὰ τὸν Ἀχιλλέα, δὲν εἶναι ἀρκετά, διότι ὁ ἥρωας δὲν ἀντιλαμβάνεται τὴ ζημιὰ ποὺ ἔπαθε ὡς ἀπώλεια ὑλικῶν ἀγαθῶν, ὥστε νὰ ἀπαιτεῖ τὴν ἐπιστροφή τους «μὲ τόκους», ἀλλὰ θεωρεῖ ὅτι ὑπέστη μία ταπείνωση τῆς τιμῆς του, μία ψυχικὴ προσβολή, ἡ ὁποία ξεπληρώνεται μόνο μὲ τὴν πλήρη ἀποκατάσταση τῆς τιμῆς του στὸ ἠθικὸ ἐπίπεδο, καὶ κυρίως ὅταν ὁ ἴδιος ὁ ἀρχιστράτηγος τῶν Ἀχαιῶν ταπεινωθεῖ μπροστά του. Αὐτὸ τὸ γνωρίζει ὁ Ὀδυσσεύς, καὶ στὴν ἐπιχειρηματολογία ποὺ ἀναπτύσσει τὰ δῶρα τοῦ Ἀγαμέμνονος εἶναι δευτερεῦον στοιχεῖο.


Σχόλιο 5

Ἡ ὁμιλία τοῦ Ὀδυσσέως εἶναι ἀριστοτεχνικὰ δομημένη, σύμφωνα μὲ ὅλους τους κανόνες τῆς ρητορικῆς. Ὁ πανοῦργος Ὀδυσσεὺς χρησιμοποιεῖ ὅλα τὰ λογικὰ καὶ συναισθηματικὰ ἐπιχειρήματα, τὰ ὁποῖα τοποθετεῖ μὲ τέτοια σειρά, ὥστε τίποτε δὲν μπορεῖ νὰ ἀφαιρεθεῖ ἢ νὰ προστεθεῖ σὲ ὅσα λέει. Σὲ ἀντίθετη περίπτωση θὰ ἐδημιουργεῖτο χάσμα στὸ λόγο, θὰ ἀδυνάτιζαν τὰ ἐπιχειρήματα τοῦ ὁμιλητῆ καὶ θὰ διεσπᾶτο ἡ λογικὴ ἀλληλουχία τῶν ἐπιχειρημάτων. Ἀσφαλῶς ὁποιοσδήποτε ἄλλος καὶ ἂν ἦταν στὴ θέση τοῦ Ὀδυσσέως πάλι τὰ ἴδια ἐπιχειρήματα θὰ ἔπρεπε νὰ χρησιμοποιήσει.


Σχόλιο 6

Ἀπὸ ὅσα λέει ὁ Πηλέας στὸ γιό του καταλαβαίνουμε ὅτι ὁ Ἀχιλλεὺς εἶναι χαρακτήρας ὑπερήφανος, παρορμητικὸς καὶ ἐριστικός. Ἡ πραότητα καὶ ἡ αὐτοκυριαρχία δὲν ἀνήκουν στὰ προτερήματά του. Γι’ αὐτὸ ἡ βασικὴ συμβουλὴ τοῦ Πηλέα εἶναι νὰ ὑποτάσσει ὁ Ἀχιλλεὺς τὰ συναισθήματά του στὴ λογικὴ καὶ ἤρεμη σκέψη.


Σχόλιο 7

Πράγματι ὁ Ὀδυσσεὺς στὴν ὁμιλία του ἀκολουθεῖ μὲ ἐπιμέλεια τοὺς βασικοὺς κανόνες τῆς ρητορικῆς. Γνωρίζει πολὺ καλὰ τὴν ψυχολογία τοῦ Ἀχιλλέως, πρὸς τὸν ὁποῖο ἀπευθύνεται, καὶ μὲ κατάλληλο τρόπο κλιμακώνει τὰ ἐπιχειρήματά του. Ξεκινᾶ μὲ τὴν ἄσχημη κατάσταση στὸ στρατόπεδο τῶν Ἀχαιῶν, τὶς ἀπειλὲς τοῦ Ἕκτορος καὶ τὸν ὁρατὸ πλέον κίνδυνο τῆς ὁλοκληρωτικῆς καταστροφῆς τῶν Ἑλλήνων. Ἀναφέρεται κατόπιν στὶς συμβουλὲς τοῦ Πηλέα θέλοντας νὰ συγκινήσει τὸν ἀκροατή του ἀλλὰ καὶ νὰ κάμει πιὸ δυνατὸ τὸ λόγο του. Στὸ κέντρο τῆς ὁμιλίας του παραθέτει τὴν πρόταση τοῦ Ἀγαμέμνονος καὶ τὰ δῶρα ποὺ τοῦ ὑπόσχεται. Κατόπιν ἐπικαλεῖται τὸν οἶκτο τοῦ ἥρωα γιὰ τοὺς Ἀργίτες καὶ τελειώνει μὲ τὸ ἰσχυρότερο ἐπιχείρημα, μὲ τὸ ὁποῖο προσπαθεῖ νὰ ἐρεθίσει τὴν φιλοτιμία καὶ τὴ φιλοδοξία τοῦ Ἀχιλλέως.


Σχόλιο 8

Ὁ Ἀντήνορας, ἂν καὶ Τρώας καὶ συνεπῶς ἐχθρός του Ὀδυσσέα, ἐντούτοις στὸ Γ 223 ἀναγνωρίζει τὴ ρητορική του δεινότητα καὶ τὸν ἐπαινεῖ λέγοντας ὅτι κανεὶς ἄλλος ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ συγκριθεῖ μαζί του στὰ λόγια. Στὴν παροῦσα ἑνότητα τὰ ὅσα εἶπε ὁ Ἀντήνορας ἐπιβεβαιώνονται ἀπολύτως. Τὰ ἐπιχειρήματα τοῦ Ὀδυσσέως εἶναι πλούσια, κατασκευασμένα ἀνάλογα μὲ τὴν ψυχολογία τοῦ ἀκροατῆ του, δομημένα μὲ τὸν πιὸ ἀριστοτεχνικὸ τρόπο. Χρησιμοποιεῖ ἐπιχειρήματα βασισμένα στὴ λογική, ἀλλὰ περισσότερο προσπαθεῖ νὰ ἀξιοποιήσει τὴ συναισθηματικὴ παρόρμηση τοῦ Ἀχιλλέως καὶ νὰ κεντρίσει τὴ φιλοδοξία καὶ τὴ φιλοτιμία του. Ἀπὸ ὅλα αὐτὰ καταλαβαίνουμε ὅτι δικαιολογεῖται πλήρως ἡ φήμη τοῦ Ὀδυσσέως ὡς ἀκαταγώνιστου ρήτορα, ἱκανότητα ποὺ τοῦ ἀναγνωρίζουν ἐχθροὶ καὶ φίλοι.


Σχόλιο 9

Τὸ διάγραμμα τοῦ λόγου τοῦ Ἀχιλλέως ἔχει ὡς ἑξῆς:
1) Προσφώνηση (στ. 308).
2) Οἱ προϋποθέσεις τῆς ἀπαντήσεώς του (στ. 309-315).
3) Ὁ ἴδιος ἀδικήθηκε ἀπὸ τὸν Ἀγαμέμνονα στὴ διανομὴ τῶν λαφύρων (στ. 316-337).
4) Ὅπως ὁ πόλεμος γίνεται γιὰ μία γυναίκα, τὴν Ἑλένη, ἔτσι κι αὐτὸς ἀποχωρεῖ γιὰ μία γυναίκα, τὴ Βρισηίδα (στ. 338-345).
5) Εἰρωνεύεται τὸ τεῖχος καὶ τὴν τάφρο τῶν Ἀχαιῶν καὶ ὑπενθυμίζει τὴ δική του γενναιότητα (στ. 346-355).
6) Ἀναφέρει τὴν πρόθεσή του νὰ ἀναχωρήσει γιὰ τὴν πατρίδα του (στ. 356-366).
7) Ξαναμιλᾶ γιὰ τὴν ἀδικία ποὺ τοῦ ’γινε καὶ προειδοποιεῖ τοὺς ὑπόλοιπους Ἀχαιοὺς νὰ προσέχουν νὰ μὴν πάθουν τὰ ἴδια (στ. 367-377).
8) Δὲν δέχεται τὰ δῶρα τοῦ Ἀγαμέμνονος (στ. 378-409).
9) Ἀναφέρεται στὴν προειδοποίηση τῆς μητέρας τοῦ Θέτιδος γιὰ τὴν πορεία τῆς μοίρας του (στ. 410-416).
10) Παροτρύνει τοὺς Ἀχαιοὺς νὰ ἐπιστρέψουν κι ἐκεῖνοι στὶς πατρίδες τους, ἐνῶ ὁ ἴδιος δηλώνει ἀμετάπειστος (στ. 417-426).
11) Προσκαλεῖ τὸ Φοίνικα νὰ κάτσει μαζί του (στ. 427-429).


Σχόλιο 10

Ἡ σκλήρη δήλωση τοῦ Ἀχιλλέως ὅτι δὲν πρόκειται νὰ ὑποχωρήσει ἐπαναλαμβάνεται συχνὰ στοὺς ἑξῆς στίχους:
1) «μήτ’ ὁ Ἀγαμέμνων μήτε τῶν ἄλλων Ἀχαιῶν κανεὶς δὲν θὰ μὲ πείσει» (στ. 314-315),
2) «μ’ ἀπάτην ἂς μὴν προσπαθεῖ τὸν γνώστην του νὰ πείσει» (στ. 435),
3) «κι ἀφοῦ τὸν θεῖον Ἕκτορα νὰ πολεμήσω πλέον δὲν θέλω» (στ. 356-357),
4) «ἔργο κανένα ἐγὼ μ’ αὐτὸν οὐδὲ συμβούλια θέλω» (στ. 374),
5) «τὴν πληγωμένην μου ψυχὴν δὲν θὰ πραΰν’ ὁ Ἀτρείδης» (στ. 386),
6) «διότι αὐτὸ ποὺ ἐσκέφτηκαν στὸ χέρι τους δὲν εἶναι, δὲν κατορθώνεται, ἀφοῦ ἐγὼ θὰ μείνω στὸν θυμόν μου» (στ. 425-426).

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Ι (συνέχεια)


Σχόλιο 11

Στοὺς στίχους 325-327 ἔχουμε μία κλασσικὴ ὁμηρικὴ παρομοίωση. Ὁ Ἀχιλλεὺς ἐδῶ παρομοιάζει τὸν ἑαυτό του μὲ τὴ μάνα τῶν μικρῶν πουλιῶν ποὺ ἀκόμη δὲν ἔχουν βγάλει φτερὰ καὶ δὲν μποροῦν νὰ πετάξουν, ἡ ὁποία ὅταν ἀντιμετωπίζει δυσκολίες καὶ ὑπάρχει ἔλλειψη τροφῆς, αὐτὴ ἂν βρεῖ μία μικρὴ μπουκιά, τὴ δίνει στὰ μικρά της, κι ἂς πεινᾶ ἡ ἴδια. Κάτι παρόμοιο ἔκανε καὶ ὁ Ἀχιλλεὺς στὶς πολεμικὲς ἐπιχειρήσεις τῶν προηγουμένων χρόνων. Πολεμοῦσε γιὰ ὁλόκληρες μέρες ἐναντίον ἀνδρειωμένων ἐχθρῶν, καὶ ἐνῶ αὐτὸς ἔβαζε τὴ ζωή του σὲ κίνδυνο, ὅλα τὰ λάφυρα τὰ ἔδινε στὸν Ἀγαμέμνονα, ὁ ὁποῖος καθόταν στὰ πλοῖα ἀδρανὴς σὰν τὰ ἀπτέρωτα πουλιὰ ποὺ ἔμεναν ἀνήμπορα στὴ φωλιά τους. Τελικὰ γι’ αὐτὴ τὴ γενναιόδωρη στάση του συνάντησε τὴν ἀχαριστία.


Σχόλιο 12

Στὴν ἀρχὴ τῆς ἀπαντήσεώς του (στ. 309-313) βλέπουμε τὸν Ἀχιλλέα νὰ προβάλλει τὴν εἰλικρίνεια καὶ νὰ δηλώνει ὅτι μισεῖ ὅσους εἶναι ὑποκριτὲς καὶ ἀνειλικρινεῖς. Καταλαβαίνουμε ἀπὸ αὐτὸ ὅτι καὶ ὁ ἴδιος ὁ ἥρωας εἶναι χαρακτῆρας εὐθὺς καὶ «ντόμπρος». Στοὺς στίχους 316-334 ἀλλὰ καὶ σὲ ὅλο τὸ λόγο του γενικῶς μιλᾶ γιὰ τὴν ἀξία τῆς δικαιοσύνης τονίζοντας ὅτι δὲν εἶναι δίκαιο ὁ δειλὸς καὶ ἄπραγος νὰ παίρνει ἴσο μερίδιο μὲ τὸ γενναῖο πολεμιστή. Εἰδικὰ ὅμως στὸ στίχο 316 ἀναφέρεται στὴν ἔννοια τῆς τιμῆς, ποὺ εἶναι μία βασικὴ ἀρετὴ γιὰ τὰ ἡρωικὰ δεδομένα τοῦ Ἀχιλλέως καὶ τῆς ὁμηρικῆς ἐποχῆς ποὺ αὐτὸς ἐκφράζει. Ἐπίσης (καὶ ἰδίως στοὺς στίχους 330-334) μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι κάπως ἔμμεσα ἐκφράζει τὸ παράπονό του πὼς δὲν ἀναγνωρίστηκε ἡ προσφορά του καὶ ἄρα δὲν ἀντιμετωπίστηκε μὲ εὐγνωμοσύνη ἐκ μέρους τοῦ Ἀγαμέμνονος, ὅπως θὰ ἔπρεπε. Στοὺς στίχους 340-343 τονίζεται ἰδιαίτερα ἡ ἀγάπη γιὰ τὴ γυναῖκα-σύντροφο, μία ἀρετὴ ποὺ εἶναι ἰδιαίτερα ἀνεπτυγμένη σὲ κάθε ἄνδρα τῆς ὁμηρικῆς ἐποχῆς, ἀφοῦ μία τέτοια ἀγάπη (τοῦ Μενελάου γιὰ τὴν ὡραία Ἑλένη) στάθηκε ἡ ἀφορμὴ ὁλόκληρου τοῦ δεκαετοῦς Τρωικοῦ πολέμου, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Ἀχιλλέως γιὰ τὴ Βρισηίδα ἔγινε ἡ αἰτία τῆς ἀνυποχώρητης στάσεώς του. Ἡ ἔννοια τῆς δικαιοσύνης παρουσιάζεται καὶ πάλι μὲ ἔντονο τρόπο στοὺς στίχους 335-336, 344-345, 367-368, 375 καὶ 387, ὅπου κυρίως ὁ Ἀχιλλεὺς ἀναφέρεται στὴν ἀντίθετή της κακία, τὴν ἀδικία, ἡ ὁποία νοεῖται κατὰ κύριο καὶ πρώτιστο λόγο ὡς ἔλλειψη δικαίου καὶ δικαιοσύνης. Τέλος στοὺς στίχους 414-415 ὁ Ἀχιλλεὺς ἀναφέρεται στὴν ἔννοια τῆς δόξας μὲ ἕναν τρόπο ποὺ μᾶς ξαφνιάζει, διότι ξέρουμε πὼς ἡ δόξα καὶ ἡ ὑστεροφημία κατέχουν τὴν πρώτη θέση στὴν καρδιὰ τοῦ ἥρωα, ἀλλὰ ἐδῶ παρουσιάζεται νὰ προτιμᾶ τὴν ἄδοξη μακροχρόνια ζωὴ ἀπὸ τὸν ἔνδοξο θάνατο στὴ μάχη.


Σχόλιο 13

Στοὺς στίχους 357-363 ὁ Ἀχιλλεὺς ἀνακοινώνει τὸ βασικό του σχέδιο· τὴν ἐπιστροφή του στὴν πατρίδα. Ἀνεφέρεται ὅμως λεπτομερῶς καὶ στὶς ἐπὶ μέρους ἐνέργειες τῆς αὐριανῆς ἡμέρας· πρῶτα θὰ θυσιάσει στὸ Δία καὶ σὲ ὅλους τους θεοὺς (στ. 357-358), ὕστερα θὰ τραβήξει στὴ θάλασσα τὰ πλοῖα του καὶ θὰ τὰ φορτώσει μὲ τὰ πολλὰ λάφυρα ποὺ ἔχει ἀπὸ τὶς τόσες νικηφόρες ἐπιδρομὲς καὶ λεηλασίες στὰ περίχωρα τοῦ Ἰλίου (στ. 358-359), καὶ τέλος πολὺ πρωὶ θὰ ἀρχίσει τὸ ταξίδι τῆς ἐπιστροφῆς, τὸ ὁποῖο ἐλπίζει νὰ τελειώσει αἰσίως σὲ τρεῖς ἡμέρες φθάνοντας στὴ Φθία (στ. 360-363). Αὐτὰ τὰ σχέδια τοῦ Ἀχιλλέως μᾶς ξαφνιάζουν καὶ μᾶς προκαλοῦν ἐντύπωση, διότι ξέρουμε πὼς ἡ δόξα καὶ ἡ ὑστεροφημία κατέχουν τὴν πρώτη θέση στὴν καρδιὰ τοῦ ἥρωα. Ἀσφαλῶς ἡ ἐγκατάλειψη τοῦ πεδίου τῆς μάχης δὲν εἶναι πράξη σύμφωνη μὲ τὸ ὁμηρικὸ ἰδανικὸ γιὰ τὸ γενναῖο καὶ ἥρωα-ἡμίθεο πολεμιστὴ ποὺ ἐνσαρκώνει ὁ Ἀχιλλεύς· καὶ ἐπειδὴ γνωρίζουμε ὅτι τελικῶς αὐτὴ ἡ σκέψη του δὲν θὰ πραγματοποιηθεῖ ποτέ, μποροῦμε ἐδῶ νὰ ἑρμηνεύσουμε αὐτὰ τὰ λόγια του ὄχι ὡς τὴν πραγματική του πρόθεση, ἀλλὰ ὡς ἕνα ξέσπασμα τοῦ πληγωμένου τοῦ ἐγωισμοῦ καὶ τῆς πίκρας ποὺ συνέχει τὴν ψυχή του λόγῳ τῆς προσβολῆς καὶ τῆς ἀδικίας ποὺ τοῦ ἔχει γίνει.


Σχόλιο 14

Στοὺς στίχους 410-416 ὁ Ἀχιλλεὺς θυμᾶται τὴν προφητεία τῆς μητέρας του Θέτιδος ὅτι, ἂν παραμείνει στὸν πόλεμο, θὰ δοξαστεῖ πολὺ μὲ δόξα «ἄφθαρτη», ἀλλὰ θὰ πεθάνει ἐκεῖ στὴν Τροία χωρὶς ἐπιστροφὴ στὴ Φθία. Ὅμως ἂν γυρίσει πίσω στὴν πατρίδα του, θὰ σώσει τὴ ζωή του καὶ θὰ ζήσει πολλὰ χρόνια, ἀλλὰ χωρὶς καμμία δόξα. Ἑπομένως ὁ ἥρωας ἀντιμετωπίζει τὸ δίλημμα· διαλέγει νὰ χάσει τὴ ζωή του καὶ νὰ κερδίσει τὴν παντοτινὴ δόξα ἢ νὰ χάσει τὴ δόξα καὶ νὰ κερδίσει τὴ ζωὴ ὡς τὰ βαθιὰ γεράματα;


Σχόλιο 15

Συναισθήματα στὸν λόγο τοῦ ᾿Αχιλλέως (στ. 308-429).
— Πικρία· στίχοι 316-332, 367
— ᾿Οργή· στίχοι 335-336, 344-345, 367-368, 372-375, 386-387
— Περιφρόνηση· στίχοι 378, 389
— Ειρωνεία· στίχοι 348-349, 391-392
— ᾿Απαισιοδοξία· στίχοι 319-320, 408-409, 418-419




Σχόλιο 16

Ἐπιχειρήματα Ὀδυσσέως καὶ Ἀχιλλέως σὲ ἀντιπαραβολή

α) Ἐπιχειρήματα Ὀδυσσέως
1. ῾Η κρίσιμη κατάσταση στὸ στρατόπεδο τῶν Ἀχαιῶν (στ. 225-235).
2. Εὐνοϊκά σημάδια τοῦ Δία – καυχησιολογίες Ἕκτορος (στ. 236-246).
3. Οἱ συμβουλὲς τοῦ Πηλέα (στ. 253-259).
4. Τὰ πλούσια δῶρα τοῦ Ἀγαμέμνονος (στ. 261-299).
5. Θὰ τιμηθεῖ ὡς ἰσόθεος ἀπὸ τοὺς Ἀχαιοὺς (στ. 300-306).

β) ᾿Επιχειρήματα Ἀχιλλέως
1. ᾿Αρνεῖται νὰ βοηθήσει (στ. 345-347 καὶ 356-357).
2. Προτείνει στοὺς Ἀχαιοὺς νὰ φύγουν καὶ οἱ ἴδιοι (στ. 417-426).
3. ῾Η προφητεία τῆς Θέτιδας (στ. 410-416).
4. ᾿Απορρίπτει ὅλα τὰ δῶρα τοῦ Ἀγαμέμνονος (στ. 378-409).
5. Προτιμᾶ τὴν ἄδοξη ζωὴ ἀπὸ τὸν ἔνδοξο θάνατο (στ. 410-429).


Σχόλιο 17

α) Ὁ Ἀχιλλεὺς μέσα ἀπὸ τὴν ἀπάντησή του στὸν Ὀδυσσέα φαίνεται τελείως ἀνυποχώρητος καὶ ἀμετάπειστος· εἶναι βέβαια εἰλικρινὴς στὴν παρουσίαση τῶν σκέψεών του καὶ τῶν λόγων μὲ τοὺς ὁποίους δικαιολογεῖ τὴ στάση του, δὲν παύει ὅμως νὰ παρουσιάζει μία πολὺ σκληρὴ ἀδιαφορία καὶ εἰρωνεία γιὰ τὴν κατάσταση τῶν Ἑλλήνων καὶ τοῦ Ἀγαμέμνονος. Εἶναι ὀργισμένος, διότι αἰσθάνεται ἀδικημένος, ἔχει δεχθεῖ τὴν ἀχάριστη συμπεριφορὰ τοῦ ἀρχιστράτηγου τῶν Ἀχαιῶν, καὶ ἔχουν πληγωθεῖ τὰ εὐαίσθητα αἰσθήματα ἀγάπης ποὺ ἔτρεφε γιὰ τὴ Βρισηίδα. Βέβαια ἡ ἔντονη πικρία καὶ ἡ ἀπογοήτευση ποὺ ἔχουν κατακλύσει τὴν ψυχή του δὲν πρέπει νὰ δικαιολογηθοῦν μόνο ὡς ἐκδήλωση τοῦ πληγωμένου τοῦ ἐγωισμοῦ. Ὁ Ἀχιλλεὺς ἐκπροσωπεῖ τὸν ἰδανικὸ ἥρωα τῆς ὁμηρικῆς κοινωνίας, τὸν ἥρωα ποὺ εἶναι γενναῖος στὴ μάχη, φιλόδοξος καὶ ποὺ τοποθετεῖ τὴν τιμὴ καὶ τὴν ὑστεροφημία στὴν πρώτη θέση. Ἐφόσον ἡ πράξη τοῦ Ἀγαμέμνονος ἔθιξε τὴν τιμὴ τοῦ ἥρωα, ἡ πεισματικὴ ἄρνησή του στὰ ἐπιχειρήματα τοῦ Ὀδυσσέως τὸν παρουσιάζει ὡς ὁλοκληρωμένη προσωπικότητα, σύμφωνα μὲ τὰ ἠθικὰ πρότυπα τῆς τότε ἐποχῆς.

β) Ὅμως παρὰ τὰ ἰσχυρὰ ἀντεπιχειρήματα τοῦ Ἀχιλλέως ὁ λόγος του δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς πείσει ὅτι πράγματι αὐτὸς ὁ ἰδανικὸς ἥρωας προτιμᾶ ξαφνικὰ τὴν ἥσυχη ζωὴ τοῦ οἰκογενειάρχη καὶ ἀπαρνεῖται τόσο τὴν ἀθάνατη δόξα τῆς νίκης στὴ μάχη ὅσο καὶ τὴν ἰσόθεη τιμὴ ποὺ θά ’χει ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες. Ἐδῶ πρόκειται γιὰ ἕνα ἐλεύθερο ξέσπασμα τῆς πίκρας ποὺ ἔκλεινε μέχρι τώρα στὴν ψυχή του.


Σχόλιο 18

Στοὺς στίχους Α 149-172 καὶ 225-244 ὁ Ἀχιλλεὺς φιλονικεῖ μὲ τὸν Ἀγαμέμνονα καὶ γεμᾶτος θυμὸ ὁρκίζεται στὸ σκῆπτρο ποὺ κρατᾶ ὅτι θὰ ἐπιστρέψει στὴ μάχη, μόνον ὅταν τὸ ξερὸ ξύλο βλαστήσει ξανά· δηλαδὴ ποτέ, διότι εἶναι ἀδύνατο νὰ ξαναβλαστήσει τὸ σκῆπτρο. Στὴν ἀπάντησή του πρὸς τὸν Ὀδυσσέα ὁ Ἀχιλλεὺς φαίνεται ὅτι κρατᾶ τὴν ἴδια στάση· δηλώνει ἐξαρχῆς ὅτι δὲν θὰ ἐπιστρέψει στὴ μάχη καὶ ὅτι δὲν ὑπάρχει περίπτωση νὰ τοῦ ἀλλάξουν γνώμη. Στὸ στίχο ὅμως 387 διακρίνεται μία κάπως ἀσαφὴς καὶ νεφελώδης διαφοροποίηση· ἂν τὰ δῶρα τοῦ Ἀγαμέμνονα καὶ τὰ καλοπιάσματα τῶν Ἀχαιῶν τὸν ἀφήνουν ἀσυγκίνητο, ἴσως κάποια γεγονότα τὸν κάνουν νὰ ἀλλάξει στάση. Στὸ συγκεκριμένο στίχο λέει ὅτι ὑπάρχει περίπτωση νὰ νιώσει ἱκανοποιημένος, μόνον ὅταν ὁ Ἀγαμέμνων «πληρώσει ὁλόκληρον τὸ μέγ’ ἀδίκημά του», δηλαδὴ ὅταν ταπεινωθεῖ ὁ ἴδιος προσωπικὰ (καὶ ὄχι μέσῳ ἀντιπροσώπων) μπροστὰ στὸν Ἀχιλλέα. Στὴ συνέχεια στὴν ἀπάντησή του στὸν Αἴαντα εἶναι πιὸ ὑποχωρητικός· «θὰ ξαναμπεῖ στὴ μάχη, μόνον ἂν ὁ Ἕκτωρ σκοτώνοντας τοὺς Ἀχαιοὺς φτάσει κοντὰ στὰ καράβια». Ἐδῶ ὁ Αἴαντας κέρδισε δύο πράγματα· 1ον) ἔκανε τὸν Ἀχιλλέα μόνος του νὰ ἐγκαταλείψει τὴν ἰδέα τῆς ἄμεσης ἀναχώρησής του γιὰ τὴ Φθία, καὶ 2ον) ὁ ἥρωας ἔχει ἀφήσει ἕνα μικρὸ παραθυράκι ἐλπίδας γιὰ τὴν ἐπιστροφή του, ἔστω καὶ στὴν ὕστατη στιγμὴ τῆς καταστροφῆς.


Σχόλιο 19

α) Στοὺς στίχους Ι 408-409 ὁ Ἀχιλλεὺς ἐκφράζει μία ἐνδιαφέρουσα ἄποψη γιὰ τὴ ζωή. Σύμφωνα μὲ τὴν ἀντίληψη τῆς ἐποχῆς λοιπόν, πηγὴ τῆς ζωῆς εἶναι ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτὴ ἡ ψυχὴ ταυτίζεται μὲ τὴν πνοή, γι’ αὐτὸ καὶ παρουσιάζεται νὰ φεύγει ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο μέσα ἀπὸ τὸ στόμα (ξεπερνᾶ τὸ φραγμό, τὸ τεῖχος τῶν δοντιῶν) καὶ τότε τὸ σῶμα νεκρώνεται, ἀφοῦ χάνεται ἡ πηγὴ τῆς ζωντάνιας του (ἀπὸ ἐδῶ καὶ τὸ ρῆμα «ξεψυχῶ» καὶ ἡ φράση «ἀφήνω τὴν τελευταία μου πνοή» ταυτίζονται σημασιολογικὰ μεταξύ τους καὶ μὲ τὰ ρήματα «πεθαίνω» καὶ «νεκρώνομαι»).

Στὸ ἠθικὸ πεδίο τώρα ἡ ζωὴ εἶναι ἡ ὑπέρτατη ἀξία, μοναδικὴ καὶ ἀναντικατάστατη, τίποτε δὲν ὑπάρχει ἰσάξιο μὲ αὐτήν, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἴδια τὴ ζωὴ ἐκπηγάζουν καὶ νοηματοδοτοῦνται ὅλες οἱ ἄλλες ἀξίες (τιμή, ἀγάπη, δόξα, ἀνδρεία, γενναιότητα κ.λπ.).

β) Στοὺς στίχους 401-417 ὁ Ἀχιλλεὺς ἀναλύει τὴν ἄποψή του ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι τὸ ὕψιστο ἀγαθό, διότι παρουσιάζεται νὰ προτιμᾶ τὴν ἄδοξη καὶ ἥσυχη πλὴν μακροχρόνια ζωὴ στὴν πατρίδα του παρὰ τὴ δόξα τῆς λίγης ζωῆς ποὺ θὰ τοῦ ἀπομείνει, ἂν πολεμήσει ξανὰ στὴν Τροία.

γ) Ἂν καὶ ἡ ζωὴ εἶναι ἡ ὕψιστη ἀξία γιὰ τὴν ὁμηρικὴ ἀντίληψη, ὅμως ὁ ὁμηρικὸς ἥρωας συνήθως ὑποτάσσει τὴ ζωὴ στὴν τιμή, στὴ δόξα καὶ στὴν ὑστεροφημία, καὶ γι’ αὐτὸ δὲν διστάζει νὰ θυσιάσει τὴ ζωή του, ὅταν συντρέχουν αὐτοὶ οἱ λόγοι. Ἑπομένως τὰ ὅσα λέγει ἐδῶ ὁ Ἀχιλλεὺς δὲν συμφωνοῦν μὲ τὴν ἀντίληψη τοῦ ἡρωικοῦ ἰδανικοῦ ποὺ ἐκπροσωπεῖ· προφανῶς καὶ ὁ ἴδιος δὲν πιστεύει ὅτι πρέπει πάντοτε μὲ κάθε τίμημα νὰ προτιμᾶται ἡ ζωή, ἔστω καὶ ἄδοξη καὶ ἄτιμη, ἀλλὰ ἐδῶ μιλᾶ ἐκφράζοντας τὸ θυμό του καὶ τὴν πίκρα του γιὰ τὴν ἀδικία ποὺ ὑπέστη.


Σχόλιο 20

α) Στοὺς στίχους 378-384, 385-386 καὶ 388-391 χρησιμοποιεῖ ὁ ποιητὴς τὴν τεχνικὴ τῶν «ἀδυνάτων», γιὰ νὰ δηλώσει τόσο τὴν ἀμετάκλητη στάση τοῦ Ἀχιλλέως ὅσο καὶ τὴν ἀπόλυτη ἀποστροφὴ ποὺ αἰσθάνεται γιὰ τὰ δῶρα ποὺ τοῦ προσφέρει ὁ Ἀγαμέμνονας. Ἀκόμη κι ἂν τοῦ δώσει ὅλα τὰ πλούτη τῆς γῆς (πρᾶγμα ἀδύνατο), δὲν πρόκειται νὰ ὑποχωρήσει· ἀκόμη καὶ ἂν ἡ κόρη τοῦ Ἀγαμέμνονος ἔχει θεϊκὴ ὀμορφιὰ καὶ σοφία (πρᾶγμα ἐπίσης ἀδύνατο), δὲν πρόκειται ὁ Ἀχιλλεὺς νὰ γίνει γαμπρός του.

β) Τὴν τεχνικὴ τοῦ ἀδυνάτου εἶχε χρησιμοποιήσει ὁ Ἀχιλλεὺς καὶ στοὺς στίχους Α 234-239, γιὰ νὰ δηλώσει τὸ ἀδύνατο τῆς ἐπιστροφῆς του στὴ μάχη· τότε θὰ ἐπιστρέψει, ὅταν τὸ νεκρὸ ξύλο τοῦ σκήπτρου θὰ ξαναβγάλει φύλλα. Τὴν ἴδια τεχνική, καὶ μάλιστα μὲ ἐμφαντικότερο τρόπο, χρησιμοποιεῖ ὁ ἑλληνικὸς λαὸς καὶ στὰ νεώτερα χρόνια. Στὸ δημοτικὸ τραγούδι τῆς «Λιογέννητης» ἔχουμε πληθώρα ἀδυνάτων (ἂν ξαναζήσουν οἱ νεκροὶ δικοί της, ἂν σπαρεῖ καὶ κάνει στάχυα καὶ θεριστεῖ ἡ θάλασσα, χωρὶς νὰ βραχεῖ τὸ ἄχυρο κ.λπ.), ποὺ δηλώνουν ὅτι ἀποκλείεται ἐντελῶς ἡ κόρη νὰ παντρευτεῖ τὸν Κωνσταντῆ. Καὶ στὴ λαϊκὴ παράδοση «Τὸ κυπαρίσσι» χρησιμοποιεῖται ἐπίσης τὸ ἀδύνατο· ἐδῶ ὅμως τὸ ἀδύνατο πραγματοποιεῖται! Τὸ ξερὸ ξύλο ὄχι μόνο βγάζει φύλλα, ἀλλὰ θεριεύει καὶ γίνεται ὁλόκληρο δέντρο! Ἐδῶ ὁ ἀνώνυμος ἀφηγητής-μυθοπλάστης θέλει νὰ δηλώσει ὅτι ἦταν τόση ἡ πίστι καὶ ἡ θέληση τῶν Ἑλλήνων γιὰ ἐλευθερία, ὥστε πραγματοποίησαν αὐτὸ ποὺ λογικῶς φαινόταν ἀδύνατο.


Σχόλιο 21

α) Στὸ δημοτικὸ τραγούδι «τοῦ Βασίλη» βλέπουμε τὸν ἥρωά του νὰ ἀρνεῖται νὰ «κάτσει φρόνιμα», νὰ ἀρνεῖται τὴν ἥσυχη οἰκογενειακὴ ζωὴ τοῦ νοικοκύρη, ποὺ ὅμως θὰ εἶναι σκλάβος στοὺς Τούρκους. Διαλέγει τὴ δύσκολη καὶ συνεχῶς ἐμπόλεμη ζωὴ τῶν κλεφτῶν, νὰ ζεῖ σὲ δύσκολες συνθῆκες στοὺς λόγκους καὶ τὰ βουνά, ἀλλὰ νὰ εἶναι ἐλεύθερος. Ἑπομένως ὁ Βασίλης προτιμᾶ νὰ χάσει τὰ ὑλικὰ ἀγαθὰ καὶ τὴ μακροχρόνια ἥσυχη ζωή· προτιμᾶ τὸν πόλεμο, βάζει σὲ κίνδυνο τὴ ζωή του, προκειμένου νὰ ἔχει τὴν ἐλευθερία του καὶ νὰ ἀποκτήσει δόξα καὶ τιμή.

β) Ὁ Ἀχιλλεὺς στοὺς στίχους Ι 393-416 διαλέγει καὶ ἐκθειάζει ἀκριβῶς τὴν ἀντίθετη ζωὴ ἀπὸ ἐκείνην ποὺ ἐπιλέγει ὁ Βασίλης τοῦ ὁμώνυμου δημοτικοῦ τραγουδιοῦ. Παρουσιάζεται νὰ προτιμᾶ τὰ ὑλικὰ ἀγαθὰ καὶ τὴ μακροζωία ποὺ θὰ τοῦ ἐξασφαλίσει μία ἥσυχη οἰκογενειακὴ ζωὴ μακριὰ ἀπὸ πολεμικὲς ἐπιχειρήσεις· λέει ὅτι θέλει νὰ ἀπολαύσει μαζὶ μὲ τὴ σύντροφό του τὰ κτήματα ποὺ τοῦ κληροδότησε ὁ πατέρας του. Ὅμως αὐτὰ τὰ λόγια τοῦ ἥρωα δὲν ἐκφράζουν τὴν πραγματική του πρόθεση, ἀλλὰ εἶναι ἕνα ξέσπασμα τοῦ πληγωμένου του ἐγωισμοῦ καὶ τῆς πίκρας ποὺ συνέχει τὴν ψυχή του λόγῳ τῆς προσβολῆς ποὺ τοῦ ἔχει γίνει. Ὁ λόγος του δὲν εἶναι εἰλικρινὴς καὶ δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς πείσει ὅτι αὐτὸς ὁ ἰδανικὸς ἥρωας ξαφνικὰ ἀπαρνεῖται τὴν ἀθάνατη δόξα τῆς νίκης καὶ τὴν ἰσόθεη τιμὴ ποὺ θά ’χει ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες. Ἐδῶ πρόκειται ἁπλῶς γιὰ ἕνα ἐλεύθερο ξέσπασμα τῆς πίκρας του.

[Dionysios]

ΡΑΨΩιΔΙΑ Μ

ΤΕΙΧΟΜΑΧΙΑ

ΑΦΗΓΗΣΗ (ΣΤΙΧΟΙ 173-377)

«ΕΙΣ ΟΙΩΝΟΣ ΑΡΙΣΤΟΣ, ΑΜΥΝΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΗΣ»

(Στίχοι 173-199) Ἡ μάχη μεταξὺ Ἀχαιῶν καὶ Τρώων γύρω ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ τεῖχος βρίσκεται στὸ ἀποκορύφωμά της. Καθὼς οἱ Ἀχαιοὶ δείχνουν νὰ ὑποχωροῦν, ὁ Ἄσιος, πολεμιστὴς τῶν Τρώων, διαμαρτύρεται πρὸς τὸ Δία, διότι δὲν τὸν ἐνισχύει στὴν προσπάθειά του νὰ παραβιάσει τὸ τεῖχος τῶν Ἀχαιῶν. Ὁ Δίας ἀρνεῖται νὰ τὸν βοηθήσει, διότι θέλει νὰ εὐνοήσει τὸν Ἕκτορα. Ὁ ποιητὴς μεταφέρεται σὲ ὅλες τὶς πύλες τοῦ τείχους καὶ λέει ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ περιγράψει τὶς φοβερὲς σκηνὲς τῆς μάχης. Οἱ Ἀργεῖοι ποὺ μάχονται γιὰ νὰ σώσουν τὰ καράβια τους δείχνουν ἄφθαστο θάρρος, ἐνῶ οἱ θεοὶ ποὺ τοὺς βοηθοῦν εἶναι μαζί τους. Ξεχωρίζουν οἱ δύο Λαπίθες Πολυποίτης καὶ Λεοντέας, ποὺ διενεργοῦν ἐπιτυχημένη ἐπίθεση καὶ σκοτώνουν πολλοὺς ἐχθρούς· ὁ Πολυποίτης χτυπᾶ τὸ Δάμασο, τὸν Ὄρμενο καὶ τὸν Πύλωνα, ἐνῶ ὁ Λεοντέας σκοτώνει τοὺς Ἰππόμαχο, Ἀντιφάνη, Μένωνα, Ἰαμενὸ καὶ Ὀρέστη.

(Στίχοι 200-229) Ἐκείνη τὴ στιγμὴ φτάνει ὁ Ἕκτωρ μὲ τὸν Πολυδάμα καὶ ἐκλεκτοὺς πολεμιστές. Καὶ ἐνῶ οἱ Τρῶες βρίσκονται μπροστὰ στὸ τεῖχος καὶ προβληματίζονται ἂν πρέπει ἢ ὄχι νὰ ὁρμήσουν μέσα σ’ αὐτό, ἐμφανίζεται ἕνα δυσοίωνο γι’ αὐτοὺς σημάδι. Στ’ ἀριστερά τους παρουσιάζεται ἕνας ἀετὸς ποὺ κρατεῖ στὰ νύχια του ἕνα φίδι. Καθὼς τὸ φίδι σπαρταρᾶ μισοπεθαμένο, καταφέρνει νὰ δαγκώσει τὸν ἀετό, ὁ ὁποῖος τὸ ἀφήνει νὰ πέσει ἀνάμεσα στοὺς Τρῶες νεκρὸ καὶ φεύγει μακριά. Οἱ Τρῶες αἰσθάνονται τρόμο. Ὁ Πολυδάμας ἐρμηνεύοντας τὸ σημάδι συμβουλεύει τὸν Ἕκτορα πὼς οἱ Τρῶες δὲν πρέπει νὰ συνεχίσουν τὴν ἐπίθεση. Κατὰ τὴν ἄποψή του ὁ οἰωνὸς σημαίνει ὅτι, ὅπως ὁ ἀετὸς δὲν μπόρεσε νὰ πάει τὸ φίδι στὰ παιδιά του, τὸ ἴδιο κι αὐτοὶ δὲν θὰ μπορέσουν νὰ νικήσουν τοὺς ἐχθρούς, καὶ ἀκόμη θὰ σκοτωθοῦν πολλοὶ Τρῶες, ἂν ἐπιχειρήσουν νὰ φτάσουν στὰ πλοῖα τῶν Ἀχαιῶν.

(Στίχοι 230-255) Ὁ Ἕκτωρ ὅμως ἀντιδρᾶ ἄμεσα καὶ ἀποκρούει τὶς ἡττοπαθεῖς σκέψεις τοῦ Πολυδάμα. Τοῦ ὑπενθυμίζει ὅτι ὁ Δίας τοὺς ἔχει ὑποσχεθεῖ τὴ νίκη, καὶ ἑπομένως δὲν πρέπει νὰ δίνουν σημασία στὰ δῆθεν θεϊκὰ σημάδια· ἡ καλύτερη θεοσημεία εἶναι νὰ ἐκτελοῦν τὸ καθῆκον τους, νὰ μάχονται γιὰ τὴν πατρίδα. Συνεχίζοντας προσβάλλει τὸν Πολυδάμα ὡς δειλὸ καὶ δηλώνει ὅτι ὁ ἴδιος θὰ σκοτώσει ὅποιον Τρώα ὑποχωρήσει.

(Στίχοι 256-304) Μετὰ τὴ λογομαχία ὁ Ἕκτωρ συνεχίζει τὴν ἐπίθεση ἀκολουθούμενος ἀπὸ ὅλους τους Τρῶες. Ὁ Δίας τοὺς συμπαραστέκεται καὶ σηκώνει μεγάλη ἀνεμοθύελλα, ὥστε νὰ τρομάξουν οἱ Δαναοὶ καὶ νὰ ἀναθαρρήσουν οἱ Τρῶες ποὺ πιέζουν τοὺς Ἀχαιοὺς προσπαθώντας νὰ γκρεμίσουν τὰ ἀγκωνάρια ποὺ στηρίζουν τοὺς πύργους τοῦ κάστρου. Οἱ τελευταῖοι ὅμως προβάλλουν σθεναρὴ καὶ γενναία ἀντίσταση. Οἱ δύο Αἴαντες ἐμψυχώνουν τὸ ἑλληνικὸ στράτευμα καὶ συγκρατοῦν τοὺς συμπολεμιστές τους νὰ μὴν ὑποχωρήσουν πρὸς τὰ πλοῖα. Οἱ Ἀχαιοὶ πετοῦν πέτρες πυκνὲς σὰν νιφάδες χιονιοῦ σὲ χιονοθύελλα. Ἡ μάχη παρουσιάζεται φονικὴ καὶ ἰσόπαλη.

(Στίχοι 305-377) Ὁ Δίας παρακινεῖ τὸ Σαρπηδόνα σὲ δράση. Ὁ Σαρπηδόνας ἀπευθύνεται στὸ συμβασιλιὰ τῶν Λυκίων Γλαῦκο, ὁ ὁποῖος πρόθυμα τὸν ἀκολουθεῖ. Καὶ οἱ δύο ἀπὸ κοινοῦ ἐπιχειροῦν τρομερὴ ἐπίθεση ἐνάντια στοὺς Ἀχαιούς, ἡ ὁποία ἐκδηλώνεται ἐναντίον τοῦ πύργου τοῦ Μενεσθέα. Ὁ Μενεσθέας φοβισμένος στέλνει τὸν κήρυκα Θοώτη καὶ ζητάει βοήθεια ἀπὸ τοὺς δύο Αἴαντες. Ἀμέσως ἀνταποκρίνονται ὁ Αἴας ὁ Τελαμώνιος καὶ ὁ ἀδελφός του Τεῦκρος, οἱ ὁποῖοι ἑνώνονται μὲ τὸ Μενεσθέα ἀκριβῶς τὴ στιγμὴ ποὺ ξεσπᾶ ἡ τρομερὴ ἐπίθεση τῶν Λυκίων.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Μ

Σχόλιο 1

Ὁ Δίας εὐνοεῖ ἰδιαίτερα τὸν Ἕκτορα καὶ θέλει σ’ αὐτὸν νὰ χαρίσει τὴν τιμὴ νὰ παραβιάσει πρῶτος τὸ τεῖχος τῶν Ἀχαιῶν. Αὐτὸ θὰ συμβεῖ λίγο παρακάτω στοὺς στίχους Μ 437-466. Γι’ αὐτὸν τὸ λόγο καὶ ὁ Δίας κωφεύει στὶς διαμαρτυρίες τοῦ Τρώα Ἀσίου.


Σχόλιο 2

Ἡ λέξη δόξα (ποὺ βρίσκεται στὸ στίχο 174 τῆς μεταφράσεως καὶ ὄχι στὸ στίχο 173, ὅπως λαθεμένα λέγει ἡ ἐρώτηση ἑνὸς σχολικοῦ βιβλίου) ἀναφέρεται στὸν Ἕκτορα. Συγκεκριμένα ὡς δόξα τοῦ Ἕκτορα ἐννοεῖται τὸ νὰ παραβιάσει ὁ ἴδιος ὁ ἀρχιστράτηγος τῶν Τρώων τὸ ὀχυρωματικὸ τεῖχος τῶν ᾿Αχαιῶν. Πράγματι ἕνα τέτοιο κατόρθωμα θὰ δοξάσει τὸν Ἕκτορα καὶ θὰ ἀναδείξει τὴ δύναμή του καὶ τὴν ἀνδρεία του. Τὸ νὰ δοξαστεῖ ὁ Ἕκτωρ ἀποτελεῖ ἀπαραίτητη προϋπόθεση, ὥστε νὰ καταστεῖ ἀναγκαία ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ Ἀχιλλέα στὸ πεδίο τῆς μάχης.


Σχόλιο 3

Οἰωνὸς λέγεται τὸ πουλί, γιὰ τὸ ὁποῖο οἱ ἀρχαῖοι ὡς δεισιδαίμονες καὶ εἰδωλολάτρες πίστευαν ὅτι ὁ τρόπος ποὺ πετᾶ εἶναι κάποιο θεϊκὸ σημάδι. Οἰωνοσκοπία ἦταν ἡ ἐξέταση αὐτοῦ τοῦ πετάγματος, γιὰ νὰ ἐξαχθεῖ ἡ σχετικὴ μαντεῖα (λεγόταν ἐπίσης καὶ ὀρνιθομαντεία), καὶ οἰωνοσκόποι ὀνομάζονταν οἱ μάντεις ποὺ ἑρμήνευαν αὐτὸ τὸ πέταγμα καὶ προσπαθοῦσαν νὰ ἐξηγήσουν τὸ μέλλον. Ἐδῶ ὁ Ἕκτωρ ἀμφισβητεῖ αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὴ μαντεία, διότι προβάλλει τὸ καθῆκον πρὸς τὴν πατρίδα ὡς τὸν ἀνώτερο καὶ ἄριστο οἰωνό. Τὸ νόημα τῆς φράσεως εἶναι ὅτι ὁ καλύτερος οἰωνός, ἡ καλύτερη θεοσημεία εἶναι ἡ ὑπεράσπιση τῆς πατρίδας. Βεβαίως ὁ Ἕκτωρ ἐδῶ δὲν γίνεται ἄπιστος καὶ ἀσεβὴς πρὸς τὰ θεϊκὰ σημεῖα· θέλει ἁπλῶς νὰ τονίσει ὅτι, ὅταν κινδυνεύει ἀπὸ ἐχθρικὴ ἐπιδρομὴ ἡ πατρίδα, τότε εἶναι χρέος ὅλων νὰ τὴν ὑπερασπιστοῦν. Αὐτὸ τὸ χρέος εἶναι τόσο αὐτονόητο, ποὺ ἀσφαλῶς δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ διερωτᾶται κανεὶς γιὰ τὸ ἂν πρέπει ἢ ὄχι νὰ ἐκτελέσει αὐτὸ τὸ ὑπέρτατο καθῆκον καὶ νὰ κατοχυρώνει τὴ δειλία καὶ τὴ λιποψυχία του πίσω ἀπὸ δῆθεν κάποιους οἰωνούς. Οἱ οἰωνοὶ ἔχουν θέση σὲ ἕναν κατακτητικὸ πόλεμο· ὅταν ὅμως ἀμύνεσαι, ὅταν ὑπερασπίζεις τὴν πατρίδα σου, ὄχι μόνο δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ διαπράττεις κάποια ἀσέβεια, ἀλλὰ αὐτὸ εἶναι μία πράξη ἡρωισμοῦ καὶ τιμῆς. Γιὰ τὰ ὁμηρικὰ δεδομένα ἀνώτερος ἥρωας εἶναι αὐτὸς ποὺ ὑπερασπίζεται καὶ προστατεύει τὴν πατρίδα του μὲ ὁποιαδήποτε θυσία, παρὰ ἐκεῖνος ποὺ κατακτᾶ ξένες χῶρες. Αὐτὸ ἀκριβῶς συμβαίνει καὶ στὴν παροῦσα στιγμή· ὁ Ἕκτωρ καὶ οἱ ὑπόλοιποι Τρῶες μάχονται ἀμυνόμενοι, ἐπιδιώκουν νὰ διώξουν τοὺς ἐχθροὺς ἀπὸ τὸν τόπο τους, ἑπομένως αὐτὸς ὁ πόλεμος εἶναι ἕνα ἱερὸ καθῆκον καὶ οἱ Τρῶες ἔχουν τὴν εὔνοια τῶν θεῶν. Ἡ συγκεκριμένη ρήση τοῦ Ἕκτορα ἦταν πολὺ γνωστὸ ρητὸ κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὅπως καὶ σήμερα (εἶναι μάλιστα ἕνα ἀπὸ τὰ συνθήματα τῶν ἐνόπλων μας δυνάμεων). Κάποιοι μελετητὲς θεωροῦν ὅτι εἶναι ὁ ὡραιότερος στίχος τῆς Ἰλιάδας, διότι τὸ νόημά του ἐκφράζει ὄχι μόνον τοὺς ἀρχαίους ἀλλὰ καὶ τοὺς σύγχρονους Ἕλληνες, ἀφοῦ συμβολίζει τὴ μεγάλη ἀγάπη ποὺ ἔχουν δείξει διαχρονικὰ πρὸς τὴν πατρίδα τους, χάριν τῆς ὁποίας τὸ γένος τῶν Ἑλλήνων ἔχει μεγαλουργήσει σὲ τόσους πολέμους, καὶ μάλιστα ἔχει προκαλέσει τὸ θαυμασμὸ τῶν ξένων λαῶν γιὰ τὸν ἀπαράμιλλο ἡρωισμὸ ποὺ ἔχει δείξει σὲ τόσους ἀμυντικοὺς πολέμους.


Σχόλιο 4

Στοὺς στίχους 197-250 ἔχουμε μία ἐπιβράδυνση στὴν ἐξέλιξη τῆς κρίσιμης μάχης. Στὴ συνέχεια ἡ θέση τῶν Ἀχαιῶν εἶναι ἀσφαλῶς ἐξαιρετικὰ δύσκολη, ἀλλὰ ἡ μάχη κατὰ τὸ κύριο μέρος της παρουσιάζεται νὰ διεξάγεται ὄχι δίπλα στὰ πλοῖα, ἀλλὰ στὸ ὀχυρωματικὸ τεῖχος τῶν Ἀχαιῶν (κυρίως στὶς πύλες του), καὶ πάντως σὲ ὄχι μεγάλη ἀπόσταση ἀπὸ τὰ πλοῖα τους. Αὐτὸ φαίνεται καὶ σὲ ἀρκετὰ σημεῖα τῆς διηγήσεως.
«Κι ἐμπρὸς στὸν χάντακα ἔστεκαν καὶ ἀκόμη ἐμεριμνοῦσαν, ὅτι ἐνῶ ἦσαν πρόθυμοι τὸν λάκκον νὰ περάσουν...» (στ. 199-200).
«τῶν Ἀχαιῶν τὸ τείχισμα νὰ σπάσουν προσπαθοῦσαν» (στ. 257, καὶ στ. 261).
«Στοὺς πύργους τοτ’ οἱ Αἴαντες καὶ οἱ δυὸ παντοῦ γυρίζαν» (στ. 265).
«καὶ βρόντος ἐσηκώνετο στὸ τεῖχος πέρα πέρα./
Καὶ οἱ Τρῶες μὲ τὸν Ἕκτορα τὲς πύλες καὶ τὸν σύρτην /
τὸν μέγαν δὲν θὰ ἔριχναν...» (στ. 289-291).
«ὁρμοῦσαν εἰς τὸν πύργον του τὸν ὄλεθρον νὰ φέρουν» (στ. 332).
«καὶ οἱ πύλες, ὅτ’ ἦσαν κλειστὲς καὶ οἱ Τρῶες νὰ τὲς σπάσουν /
ἐπροσπαθοῦσαν καὶ μὲ ὁρμὴν κατόπιν νὰ περάσουν» (στ. 340-341).
«Καὶ ὅταν τοῦ τείχους ἔφθασαν ἀπὸ τὸ μέσα μέρος /
στὸν πύργον ὀποῦ ὁ Μενεσθεὺς κρατοῦσεν ὁ γενναῖος» (στ. 372-373).
Ἀπ’ ὅλα αὐτὰ τὰ σημεῖα φαίνεται ὅτι οἱ Ἀχαιοὶ κατορθώνουν στὴν παροῦσα ἑνότητα νὰ σταματοῦν τὶς τρωικὲς ἐπιθέσεις μὲ τὰ ὀχυρωματικά τους ἔργα καὶ νὰ κρατοῦν πρὸς τὸ παρὸν τοὺς ἀντιπάλους –ἔστω καὶ μὲ μεγάλη δυσκολία– μακριὰ ἀπὸ τὰ πλοῖα τους.


Σχόλιο 5

Στοὺς στίχους 210-229 ὁ Πολυδάμας ἑρμηνεύει τὸ περιστατικὸ μὲ τὸ πέταγμα τοῦ ἀετοῦ ὡς δυσοίωνο σημάδι καὶ ὅτι προμηνύει τὴν ἀποτυχία τῆς τρωικῆς ἐπιθέσεως, γι’ αὐτὸ συμβουλεύει τὸν Ἕκτορα πὼς οἱ Τρῶες δὲν πρέπει νὰ συνεχίσουν. Κατὰ τὴν ἄποψή του ὁ οἰωνὸς σημαίνει ὅτι, ὅπως ὁ ἀετὸς δὲν μπόρεσε νὰ πάει τὸ φίδι στὰ παιδιά του, τὸ ἴδιο κι αὐτοὶ δὲν θὰ μπορέσουν νὰ νικήσουν τοὺς ἐχθρούς, καὶ ἀκόμη θὰ σκοτωθοῦν πολλοὶ Τρῶες, ἂν ἐπιχειρήσουν νὰ φτάσουν στὰ πλοῖα τῶν Ἀχαιῶν.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Μ (συνέχεια)

Σχόλιο 6

Ὁ Ἕκτωρ στοὺς στίχους 230-243 ἀντιδρᾶ ἄμεσα στὴν ἑρμηνεία τοῦ Πολυδάμαντος καὶ ἀποκρούει τὶς ἡττοπαθεῖς σκέψεις του. Θεωρεῖ ὅτι τὸ ὅλο γεγονὸς εἶναι ἕνα τυχαῖο περιστατικό, ἐνῶ στὴ συνέχεια ὑπενθυμίζει στὸν Πολυδάμαντα ὅτι ὁ Δίας τοὺς ἔχει ὑποσχεθεῖ τὴ νίκη, καὶ ἑπομένως δὲν πρέπει νὰ δίνουν σημασία στὰ δῆθεν θεϊκὰ σημάδια· ἡ καλύτερη θεοσημεία εἶναι νὰ ἐκτελοῦν τὸ καθῆκον τους, δηλαδὴ νὰ ὑπερασπίζονται τὴν πατρίδα. Αὐτὴ εἶναι ἡ βασικὴ ἠθικὴ ἀρχὴ ποὺ διέπει τὸ λόγο του. Βλέπουμε ἐδῶ ὅτι ὁ Ἕκτωρ κάνει δεκτὴ ἢ ἀπορρίπτει τὴν ἑρμηνεία τῶν οἰωνῶν ἀνάλογα μὲ τὸ ἂν ἐξυπηρετεῖ ἢ ὄχι τὴν ἄποψή του. Προβάλλει τὴ γνώμη ὅτι ὁ ἥρωας πρέπει νὰ ὑπερασπίζεται τὴν πατρίδα του καὶ νὰ μάχεται πάντοτε μὲ θάρρος καὶ αὐταπάρνηση. Ἂν καὶ ὁ Ἕκτωρ εἰρωνεύεται τὴν ἀξία τῶν οἰωνῶν καὶ φέρεται προσβλητικὰ πρὸς τὸν Πολυδάμαντα (ὁ ὁποῖος ὡς ὀρνεοσκόπος ἑρμηνεύει τὴ θέληση τῶν θεῶν), δὲν μποροῦμε νὰ τὸν θεωρήσουμε βλάσφημο, ἀλλὰ παρουσιάζεται περισσότερο ὡς τραγικὸ πρόσωπο, διότι ἔχει ἐμπιστοσύνη στὴν ὑπόσχεση τοῦ Δία, ἡ ὁποία ὅμως εἶναι ψεύτικη. Ἡ ἄποψή του εἶναι σύμφωνη μὲ τὴν τιμὴ καὶ τὸ φιλότιμο τοῦ ἡρωικοῦ προτύπου τῆς ὁμηρικῆς ἐποχῆς. Ἐπειδὴ προκρίνει πάνω καὶ ἀπὸ τὴν ἴδια τὴ ζωή του τὸ καθῆκον πρὸς τὴν πατρίδα, ἀναδεικνύεται σὲ γενναῖο ἥρωα καὶ ἱκανότατο ἀρχηγὸ τοῦ στρατοῦ του. (Περισσότερη ἀνάλυση τῆς ἀπόψεως τοῦ Ἕκτορος βλέπε καὶ στὸ σχόλιο 3).


Σχόλιο 7

Ὁ Δίας στοὺς στίχους 252-255, ἐνῶ παρακολουθεῖ τὴ μάχη ἀπὸ τὴν Ἴδα, συμπαραστέκεται στοὺς Τρῶες ξεσηκώνοντας μεγάλη ἀνεμοθύελλα, ὥστε κάνει τοὺς Ἀχαιοὺς νὰ τρομάξουν καὶ νὰ μουδιάσουν καὶ τοὺς Τρῶες νὰ ἀναθαρρήσουν καὶ νὰ ἐντείνουν τὶς προσπάθειές τους νὰ γκρεμίσουν τὸν πύργο τῶν ἀντιπάλων τους.
Κατόπιν στοὺς στίχους 291-292 ξεσηκώνει τὸ γιὸ τοῦ Σαρπηδόνα, γιὰ νὰ μπεῖ μὲ ὁρμὴ στὴ μάχη. Μὲ αὐτὲς τὶς ἐνέργειές του ὁ ἀρχηγὸς τῶν ἀθανάτων θέλει ἡ μάχη νὰ κλίνει ὑπὲρ τῶν Τρώων, ὥστε νὰ γίνει ἀπαραίτητη γιὰ τοὺς Ἀχαιοὺς ἡ συμμετοχὴ τοῦ Ἀχιλλέα.


Σχόλιο 8

Ἡ ἀσπίδα τοῦ Σαρπηδόνα περιγράφεται στοὺς στίχους 294-297. Ἡ ἀσπίδα του εἶναι ὄμορφη καὶ στρογγυλή, δηλαδὴ φορητή, φτιαγμένη ἀπὸ χαλκὸ μὲ ἰδιαίτερη τέχνη. Στὸν Ὅμηρο βρίσκουμε δύο εἰδῶν ἀσπίδες· τὶς ὁλόσωμες, ποὺ ἦσαν μεγάλες καὶ κάλυπταν ὁλόκληρο τὸ σῶμα τοῦ πολεμιστῆ, καὶ τὶς μικρὲς ποὺ εἶναι ὁλοστρόγγυλες, χάλκινες, μικρότερου βάρους ἀλλὰ καὶ πιὸ ἀνθεκτικές, καὶ οἱ ὁποῖες ἀργότερα ἐπικράτησαν. Ἡ ἀσπίδα τοῦ Σαρπηδόνα ἐσωτερικὰ ἔχει διπλὲς στρώσεις ἀπὸ δέρμα βοδιοῦ, οἱ ὁποῖες εἶναι ραμμένες μὲ χρυσὸ σύρμα μέχρι τὴν περιφέρεια τῆς ἀσπίδας. ΄Ἔτσι τὸ κύριο ἀμυντικὸ ὅπλο τοῦ ἥρωα παρουσιάζεται ἰδιαίτερα ἀνθεκτικὸ ἀλλὰ καὶ μεγάλης ἀξίας, διότι ὁ χρυσὸς καὶ ὁ χαλκὸς εἶναι ἀπὸ τὰ πολυτιμότερα μέταλλα τῆς ἐποχῆς τοῦ Τρωικοῦ πολέμου.


Σχόλιο 9

Ὁ Σαρπηδόνας μὲ τὴν ἐπίθεση ποὺ πραγματοποιεῖ εἶχε σκοπὸ «νὰ πεταχθεῖ στὸ τεῖχος καὶ μὲς στοὺς προμαχῶνες του δρόμον πλατὺν νὰ σχίσει» (στ. 307-308), δηλαδὴ νὰ μπεῖ μέσα στὸ ὀχυρωματικὸ τεῖχος τῶν Ἀχαιῶν γκρεμίζοντας ἕνα μέρος του καὶ νὰ ἀνοίξει δρόμο μέχρι τὰ καράβια τῶν ἐχθρῶν. Ὅπως φαίνεται ὅμως καὶ στὴν περίληψη τῶν στίχων 378-471, τὸ σχέδιό του δὲν εὐοδώθηκε. Ἂν καὶ ἡ μάχη μεταξὺ Ἀχαιῶν καὶ Λυκίων ἦταν σκληρή, στὴν ἀρχὴ της ὁ Τεῦκρος πληγώνει τὸ συμπολεμιστὴ τοῦ Σαρπηδόνα Γλαῦκο καὶ τὸν θέτει ἐκτὸς μάχης. Ἀλλὰ καὶ ὁ Σαρπηδόνας κινδυνεύει σοβαρὰ ἀπὸ ἐπίθεση τοῦ Τεύκρου καὶ τοῦ Αἴαντα (στ. 400-407· τὸ ἐπεισόδιο δὲν ἀναφέρεται στὴν περίληψη τοῦ σχολικοῦ βιβλίου, ἡ ὁποία ἔτσι εἶναι ἐλλιπὴς καὶ δὲν βοηθᾶ στὴν ἀπάντηση τῆς συγκεκριμένης ἐρωτήσεως), ἀλλὰ ὁ Δίας σώζει τὸ γιό του ἀπὸ τὸ θάνατο· ὁ ἥρωας χωρὶς νὰ ὑποχωρήσει, ζητεῖ τὴ βοήθεια τῶν συντρόφων του, ἀλλὰ ὁ ἀγώνας ποὺ διεξάγεται εἶναι ἀμφίρροπος. Οἱ Ἀχαιοὶ ὑποχωροῦν μόνον ὕστερα ἀπὸ τὴν ἐπέμβαση τοῦ Ἕκτορος. Ἡ ἀποτυχία τοῦ Σαρπηδόνα νὰ σπάσει τὴν ἄμυνα τῶν Ἀχαιῶν ἀποτελεῖ ἕνα εὕρημα τοῦ ποιητῆ, γιὰ νὰ τονίσει στὴ συνέχεια ἐντονότερα τὴν ἐπιτυχία τοῦ Ἕκτορος.


Σχόλιο 10

Ὁ Σαρπηδόνας ἀναφέρει (στ. 310 καὶ ἑξῆς) ὅτι αὐτὸς καὶ ὁ Γλαῦκος τιμοῦνται «ἔξοχα» (ἰδιαίτερα, ξεχωριστά, μὲ περίοπτο τρόπο) στὴ Λυκία, καὶ ὅτι πρέπει νὰ ἀποδείξουν ὅτι εἶναι ἐπάξια οἱ πρῶτοι τῶν Λυκίων στρατιωτῶν τους. Σαφῶς λοιπὸν ὁ στρατὸς τῶν Λυκίων διοικεῖται ἀπὸ δυαδικὴ ἐξουσία, ἀπὸ τὸ Σαρπηδόνα καὶ τὸ Γλαῦκο ταυτόχρονα· ὁ Γλαῦκος εἶναι ὁ συναρχηγὸς τοῦ Σαρπηδόνα. Στὸ στίχο 318 μὲ τὴ φράση «καθόλου ἀδόξαστοι δὲν εἶναι οἱ βασιλεῖς μας» ἐννοοῦνται ὁ Σαρπηδόνας καὶ ὁ Γλαῦκος ποὺ καὶ οἱ δύο εἶναι ἀπόγονοι τοῦ Βελλερεφόντη, καὶ οἱ δύο πάλι ἀπολαμβάνουν βασιλικὲς τιμές. Ἀπὸ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα προκύπτει ὅτι μετὰ τὸ Βελλερεφόντη στὴ Λυκία ἴσχυε τὸ καθεστὼς τῆς διπλῆς βασιλείας, ὅπως ἀργότερα στὴ Σπάρτη.

[Dionysios]

ΡΑΨΩιΔΙΑ Π

ΠΑΤΡΟΚΛΕΙΑ


ΑΦΗΓΗΣΗ (ΣΤΙΧΟΙ 783-867)

Ὁ Πάτροκλος ἐπιτίθεται μὲ ὁρμὴ τρεῖς φορὲς ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν καὶ φονεύει εἴκοσι ἑπτὰ Τρῶες. Αὐτὰ ὅμως εἶναι καὶ τὰ τελευταῖα του κατορθώματα. Ὅταν ξεκινᾶ γιὰ τὴν τέταρτη ἐπίθεσή του, ἐπεμβαίνει ὁ Ἀπόλλωνας καλυμμένος μὲ ὁμίχλη καὶ ἀποφασισμένος νὰ θέσει τέλος στὴν ζωὴ τοῦ Πατρόκλου. Ἔρχεται πίσω ἀπὸ τὸν ἥρωα, χωρὶς νὰ γίνει ἀντιληπτός, καὶ κτυπᾶ τὸν Πάτροκλο στοὺς ὤμους, τοῦ ἀφαιρεῖ τὴν περικεφαλαία καὶ τὴν ἀσπίδα, ποὺ πέφτουν στὸ ἔδαφος, τοῦ σπάει τὸ κοντάρι καὶ τέλος τοῦ λύνει τὸ θώρακα ἀφοπλίζοντάς τον ἐντελῶς. Ὁ Πάτροκλος αἰσθάνεται σκοτοδίνη ἀπὸ τὸ θεϊκὸ κτύπημα, καὶ τότε ἕνας διακεκριμένος ἀνάμεσα στοὺς Τρῶες πολεμιστής, ὁ Εὔφορβος, τὸν χτυπᾶ ἀπὸ πίσω μὲ τὴ λόγχη του καὶ τὸν πληγώνει· μετὰ τὸ κτύπημα ὁ Εὔφορβος κρύβεται μέσα στὸ στρατό, ἐνῶ ὁ Πάτροκλος προσπαθεῖ νὰ ὀπισθοχωρήσει, γιὰ νὰ καλυφθεῖ πίσω ἀπὸ τοὺς συντρόφους του. Ὅμως ὁ Ἕκτωρ βλέποντας τὸν Πάτροκλο κονταροχτυπημένο ὁρμᾶ πάνω του καὶ τὸν πληγώνει μὲ τὴ λόγχη του τρυπώντας τον πέρα ὣς πέρα στὴν κοιλιακὴ χώρα. Τὸ κτύπημα εἶναι θανατηφόρο καὶ μεγάλη λύπη κυριεύει τοὺς Ἀχαιούς. Ὁ Ἕκτωρ μεθυσμένος ἀπὸ τὴ μεγάλη νίκη του πατᾶ πάνω στὸν Πάτροκλο, καυχιέται γιὰ τὸ κατόρθωμά του καὶ εἰρωνεύεται μὲ λόγια σκληρὰ τὸν πληγωμένο Ἀχαιό. Ὀνομάζει τὸν ἑτοιμοθάνατο ἥρωα ἀνόητο, διότι πίστεψε πὼς θὰ μποροῦσε νὰ κυριεύσει τὴν Τροία. Ὁ Πάτροκλος παρ’ ὅτι ξεψυχᾶ βρίσκει τὴ δύναμη νὰ ἀπαντήσει στὸν Ἕκτορα· δὲν παραδέχεται ὅτι τὸν νίκησε ὁ Ἕκτωρ, ἀλλὰ ἡ μοίρα καὶ ὁ Δίας, ἐνῶ ὁ Ἕκτωρ τὸν χτύπησε τρίτος μετὰ τὸν Ἀπόλλωνα καὶ τὸν Εὔφορβο· καὶ ἀκόμη προμαντεύει ὅτι γρήγορα θὰ συναντήσει τὸ θάνατο καὶ ὁ Ἕκτωρ, καθὼς σὲ λίγες ἡμέρες θὰ τὸν σκοτώσει ὁ Ἀχιλλεύς. Μετὰ τὰ λόγια αὐτὰ ὁ Πάτροκλος πεθαίνει. Ὁ Ἕκτωρ γεμάτος αἰσιοδοξία καὶ αὐτοπεποίθηση ἀπὸ τὴ νίκη τοῠ ἀμφισβητεῖ τὰ λόγια τοῦ νεκροῦ ἥρωα καὶ κατόπιν τραβᾶ τὴ λόγχη του ἀπὸ τὸ ἄψυχο σῶμα τοῦ Πατρόκλου καὶ ὁρμᾶ ἐνάντια στὸν Αὐτομέδοντα θέλοντας νὰ πάρει τὰ ἔξοχα καὶ θεϊκὰ ἄλογα τοῦ Ἀχιλλέως· αὐτὰ ὅμως τρέχουν γρήγορα καὶ παίρνουν μακριὰ τὸν ἡνίοχό τους Αὐτομέδοντα σώζοντάς του τὴ ζωή.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨῼΔΙΑ Π

Σχόλιο 1

Στοὺς στίχους 783-785 περιγράφεται ἡ τελευταία φάση τῆς ἀριστείας τοῦ Πατρόκλου· ὁ ἥρωας ἐπιτίθεται μὲ ὁρμὴ τρεῖς φορὲς ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν καὶ φονεύει ἀπὸ 9 ἀνθρώπους κάθε φορά, δηλαδὴ εἴκοσι ἑπτὰ Τρῶες. Αὐτὰ τὰ τελευταῖα του κατορθώματα ἀποτελοῦν τὸ ἀποκορύφωμα τῆς ἀριστείας του ποὺ περιγράφεται στοὺς προηγούμενους στίχους τῆς ῥαψῳδίας Π. Στὴν περίληψη αὐτῶν τῶν στίχων μᾶς παρουσιάζονται τὰ ἑξῆς κατορθώματα τοῦ Πατρόκλου. Πρῶτον, τρέπει τοὺς Τρῶες σὲ φυγὴ καὶ ἄτακτη ὑποχώρηση· δεύτερον, διαλύει τοὺς συμπλεκόμενους γύρω ἀπὸ τὸ καράβι τοῦ Πρωτεσιλάου· τρίτον, σβήνει τὴ φωτιὰ στὸ καράβι καὶ τὸ σώζει ἀπὸ τὸ κάψιμο· τέταρτον, ἡ παρουσία του δίνει θάρρος στοὺς Ἀργίτες· πέμπτον, σκοτώνει πολυάριθμους ἐχθρούς· ἕκτον, μονομαχεῖ μὲ τὸ Σαρπηδόνα καὶ τὸν σκοτώνει· ἕβδομον, συνεχίζει τὴν καταδίωξη τῶν Τρώων πολὺ πέρα ἀπὸ τὰ πλοῖα τῶν Ἀχαιῶν· ὄγδοον, συγκρούεται μὲ τὸν Ἕκτορα καὶ σκοτώνει τὸν ἡνίοχό του Κεβριόνη· καὶ ἔνατον, μὲ τὶς προαναφερθεῖσες τρεῖς ἐπιδρομές του τῶν στίχων 783-785 φτάνει στὸ ἀποκορύφωμα τῆς δράσεώς του.


Σχόλιο 2

Ὁ θεὸς Ἀπόλλων ἔχει ἕναν καθοριστικὸ ρόλο στὸ θάνατο τοῦ Πατρόκλου· οὐσιαστικὰ αὐτὸς μὲ τὴν παρέμβασή του προκαλεῖ τὸ θάνατο τοῦ ἥρωα. Βλέπουμε ὅμως ὅτι ὁ Ἀπόλλων δὲν κάνει ἀντιληπτὴ τὴν παρουσία του, ἀλλὰ πλησιάζει τὸν Πάτροκλο ἀόρατος, καλυμμένος μέσα σὲ ὁμίχλη, χτυπάει τὸν ἥρωα πισώπλατα, τὸν ἀφοπλίζει ἐντελῶς καὶ τὸν ἀφήνει πλέον εὔκολο θύμα στοὺς Τρῶες. Ἀσφαλῶς ἡ συμπεριφορὰ αὐτὴ τοῦ Ἀπόλλωνος κρίνεται τουλάχιστον ἀνέντιμη καὶ γεμάτη πανουργία, ἀλλὰ στὴν ἀντίληψη τῶν ἀρχαίων οἱ θεοὶ δὲν ὑπόκεινται σὲ ἠθικοὺς νόμους καὶ περιορισμούς.
Ὁ ἀφοπλισμὸς μὲ δόλιο τρόπο τοῦ Πατρόκλου ἀπὸ τὸν Ἀπόλλωνα καὶ ἡ ἐπέμβαση τοῦ Εὔφορβου βοηθοῦν τὸν Ἕκτορα νὰ τὸν σκοτώσει εὐκολότερα. Ἑπομένως τὸ σκηνικὸ αὐτὸ δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ ἕνα ποιητικὸ εὕρημα, μὲ τὸ ὁποῖο ἐξαίρεται ἰδιαίτερα ἡ γενναιότητα, ἡ ἱκανότητα, ἡ δύναμη καὶ ἡ πολεμικὴ ὁρμὴ τοῦ Πατρόκλου, ἀφοῦ χρειάζεται ἡ παρουσία ἐνὸς θεοῦ καὶ δύο ἡρώων, γιὰ νὰ τοῦ ἀνακόψουν τὴν ὁρμή.


Σχόλιο 3

Στοὺς στίχους 795-797 ὁ ποιητὴς μᾶς λέει ὅτι μέχρι τότε δὲν ἦταν δυνατὸν ὁ κῶνος τοῦ κράνους νὰ λερωθεῖ μὲ χῶμα, διότι τὸ κράνος αὐτὸ ἀνῆκε στὸν ἀτρόμητο Ἀχιλλέα. Ὁ Ἀχιλλεὺς ὅμως δὲν γνώρισε ποτὲ ἧττα, ἑπομένως κανεὶς δὲν μπόρεσε νὰ τοῦ ρίξει τὴν περικεφαλαία ἀπὸ τὸ κεφάλι.


Σχόλιο 4

Ὁ Πάτροκλος δέχεται πρῶτα ἕνα πισώπλατο χτύπημα ἀπὸ τὸν Ἀπόλλωνα ποὺ τοῦ δημιουργεῖ σκοτοδίνη. Στὴ συνέχεια ὁ θεὸς τοῦ ἀφαιρεῖ πρῶτα τὴν περικεφαλαία (στ. 793-795), κατόπιν τοῦ κομματιάζει τὸ δόρυ (στ. 581-582), ὕστερα κόβει τὸν τελαμώνα τῆς ἀσπίδας τοῦ Πατρόκλου, ἡ ὁποία πέφτει ἀπὸ τοὺς ὤμους τοῦ ἥρωα, καὶ τέλος τοῦ ἀφαιρεῖ ὅλο τὸν προστατευτικὸ θώρακα.
Αὐτὴ ἡ ἐπέμβαση τοῦ Ἀπόλλωνα γιὰ τὸν ἀφοπλισμὸ τοῦ ἥρωα ἦταν ἀναγκαία γιὰ τοὺς ἑξῆς λόγους.
1) Ὁ Πάτροκλος φοροῦσε τὴν πανοπλία τοῦ Ἀχιλλέα, ἡ ὁποία ἦταν δῶρο τῶν θεῶν στὸν Πηλέα· ἡ πανοπλία αὐτὴ ἔκανε ἄτρωτο στὴ μάχη ὅποιον τὴ φοροῦσε.
2) Μόνο ἂν ἔβλεπαν τὸν Πάτροκλο ἄοπλο καὶ εὐάλωτο, θὰ τολμοῦσαν νὰ τὸν χτυπήσουν ὁ Εὔφορβος καὶ ὁ Ἕκτωρ.
3) Μὲ αὐτὴν τὴν ἐπέμβαση τοῦ θεοῦ ἐξυψώνεται ἀκόμη περισσότερο ὁ ἡρωισμὸς καὶ ἡ ἀνδρεία τοῦ Πάτροκλου.


Σχόλιο 5

Ἡ εἰκόνα τοῦ Ἕκτορος νὰ φορᾶ στὸ κεφάλι του τὸ κράνος τοῦ Ἀχιλλέως ἐξηγεῖται ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν ποιητὴ ὡς προοικονομία τοῦ θανάτου τοῦ ἀρχιστρατήγου τῶν Τρώων, διότι κάποια στιγμὴ ὁ ἴδιος ὁ Ἀχιλλεὺς θὰ ἀφαιρέσει τὴ ζωὴ τοῦ Ἕκτορος. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ θεωρεῖται βέβαιο, διότι εἶναι πραποφασισμένο ἀπὸ τὸ Δία. Ἡ προσήμανση αὐτὴ γίνεται ξεκάθαρη στὰ τελευταῖα λόγια τοῦ ἑτοιμοθανάτου Πατρόκλου, καὶ συγεκριμένα στοὺς στίχους 851-854, ὅπου προλέγεται ἡ ἐπερχόμενη σὲ λίγες ἡμέρες θανάτωση τοῦ Ἕκτορος· «ὀλίγες εἶν’ οἱ μέρες σου·... ἀπ’ τὸ χέρι ἀδάμαστο θὰ πέσεις τοῦ Ἀχιλλέως».


Σχόλιο 6

α) Στὴν πτώση καὶ στὸ θάνατο τοῦ Πάτροκλου συμπράττουν ὁ θεὸς Ἀπόλλων καὶ οἱ Τρῶες Εὔφορβος καὶ Ἕκτωρ. Ὁ Ἀπόλλων προσεγγίζει τὸ σύντροφο τοῦ Ἀχιλλέως χωρὶς νὰ γίνει ἀντιληπτός, τὸν χτυπᾶ πισώπλατα καὶ τὸν ζαλίζει, καὶ τοῦ ἀφαιρεῖ ἕνα ἕνα τὰ ἐπιθετικὰ καὶ ἀμυντικὰ ὅπλα του ἀφήνοντάς τον ἐκτεθειμένο στοὺς ἐχθρούς. Ἀμέσως μετὰ ὁ Εὔφορβος πλησιάζει καὶ αὐτὸς πισώπλατα τὸν Πάτροκλο καὶ τὸν λογχεύει τραυματίζοντάς τον. Τέλος ὁ Ἕκτωρ μὲ τὸ κοντάρι του δίνει τὸ τελειωτικὸ χτύπημα στὸν Ἀχαιὸ ἥρωα, τραυματίζοντάς τον θανάσιμα στὴν κοιλιά.

β) Ὁ ποιητὴς ἐξαίρει ἰδιαίτερα τὴ γενναιότητα, τὴν ἱκανότητα, τὴ δύναμη καὶ τὴν πολεμικὴ ὁρμὴ τοῦ Πατρόκλου, ἀφοῦ χρειάζεται ἡ παρουσία ἐνὸς θεοῦ καὶ δύο ἡρώων, γιὰ νὰ τοῦ ἀνακόψουν τὴν ὁρμή. Παρουσιάζει τὸν Ἀπόλλωνα ὄχι ἁπλῶς νὰ ἐπεμβαίνει, ἀλλὰ νὰ πλησιάζει τὸν Πάτροκλο καλυμμένος μὲ καταχνιά, νὰ χτυπᾶ πισώπλατα τὸν ἥρωα καὶ νὰ τὸν ἀφοπλίζει μὲ πανουγία. Τὸ ὅτι χρειάζεται πρῶτα ἡ ἐπέμβαση ἐνὸς θεοῦ, γιὰ νὰ προετοιμάσει τὸ ἔδαφος γιὰ τὰ χτυπήματα τῶν Τρώων, δείχνει πόση ἦταν ἡ ὁρμὴ τοῦ Πατρόκλου. Ἀλλὰ καὶ οἱ Τρῶες ποὺ τὸν χτυποῦν δὲν εἶναι τυχαῖα πρόσωπα. Ὁ Εὔφορβος παρουσιάζεται ὡς σπουδαῖος πολεμιστὴς μὲ πολλὲς ἱκανότητες, ποὺ ἔχει διαπρέψει ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοῦ πολέμου· παρὰ ταῦτα δὲν τολμᾶ νὰ συγκρουστεῖ κατὰ μέτωπον μὲ τὸν ἄοπλο Πάτροκλο, ἀλλὰ τὸν χτυπᾶ ὕπουλα, καὶ ἀμέσως μετὰ τὸ βάζει στὰ πόδια, γιὰ νὰ κρυφτεῖ ἀνάμεσα στὸ στρατό. Τόσο πολὺ ἐφοβοῦντο, ἔστω καὶ πληγωμένο, τὸν ἀτρόμητο ἥρωα! Ἄοπλος πλέον καὶ πληγωμένος ὁ Πάτροκλος εἶναι ἔντελως ἀκίνδυνος, ἕνα εὔκολο θύμα γιὰ τὸν Ἕκτορα. Ὁπωσδήποτε ὁ θάνατος τοῦ Πατρόκλου εἶχε ἀποφασιστεῖ ἀπὸ τὸ Δία· ἀλλὰ καὶ ὁ Ἕκτωρ ἦταν ἀναμφισβήτητα ἀνώτερος πολεμιστὴς ἀπὸ τὸν Πάτροκλο· οἱ ἐπεμβάσεις λοιπὸν τοῦ θεοῦ Φοίβου καὶ τοῦ Εὔφορβου δὲν ἀνατρέπουν τὴ φυσικὴ πορεία τῶν πραγμάτων.

Σχόλιο 7

Οἱ φάσεις τοῦ ἐπεισοδίου.
Φάση 1η (στ. 786-805): Ὁ Ἀπόλλων ἀφοπλίζει μὲ δόλιο τρόπο τὸν Πάτροκλο.
Φάση 2η (στ. 806-817): Ὁ Εὔφορβος τραυματίζει πισώπλατα τὸν ἥρωα.
Φάση 3η (στ. 818-829): Ὁ Ἕκτωρ δίνει τὸ τελικὸ χτύπημα.
Ὅταν ὁ Πάτροκλος ξεκινᾶ γιὰ τὴν τέταρτη ἐπίθεσή του, ἐπεμβαίνει ὁ Ἀπόλλων ἀθέατος μέσα σὲ σύννεφο ὁμίχλης καὶ ἀποφασισμένος νὰ θέσει τέλος στὴν ζωὴ τοῦ Πατρόκλου. Ἔρχεται πίσω ἀπὸ τὸν ἥρωα, χωρὶς νὰ γίνει ἀντιληπτός, καὶ κτυπᾶ τὸν Πάτροκλο στοὺς ὤμους, τοῦ ἀφαιρεῖ πρῶτα τὴν περικεφαλαία, κατόπιν τοῦ κομματιάζει τὸ δόρυ, ὕστερα κόβει τὸν τελαμώνα τῆς ἀσπίδας τοῦ Πατρόκλου, ἡ ὁποία πέφτει ἀπὸ τοὺς ὤμους τοῦ ἥρωα, καὶ τέλος τοῦ ἀφαιρεῖ ὅλο τὸν προστατευτικὸ θώρακα ἀφοπλίζοντάς τον ἐντελῶς. Ὁ Πάτροκλος αἰσθάνεται σκοτοδίνη ἀπὸ τὸ θεϊκὸ κτύπημα καὶ τότε ἕνας διακεκριμένος ἀνάμεσα στοὺς Τρῶες πολεμιστής, ὁ Εὔφορβος, τὸν χτυπᾶ ἀπὸ πίσω μὲ τὴ λόγχη του καὶ τὸν πληγώνει· μετὰ τὸ κτύπημα ὁ Εὔφορβος κρύβεται μέσα στὸ στρατό, ἐνῶ ὁ Πάτροκλος προσπαθεῖ νὰ ὀπισθοχωρήσει, γιὰ νὰ καλυφθεῖ πίσω ἀπὸ τοὺς συντρόφους του. Ὅμως ὁ Ἕκτωρ βλέποντας τὸν Πάτροκλο κονταροχτυπημένο ὁρμᾶ πάνω του, τὸν προλαβαίνει καὶ τὸν πληγώνει θανάσιμα μὲ τὸ κοντάρι του στὴν κοιλιά. Τὸ κτύπημα εἶναι θανατηφόρο καὶ μεγάλη λύπη κυριεύει τοὺς Ἀχαιούς.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨῼΔΙΑ Π (συνέχεια)


Σχόλιο 8

Ὁ Πάτροκλος τὴν ὥρα ποὺ ξεψυχᾶ βρίσκει τὴ δύναμη νὰ ἀπαντήσει στὶς καυχησιολογίες τοῦ Ἕκτορα. Δὲν παραδέχεται ὅτι τὸν νίκησε ὁ Ἕκτωρ, ἀλλὰ ἀποδίδει τὴν ἧττα καὶ τὸν θάνατό του πρῶτα στοὺς θεοὺς καὶ στὴ μοίρα. Γι’ αὐτὸ ἀπευθυνόμενος στὸν Ἕκτορα τοῦ ἀφαιρεῖ τὸ δικαίωμα τῆς καυχησιολογίας. «...ὁ Ζεὺς καὶ ὁ Φοῖβος τὴν νίκην σοῦ ἐχάρισαν — καὶ αὐτοὶ μὲ καταβάλλουν» (στ. 844-845). Ἡ μοίρα καὶ ὁ Ἀπόλλωνας παίζουν τὸν πρῶτο ρόλο στὴ θανάτωσή του· «ἐμένα ἡ μοίρα ἐφόνευσεν ἡ μαύρη καὶ ὁ Φοῖβος» (στ. 849). Στὴ συνέχεια ἐμπλέκεται ἕνας θνητός, ὁ Τρώας Εὔφορβος· «καὶ ἀπ’ τοὺς θνητοὺς ὁ Εὔφορβος» (στ. 850). Ὁ Ἕκτωρ ἔρχεται μόλις τρίτος, καὶ πάλι τὸ κατόρθωμά του περιορίζεται στὴν ἁρπαγὴ τῶν ὅπλων τοῦ Πατρόκλου, τὰ ὁποῖα ὅμως ἐξαρχῆς τοῦ τὰ εἶχε ἀφαιρέσει ὁ Ἀπόλλων καὶ βρίσκονταν στὸ ἔδαφος· «τρίτος ἐσὺ μὲ γδύνεις» (στ. 850). Τὰ γεγονότα ἔχουν ὅπως ἀκριβῶς τὰ ἀναφέρει ὁ Πάτροκλος καὶ ἑπομένως ἔχει πολὺ δίκιο στὴν ἀπάντηση ποὺ δίνει στὶς καυχησιολογίες τοῦ Ἕκτορος. Εἶναι σὰν νὰ τοῦ λέει· «μὴν καυχιέσαι, διότι δὲν ἔκανες κάτι σπουδαῖο, δὲν μὲ σκότωσες ἐσύ· εὔκολη δουλειὰ ἔκανες, ἀποτελείωσες ὅ,τι ἄφησαν ἡμιτελὲς οἱ προηγούμενοί σου· μάζεψες τὰ ὅπλα μου ἀπὸ τὸ χῶμα!»


Σχόλιο 9

Στοὺς στίχους 823-829 ὁ ποιητὴς χρησιμοποιεῖ μία πολύστιχη παρομοίωση, γιὰ νὰ περιγράψει τὴ μονομαχία Ἕκτορος καὶ Πατρόκλου. Ἡ σύγκρουση τῶν δύο ἡρώων παρομοιάζεται μὲ τὴν πάλη ἑνὸς λιονταριοῦ καὶ ἑνὸς ἀγριόχοιρου, ὅταν τὰ δύο ἄγρια θηρία διεκδικοῦν τὸ νερὸ μιᾶς πηγῆς. Ἐδῶ ὁ πάνοπλος Ἕκτωρ παρομοιάζεται μὲ φοβερὸ λιοντάρι, ἐνῶ ὁ ἄοπλος καὶ τραυματισμένος πλὴν ἀτρόμητος Πάτροκλος μὲ ἀγριόχοιρο. Καὶ ὅπως τὸ λιοντάρι τελικῶς καταβάλλει τὸν ἀγριόχοιρο, ἔτσι καὶ ὁ Ἕκτωρ τελικῶς δίνει τὸ θανάσιμο χτύπημα στὸν Πάτροκλο. Μὲ τὴν παρομοίωση αὐτὴ ὁ ποιητὴς θέλει νὰ μᾶς δείξει πρῶτον, τὴ σφοδρότητα ποὺ εἶχε ἡ πάλη μεταξὺ τῶν δύο ἀντιπάλων, καὶ δεύτερον, ὅτι τὸ ἀποτέλεσμά της θὰ ἦταν ἀναπόφευκτα ὁ θάνατος τοῦ Πατρόκλου. Ἐπιπλέον ἡ ἀφήγηση κερδίζει σὲ ἀμεσότητα, παραστατικότητα καὶ ζωντάνια, ἐνῶ ὁ ἀκροατὴς μπορεῖ ἔτσι καλύτερα μὲ τὴ φαντασία του νὰ ἀναπλάσει ἐλεύθερα τὸ κύριο μέρος τῆς σύγκρουσης.


Σχόλιο 10

Ἡ συμπεριφορὰ τοῦ Ἕκτορος ἀγγίζει τὰ ὅρια τῆς ὕβρεως σὲ τρία σημεῖα τῆς συγκεκριμένης ἐνότητας.
1) Στὸ στίχο 829, «μὲ λόγχην ἐθανάτωσε κι ἐπάνω του ἐκαυχήθη»· ἡ συμπεριφορὰ ἐδῶ τοῦ Ἕκτορος εἶναι ὑβριστική, διότι μιλᾶ ἀλαζονικὰ μπροστὰ σὲ ἕναν ἑτοιμοθάνατο ἄνθρωπο ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ κάνει τὸ παραμικρό.
2) Στὸ στίχο 836, «καὶ τώρα σὲ τὰ ὄρνεα θὰ φάγουν εἰς τὴν Τροίαν». Μιλάει μὲ πολὺ σκληρὰ λόγια καὶ πληροφορεῖ τὸν Πάτροκλο ὅτι δὲν θὰ σεβαστεῖ τὸ νεκρὸ κορμί του, ἀλλὰ θὰ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ φᾶνε τὰ πεινασμένα ὄρνια τῆς Τροίας.
3) Στοὺς στίχους 837, «Ἄθλιε! Δὲν σὲ ὠφέλησεν ὁ ἀνδρεῖος Ἀχιλλεύς», καὶ 842, «καὶ αὐτὰ τὰ λόγια σ’ ἄρεσαν, ἀνόητος ὡς εἶσαι». Ἐδῶ ὁ Ἕκτωρ ἀπευθύνει ὑβριστικὰ λόγια στὸν Πάτροκλο ἀποκαλώντας τον ἄθλιο καὶ ἀνόητο. Δὲν σέβεται καθόλου τὴν κατάσταση τοῦ ἑτοιμοθανάτου, σαφῶς παραφέρεται μὲ τρόπο ποὺ δὲν ταιριάζει σὲ ἕναν τόσο μεγάλο ἥρωα, οὔτε βλέπουμε νὰ ἀναγνωρίζει τὴ γενναιότητα καὶ τὴν ἀνδρεία τοῦ ἀντιπάλου του· διότι ὁ Πάτροκλος πολέμησε ἀσφαλῶς μὲ ἀπαράμιλλο θάρρος καὶ ὑπερβάλλουσα γενναιότητα ὑπερασπιζόμενος τοὺς Ἀχαιοὺς σὲ μία κρίσιμη στιγμὴ τῆς μάχης. Ὁ Ἕκτωρ τὰ ξεχνάει ὅλα αὐτὰ καὶ ὑπερηφανεύεται γιὰ ἕνα κατόρθωμα ποὺ σίγουρα δὲν εἶναι ἀντάξιό του οὔτε δικαιολογεῖ τὶς μεγαλοστομίες του.


Σχόλιο 11

Στὴν ἑνότητα αὐτὴ ὁ Ἕκτωρ παρουσιάζεται πολὺ διαφορετικὸς ἀπὸ ὅ,τι τὸν ξέραμε. Δὲν παρουσιάζει τὸ ἀνώτερο ἡρωικὸ ἦθος καὶ τὸν ἱπποτισμὸ ποὺ θὰ περιμέναμε. Εἶναι ἄγριος, σκληρός, περιμένει νὰ δεῖ τὸν ἀντίπαλό του ἄοπλο, πληγωμένο, ἐξαντλημένο καὶ ἐντελῶς ἀνήμπορο νὰ ἀντιδράσει καὶ τότε τοῦ δίνει τὸ θανατηφόρο πλῆγμα (στ. 818-821). Δὲν ἀναγνωρίζει τὴν ἀξία τοῦ Πατρόκλου, πατάει πάνω του, μιλάει ἐγωιστικὰ καὶ ἀλαζονικὰ γιὰ ἕνα κατόρθωμα ποὺ δὲν τοῦ ἀνήκει ἐξ ὁλοκλήρου (στ. 830-842) φτάνοντας στὰ ὅρια τῆς ὕβρης, ὑπερηφανεύεται ὅτι ὅσο ζεῖ ὁ ἴδιος δὲν πρόκειται οἱ γυναῖκες τῆς Τροίας νὰ γίνουν σκλάβες (στ. 835), εἰρωνεύεται τὸν Πάτροκλο καὶ τὸν Ἀχιλλέα γιὰ τὶς ὑποτιθέμενες ἐντολές του (στ. 837-841), ἀμφισβητεῖ τὴν πρόρρηση τοῦ ἑτοιμοθανάτου ἥρωα ὅτι λίγες ἡμέρες ζωῆς τοῦ ἀπομένουν (στ. 860-861) καὶ ἀσεβεῖ στὸ νεκρὸ σῶμα τοῦ Πατρόκλου (στ. 862-863).


Σχόλιο 12

Στοὺς στίχους αὐτοὺς βλέπουμε τὴν ψυχὴ τοῦ Πατρόκλου νὰ κατεβαίνει στὸν Ἅδη κλαίγοντας, διότι χάνει τὸν ἐπάνω κόσμο καὶ τὸ γενναῖο καὶ νεανικό της σῶμα. Καὶ σήμερα ἀκόμη ὑπάρχουν λαϊκὲς παραδόσεις ποὺ ἀναφέρουν ὅτι οἱ ζωντανοὶ ἔχουν ἀκούσει τὸ κλάμα τῆς ψυχῆς τὴ στιγμὴ ποὺ φεύγει ἀπὸ τὸ νεκρὸ σῶμα. Ἡ ὁμηρικὴ εἰκόνα δείχνει πολὺ παραστατικὰ πόσο ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ὁ ἄνθρωπος ἀγαποῦσε τὴ ζωὴ καὶ μισοῦσε τὸ θάνατο. Παρὰ ταῦτα ὅμως οἱ ἥρωες δὲν διστάζουν νὰ θυσιάσουν τὴ ζωή τους καὶ τὰ νιάτα τους, ὅταν αὐτὸ τὸ ἐπιβάλλει τὸ καθῆκον, ἡ φιλοτιμία, ἡ ὑστεροφημία καὶ ἡ ἀρετή.


Σχόλιο 13

Σὲ ὅλη τὴν ἑνότητα εἶναι φανερὴ ἡ συμπάθεια τοῦ ποιητῆ γιὰ τὸν ἥρωά του, ποὺ παρουσιάζεται ὡς μία τραγικὴ μορφή. Ὅμως ἰδιαίτερα ἡ συμπάθεια αὐτὴ ἐκδηλώνεται στοὺς στίχους μὲ τοὺς ὁποίους ὁ ποιητὴς ἀπευθύνεται στὸν Πάτροκλο σὲ δεύτερο πρόσωπο. Στοὺς στ. 787-788 ἀναφέρει: «τότε σου ἐφάνη, Πάτροκλε, τὸ τέλος τῆς ζωῆς σου». Στοὺς στ. 812-814 ἀπευθύνεται πάλι στὸν Πάτροκλο ἀποκαλώντας τὸν «ἱππομάχο», δηλαδὴ ἱκανὸ πολεμιστὴ σὲ μάχη μὲ ἅρματα. Τέλος στὸ στίχο 843 προσφωνεῖ πάλι σὲ δεύτερο πρόσωπο τὸν ἑτοιμοθάνατο ἥρωα ποὺ παρ’ ὅλα αὐτὰ βρίσκει τὸ κουράγιο νὰ ἀπαντήσει στὶς καυχησιολογίες τοῦ Ἕκτορος.


Σχόλιο 14

Ὑπάρχει μεγάλη ὁμοιότητα στὴ συμπεριφορὰ τοῦ ὑπερφυσικοῦ στοιχείου ποὺ βρίσκουμε στὴν Ἰλιάδα καὶ στὸ ἀκριτικὸ τραγούδι τοῦ Διγενῆ. Ὁ Ἀπόλλων συμπεριφέρεται μὲ πανουργία καὶ δολιότητα καὶ ἀφοπλίζει τὸν Πάτροκλο. Γιὰ τὸ θνητὸ ἥρωα αὐτὸ ἦταν μία ἀναπάντεχη συμφορά. Καὶ σήμερα ἀκόμη τὶς ξαφνικὲς καὶ ἀλλεπάλληλες συμφορὲς συνηθίζουμε νὰ τὶς ἀποδίδουμε σὲ ὑπερφυσικὲς δυνάμεις καὶ νὰ λέμε ὅτι κάποιον «τὸν κτύπησε ἡ μοίρα». Τὴν ἴδια πανουργία βλέπουμε καὶ στὸ ἀκριτικὸ τραγούδι, ἰδιαίτερα στὸ στίχο: «ζηλεύγει ὁ Χάρος, μὲ χωσιὰ μακρὰ τόνε βιγλίζει». Καὶ ὁ Χάρος λοιπὸν ἑτοιμάζει ἐνέδρα ἀπὸ μακριὰ στὸ γενναῖο Διγενῆ. Ἡ διαφορὰ ἔγκειται στὸ κίνητρο καὶ στὴν ἐκτέλεση τοῦ θύματος. Στὴν Ἰλιάδα ὁ θεὸς θέλει νὰ σώσει τὴν Τροία καὶ νὰ βοηθήσει τοὺς Τρῶες, ἀλλὰ δὲν σκοτώνει ὁ ἴδιος τὸν Πάτροκλο, ἐνῶ στὸ ἀκριτικὸ τραγούδι ὁ Χάρος ζηλεύει τὰ κατορθώματα τοῦ ἀκρίτα καὶ τὸν φονεύει ὁ ἴδιος. Πάντως καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ὁ ποιητὴς ἐπιδιώκει νὰ ἐξάρει τὴ γενναιότητα καὶ τὴν ἀνδρεία τῶν ἡρώων, οἱ ὁποῖοι νικιοῦνται μόνο μὲ τὴν ἐπέμβαση κάποιας ὑπερφυσικῆς ἢ θείας δυνάμεως, ἀλλὰ καὶ πάλι εἶναι ἀπαραίτητο νὰ χρησιμοποιηθεῖ ὁ δόλος καὶ ἡ ἐξαπάτηση τοῦ ὑποψηφίου θύματος.