῾Ομήρου ᾿Ιλιάς

[Dionysios]

Ρ Α Ψ Ωι Δ Ι Α Ε΄

ΔΙΟΜΗΔΟΥΣ ΑΡΙΣΤΕΙΑ


ΠΕΡΙΛΗΨΙ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 1-273

Ἡ ῥαψῳδία Ε ὀνομάζεται ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους σχολιαστὲς Διομήδους ἀριστεία, διότι μᾶς περιγράφει τὰ πολεμικὰ κατορθώματα τοῦ Διομήδους. Ἡ Ἀθηνᾶ προετοιμάζει τὸν Διομήδη γιὰ τὴν ἀριστεία του περιχύνοντάς τον μὲ φῶς καὶ δίνοντάς του δύναμι, θάρρος καὶ ὁρμή. Ὁ ἥρωας μπαίνει στὴν μάχη καὶ σκορπάει τὸν τρόμο στοὺς ἐχθρούς.

Οἱ Ἀχαιοὶ βοηθούμενοι ἀπὸ τὴν ἐνεργὸ παρέμβασι τῆς θεᾶς Ἀθηνᾶς νικοῦν στὶς μάχες τοὺς Τρῶες. Ἡ Ἀθηνᾶ μὲ ἕνα τέχνασμά της κατορθώνει νὰ ἀπομακρύνῃ τὸν Ἄρη ἀπὸ τὸ πεδίο τῆς μάχης, ὁπότε ἀνενόχλητοι οἱ Ἀχαιοὶ πετυχαίνουν λαμπρὲς νίκες· ἰδιαίτερα ξεχωρίζουν 6 ἀρχηγοί τους (Ἀγαμέμνων, Ἰδομενεύς, Μενέλαος, Μηριόνης, Μέγης καὶ Εὐρύπυλος). Ὁ Διομήδης ὅμως δείχνεται ἀνώτερος ὅλων στὴν μάχη. Ὁ γνωστὸς τοξότης τῶν Τρώων Πάνδαρος βλέπει τὸν ὁρμητικὸ Διομήδη ποὺ ἐπιτίθεται καὶ ἀποφασίζει νὰ τὸν χτυπήσῃ. Πράγματι τὸν τραυματίζει στὸν ὦμο, ἀλλὰ ὁ Σθένελος ἀφαιρεῖ τὸ βέλος ἀπὸ τὸν Διομήδη. Ὁ πληγωμένος ἥρωας ἐπικαλεῖται τὴν βοήθεια τῆς Ἀθηνᾶς, ἡ ὁποία φτάνει ἀμέσως, τὸν ἐμψυχώνει, τὸν ἐνισχύει μὲ ἰδιαίτερη ἀνδρεία, τοῦ δίνει τὴν ἰδιαίτερη ἱκανότητα νὰ διακρίνῃ τοὺς θεοὺς ἀπὸ τοὺς θνητοὺς καὶ τὸν συμβουλεύει νὰ μὴ συγκρουστῇ στὴν μάχη μὲ κανέναν θεὸ ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἀφροδίτη. (Ἐδῶ ὁ ποιητὴς μᾶς προετοιμάζει γιὰ τὸν τραυματισμὸ ἀπὸ τὸν Διομήδη δύο θεῶν· τῆς Ἀφροδίτης πρῶτα καὶ τοῦ ἴδιου του Ἄρη ἀργότερα μὲ τὴν βοήθεια τῆς Ἀθηνᾶς).

Ὁ Διομήδης ἐπιτίθεται ξανὰ μὲ τόση ὁρμητικότητα (ὁ ποιητὴς τὸν παρομοιάζει μὲ λιοντάρι), ποὺ ἐξοντώνει τοὺς Τρῶες δύο δύο· οἱ ἀντίπαλοί του δὲν μποροῦν νὰ τοῦ ἀντισταθοῦν. Βλέποντας τὸν χαλασμὸ τῶν Τρώων ποὺ προξενεῖ ὁ Διομήδης, ὁ Αἰνείας παρακινεῖ τὸν Πάνδαρο νὰ μὴν κάθεται ἄπρακτος, ἀλλὰ νὰ στοχεύσῃ ξανὰ τὸν γιὸ τοῦ Τυδέως. Ὁ Πάνδαρος δικαιολογεῖται γιὰ τὴν προηγού-μενη ἀστοχία του καὶ ἀνεβαίνει στὸ πολεμικὸ ἅρμα τοῦ Αἰνείου, διότι μαζὶ θὰ ἀντιμετωπίσουν τὸν Διομήδη. Ὁ Σθένελος ἀντιλαμβάνεται τὸν κίνδυνο καὶ εἰδοποιεῖ τὸν Διομήδη καλῶντάς τον νὰ ὑποχωρήσουν. Ὁ Διομήδης κεραυνοβολεῖ μὲ ἕνα ὠργισμένο βλέμμα τὸν ἡνίοχό του καὶ ἀπαντᾷ ὑπερήφανα ὅτι θὰ πολεμήσῃ πεζὸς καὶ ὅτι σίγουρα θὰ νικήσῃ τοὐλάχιστον τὸν ἕνα ἀπὸ τοὺς δύο ἀντιπάλους του. Συμβουλεύει μάλιστα τὸν Σθένελο νὰ προσπαθήσῃ νὰ πάρῃ τὰ φημισμένα ἄλογα τοῦ Αἰνείου.


ΠΕΡΙΛΗΨΙ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 274-430

Σὲ λίγο ἡ μονομαχία τοῦ Διομήδους μὲ τοὺς Αἰνεία καὶ Πάνδαρο ἀρχίζει. Ὁ Πάνδαρος καυχιέται πὼς θὰ σκοτώσῃ τὸν Διομήδη ρίχνοντας τὸ ἀκόντιό του· ὅμως ἀστοχεῖ. Ἡ Ἀθηνᾶ ὁδηγεῖ τὸ κοντάρι τοῦ Διομήδη σὲ καίριο σημεῖο, καὶ ὁ Πάνδαρος χάνει τὴν ζωή του. Ὁ Αἰνείας πολεμᾷ σκληρά, γιὰ νὰ ὑπερασπιστῇ τὸν νεκρό, ἀλλὰ τραυματίζεται σοβαρὰ ἀπὸ πέτρα ποὺ ῥίχνει ὁ Διομήδης. Ἡ Ἀφροδίτη τρέχει καὶ σῴζει τὸν γιό της Αἰνεία μεταφέροντάς τον μακριὰ ἀπὸ τὴν μάχη. Ὁ Σθένελος βρίσκει τὴν εὐκαιρία καὶ ἁρπάζει τὰ ξακουστὰ ἄλογα τοῦ Αἰνείου καὶ ἀναθέτει τὴν μεταφορά τους στὸ ἑλληνικὸ στρατόπεδο στὸν φίλο του Δηίπυλο. Ὁ Διομήδης κυνηγᾷ καὶ τραυματίζει στὸ χέρι τὴν Ἀφροδίτη. Ἐκείνη ἀπὸ τοὺς πόνους ἀφήνει ἀπὸ τὰ χέρια τῆς τὸν γιό της Αἰνεία, ἀλλὰ προλαβαίνει ὁ Ἀπόλλωνας καὶ τὸν σῴζει τυλίγοντάς τον μὲ μαῦρο σύννεφο. Ὁ Διομήδης ἀπειλεῖ τὴν Ἀφροδίτη καὶ τὴν καλεῖ νὰ ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὸν πόλεμο. Πράγματι ἡ θεὰ φεύγει καὶ μὲ τὴν παρέμβασι τῆς Ἴριδος καταφεύγει στὸν ἀδερφό της Ἄρη· αὐτὸς τῆς παραχωρεῖ τὰ ἄλογά του, καὶ ἐκείνη ἀνεβαίνει μαζὶ μὲ τὴν Ἴριδα στὸν Ὄλυμπο. Ἐκεῖ ἡ Διώνη ἡ μητέρα της ἀκούει ἀπὸ τὴν Ἀφροδίτη τὸ περιστατικὸ τοῦ τραυματισμοῦ της, τὴν παρηγορεῖ λέγοντάς της ἱστορίες γιὰ τραυματισμοὺς καὶ ἄλλων ἀθανάτων ἀπὸ θνητοὺς καὶ συνάμα σκουπίζει τὸν «ἰχώρα» της (ὅπως λέγεται τὸ αἷμα τῶν ἀθανάτων) καὶ τὴν θεραπεύει. Οἱ ἄλλοι θεοὶ σχολιάζουν τὸν τραυματισμὸ τῆς Ἀφροδίτης, καὶ ἡ Ἀθηνᾶ μάλιστα εἰρωνεύεται τὴν Ἀφροδίτη. Ὁ Δίας συμβουλεύει τὴν Ἀφροδίτη νὰ ἀσχολῆται μόνο μὲ τὶς φροντίδες τοῦ γάμου καὶ νὰ ἀφήσῃ τὸν πόλεμο στὸν Ἄρη καὶ στὴν Ἀθηνᾶ.


ΠΕΡΙΛΗΨΙ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 431-909

Καὶ ἐνῷ στὸν Ὄλυμπο οἱ θεοὶ ἔχουν αὐτὴν τὴν συζήτησι με-ταξύ τους, ὁ πόλεμος μαίνεται στὸν κάμπο τῆς Τροίας. Ὁ Διομήδης ἐπιτίθεται κατὰ τοῦ Αἰνείου ἄλλες τρεῖς φορές, ἀλλὰ ὁ Ἀπόλλωνας προστατεύει τὸν Τρώα καὶ τὸν ἀπομακρύνει ἀπὸ τὴν μάχη. Καθὼς ὁ Ἀχαιὸς ἥρωας εἶναι ἕτοιμος γιὰ τέταρτη ἐπίθεση, ὁ θεὸς τὸν ἀπειλεῖ καὶ τὸν ἀναγκάζει νὰ ὀπισθοχωρήσῃ. Ὁ Φοῖβος κατασκευάζει ἕνα ὁμοίωμα τοῦ Αἰνείου, ὥστε νὰ παραπλανήσῃ τοὺς πολεμιστὲς καὶ νὰ συνεχίσουν τὸν πόλεμο γύρω ἀπ’ αὐτό. Ὁ ἴδιος μεταφέρει τὸν Αἰνεία στὸν ναό του, ὅπου τὸν θεραπεύουν ἡ Ἄρτεμη καὶ ἡ μη-τέρα της Λητώ. (Ὁ Ἀπόλλωνας παροτρύνει τὸν Ἄρη νὰ ἐπιστρέψῃ στὴν μάχη καὶ νὰ βγάλει ἐκτὸς μάχης τὸν Διομήδη, ἐπειδὴ τόλμησε νὰ τὰ βάλει ἀκόμη καὶ μὲ τοὺς θεούς).

Στὴν συνέχεια ὁ Αἰνείας ἐπιστρέφει στὴν μάχη θεραπευμένος καὶ ἀνανεωμένος. Ἐπίσης ὁ Ἕκτωρ ἐνθαρρύνει τοὺς Τρῶες, οἱ ὁποῖοι συγκρούονται ξανὰ μὲ τοὺς Ἀργῖτες καὶ ἀποκτοῦν ὑπεροχή, διότι τοὺς καθοδηγεῖ ὁ Ἄρης ἀποκαθιστῶντας ἔτσι τὴν ἰσορροπία στὴν μάχη.
Ἡ Ἀθηνᾶ ἀπουσιάζει, καὶ ὁ Διομήδης ἀπομακρύνεται γιὰ λί-γο ἀπὸ τὴν μάχη. Οἱ Ἕλληνες ὑποχωροῦν κάπως, ἐνῷ ὁ Διομήδης τοὺς συμβουλεύει νὰ ἔχουν τὸν νοῦ τους νὰ μὴ χτυπήσουν τὸν Ἄρη, ὁ ὁποῖος παραστέκεται στὸν Ἕκτορα. Γίνονται τρομερὲς συγκρού-σεις. Παρακολουθοῦμε τὴν μονομαχία Σαρπηδόνος – Τληπολέμου, ποὺ τελειώνει μὲ τραυματισμὸ τοῦ πρώτου καὶ θάνατο τοῦ δευτέ-ρου. Οἱ ἀπώλειες εἶναι μεγάλες καὶ γιὰ τὶς δύο πλευρές. Ὁ ποιητὴς μᾶς παρουσιάζει τὰ νέα πολεμικὰ κατορθώματα τοῦ Ἕκτορα μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Ἄρη. Πολλοὶ ἐπώνυμοι Ἀχαιοὶ πέφτουν νεκροὶ (Τεύ-θρας, Ὀρέστης, Τρῆχος, Οἰνόμαος, Ἔλενος, Ὀρέσβιος).

Ἡ Ἥρα βλέπει τὴν κρίσιμη γιὰ τοὺς Ἕλληνες ἐξέλιξι, καλεῖ τὴν Ἀθηνᾶ νὰ ἐπέμβουν οἱ δυό τους ξανὰ ὑπὲρ τῶν Ἀχαιῶν καὶ ζη-τάει τὴν ἄδεια τοῦ Διός. Μὲ λεπτομερεῖς περιγραφὲς βλέπουμε τὶς θεὲς νὰ προετοιμάζωνται. Ἡ Ἥβη τοὺς ἑτοιμάζει τὸ θαυμάσιο θεϊκὸ ἅρμα, ἐνῶ ἡ Ἀθηνᾶ φορᾶ τὴν πολεμική της στολὴ καὶ ἀνεβαίνει στὴν ἅμαξα δίπλα στὴν Ἥρα. Κατόπιν μὲ ἐντυπωσιακὸ τρόπο φτάνουν στὴν περιοχὴ τοῦ πολέμου. Ἡ Ἥρα προσπαθεῖ μὲ «στεντόρεια» φωνὴ (δηλαδὴ μὲ τὴ φωνὴ τοῦ Στέντορος, ὁ ὁποῖος ἦταν Ἕλληνας ἥρωας γνωστὸς γιὰ τὴν ἐξαιρετικὰ δυνατὴ φωνή του, ποὺ παρωμοιαζόταν μὲ ἦχο χάλκινης σάλπιγγος) νὰ ἐμψυχώσῃ τοὺς Ἀχαιοὺς θυμίζοντάς τους καὶ τὰ πολεμικὰ κατορθώματα τοῦ Ἀχιλλέως. Πράγματι οἱ Δαναοὶ ξεθαρρεύουν καὶ ξαναμπαίνουν δυνατὰ στὴν μάχη.

Ὁ Διομήδης μὲ τὴν Ἀθηνᾶ στὸ πλάι του στὸ ἅρμα ἐπιστρέφει ὁρμητικὸς στὴν μάχη καὶ τραυματίζει μὲ τὸ ἀκόντιό του τὸν Ἄρη. Ὁ θεὸς τοῦ πολέμου βογγάει ἀπὸ τὸν πόνο ὅσο δέκα χιλιάδες ἄνδρες, ὥστε κατατρόμαξαν ὅλοι οἱ πολεμιστές, Ἀχαιοὶ καὶ Τρῶες. Σὰν μαῦρος καπνὸς ὁ Ἄρης ἐπιστρέφει στὸν Ὄλυμπο, ὅπου πληγω-μένος κάθεται δίπλα στὸν πατέρα του τὸν Δία καὶ παραπονεῖται γιὰ τὴν συμπεριφορὰ τῆς Ἀθηνᾶς. Ὁ Δίας τὸν ἀποπαίρνει γιὰ τὸν δύστροπο καὶ φιλοπόλεμο χαρακτῆρα του, ἀλλὰ καλεῖ τὸν γιατρὸ Παιήονα, ὁ ὁποῖος θεραπεύει τὸν Ἄρη. Ἐν τῷ μεταξὺ ἡ Ἥρα καὶ ἡ Ἀθηνᾶ ἐπιστρέφουν στὸν Ὄλυμπο εὐχαριστημένες ἀπὸ τὴν σωτήρια γιὰ τοὺς Ἀργείους ἐπέμβασί τους.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Ε΄

Σχόλιο 1.

α) Ἐμπλέκονται οἱ ἑξῆς θεοί: Ἀθηνᾶ (290-291), Ἀφροδίτη (312-319, 330-343, 356-362, 364), Ἀπόλλων (344-346), Ἴρις (354, 364-365), Ἄρης (355-356, 363).

β) Ἡ Ἀθηνᾶ παρεμβαίνει, διότι βοηθᾷ τὸν Διομήδη στὴν ἀριστεία του· ἡ Ἀφροδίτη γιὰ νὰ σώσῃ τὸν γιό της Αἰνεία· ὁ Ἀπόλλωνας γιὰ νὰ βοηθήσῃ ἐπίσης τὸν Αἰνεία· ἡ Ἴρις γιὰ νὰ βοηθήσῃ τὴν Ἀφροδίτη· καὶ ὁ Ἄρης παραχωρεῖ στὴν πληγωμένη θεὰ ἀδερφή του τὰ ἄλογά του.

γ) Ἡ Ἀθηνᾶ ὁδηγεῖ τὸ ἀκόντιο τοῦ Διομήδη σὲ καίριο σημεῖο, ὥστε τὸ χτύπημα νὰ εἶναι θανατηφόρο γιὰ τὸν Πάνδαρο. Ἡ Ἀφροδίτη κρύβει μὲ τὸν πέπλο της τὸν γιό της Αἰνεία (312-319), ἀλλὰ πληγώνεται στὴν ἄκρη τῆς παλάμης της ἀπὸ τὸν Διομήδη (330-343)· στὴν συνέχεια παρακαλεῖ τὸν ἀδερφό της Ἄρη νὰ τὴν βοηθήσῃ δανείζοντάς της τὰ ἄλογά του (356-362), καὶ τέλος ἀνεβαίνει στὸ ἁμάξι τοῦ ἀδερφοῦ της καὶ μεταβαίνει στὸν Ὄλυμπο (364). Ὁ Ἀπόλλωνας μετὰ τὸν τραυματισμὸ τῆς Ἀφροδίτης τυλίγει μὲ μαῦρο σύννεφο τὸν Αἰνεία, ὥστε νὰ εἶναι ἀόρατος ἀπὸ τὸν Διομήδη ποὺ συνεχίζει νὰ τὸν καταδιώκει (344-346). Ἡ Ἴρις βοηθεῖ τὴν πληγωμένη Ἀφροδίτη καὶ ἀρχικὰ τὴν ὁδηγεῖ στὸν ἀδερφό της Ἄρη (354), ἐνῷ στὴν συνέχεια τὴν μεταφέρει μὲ τὴν ἅμαξα τοῦ Ἄρη στὸν Ὄλυμπο (364-365). Ὁ Ἄρης στὴν ἀρχὴ κάθεται ἀμέτοχος (355-356), ἐνῷ ἀκολούθως εἰσακούοντας τὴν παράκληση τῆς Ἀφροδίτης τῆς παραχωρεῖ τὰ ἄλογά του (363).


Σχόλιο 2.

Στοὺς στίχους 101-106 βλέπουμε τὸν Πάνδαρο νὰ εἶναι γενναῖος πολεμιστὴς καὶ ἐπιδέξιος τοξότης, ἀντάξιος της φήμης του, ἀλλὰ παράλληλα ἀλαζονικὸς καὶ ἐπιπόλαιος· εἶναι σίγουρος γιὰ τὴν ἐπιτυχία του καὶ θριαμβολογεῖ, χωρὶς νὰ περιμένῃ νὰ διαπιστώσῃ τὸν θάνατο τοῦ ἀντιπάλου του. Ἡ μεγαλοστομία του ἔρχεται σὲ πλήρη ἀντίθεση μὲ τὴν σεμνότητα καὶ τὰ μετρημένα λόγια τοῦ Διομήδους, ὁ ὁποῖος παρουσιάζεται ἄνθρωπος τῶν ἔργων καὶ ὄχι τῶν λόγων.

Ἐδῶ πρέπει νὰ παρατηρήσουμε ὅτι στὸν στίχο 104 ἡ φράσι «τὸ σφοδρό μου ἀκόντισμα» δὲν εἶναι ἀκριβὴς μεταφραστικά· τὸ σωστὸ θὰ ἦταν «τὸ σφοδρό μου τόξευμα», ἀφοῦ ὁ Πάνδαρος χτυπάει ἐδῶ τὸ Διομήδη μὲ τὸ τόξο του καὶ ὄχι μὲ ἀκόντιο. Γι’ αὐτὸ στοὺς στίχους 277-279 δηλώνει ὅτι, ἀφοῦ τὸ βέλος στὴν πρώτη τους σύγκρουσι δὲν πέτυχε τὸν στόχο του, τώρα θὰ χρησιμοποιήσῃ τὸ ἀκόντιο.

Στοὺς στίχους 284-285 βλέπουμε καὶ πάλι τὸν ἡρωισμὸ ἀλλὰ καὶ τὴν κενὴ καυχησιολογία καὶ προπέτεια τοῦ Πανδάρου, ποὺ βιάζεται νὰ περηφανευτῇ γιὰ τὴν ἐπιτυχία του, ἡ ὁποία ὅμως ἀποδεικνύεται... ἀποτυχία! Ἔτσι στοὺς στίχους 290-293 βλέπουμε τὸ ἀκόντιο τοῦ Διομήδη νὰ ὁδηγῆται ἀπὸ τὴν Ἀθηνᾶ στὸ στόμα τοῦ Πανδάρου. Ἡ περιγραφὴ τοῦ τραύματος παρουσιάζεται ἐξαρχῆς ἀφύσικη. Ἀφοῦ ὁ Διομήδης πολεμᾶ πεζὸς καὶ ὁ Πάνδαρος ἐπιβαίνει στὸ ἅρμα τοῦ Αἰνεία, θὰ πρέπει κανονικὰ ὁ Πάνδαρος νὰ βρίσκεται σὲ ὑψηλότερο ἐπίπεδο· ὡστόσο λέγεται ὅτι τὸ δόρυ τὸν ἔπληξε μὲ φορὰ ὄχι ἀπὸ κάτω πρὸς τὰ πάνω, ἀλλὰ ἀντίθετη· τὸν χτύπησε στὴ μύτη, πέρασε ἀπὸ τὸ στόμα κόβοντας τὴν γλῶσσα καὶ βγῆκε στὸ σαγόνι κάτω. Ὁ ποιητὴς θέλησε νὰ περιγράψῃ αὐτὸν τὸν τραυματισμὸ ἀδιαφορῶντας γιὰ τὴν συγκεκριμένη ἀνωμαλία, διότι εἶχε τὴν πρόθεσι νὰ μᾶς δείξῃ ὅτι ὁ Πάνδαρος τιμωρήθηκε στὸ στόμα καὶ εἰδικώτερα στὴν γλῶσσα, δηλαδὴ στὴν πηγὴ τῆς μεγαλαυχίας του. Ἡ Ἀθηνᾶ τιμωρεῖ τὸν Τρώα τοξότη γιὰ τὴν ἀλαζονικὴ συμπεριφορά του ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὕβρι του, διότι στὴν προηγούμενη ῥαψῳδία Δ αὐτὸς πρῶτος εἶχε καταπατήσει τοὺς ὅρκους τῆς μονομαχίας Μενελάου-Πάρη πληγώνοντας τὸν Μενέλαο.


Σχόλιο 3.

Στοὺς στίχους 297-306 βλέπουμε τοὺς δύο ἥρωες νὰ μάχονται γύρω ἀπὸ τὸ νεκρὸ σῶμα τοῦ Πανδάρου· ὁ μὲν Αἰνείας στέκεται πάνω ἀπὸ τὸν νεκρὸ καὶ μὲ τὸ δόρυ καὶ τὴν ἀσπίδα του προσπαθεῖ νὰ ἐμποδίσῃ τὴν ἁρπαγὴ τοῦ νεκροῦ ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς, ἐνῷ ἀντιθέτως ὁ Διομήδης ἐπιτίθεται τραυματίζοντας καὶ τὸν Αἰνεία, γιὰ νὰ κερδίσῃ τὸ νεκρὸ σῶμα τοῦ ἀντιπάλου του καὶ νὰ τοῦ πάρῃ τὴν πανοπλία, ποὺ ἀποτελοῦσε σπουδαῖο πολεμικὸ λάφυρο. Εἶναι μάλιστα χαρακτηριστικὸ τῆς ὁμηρικῆς μάχης τὸ νὰ προσπαθῇ ὁ πολεμιστὴς νὰ γίνει κύριος τῶν ὅπλων καί, ἂν εἶναι δυνατόν, καὶ τοῦ σώματος τοῦ ἀντιπάλου ποὺ μόλις εἶχε σκοτώσει. Αὐτὸ ἂν γίνει, θὰ ἀποτελεῖ ἔπαινο γιὰ τὸν Διομήδη, ἀλλὰ ντροπὴ γιὰ τοὺς Τρῶες, σύμφωνα μὲ τὴν ὁμηρικὴ ἀντίληψι, ποὺ θεωρεῖ μεγάλη ἀτιμία τὴν ἁρπαγὴ καὶ λαφυραγώγησι τοῦ νεκροῦ ἀπὸ τοὺς ἀντιπάλους· ἀντιθέτως τὸ νὰ ὑπερασπιστῇ κανεὶς τὸν νεκρὸ συμπολεμιστή του καὶ νὰ ἀποτρέψῃ τὴν γύμνωσί του ἐθεωρεῖτο στρατιωτικὴ ὑποχρέωσι τῶν ζώντων καὶ πρᾶξι ἰδιαίτερης γενναιότητος, γι’ αὐτὸ οἱ σύντροφοι τοῦ νεκροῦ ἀγωνίζονται νὰ τὸν σώσουν ἀπὸ μία τέτοια ταπείνωσι. Τέτοιες σκηνὲς γύρω ἀπὸ νεκρὰ σώματα ἡρώων μᾶς περιγράφει πολλὲς ὁ ποιητὴς στὴν Ἰλιάδα. Στοὺς στίχους Ε 48 καὶ 164 περιγράφεται ἡ ἁρπαγὴ τῶν ὅπλων ἑνὸς νεκροῦ ἀντιπάλου. Ἐπίσης ὁ Ἕκτωρ γυμνώνει τὸν νεκρὸ Πάτροκλο, ὁ Ἀχιλλεὺς τὸν νεκρὸ Ἕκτορα.


Σχόλιο 4.

Α.
Στίχοι: 280-282
Ποιός τραυματίζεται: Διομήδης
Ἀπὸ ποιόν: Πάνδαρο
Μὲ ποιό ὅπλο: Δόρυ
Θανατηφόρος τραυματισμός: Ὄχι

Στίχοι: 291-296
Ποιός τραυματίζεται: Πάνδαρος
Ἀπὸ ποιόν: Διομήδη
Μὲ ποιό ὅπλο: Δόρυ
Θανατηφόρος τραυματισμός: Ναί

Στίχοι: 305-308
Ποιός τραυματίζεται: Αἰνείας
Ἀπὸ ποιόν: Διομήδη
Μὲ ποιό ὅπλο: Πέτρα
Θανατηφόρος τραυματισμός: Ὄχι

Στίχοι: 335-338
Ποιός τραυματίζεται: Ἀφροδίτη
Ἀπὸ ποιόν: Διομήδη
Μὲ ποιό ὅπλο: Δόρυ
Θανατηφόρος τραυματισμός: Ὄχι


Β.

Διαπιστώνουμε ὅτι ὁ ποιητὴς περιγράφει μὲ πολλὲς λεπτομέρειες τὴν ἀνατομία τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος. Στὸν στίχο 284 ὁ Πάνδαρος νομίζει ὅτι πλήγωσε τὸν Διομήδη στὸ λαγγόνι. Λαγγόνι εἶναι τὸ μαλακὸ μέρος τοῦ σώματος ἀνάμεσα στὴν ὀσφυϊκὴ χώρα καὶ στὰ πλευρά. Στοὺς στίχους 291-294 ἡ περιγραφὴ τοῦ τραυματισμοῦ τοῦ Πανδάρου εἶναι πολὺ ρεαλιστική. Στοὺς στίχους 305-306 ὁ τραυματισμὸς τοῦ Αἰνείου περιγράφεται μὲ θαυμαστὴ ἀκρίβεια. Ὁ Αἰνείας πληγώνεται στὴν κουτάλα ἢ «κοτύλη», δηλαδὴ στὸ κόκκαλο τοῦ ἰσχίου, ἐκεῖ ποὺ τὸ κόκκαλο τοῦ μηροῦ γυρίζει μέσα στὸ ἰσχίο. Ὅλα αὐτὰ τὰ τραύματα τῶν ἡρώων, ὅπως τὰ περιγράφει ὁ ποιητής, εἶναι πράγματι ἐλαφρὰ ἢ θανατηφόρα καὶ φανερώνουν πολὺ καλὴ γνῶσι τῆς ἀνθρώπινης ἀνατομίας.


Σχόλιο 5.

Στοὺς στίχους 303-304 βλέπουμε γιὰ ἄλλη μία φορὰ τὴν λαϊκὴ δοξασία ὅτι οἱ σύγχρονοι τοῦ Ὁμήρου ἄνθρωποι εἶναι πιὸ ἀδύναμοι ἀπὸ τοὺς παλαιότερους. Αὐτὴν τὴν ἀντίληψη τὴν ἐπαναλαμβάνει συχνὰ καὶ σὲ ἄλλους στίχους τῆς Ἰλιάδος (Α272, Μ382). Ἡ δοξασία αὐτὴ σαφῶς ὑπάρχει ἀκόμη καὶ σήμερα στὸν ἑλληνικὸ λαό, ποὺ συνηθίζει στὰ δημοτικὰ τραγούδια καὶ στὶς λαϊκὲς διηγήσεις νὰ περιγράφῃ τὶς παλαιότερες γενιὲς ὡς ἀνθρώπους πιὸ ὑγιεῖς καὶ πιὸ δυνατούς. Ἐπίσης συναφὴς εἶναι καὶ ἡ συνηθισμένη λαϊκὴ ἀντίληψι σήμερα ὅτι «κάθε πέρυσι καὶ καλύτερα», δηλαδὴ ὅτι ἡ ἐξέλιξι τῆς κοινωνικῆς ζωῆς κάθε χρόνο γίνεται καὶ πιὸ ἀρνητικὴ σὲ ὅλους τους τομεῖς. Ὑπάρχει βέβαια ἡ ψυχολογικὴ τάσι ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὸ παρελθόν του ἢ ἀπὸ τὴν ἱστορία του νὰ θυμᾶται μόνο τὰ θετικὰ καὶ εὐχάριστα γεγονότα, νὰ ἐξιδανικεύῃ ὅ,τι εἶναι παλαιότερό του, καὶ ἑπομένως ὅταν τὰ συγκρίνῃ μὲ τὸ παρόν, νὰ βλέπει τὸ παρελθὸν ὄχι ἀντικειμενικὰ καὶ τὶς παλαιότερες γενιὲς πολὺ καλλίτερες ἀπὸ τὴν σημερινή.


Σχόλιο 6.

α) Στοὺς στίχους 314-316 ἡ Ἀφροδίτη κρύβει τὸν γιό της Αἰνεία σκεπάζοντάς τον μὲ τὸ πέπλο της, ποὺ τὸν καθιστᾷ ἀόρατο ἀπὸ τὸν Διομήδη καὶ τοὺς ὑπόλοιπους Δαναούς. Στοὺς στίχους 344-346 ὁ Ἀπόλλων προστατεύει πάλι τὸν Αἰνεία· τὸν σκεπάζει μὲ μαῦρο σύννεφο, ὥστε νὰ μὴν μπορῇ νὰ τὸν δῇ κανεὶς ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς. Στοὺς στίχους 355-356 ὁ ποιητὴς μᾶς παρουσιάζει τὸν Ἄρη νὰ κάθεται ἄπραγος κοντὰ στὴν μάχη, χωρὶς ὅμως νὰ συμμετέχῃ, ἂν καὶ θεὸς τοῦ πολέμου. Τὸ δόρυ του καὶ τὰ ἄλογά του τὰ σκέπαζε ὁμίχλη, γιὰ νὰ μὴ φαίνωνται.

β) Νὰ διηγηθῇς παρόμοιες περιπτώσεις ἀπὸ τὴν τηλεόρασι ἢ διάφορα βιβλία, ὅπου ὁ ἥρωας γίνεται «ἀόρατος» ἢ «μεταμορφώνεται» μὲ τὴν βοήθεια κάποιου «μαγικοῦ» τρόπου ἢ μὲ ἐφαρμογὴ «προηγμένης τεχνολογίας» (μπορεῖς νὰ ἀναφερθῇς στὰ σύγχρονα παραδείγματα τηλεοπτικῶν «παιδικῶν» σειρῶν κινουμένων σχεδίων ἢ ἄλλων ταινιῶν, ὅπως σὲ μεταλλαγμένους ἥρωες, «σούπερμαν», «σπάιντερμαν», «ἀόρατος ἄνθρωπος» καὶ ἄλλα παρόμοια).

Τέτοιες ἱκανότητες ξεφεύγουν ἀπὸ τὶς φυσικὲς δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπου, ὁπότε δημιουργοῦν ἰδιαίτερη αἴσθησι στοὺς θεατὲς ἢ ἀναγνῶστες, προκαλοῦν τὸν θαυμασμὸ καὶ τὴν κατάπληξι. Ὁ ἄνθρωπος πάντοτε ἔχει μία ἐνδόμυχη ἐπιθυμία νὰ ὑπερβῇ τὰ φυσικὰ ὅριά του, καὶ γι’ αὐτὸ γοητεύεται ἀπὸ τὴν ἰδέα τοῦ ὑπερανθρώπου. Ἔτσι ὅταν ἡ πλοκὴ ἐνὸς μύθου περιλαμβάνῃ τέτοια στοιχεῖα, τὸν συγκινεῖ ψυχικά.



Σχόλιο 7.

Σκηνὴ 1η: στίχοι 330-352
Σκηνικό: πεδίο μάχης
Πρόσωπα: Διομήδης, Ἀφροδίτη, Ἀπόλλων, Αἰνείας
Τίτλος: Ὁ Διομήδης τραυματίζει τὴν Ἀφροδίτη

Σκηνὴ 2η: στίχοι 353-363
Σκηνικό: πεδίο μάχης
Πρόσωπα: Ἄρης, Ἀφροδίτη, Ἴρις.
Τίτλος: Ὁ Ἄρης δίνει τὰ ἄλογά του στὴν Ἀφροδίτη

Σκηνὴ 3η: στίχοι 364-417
Σκηνικό: Ὄλυμπος
Πρόσωπα: Ἀφροδίτη, Ἴρις, Διώνη
Τίτλος: Ἡ Διώνη παρηγορεῖ καὶ θεραπεύει τὴν Ἀφροδίτη στὸν Ὄλυμπο

Σκηνὴ 4η: στίχοι 418-430
Σκηνικό: Ὄλυμπος
Πρόσωπα: Ἀφροδίτη, Ἀθηνᾶ, Ἥρα, Δίας
Τίτλος: Οἱ θεοὶ σχολιάζουν τὸν τραυματισμὸ τῆς Ἀφροδίτης.


Σχόλιο 8.

Στὴν περίληψη εἴδαμε ὅτι ὁ Διομήδης ἔδωσε ὁδηγίες (στίχοι 260-273) στὸν ἡνίοχό του Σθένελο νὰ ἁρπάξῃ τὰ ἄλογα τοῦ Αἰνείου (βλέπουμε ἐπίσης ἐδῶ ὅτι οἱ Ἕλληνες τῆς ὁμηρικῆς ἐποχῆς ἀγαποῦν ἰδιαίτερα τὸ ἄλογο). Ὁ Σθένελος στοὺς στίχους 319-329, ἀφοῦ πρῶτα ἀσφαλίζει τὰ δικά του ἄλογα δένοντάς τα ἀπὸ τὸ ἁμάξι του, παίρνει τὰ ἄλογα τοῦ Αἰνείου καὶ τὰ ὁδηγεῖ στὸν Διομήδη. Ἑπομένως ὁ Σθένελος τηρεῖ πιστὰ τὶς ὁδηγίες ποὺ τοῦ ἔδωσε ὁ ἥρωας.


Σχόλιο 9.

Στὴν παροῦσα ἑνότητα συναντοῦμε πολλὰ ὑπερφυσικὰ στοιχεῖα.

1) Παρουσιάζεται ἡ Ἀθηνᾶ νὰ περιχύνῃ τὸν Διομήδη μὲ φῶς. Γενικὰ ὁ ποιητὴς συνηθίζει νὰ παρουσιάζῃ τοὺς ἥρωες ποὺ θὰ ἀνδραγαθήσουν γεμάτους ἀπὸ λάμψι καὶ ὁρμητικὴ φλόγα.

2) Ὁ ποιητὴς παρουσιάζει ἐπίσης τοὺς ἥρωες νὰ διαθέτουν ὑπερβολικὴ δύναμι καὶ νὰ ἐξοντώνουν τοὺς ἀντιπάλους τους δύο δύο (Διομήδης στὴν περίληψι τῶν στίχων 1-273). Τὴν τεχνικὴ αὐτὴ τῆς ὑπερβολικῆς δύναμης τοῦ ἥρωα μποροῦμε νὰ τὴν δοῦμε καὶ στὸν κύκλο τῶν ἀκριτικῶν τραγουδιῶν τῆς βυζαντινῆς ἐποχῆς.

3) Ὑπερφυσικὴ εἶναι βεβαίως καὶ ἡ δυνατότητα ποὺ χαρίζει στὸν Διομήδη ἡ Ἀθηνᾶ νὰ ξεχωρίζῃ τοὺς θνητοὺς ἀπὸ τοὺς θεούς· αὐτὴ ἡ δωρεὰ ἦταν πρᾶξι ἰδιαίτερης εὔνοιας ποὺ δὲν τὴν συναντοῦμε ἀλλοῦ μέσα στὸ ἔργο.

4) Στοιχεῖο θαυμαστὸ εἶναι καὶ ὁ πέπλος τῆς Ἀφροδίτης ποὺ καθιστᾷ ἀόρατο τὸν Αἰνεία καὶ τὸν προστατεύει ἀπὸ τὰ βέλη τῶν ἐχθρῶν (στίχοι 315-316).

5) Στὸν στίχο 354 ἐμφανίζεται ἡ θεὰ Ἴρις σὲ ρόλο «ἀπὸ μηχανῆς θεοῦ», δηλαδὴ σὰν ἐκεῖνο τὸ θεῖο πρόσωπο ποὺ δίνει μία διέξοδο στὴν δύσκολη κατάστασι ποὺ ἀντιμετωπίζει ἡ Ἀφροδίτη. Γενικὰ ἡ Ἴρις παρουσιάζεται καὶ στὴν Ἰλιάδα ἀλλὰ καὶ στὴν Ὀδύσσεια νὰ ἐκπροσωπεῖ τὴν θέλησι τοῦ Διός.

6) Στὴν περίληψη τῶν στίχων 431-909 βλέπουμε τὸν Ἀπόλλωνα νὰ κατασκευάζῃ ἕνα εἴδωλο-ὁμοίωμα τοῦ Αἰνείου, γιὰ νὰ παραπλανήσῃ τοὺς Ἀχαιούς. Τὸ ὑπερφυσικὸ ἐδῶ ἔγκειται στὴν ἱκανότητα τῶν θεῶν νὰ δημιουργοῦν ἄλλα πλάσματα ἔστω καὶ εἰκονικὰ ἢ φανταστικά.

7) Θαυμαστὴ ὀνομάζεται ρητῶς καὶ ἡ κάθοδος ἀπὸ τὸν Ὄλυμπο τοῦ θεϊκοῦ ἅρματος μὲ τὶς δύο θεές, τὴν Ἥρα καὶ τὴν Ἀθηνᾶ.


Σχόλιο 10.

α) Ἀριστεία (ἐκ τοῦ ἄριστος, ὑπερθετικοῦ βαθμοῦ τοῦ ἐπιθέτου καλός) ὀνομάζεται ἡ διάκρισι ἑνὸς προσώπου εἴτε σὲ πολεμικὰ κατορθώματα καὶ γενναιότητα εἴτε σὲ μεγαλοψυχία καὶ ἄλλες ἀρετές. Εἰδικώτερα στὴν Ἰλιάδα ἀριστεία ὀνομάζεται ἡ ῥαψῳδία ποὺ μᾶς διηγεῖται τὰ ἀνδραγαθήματα ἑνὸς συγκεκριμένου ἥρωα στὴν μάχη. Τέτοιες ῥαψῳδίες ὑπάρχουν τρεῖς, ἡ Ε (Διομήδους ἀριστεία), ἡ Λ (Ἀγαμέμνονος ἀριστεία) καὶ ἡ Ρ (Μενελάου ἀριστεία), οἱ ὁποῖες μᾶς περιγράφουν τὶς ἀνδραγαθίες τῶν τριῶν αὐτῶν ἡρώων. Ἐπίσης μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι στὶς ῥαψῳδίες Υ (στίχοι 156-505), Φ (1-384 καὶ 521-611) καὶ Χ (ὁλόκληρη) ἔχει ἐνσωματωθεῖ ἡ ἀριστεία τοῦ Ἀχιλλέως.

β) Στοὺς στίχους Ε 274-430 περιγράφονται ἀρκετὰ κατορθώματα τοῦ Διομήδους ποὺ δικαιολογοῦν τὴν ὀνομασία ὅλης της ῥαψῳδίας ὡς Διομήδους ἀριστείας. Στοὺς στίχους 291-296 σκοτώνει τὸν Πάνδαρο, στοὺς στίχους 302-310 σηκώνει μὲ ὑπερβολικὴ δύναμι τεράστια πέτρα καὶ πληγώνει τὸν Αἰνεία, λίγο παρακάτω (στίχοι 334-342) πληγώνει τὴν Ἀφροδίτη καὶ στὴν συνέχεια (στίχοι 347-351) τῆς ἀπευθύνει ἀπειλητικὰ λόγια, γιὰ νὰ τὴν διώξῃ ἀπὸ τὴν μάχη.


Σχόλιο 11.

Ὁ Διομήδης κυνηγάει τὴν Ἀφροδίτη, τὴν προφτάνει καὶ μὲ τὸ ἀκόντιό του τρυπάει τὸν ἄφθαρτο πέπλο της καὶ τὴν τραυματίζει στὴν παλάμη. Ὁ ἰχώρας, τὸ ἀθάνατο αἷμα τῆς θεᾶς, τρέχει ἄφθονος, ἐνῷ ἐκείνη ἀπομακρύνεται ὑποφέροντας ἀπὸ τοὺς πόνους. Στοὺς στίχους 416-417 ἡ Διώνη γιατρεύει τὴν κόρη της σκουπίζοντας ἁπλῶς τὸν ἰχῶρα ἀπὸ τὸ χέρι της. Δὲν χρησιμοποιεῖ οὔτε βότανα οὔτε ἄλλα θεραπευτικὰ μέσα, οὔτε καλοῦν τὸν Παιήονα τὸν γιατρὸ τῶν θεῶν.


Σχόλιο 12.

α) Στοὺς στίχους 382-404 παρουσιάζονται τρεῖς θεοὶ νὰ παθαίνουν κακὸ ἀπὸ ἀνθρώπους, ὁ Ἄρης, ἡ Ἥρα καὶ ὁ ᾌδης.

β) Ὁ Ἄρης κλείστηκε δεμένος μέσα σὲ χάλκινο πιθάρι ἀπὸ τὸν Ὦτο καὶ τὸν Ἐφιάλτη. Ἡ Ἥρα πληγώθηκε στὸ δεξιὸ στῆθος ἀπὸ βέλος ποὺ τῆς ἔρριξε ὁ Ἡρακλῆς. Ὁ ᾍδης πληγώθηκε ἐπίσης ἀπὸ τὸν Ἡρακλῆ μὲ βέλος στὸν ὦμο.

γ) Ὁ Ἄρης γλίτωσε, ὅταν ὁ Ἑρμῆς ἔκλεψε τὸ πιθάρι καὶ τὸν ἐλευθέρωσε. Γιὰ τὴν Ἥρα ὁ μύθος δὲν μᾶς λέει πῶς θεραπεύτηκε. Τέλος τὸν ᾍδη θεραπεύει ὁ γιατρὸς τῶν θεῶν Παιήων χρησιμοποιώντας θεραπευτικὰ βότανα. [«Παιήων ἢ Παιάν» ἦταν ἀρχικὰ προσωνύμιο τοῦ κύριου θεοῦ, τοῦ Διός, καὶ ἀναφερόταν στὴν θεραπευτικὴ ἰδιότητά του (Ζεὺς ποὺ «παίει», δηλαδὴ ποὺ χτυπάει, ἀλλὰ καὶ θεραπεύει μ’ ἕνα χτύπημα)· ὅπως προσωνύμιο ἦταν καὶ τὸ «Ἀπόλλων» καὶ ἀναφερόταν στὴν πολεμική-καταστρεπτικὴ δρᾶσι τοῦ ἴδιου θεοῦ (Ζεὺς ποὺ προκαλεῖ τὴν ἀπώλεια), διότι αὐτὸς ποὺ κτυπάει συχνὰ προκαλεῖ μὲ τὸ κτύπημά του καταστροφὴ καὶ ἀπώλεια. Κατόπιν τὰ δύο προσωνύμια ἔγιναν κύρια ὀνόματα καὶ ἀποδόθηκαν σὲ δύο χωριστοὺς θεούς, ἀλλὰ καὶ πάλι μετὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Ὁμήρου ὁ Παιήων καὶ ὁ Ἀπόλλων ταυτίστηκαν σὲ ἕναν θεό.]


Σχόλιο 13.

Στὸν στίχο 384 ἡ Διώνη ἐκφράζει τὴν ἄποψι ὅτι οἱ θεοὶ παθαίνουν κακὸ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, ἐπειδὴ οἱ ἴδιοι οἱ θεοὶ προξενοῦν μεγάλες πίκρες ὁ ἕνας στὸν ἄλλο. Ἑπομένως φαίνεται ὅτι θεωρεῖ λογικὸ καὶ δίκαιο τὸ νὰ τιμωρῆται κανεὶς σωματικὰ γιὰ κάποιο ἠθικό του παράπτωμα. Αὐτὴ ἡ μορφὴ ἀποδόσεως δικαιοσύνης εἶναι χαρακτηριστικὴ τῆς ὁμηρικῆς ἐποχῆς.


Σχόλιο 14.

Στοὺς στίχους 405-415 ἡ Διώνη διατυπώνει μία ἠθικὴ σκέψι καθαρὰ ἑλληνική· ὅποιος τολμᾷ νὰ τὰ βάζῃ μὲ τοὺς θεοὺς δὲν ζῇ πολύ, ὥστε νὰ προλάβῃ νὰ χαρῇ ἥσυχα γεράματα. Ἡ ἀνθρώπινη ἀσέβεια πρὸς τοὺς θεοὺς τιμωρεῖται μὲ τὴν ἀπώλεια τοῦ ὁμηρικοῦ ἀγαθοῦ τῶν ἥσυχων γηρατειῶν καὶ τῆς οἰκογενειακῆς θαλπωρῆς. Τὰ λόγια της Διώνης γιὰ τὸ μέλλον τοῦ Διομήδους (δὲν θὰ ἐπιστρέψῃ ἀπὸ τὸν πόλεμο, δὲν θὰ χαρῇ ἀπογόνους, ἡ γυναίκα του θὰ τὸν θρηνήσῃ) εἶναι περισσότερο ἀπειλὲς ποὺ ἐπιθυμεῖ νὰ συμβοῦν στὸν ἥρωα παρὰ προβλέψεις γιὰ ἐπερχόμενα δεινά. Τοῦτο, διότι καμμία ἀπὸ τὶς παραδόσεις ποὺ μᾶς εἶναι γνωστὲς σήμερα γιὰ τὴν μοῖρα τοῦ Διομήδους δὲν εἶναι σύμφωνη μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ μᾶς δίνει ἐδῶ ἡ Διώνη. Πρέπει λοιπὸν νὰ συμπεράνουμε ὅτι ἁπλῶς περιγράφει αὐτὸ ποὺ μπορεῖ νὰ συμβῇ γενικὰ σὲ ἐκείνους ποὺ τὰ βάζουν μὲ τοὺς θεούς, καὶ ὄχι αὐτὸ ποὺ θὰ συμβῇ στὸ Διομήδη σύμφωνα μὲ τὴν παράδοσι.


Σχόλιο 15.

Πρέπει ἐξαρχῆς νὰ ἐπισημάνουμε ὅτι ὁ Ὅμηρος εἶναι πολὺ προσεκτικὸς στὴν παρουσίασι τοῦ Διομήδη στὴν ἀριστεία του. Ὁ ἥρωας ἀναδεικνύεται δυνατὸς πολεμιστής, ἀτρόμητος στὴν μάχη, ἀλλὰ καὶ σεμνὸς καὶ προσεκτικός. Ἔτσι ἡ μορφὴ τοῦ Διομήδους ξεχωρίζει ἀπὸ τοὺς ἄλλους ἥρωες Ἀχιλλέα, Πάτροκλο, Αἴαντα καὶ Ὀδυσσέα, διότι ἐνῷ γιὰ τοὺς τελευταίους ὁ ποιητὴς μᾶς ἐξιστορεῖ σὲ κατάλληλες εὐκαιρίες τοῦ ἔπους κάποιο ἠθικὸ δρᾶμα (ξεχωριστὸ γιὰ τὸν καθένα), ὅμως γιὰ τὸν Διομήδη δὲν μᾶς παρουσιάζει ἀπολύτως καμία ἠθικὴ ἀντινομία. Ἐπίσης στὴν περίληψι τῶν στίχων 1-273 (στὸν στίχο 131 τῆς μεταφράσεως) ἐμφανίζεται ἡ Ἀθηνᾶ καὶ προοικονομεῖ τὴν σύγκρουσι τοῦ ἥρωα μὲ τὴν Ἀφροδίτη· μάλιστα ἡ ἴδια παρακινεῖ τὸν Διομήδη νὰ χτυπήσῃ τὴν Ἀφροδίτη. Στὸν στίχο μάλιστα 349 ὁ ποιητὴς βάζει τὸν ἥρωα νὰ λέῃ ἀπευθυνόμενος στὴν Ἀφροδίτη «ἢ δὲν σοῦ ἀρκεῖ ποῦ ξεπλανᾶς τὲς ἄνανδρες γυναῖκες;» Ἐδῶ μὲ ἔμμεσο τρόπο δικαιολογεῖται ἡ Ἑλένη γιὰ τὴν ἀπόφασί της νὰ ἀκολουθήσῃ τὸν Πάρι καὶ νὰ γίνῃ ἔτσι ἡ ἀφορμὴ τοῦ τρωικοῦ πολέμου, ἀφοῦ πρόκειται γιὰ ἀπόφασι ποὺ ὀφείλεται στὸ πλάνεμα τῆς Ἀφροδίτης. Ἀπὸ τὴν ἄλλη ἀποδίδεται εὐθύνη στὴν ἴδια τὴν θεὰ τοῦ ἔρωτα καὶ τοῦ γάμου γι’ αὐτὴν τὴν πολεμικὴ σύρραξι. Ἑπομένως κατὰ κάποιο τρόπο μὲ τὸν τραυματισμό της ἀπὸ τὸν Διομήδη ἀποδίδεται δικαιοσύνη. Τόσο λοιπὸν αὐτὸ τὸ στοιχεῖο ὅσο καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἥρωας χτυπάει τὴν Ἀφροδίτη ὕστερα ἀπὸ διαταγὴ τῆς προστάτιδάς του θεᾶς Ἀθηνᾶς, ἐνῷ στὴν συνέχεια (περίληψι τῶν στίχων 431-909) ὀπισθοχωρεῖ μπροστὰ στὴν φωνὴ τοῦ Ἀπόλλωνα ποὺ προστατεύει τὸν Αἰνεία καὶ κατόπιν συμβουλεύει τοὺς Ἀργῖτες νὰ μὴν τὰ βάλουν μὲ τὸν Ἄρη, ἀποδεικνύουν ὅτι ὁ Διομήδης δὲν εἶναι ἀσεβὴς πρὸς τοὺς θεούς, ἄρα δὲν διαπράττει ὕβρι, δὲν φαίνεται νὰ προκαλῇ τὴν ὀργὴ τῶν θεῶν («νέμεσις») οὔτε νὰ τιμωρῆται γιὰ τὴν ἀσέβειά του αὐτὴ («τίσις»). Τὰ ὅσα λέγει ἡ Διώνη στοὺς στίχους 405-411 ἀναφέρονται γενικὰ στοὺς ἀσεβεῖς πρὸς τοὺς θεοὺς ἀνθρώπους καὶ ὄχι στὸν Διομήδη (βλέπε καὶ ἀπάντηση 14).


Σχόλιο 16.

Στοὺς στίχους 418-420 οἱ δύο θεὲς Ἥρα καὶ Ἀθηνᾶ ἐμφανίζονται νὰ παρατηροῦν τὴν θεραπεία τῆς Ἀφροδίτης καὶ ἀπευθυνόμενες πρὸς τὸν Δία νὰ λέγουν πειραχτικὰ σχόλια γιὰ τὸν τραυματισμό της· ἡ συμπεριφορά τους τὶς δείχνει ἐλάχιστα ἀξιοσέβαστες στὸν σημερινὸ ἀναγνώστη. Ὁ ποιητὴς δὲν μᾶς ἀναφέρει καθόλου τὰ λόγια τῆς Ἥρας, βάζει ὅμως τὴν Ἀθηνᾶ (στίχοι 420-425) νὰ εἰρωνεύεται τὴν Ἀφροδίτη λέγοντας πὼς πληγώθηκε, ἐνῷ τάχα χάιδευε τὴν ὡραία βελόνα στὸ πέπλο κάποιας νύφης Ἀχαιίδας ποὺ πάντρευε μὲ Τρώα. Βελόνη ἐδῶ ἐννοεῖται ἡ πόρπη ποὺ χρησιμοποιοῦσαν, γιὰ νὰ στερεώνουν τὸ φόρεμα. Τὰ εἰρωνικὰ λόγια τῆς Ἀθηνᾶς, ποὺ φτάνουν στὰ ὅρια τῆς κακεντρέχειας, εἶναι ἕνας σαφὴς ὑπαινιγμὸς στὸ δεδομένο πὼς ἡ Ἀφροδίτη ἔσπρωξε τὴν Ἑλένη νὰ ἀκολουθήσει τὸν Πάρι. Γενικὰ πίσω ἀπὸ τὸ μῖσος τῆς Ἥρας καὶ τῆς Ἀθηνᾶς γιὰ τοὺς Τρῶες κρύβεται ἡ δυσαρέσκειά τους γιὰ τὸ ὅτι κάποτε ὁ Πάρις ἀνάμεσα στὶς τρεῖς θεὲς (Ἥρα, Ἀθηνᾶ καὶ Ἀφροδίτη) ἔκρινε ὡς ὡραιότερη τὴν Ἀφροδίτη. Ὁ Ζεὺς συμπεριφέρεται ὡς στοργικὸς πατέρας ποὺ γελάει μὲ τὰ παιδικὰ καμώματα καὶ τὰ πειράγματα τῶν θυγατέρων του. Συμβουλεύει τὴν Ἀφροδίτη νὰ ἀσχολῆται μόνο μὲ τὶς φροντίδες τοῦ γάμου καὶ νὰ ἀφήσῃ τὸν πόλεμο γιὰ τὸν Ἄρη καὶ τὴν Ἀθηνᾶ.



Σχόλιο 17.

α) Ἡ Ἀθηνᾶ δείχνει ἰδιαίτερη συμπάθεια σὲ ἕναν θνητό, ξεγελᾷ μὲ τέχνασμα τὸν Ἄρη, δείχνει κακεντρέχεια πρὸς τὴν Ἀφροδίτη. Ἡ Ἀφροδίτη ἀγαπᾷ ἕναν θνητό, ἀποκτᾷ μαζί του γιὸ ἐπίσης θνητό, τὸν ὁποῖο ὑπεραγαπᾷ καὶ γιὰ τὸν ὁποῖο φροντίζει ὅπως ὁποιαδήποτε θνητὴ μάνα κάνει γιὰ τὸ παιδί της, πληγώνεται ἀπὸ ἕναν θνητὸ πολεμιστή, τὸν ὁποῖο εἶναι ἀνίκανη νὰ ἀντιμετωπίσει. Ὁ Ἄρης δὲν μποροῦσε νὰ λυθῇ ἀπὸ τὰ δεσμὰ δύο θνητῶν καὶ κινδύνεψε μάλιστα νὰ πεθάνει! Γενικῶς οἱ θεοὶ στὴν Ἰλιάδα δὲν εἶναι ἀθάνατοι ἀπὸ φυσικοῦ τους, ἀλλὰ ἐπειδὴ τρέφονται μὲ ἀθάνατη τροφή. Ἀλλὰ καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι χρειάζονται τροφὴ καὶ ἀνάπαυσι καὶ παρηγοριὰ καὶ ἰατρικὴ περίθαλψι καὶ κάθε εἴδους βοήθεια εἴτε ἀπὸ ἄλλους θεοὺς εἴτε ἀπὸ τοὺς θνητοὺς εἶναι ὅλα στοιχεῖα ἀνθρωπομορφισμοῦ. Ἡ Ἥρα καὶ ὁ Πλούτωνας ἢ ᾍδης τραυματίζονται σοβαρὰ ἀπὸ τὸν θνητὸ Ἡρακλῆ. Ἡ Διώνη παρηγορεῖ σὰν στοργικὴ μητέρα τὴν κόρη της καὶ ἡ κρίσι της γιὰ τοὺς θνητοὺς φανερώνει ὀργὴ καὶ ἔλλειψι ἀντικειμενικότητος.

β) Ἀκραῖες μορφὲς ἀνθρωπομορφισμοῦ εἶναι οἱ τραυματισμοὶ τῶν θεῶν ἀπὸ θνητούς· τῆς Ἀφροδίτης καὶ τοῦ Ἄρη ἀπὸ τὸν Διομήδη, τῆς Ἥρας καὶ τοῦ ᾍδη ἀπὸ τὸν Ἡρακλῆ. Ἐπίσης ἀκραῖος ἀνθρωπομορφισμὸς εἶναι τὰ ἄλυτα δεσμὰ ποὺ ἐπέβαλαν στὸν Ἄρη ὁ Ὦτος καὶ ὁ Ἐφιάλτης.

γ) Θεϊκὰ χαρακτηριστικὰ ποὺ διατηροῦν οἱ θεοὶ στὴν παροῦσα ἑνότητα εἶναι ὅλα τὰ ὑπεράνθρωπα καὶ ὑπερφυσικὰ στοιχεῖα τους. Ἡ Ἀθηνᾶ χαρίζει δύναμι, γενναιότητα καὶ ἔκτακτες ἱκανότητες στὸν Διομήδη. Ὁ Ἥφαιστος ἐπεμβαίνει ὡς θεὸς καὶ σῴζει τὸν Ἰδαῖο· τὸ ἴδιο κάνουν καὶ ἡ Ἀθηνᾶ γιὰ τὸν Διομήδη, ἡ Ἀφροδίτη γιὰ τὸν γιό της Αἰνεία καὶ ὁ Ἀπόλλωνας πάλι γιὰ τὸν Αἰνεία. Θεϊκὰ στοιχεῖα ἐπίσης εἶναι ἡ τροφὴ τῶν ἀθανάτων θεῶν ποὺ δὲν μοιάζει μὲ τὴν ἀνθρώπινη (δὲν πίνουν κρασὶ οὔτε τρώγουν ψωμὶ) καὶ τὸ ὑγρὸ ποὺ ῥέει ἀντὶ γιὰ αἷμα στὶς φλέβες τους, ὁ ἰχώρας. Ἐπίσης ὁ ἁπλὸς καὶ εὔκολος τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο θεραπεύεται ἡ Ἀφροδίτη (στίχοι 416-417) εἶναι στοιχεῖο τῆς θεϊκῆς της ἰδιότητος.

δ) Αὐτὲς οἱ ἀντιλήψεις εἶναι σύμφωνες μὲ ὅσα πίστευαν οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες γιὰ τοὺς θεούς τους. Οἱ θεοὶ εἶναι πολὺ κοντὰ στοὺς ἀνθρώπους, ἔχουν προτερήματα καὶ ἐλαττώματα ὅπως οἱ θνητοί, ἀλλὰ σὲ ὑπερφυσικὸ καὶ ὑπεράνθρωπο βαθμό. Αὐτὸς ὁ ἀνθρωπομορφισμὸς τῶν θεῶν τῶν Ἑλλήνων ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ἀπρόσωπη, ἀπόμακρη καὶ ἀπόκοσμη ἔννοια τοῦ θείου ποὺ ἐπικρατοῦσε στὴν Ἀνατολή, στοὺς Πέρσες, στοὺς Ἰνδοὺς καὶ σὲ ἄλλους λαούς.



Σχόλιο 18.

Στὴν ὠδὴ τῆς Σαπφοῦς ἡ Ἀφροδίτη εἶναι «κόρη τοῦ Διός», ὄμορφη, μένει στὸ παλάτι τοῦ πατέρα της Διός, ὀνομάζεται ἀπὸ τὴν ποιήτρια «δολοπλέχτρα», ἐξυμνεῖται δὲ ὡς θεὰ τοῦ ἔρωτα ποὺ ἔχει τὴν ἱκανότητα νὰ δημιουργῇ ἐρωτικὲς σχέσεις καὶ νὰ ἐξαναγκάζῃ τοὺς ἀνθρώπους νὰ συρθοῦν σὲ μία ἐρωτικὴ περιπέτεια, καὶ ἂν ἀκόμη ἀρχικὰ δὲν τὸ ἐπιθυμοῦν οἱ ἴδιοι. Ὅλα αὐτὰ τὰ στοιχεῖα ὑπάρχουν καὶ στὸ ὁμηρικὸ κείμενο: εἶναι «κόρη τοῦ Διός» (312), πλανεύει μὲ τὸν ἔρωτα τὶς γυναῖκες (349, 422-423), καὶ ἡ πραγματική της θέσι βρίσκεται μακριὰ ἀπὸ τὸν πόλεμο, «στοῦ γάμου τὲς ζηλευτὲς φροντίδες» (429).


Σχόλιο 19.

Στὴν παροῦσα ἑνότητα ὑπάρχουν πολλὲς σκηνὲς ἀξιόλογες ποὺ μποροῦν νὰ ἐμπνεύσουν μία καλλιτεχνικὴ ἔκφρασι. Οἱ σκηνὲς τῆς μονομαχίας Διομήδη-Αἰνείου (297-317), τῆς ἐπιθέσεως τοῦ ἴδιου ἥρωα ἐναντίον τῆς Ἀφροδίτης (330-343), τῆς συναντήσεως Ἀφροδίτης καὶ Ἄρη (354-363), καὶ τοῦ διαλόγου τῶν θεῶν στὸν Ὄλυμπο (418-430) εἶναι κατάλληλες γιὰ εἰκαστικὴ παράστασι, διότι ἔχουν κίνησι, ζωηρότητα καὶ λεπτομερεῖς περιγραφές. Ἄλλες σπουδαῖες σκηνὲς εἶναι ἡ ἁρπαγὴ τῶν ἀλόγων τοῦ Αἰνείου (318-329), ἰδιαιτέρως ὅμως ἡ σκηνὴ τῆς Διώνης ποὺ παρηγορεῖ καὶ θεραπεύει τὴν κόρη της Ἀφροδίτη (370-417) μὲ τὴν τρυφερότητα ποὺ περιέχει σὲ πολλοὺς στίχους θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι θέμα ἢ πηγὴ ἐμπνεύσεως μιᾶς ποιητικῆς δημιουργίας.

[Dionysios]

ΡΑΨΩιΔΙΑ Ζ

ΕΚΤΟΡΟΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗΣ ΟΜΙΛΙΑ


ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 1-118

Ἡ μάχη συνεχίζεται στὴ ῥαψῳδία Ζ μὲ τοὺς θεοὺς πλέον νὰ ἔχουν ἀποχωρήσει στὸν Ὄλυμπο. Ἔχουμε μία σειρὰ μονομαχιῶν μὲ ἀρκετὲς ἀπώλειες ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῶν Τρώων, ὅπου διαπρέπουν οἱ Ἀχαιοὶ Αἴας ὁ Τελαμώνιος ποὺ σκοτώνει τὸν Ἀκάμαντα, Διομήδης ποὺ φονεύει τοὺς Ἄξυλο καὶ Καλήσιο, Μενέλαος καὶ Ἀγαμέμνονας ποὺ σκοτώνουν τὸν Ἄδραστο. Ὁ Νέστορας προτρέπει τοὺς Ἀχαιοὺς νὰ καταδιώξουν τοὺς Τρῶες, καὶ οἱ τελευταῖοι νιώθουν τὴν ἄμεση ἀπειλὴ τῆς ἥττας. Στὸ ἀπέναντι στρατόπεδο ὁ Ἔλενος πλησιάζει τοὺς Ἕκτορα καὶ Αἰνεία, τοὺς ζητεῖ νὰ ἐμψυχώσουν τοὺς πολεμιστὲς καὶ συμβουλεύει τὸν ἀδελφό του Ἕκτορα νὰ μεταβεῖ στὴν Τροία καὶ νὰ φροντίσει, ὥστε οἱ γυναῖκες νὰ προσφέρουν θυσία στὴν Ἀθηνᾶ, γιὰ νὰ σώσει τὴν πόλη ἀπὸ τὸν ὁρμητικὸ Διομήδη. Πράγματι ἡ ὑποχώρηση τῶν Τρώων ἀνακόπτεται καὶ ἀμέσως μετὰ ὁ Ἕκτωρ μεταβαίνει γρήγορα στὴν πόλη. Ἐν τῷ μεταξὺ ἀνάμεσα στοὺς δύο στρατοὺς ἑτοιμάζονται νὰ μονομαχήσουν ὁ Γλαῦκος καὶ ὁ Διομήδης.



ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 119-236

Ἡ συνάντηση Γλαύκου-Διομήδη περιγράφεται μὲ λεπτομέρειες. Ὁ Διομήδης ξαφνιάζεται ἀπὸ τὴν τόλμη τοῦ Τρώα νὰ ἀντισταθεῖ στὸ ἀκόντιό του, τὴ στιγμὴ ποὺ κανεὶς μέχρι τώρα δὲν γλίτωσε ἀπὸ αὐτό. Ζητάει νὰ μάθει ποιὸς εἶναι καὶ τοῦ δηλώνει ὅτι, ἂν εἶναι θεός, δὲν πρόκειται νὰ μονομαχήσει μαζί του. Ὁ Γλαῦκος ἀπαντᾶ ὅτι ἡ γενιὰ τῶν ἀνθρώπων μοιάζει μὲ τὰ φύλλα ποὺ ὁ ἄνεμος τὰ διασκορπίζει. Κατόπιν ἐνημερώνει τὸν ἀντίπαλό του ὅτι πατέρας του εἶναι ὁ ῾Ιππόλοχος καὶ παπποῦς του ὁ Βελλεροφόντης, ὁ ὁποῖος μὲ τὴ σειρά του ἦταν γιὸς τοῦ Γλαύκου καὶ ἐγγονὸς τοῦ Σισύφου. Τότε ὁ Διομήδης ἀνακοινώνει μὲ χαρὰ ὅτι ὁ παππούς του Οἰνέας εἶχε φιλοξενήσει τὸ Βελλεροφόντη, καὶ οἱ δύο ἄνδρες εἶχαν συνδεθεῖ μεταξύ τους μὲ δεσμοὺς φιλίας. Κατὰ συνέπεια καὶ οἱ Διομήδης καὶ Γλαῦκος θεωροῦνται φίλοι μεταξύ τους καὶ δὲν πρέπει νὰ μονομαχήσουν. Οἱ δύο ἥρωες κατεβαίνουν ἀπὸ τὰ ἅρματά τους, δίνουν τὰ χέρια τους σὰν γνήσιοι φίλοι καὶ ἀνταλλάσσουν τὶς πανοπλίες τους καὶ τὰ ὅπλα τους (αὐτὰ εἶναι τὰ ἅρματα τῶν στίχων 235-236, οἱ ἁρματωσιές τους)· μάλιστα ὁ ποιητὴς μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ὁ Δίας σκότισε τὸ νοῦ τοῦ Γλαύκου, ὥστε ὁ τελευταῖος νὰ δώσει τὰ μεγάλης ἀξίας ὁλόχρυσα ὅπλα του καὶ νὰ πάρει τὰ μικρότερης ἀξίας χάλκινα τοῦ Διομήδη.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Ζ

Σχόλιο 1

Ὁ Διομήδης θέλοντας νὰ ἐπαινέσει τὸ Γλαῦκο λέει ὅτι φανερώνεται γενναῖος καὶ τολμηρός, ἐφόσον ἀντιστέκεται στὸ κοντάρι του. Ἔτσι μὲ ἔμμεσο ἀλλὰ σαφῆ τρόπο προβάλλει ὡς δεδομένη τὴν ἀνδρεία του καὶ τὴν ἀκατανίκητη πολεμικὴ ἱκανότητά του. Ὁ Διομήδης θεωρεῖ γενναῖο ὅποιον τολμήσει νὰ τοῦ ἀντισταθεῖ, διότι εἶναι βέβαιος γιὰ τὴν πολεμική του ὑπεροχὴ ἔναντι ὅλων τῶν θνητῶν ἀντιπάλων του, ἐκτὸς τῶν θεῶν.


Σχόλιο 2

Οἱ ἐπιθέσεις τοῦ Διομήδη ἐναντίον τῆς Ἀφροδίτης καὶ τοῦ Ἄρη, ποὺ εἴδαμε στὴν προηγούμενη ῥαψῳδία, ἔγιναν μετὰ ἀπὸ ὑπόδειξη καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς Ἀθηνᾶς, δὲν ὀφείλονταν σὲ δική του πρωτοβουλία. Ἡ δήλωσή του ἐδῶ ὅτι δὲν πρόκειται νὰ τὰ βάλει μὲ τοὺς ἐπουράνιους θεοὺς δείχνει ὅτι τοὺς σέβεται ἀλλὰ καὶ φοβᾶται τὴν ὀργή τους. Φαίνεται ἀπὸ ἐδῶ ὅτι ὁ Ἀχαιὸς ἥρωας διαπνέεται ἀπὸ ἔντονα θρησκευτικὰ συναισθήματα.


Σχόλιο 3

Ἡ ἀσέβεια τοῦ Λυκούργου ἦταν ὅτι καταδίωξε τὶς τροφοὺς τοῦ Διονύσου, καὶ γι’ αὐτὸ ὁ θεὸς Διόνυσος τὸν τιμώρησε βυθίζοντάς τον μέσα στὴ θάλασσα, ὅπου ἐκεῖ τὸν δέχτηκε ἡ Θέτιδα. Ὅμως γιὰ τὴν τρομερή του ἀσέβεια οἱ θεοὶ ἦταν ἀκόμη ὀργισμένοι μαζί του καὶ λίγο ἀργότερα ὁ Δίας τὸν τύφλωσε καὶ σύντομα ὁ Λυκοῦργος πέθανε. Ἀναφέροντας τὴν ἱστορία τοῦ Λυκούργου ὁ ποιητὴς θέλει νὰ τονίσει τὸ φόβο γιὰ τὴν τιμωρία τῶν θεῶν ποὺ διακατέχει τὴ θρησκευτικὴ ἀντίληψη τοῦ ἀτρόμητου στὴ μάχη ἥρωα.


Σχόλιο 4

Διαπιστώνουμε ἐδῶ ὅτι ὁ Διομήδης παραμένει σκληρὸς καὶ ἀτρόμητος ἀπέναντι στὸν ἀντίπαλό του, ἀλλὰ παραξενεύεται γιὰ τὸ ὅτι ὁ Γλαῦκος τολμᾶ νὰ τοῦ ἀντισταθεῖ καὶ ζητεῖ νὰ πληροφορηθεῖ ἂν εἶναι θνητὸς ἢ θεὸς μεταμορφωμένος. Βλέπουμε λοιπὸν ὅτι κρύβει καὶ κάποια εὐγενικὰ αἰσθήματα στὴν καρδιά του, διότι παραδέχεται καὶ χαίρεται τὸν ἡρωισμὸ τοῦ ἀντιπάλου του. Ἀπέναντι τῶν θεῶν παραμένει πάντοτε σεβαστικὸς καὶ προσεκτικός, ἐνῶ εἶναι καταφανὲς ἀπὸ τὸ παράδειγμα τοῦ Λυκούργου ποὺ χρησιμοποιεῖ πὼς τρέμει μήπως προκαλέσει τὴν ὀργή τους καὶ τὴν τιμωρία τους.


Σχόλιο 5

Στὸ στίχο 171 προοικονομεῖται ἡ βοήθεια τῶν θεῶν πρὸς τὸ Βελλεροφόντη, ὅτι δὲν θὰ ἀφήσουν τὸν ἥρωα νὰ χαθεῖ καὶ ὅτι θὰ τοῦ φανερώσουν θεϊκὰ σημεῖα (183). Στίχοι ποὺ ὑποδηλώνουν ὅτι ὁ συγκεκριμένος ἥρωας εἶχε τὴν εὔνοια τῶν θεῶν εἶναι ὁ 183 «θαρετὸς στὰ θεϊκὰ σημεῖα» καὶ ὁ 191 «ἦταν θεοῦ γόνος» (ἡ παράδοση ἔλεγε ὅτι ὁ Βελλεροφόντης ἦταν γιὸς τοῦ Ποσειδώνα).


Σχόλιο 6

Στὴ φιλοξενία ἀναφέρονται οἱ στίχοι 166-167, 173-177, 215-225.
α) Ἔχουμε λοιπὸν ἐδῶ τρεῖς περιπτώσεις φιλοξενίας, ὅπου σὲ ὅλες φιλοξενούμενος εἶναι ὁ Βελλεροφόντης. Στοὺς στίχους 166-167 τὸν φιλοξενεῖ ὁ βασιλιὰς τῆς Τίρυνθας Προῖτος, ὁ ὁποῖος δὲν θέλησε νὰ σκοτώσει τὸν ἥρωα, ἐπειδὴ τὸν προστάτευαν οἱ ἱεροὶ κανόνες τῆς φιλοξενίας. Στοὺς στίχους 173-177 ξενιστὴς εἶναι ὁ βασιλιᾶς τῶν Λυκίων Ἰοβάτης, ὁ ὁποῖος πρῶτα κάνει τὴν ἐπίσημη ὑποδοχὴ τοῦ Βελλεροφόντη μὲ τραπέζι γιὰ ἐννέα ἡμέρες σφάζοντας καὶ ἐννέα μοσχάρια (ἕνα γιὰ κάθε ἡμέρα). Τέλος στοὺς στίχους 215-225 ἡ φιλοξενία παρέχεται ἀπὸ τὸν παπποῦ τοῦ Διομήδη καὶ βασιλιᾶ τῆς Καλυδώνας Οἰνέα, ὁ ὁποῖος φιλοξενεῖ τὸν παπποῦ τοῦ Γλαύκου γιὰ εἴκοσι ὁλόκληρες ἡμέρες· στὸ τέλος τῆς φιλοξενίας μάλιστα ὁ Οἰνέας καὶ ὁ Βελλεροφόντης ἀντάλλαξαν μεταξύ τους δῶρα μεγάλης ἀξίας.

β) Στοὺς στίχους 166-167 τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Προῖτος δὲν φονεύει τὸ Βελλεροφόντη εἶναι σύμφωνο μὲ τὴν ἀντίληψη ὅτι ὁ φιλοξενούμενος εἶναι πρόσωπο ἱερὸ καὶ πρέπει ὁ ξενιστὴς νὰ τὸν προστατεύει. Στοὺς στίχους 173-177 ὁ βασιλιὰς τῶν Λυκίων φιλοξενεῖ ἐπὶ ἐννέα ὁλόκληρες ἡμέρες τὸ Βελλεροφόντη καὶ μόνο τὴ δέκατη ζητεῖ νὰ μάθει τί τοῦ παραγγέλλει ὁ γαμπρός του, διότι σύμφωνα μὲ τὸ τυπικὸ τῆς φιλοξενίας, ὁ ξενιστὴς πρῶτα θὰ φιλέψει τὸ φιλοξενούμενό του καὶ ὕστερα θὰ ρωτήσει ποιός εἶναι, ἀπὸ ποῦ ἔρχεται καὶ τί θέλει. Στοὺς στίχους 215-221 ὁ Οἰνέας ἀποχαιρετᾶ τὸν Βελλεροφόντη καὶ ἀνταλλάσσουν μεταξύ τους δῶρα ποὺ ἐπισφραγίζουν τὴ φιλία τους. Καὶ ἡ ἀνταλλαγὴ δώρων, ὅταν φεύγει ὁ φιλοξενούμενος, ἀνήκει στοὺς ἐθιμοτυπικοὺς κανόνες τῆς ἀρχαίας φιλοξενίας.


Σχόλιο 7

α) Στοὺς στίχους 166-167 ὁ ποιητὴς λέει γιὰ τὸν Προῖτο «πλὴν νὰ φονεύσει ξένον ἐντράπη». Φαίνεται ἐδῶ ὅτι ὁ φιλοξενούμενος ἦταν ἱερὸ πρόσωπο γιὰ τὸν ξενιστή του. Οἱ δύο ἥρωες Διομήδης καὶ Γλαῦκος αἰσθάνονται ὅτι δεσμεύονται μὲ φιλικοὺς δεσμοὺς λόγῳ τῆς φιλοξενίας μεταξὺ τῶν πάππων τους. Θεωροῦν ὑποχρέωσή τους νὰ φιλοξενήσουν ὁ ἕνας τὸν ἄλλο, ἂν σὲ καιρὸ εἰρήνης βρεθεῖ κάποιος ἀπὸ τοὺς δυό τους στὸν τόπο τοῦ ἄλλου. Δὲν μονομαχοῦν, διότι οἱ κανόνες τῆς φιλοξενίας δὲν τοὺς ἐπιτρέπουν νὰ ἀλληλοσκοτωθοῦν, ἀλλὰ συμφιλιώνονται λόγῳ τῆς πατρικῆς φιλοξενίας καὶ ἀνταλλάσσουν πολύτιμα δῶρα ποὺ ἐπισφραγίζουν τὴ μεταξύ τους φιλία καὶ τὸ σεβασμὸ ποὺ δείχνουν στὸ θεσμὸ τῆς φιλοξενίας.

β) Σ’ αὐτοὺς τοὺς στίχους φαίνεται ὅτι, σύμφωνα μὲ τὴν ὁμηρικὴ ἀντίληψη, ἡ φιλοξενία ἦταν πολὺ ἰσχυρὸς δεσμὸς φιλίας ποὺ μεταβιβαζόταν στοὺς ἀπογόνους τῶν ἀνθρώπων ποὺ ἀρχικὰ συνδέθηκαν ἔτσι. Οἱ ἱεροὶ κανόνες τῆς φιλοξενίας προστατεύουν τὸν φιλοξενούμενο καὶ τὸν κάνουν πρόσωπο ἱερὸ καὶ ἀπαραβίαστο, στὸ ὁποῖο ὁ ξενιστὴς δὲν μπορεῖ νὰ διαπράξει κανένα κακό, διότι αὐτὸ σημαίνει παραβίαση τοῦ θεσμοῦ τῆς φιλίας, καὶ τότε ὁ ξενιστὴς διαπράττει ὕβρη, ποὺ θὰ τιμωρηθεῖ ἀπὸ τὸν προστάτη θεὸ τῆς φιλοξενίας, τὸν ξένιο Δία.


Σχόλιο 8

Τρεῖς ἄθλους βάζει ὁ Ἰοβάτης στὸ Βελλεροφόντη, καὶ στοὺς τρεῖς ὁ ἥρωας ἀποδεικνύεται νικητής. Ὁ πρῶτος ἄθλος (στίχοι 179-183) εἶναι νὰ ἀντιμετωπίσει τὴ Χίμαιρα, τὴν ὁποία σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση ὁ Βελλεροφόντης σκότωσε μὲ τὴ βοήθεια τοῦ φτερωτοῦ του ἀλόγου, τοῦ Πήγασου. Δεύτερος ἄθλος (στίχοι 184-185) ἦταν ὁ πόλεμος κατὰ τοῦ πολεμικοῦ ἔθνους τῶν Σολύμων. Τρίτος ἄθλος (στίχος 186) ἦταν ἡ ἐξόντωση τῶν μυθικῶν γυναικῶν Ἀμαζόνων. Μετὰ τὶς τρεῖς αὐτὲς δοκιμασίες ὁ Βελλεροφόντης διέπραξε τὸ τελευταῖο του κατόρθωμα ποὺ ἦταν ἡ ἐξόντωση τῶν ἀνθρώπων τοῦ Ἰοβάτη, οἱ ὁποῖοι τοῦ εἶχαν στήσει φονικὴ ἐνέδρα (187-190). Οἱ συνεχεῖς ἐπιτυχίες τοῦ ἥρωα ἑρμηνεύτηκαν ἀπὸ τὸ βασιλιὰ τῶν Λυκίων ὡς ἀπόδειξη ὅτι ὁ Βελλεροφόντης ἦταν ἀπόγονος κάποιου θεοῦ καὶ εἶχε τὴν εὔνοια καὶ βοήθεια τῶν θεῶν. Ἔτσι σὰν βραβεῖο γιὰ τὶς ἐπιτυχίες του ὁ Ἰοβάτης τοῦ δίνει τὴν κόρη του καὶ τὸν κάνει γαμπρό του καὶ συμβασιλέα.


Σχόλιο 9

Ἡ ἱστορία τοῦ Ἡρακλῆ ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ μυθολογία ἔχει κοινὰ μὲ τὴν ἱστορία τοῦ Βελλεροφόντη, καθόσον καὶ ὁ Ἡρακλῆς διεξήγαγε δώδεκα ἄθλους, στοὺς ὁποίους βγῆκε νικητής, ἐνῶ μεταξὺ ἄλλων ἀντιμετώπισε καὶ τὶς Ἀμαζόνες. Ἐπίσης εἶναι γνωστὴ ἡ ἱστορία τοῦ Θησέα ποὺ πῆγε στὴν Κρήτη καὶ ἐκεῖ σὰν ἄθλο ἀντιμετώπισε τὸν Μινώταυρο στὸ γνωστὸ λαβύρινθο.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Ζ (συνέχεια)

Σχόλιο 10

Τὸ γενεαλογικὸ δέντρο τοῦ Γλαύκου:

Σχόλιο 11

Βλέπουμε ὅτι οἱ νεότεροι μεγαλώνουν μὲ τὸ ἰδανικὸ νὰ μοιάσουν στοὺς πατέρες τους καὶ στοὺς προγόνους τους. Στὸ Γλαῦκο ὁ πατέρας του τοῦ δίνει μία ἐντολή: νὰ ξεπερνᾶ ὅλους τοὺς ἄλλους, νὰ εἶναι πάντοτε πρῶτος, νὰ μὴν ντροπιάσει ποτὲ τοὺς προγόνους του. Παρόμοια καὶ ὁ Ἕκτωρ εὔχεται νὰ γίνει ὁ γιός του ἄξιος μαχητὴς καὶ ἄξιος κυβερνήτης, ποὺ δίκαια θὰ εἶναι πρόσωπο ἀξιοσέβαστο καὶ τιμημένο καὶ θὰ ἀναγνωριστεῖ ὡς ἱκανότερος καὶ ἀπὸ τὸν πατέρα του. Αὐτὸ τὸ ἰδανικό, ὁ ἄντρας νὰ εἶναι πρῶτος καὶ ἀνδρεῖος στὴ μάχη καὶ νὰ μὴν ἀτιμάζει τὴ γενιά του, χαρακτηρίζει τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ζοῦν στὴν ὁμηρικὴ ἐποχή. Ὅμως ἀπὸ τὸ χωρίο τοῦ Μενέξενου τοῦ Πλάτωνα, ὅπου ἐκφράζεται ἡ ἴδια ἀκριβῶς ἀντίληψη, συμπεραίνουμε ὅτι τὰ ἴδια ἰδανικὰ εἶχε πάντοτε ὁ ἀρχαῖος Ἕλληνας. Ἀλλὰ καὶ γενικότερα ὁ ἄνθρωπος κάθε ἐποχῆς ἐπιθυμεῖ νὰ πρωτεύει μὲ τὶς πράξεις του σὲ ὅλους τους τομεῖς, διότι τὸ ἀντίθετο φέρνει ντροπὴ καὶ στὸν ἴδιο, ἀφοῦ δὲν εἶναι ἀντάξιος τῶν προγόνων του (τοὺς ὁποίους συνήθως ἐξιδανικεύει), ἀλλὰ καὶ στοὺς ἀπογόνους του.


Σχόλιο 12

Ὁ Ὅμηρος χαρακτηρίζοντας τὸ Γλαῦκο ἀλλὰ καὶ κάθε βασιλιὰ «ποιμένα τοῦ λαοῦ» ἐκφράζει τὴν ἀντίληψη ὅτι ὁ ἄρχοντας δὲν διοικεῖ τυραννικὰ τὸ λαό του, ἀλλὰ ἐνδιαφέρεται καὶ φροντίζει γι’ αὐτὸν ὑπερασπιζόμενος τὰ ἐδάφη τῆς χώρας ἢ τὰ γενικὰ συμφέροντα (οἰκονομικά, ἐμπορικὰ καὶ ἄλλα) τοῦ λαοῦ ἀλλὰ καὶ τὰ δικά του.


Σχόλιο 13

Ὁ Γλαῦκος καὶ ὁ Διομήδης γιὰ νὰ ἐπισφραγίσουν τὴ συμφιλίωσή τους ἀνταλλάσσουν μεταξύ τους τὰ ὅπλα τους, χωρὶς νὰ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὴν ἀξία αὐτῶν τῶν ὅπλων. Ἐδῶ τὰ ὅπλα δὲν εἶναι φονικὰ μέσα μάχης, ἀλλὰ σύμβολα καὶ ἐχέγγυα φιλίας. Καὶ γιὰ τοὺς δύο πολεμιστὲς εἶναι ὅ,τι πολυτιμότερο ἔχουν νὰ προσφέρουν, διότι μὲ τὰ ὅπλα ὑπερασπίζονται στὴ μάχη τὴ ζωὴ καὶ τὴν τιμή τους. Παρὰ ταῦτα ὁ ποιητὴς δείχνει νὰ ἐκπλήσσεται γι’ αὐτὴν τὴν ἀνταλλαγή, διότι τὰ ὅπλα τοῦ Διομήδη εἶναι χάλκινα, ἐνῶ τοῦ Γλαύκου χρυσὰ καὶ ἑπομένως πολὺ μεγαλύτερης ἀξίας. Διαπιστώνουμε ὅτι ὁ Γλαῦκος ἀδιαφορεῖ γιὰ τὸ ὑλικὸ συμφέρον, προκειμένου νὰ φανεῖ ἀντάξιος της πατρικῆς φιλίας. Ὁ ποιητὴς θεωρεῖ ὅτι αὐτὴ ἡ στάση τοῦ Γλαύκου εἶναι ἀντίθετη μὲ τὴ συνηθισμένη ἀνθρώπινη συμπεριφορὰ καί, γιὰ νὰ τὴν ἑρμηνεύσει, πιστεύει ὅτι ὁ Δίας ἐπενέβη καὶ σκότισε τὸ νοῦ τοῦ ἥρωα, ὥστε νὰ μὴ λειτουργήσει ἡ λογική του.


Σχόλιο 14

Πράγματι στὸ παρὸν ἐπεισόδιο φαίνονται ἀρκετὰ στοιχεῖα τῆς ἰδεολογίας τοῦ ποιητῆ ποὺ μποροῦμε νὰ τὰ χαρακτηρίσουμε «ἀνθρωπιστικά». Παρουσιάζει τοὺς ἥρωές του (ἐδῶ συγκεκριμένα τὸ Γλαῦκο) νὰ φιλοσοφοῦν καὶ νὰ ἔχουν ὑπαρξιακὲς ἀγωνίες. Ὁρισμένοι μελετητὲς πιστεύουν ὅτι αὐτὴ ἡ ἑνότητα κρύβει κάποιο ἰδιαίτερο νόημα. Μετὰ τὴν καταπάτηση τῶν ὅρκων στὴ ῥαψῳδία Δ ἡ συμφιλίωση μεταξὺ τῶν δύο στρατῶν φαίνεται ἀδύνατη. Ὅμως ἂν οἱ Τρῶες καὶ οἱ Ἀχαιοὶ θεωροῦν ὅτι μόνο μὲ τὸν πόλεμο θὰ λύσουν τὶς διαφορές τους, ὁ ἴδιος ὁ ποιητὴς μᾶλλον πιστεύει ὅτι τὴ συμφιλίωση καὶ τὴ συνύπαρξη μποροῦν νὰ τὴν ἐπιτύχουν σὲ προσωπικὸ ἐπίπεδο οἱ ἁπλοὶ μαχητές, οἱ ἁπλοὶ ἄνθρωποι. Αὐτὸ θὰ συμβεῖ, μόνον ἂν οἱ ἄνθρωποι κινοῦνται ἀπὸ ἀνώτερα «ἀνθρωπιστικὰ» ἰδανικά, δηλαδὴ ἂν πάνω ἀπὸ τὸν πόλεμο τοποθετήσουν κάποιες ἄλλες ἀρετές, παραδείγματος χάρη τὴ φιλία. Εἶναι πιθανὸ ὅτι ὁ Ὅμηρος ζεῖ στὴν καμπὴ μιᾶς ἐποχῆς, τότε ποὺ οἱ ἄνθρωποι συνειδητοποιοῦν ὅτι δὲν ἀρκεῖ ὁ ἡρωισμός, γιὰ νὰ κατακτήσουν τὴν εὐτυχία· ἐπειδὴ ἡ ἐπικὴ ποίηση δὲν ἐπιτρέπει στὸν ποιητὴ νὰ ἐκφράσει τὰ προσωπικά του συναισθήματα ἢ τὶς κρίσεις του γιὰ τὰ γεγονότα ποὺ μᾶς ἐξιστορεῖ, τὰ παρουσιάζει ὡς συναισθήματα τῶν ἡρώων του· γι’ αὐτὸ καὶ κάποτε μᾶς παρουσιάζει ἥρωες τοῦ τρωικοῦ πολέμου νὰ ἐπιδιώκουν τὴ δικαίωσή τους μέσα ἀπὸ ἀνθρωπιστικὰ ἰδανικά.


Σχόλιο 15

α) Στὸ ἐπεισόδιο Γλαύκου-Διομήδη ἀναφέρονται δύο περιστατικὰ ὕβρεως, ὅπου ὑβριστὲς εἶναι ἀντιστοίχως ὁ Λυκοῦργος καὶ ὁ Βελλεροφόντης. Στοὺς στίχους 130-140 ἀναφέρεται ἡ περίπτωση τοῦ Λυκούργου, ὁ ὁποῖος φιλονεικοῦσε μὲ τοὺς θεούς. Ἡ ὕβρη του ἦταν ὅτι κυνήγησε τὶς νύμφες ποὺ ἀνέθρεψαν τὸ θεὸ Διόνυσο, αὐτὲς ποὺ ἀργότερα ὀνομάστηκαν Βάκχες ἢ Μαινάδες. Στοὺς στίχους 200-205 δὲν ἀναφέρεται ποιὰ ἦταν ἡ ὕβρη τοῦ Βελεροφόντη, σύμφωνα ὅμως μὲ τὴν παράδοση, προκάλεσε τὴν ὀργὴ τῶν θεῶν, ὅταν ἐπιδίωξε ν’ ἀνεβεῖ στὸν Ὄλυμπο μὲ τὸν Πήγασο.

β) Ὁ Λυκοῦργος τιμωρήθηκε ἀπὸ τὸ Δία μὲ τύφλωση (139) καὶ ἔζησε πολὺ λίγο καιρὸ μετὰ τὴν ὕβρη του. Ἡ τιμωρία τοῦ Βελλεροφόντη ἦταν τριπλή. Ὁ ἴδιος τρελάθηκε («παράδερνε στὸ Ἀλήιον πεδίον μόνος») καὶ βασανιζόταν ἀπὸ μελαγχολία, ὁ γιός του Ἴσανδρος σκοτώθηκε σὲ μάχη μὲ τοὺς Σολύμους, καὶ ἡ κόρη του Λαοδάμεια ἔχασε αἰφνιδίως τὴ ζωή της ἀπὸ τὴν Ἄρτεμη.

γ) Οἱ στίχοι ποὺ δηλώνουν τὸ ἐνδιαφέρον τῶν θεῶν γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τοῦ δικαίου εἶναι οἱ 183 καὶ 200-205 καὶ μᾶς δείχνουν δύο καθοριστικὲς ἐπεμβάσεις τῶν θεῶν στὴ ζωὴ τοῦ Βελλεροφόντη. Στὸ στίχο 183 φανερώνουν στὸν ἥρωα θεϊκὰ σημάδια καὶ τὸν ἐνισχύουν νὰ σκοτώσει τὴ Χίμαιρα, διότι εἶναι ἀθῶος ἀπὸ τὴ συκοφαντικὴ κατηγορία τῆς Ἄντειας καὶ πρέπει νὰ νικήσει. Στὴ δεύτερη ὅμως περίπτωση (στίχοι 200-205) εἴδαμε ὅτι οἱ θεοὶ τὸν θεώρησαν ὑπεύθυνο γιὰ ὕβρη καὶ ἀλαζονικὴ συμπεριφορά, γι’ αὐτὸ τὸν μίσησαν καὶ τὸν τιμώρησαν σκληρά. Ὁ ποιητὴς μας παρουσιάζει λοιπὸν τοὺς θεοὺς σὲ ρόλο ρυθμιστῶν ἀνάμεσα σὲ ὅ,τι θεωρεῖται δίκαιο καὶ ἄδικο.


Σχόλιο 16

α) Στοὺς στίχους 146-149 μιλάει ὁ Γλαῦκος μὲ ἀρκετὴ φιλοσοφικὴ διάθεση ποὺ διαποτίζεται ἀπὸ μία ἄκρατη ἀπαισιοδοξία. Γι’ αὐτὸν ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνα ἄβουλο πλάσμα, ποὺ δὲν ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ διαμορφώσει τὴ ζωή του, ἀλλὰ ὅλα γύρω του ἐξελίσσονται ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴ θέλησή του. Οἱ ἄνθρωποι εἶναι σὰν τὰ φύλλα τῶν δέντρων· ἡ μοίρα σὰν ἄλλος ἄνεμος τοὺς παρασέρνει ὅπου αὐτὴ ὁρίζει, πολλὲς φορὲς χωρὶς οἱ ἴδιοι νὰ μποροῦν νὰ ἀντιδράσουν.

β) Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα χρόνια μέχρι σήμερα διακρίνεται γιὰ τὴν ἔμφυτη καὶ ἔντονη ἀγάπη του γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὶς χαρές της. Ὅμως αὐτὸ δὲν τὸν ἐμποδίζει νὰ βλέπει τὰ πράγματα ρεαλιστικὰ καὶ νὰ διαπιστώνει, ὄχι βέβαια χωρὶς θλίψη, ὅτι ἡ ζωὴ αὐτὴ εἶναι πρόσκαιρη, γεμάτη βάσανα καὶ περιπέτειες. Ἔτσι, τόσο τὰ λόγια τοῦ Γλαύκου ὅσο καὶ τὰ ὑπόλοιπα παράλληλα κείμενα δείχνουν ἀκριβῶς αὐτὴν τὴν ἐπίγνωση τῆς ἑλληνικῆς ψυχῆς, ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ ἀντιδράσει οὐσιαστικὰ σ’ αὐτὴν τὴν προδιαγεγραμμένη πορεία τῶν πραγμάτων.

[Dionysios]

ΡΑΨΩιΔΙΑ Ζ (συνέχεια)


ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 237-368

Ὁ Ἕκτωρ φτάνει στὴν Τροία καὶ συναντιέται ἀρχικὰ μὲ τὶς Τρωαδίτισσες ποὺ παρακολουθοῦν ἐναγωνίως τὴ μάχη, ἀλλὰ ὁ ἥρωας ἀποφεύγει νὰ τὶς πληροφορήσει γιὰ τοὺς δικούς τους καὶ τοὺς λέει νὰ προσεύχονται μόνο στοὺς θεούς. Στὸ παλάτι συναντᾶ τὴ μητέρα του Ἑκάβη καὶ τὴν παρακινεῖ νὰ κάνει δέηση μαζὶ μὲ ἄλλες ἀρχόντισσες πρὸς τὴν Ἀθηνᾶ. Πράγματι ἡ παραγγελία του ἐκτελεῖται ἀμέσως, ἀλλὰ ἡ θεὰ δὲν ἐξευμενίζεται. Στὴ συνέχεια ὁ Ἕκτωρ περνᾶ ἀπὸ τὸ ἀρχοντικὸ τοῦ Πάρη, ὅπου ἀρχικὰ ἐπιπλήττει τὸν ἀδερφό του, διότι κάθεται ἄπρακτος, καὶ τὸν παρακινεῖ νὰ ἐπιστρέψει στὴ μάχη. Καὶ ἀφοῦ ἀποσπάσει τὴ βεβαίωση τοῦ Πάρη ὅτι θὰ γυρίσουν μαζὶ στὴ μάχη, ἀρνεῖται εὐγενικὰ τὴν πρόταση τῆς Ἑλένης νὰ ξεκουραστεῖ καὶ φεύγει γρήγορα, γιὰ νὰ συναντήσει τὴ γυναίκα του καὶ τὸ γιό του.


ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 369-529

Ὁ Ἕκτωρ πηγαίνει στὸ παλάτι του, ὅπου μαθαίνει ὅτι ἡ γυναίκα του λείπει καὶ βρίσκεται στὰ τείχη. Φεύγοντας συναντιέται μὲ τὴ σύζυγό του Ἀνδρομάχη καὶ μὲ τὸ γιό του Ἀστυάνακτα στὶς Σκαιὲς Πύλες. Συνομιλοῦν μὲ συγκινητικὰ λόγια. Ἡ Ἀνδρομάχη προσπαθεῖ νὰ συγκρατήσει τὸ σύζυγό της μακριὰ ἀπὸ τὸν πόλεμο καὶ μιλᾶ μὲ συναισθηματικὴ φόρτιση καὶ πολλὴ ἀγωνία. Τοῦ λέει νὰ διευθύνει τὴν ἄμυνα τῆς πόλης μέσα ἀπὸ τὰ τείχη καὶ νὰ μὴν ἀφήσει ὀρφανὸ τὸ παιδί του καὶ τὴν ἴδια χήρα, ἐνῶ τοῦ ὑπενθυμίζει ὅτι ὁ Ἀχιλλεὺς ἔχει ἐξοντώσει ὅλη τὴν πατρική της οἰκογένεια. Ὁ Ἕκτωρ ἀπαντᾶ μὲ ἐπιχειρήματα βασισμένα πάνω στὴ λογικὴ καὶ στὴν ἠθική. Συμμερίζεται τοὺς φόβους τῆς γυναίκας του, ἀλλὰ ἀρνεῖται νὰ μείνει ἔξω ἀπὸ τὴ μάχη, διότι αὐτὸ ἐπιβάλλουν οἱ προσδοκίες τοῦ γένους του καὶ τῶν Τρώων ἀλλὰ καὶ ἡ ἴδια ἡ φυσική του γενναιότητα. Ἐκμυστηρεύεται ὅμως στὴ γυναίκα του τὶς δυσοίωνες προβλέψεις του γιὰ τὴν τύχη τῆς Τροίας καὶ τῆς ἴδιας τῆς συζύγου του καὶ εὔχεται νὰ μὴ ζήσει, ὥστε νὰ μὴ δεῖ μία τέτοια κατάληξη. Ἔπειτα ἀγκαλιάζει τὸ γιό του καὶ τοῦ εὔχεται νὰ γίνει γενναῖος πολεμιστής, καλύτερος ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν πατέρα του. Κατόπιν τοὺς ἀποχαιρετᾶ, δίνει τὶς τελευταῖες συμβουλές του στὴν Ἀνδρομάχη καὶ ἀπομακρύνεται. Ἡ Ἀνδρομάχη ἐπιστρέφει στὸ σπίτι της καὶ ἀρχίζει μαζὶ μὲ τὶς βάγιες της νὰ θρηνεῖ τὸν ἄντρα της, ἐνῶ εἶναι ἀκόμη ζωντανός. Ὁ Ἕκτωρ ἐπιστρέφει στὴ μάχη μαζὶ μὲ τὸν ἀδερφό του Πάρη, ἐνῶ μεταξύ τους ἀνταλλάσσουν λόγια αἰσιοδοξίας καὶ ἐλπίδας.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Ζ (συνέχεια 3η)

Σχόλιο 17 (1)

α) Σκηνὴ 1η (στίχοι 369-389). Τίτλος: Ὁ Ἕκτωρ στὸ παλάτι του.
Σκηνὴ 2η (στίχοι 390-502). Τίτλος: Συνάντηση Ἕκτορος καὶ Ἀνδρομάχης.
Σκηνὴ 3η (στίχοι 503-529). Τίτλος: Ὁ Πάρης συναντᾶ τὸν Ἕκτορα.

β) Τὸ σκηνικὸ καὶ τὰ πρόσωπα αὐτῶν τῶν ὑποενοτήτων εἶναι τὰ ἑξῆς:
Σκηνὴ 1η (στίχοι 369-389). Σκηνικὸ εἶναι τὸ παλάτι τοῦ Ἕκτοροας καὶ τὰ πρόσωπα ποὺ διαλέγονται εἶναι δυό, ὁ Ἕκτωρ καὶ ἡ οἰκονόμος. Βουβὰ πρόσωπα εἶναι οἱ ὑπόλοιπες δοῦλες τοῦ σπιτιοῦ. Ἡ παρουσία τους εἶναι ἀπαραίτητη, διότι ἡ σκηνὴ ἀποκτᾶ ἕναν ρεαλισμό, ἀφοῦ στὴν ὁμηρικὴ ἐποχὴ τὰ παλάτια εἶχαν μεγάλο ἀριθμὸ δούλων.

Σκηνὴ 2η (στίχοι 390-502). Σκηνικὸ εἶναι οἱ Σκαιὲς Πύλες καὶ διαλέγονται ὁ Ἕκτωρ καὶ ἡ Ἀνδρομάχη. Βουβὰ πρόσωπα ἐδῶ εἶναι ὁ γιὸς τοῦ Ἕκτοροας, ὁ μικρὸς Ἀστυάναξ, καὶ ἡ τροφός του. Ἡ παρουσία τους κρίνεται ἐπίσης ἀπαραίτητη. Τὸ παιδὶ συμμετέχει μὲ τὸ κλάμα του καὶ μὲ τὴ φοβισμένη κίνηση τοῦ κεφαλιοῦ του, φέρνει τοὺς γονεῖς του πιὸ κοντὰ καὶ κάνει τὸν Ἕκτορα νὰ ξεχάσει γιὰ λίγο τὴ μάχη. Ἡ παρουσία τῆς τροφοῦ εἶναι ἀπαραίτητη, τόσο διότι φροντίζει τὸ παιδί, ὅσο καὶ διότι ἡ βασίλισσα, σύμφωνα μὲ τοὺς κανόνες τῆς ἐποχῆς, ἔπρεπε νὰ συνοδεύεται τουλάχιστον ἀπὸ μία δούλη, τὴν πιὸ ἔμπιστη, ὅταν ἔβγαινε ἀπὸ τὸ παλάτι.

Σκηνὴ 3η (στίχοι 503-529). Σκηνικὸ εἶναι καὶ πάλι οἱ Σκαιὲς πύλες, ὅπως καὶ στὴν προηγούμενη σκηνή. Ἐδῶ πρόσωπα ποὺ διαλέγονται εἶναι πάλι δυό, ὁ Ἕκτωρ καὶ ὁ Πάρης· βουβὰ πρόσωπα δὲν ὑπάρχουν.


Σχόλιο 18 (2)

Στοὺς στίχους 377-380 βρίσκονται τὰ ἄστοχα ἐρωτήματα τῆς ἑνότητας αὐτῆς, καὶ ἀμέσως πιὸ κάτω στοὺς στίχους 383-389 οἱ ἀπαντήσεις τους.

α) Τὶς ἐρωτήσεις θέτει ὁ Ἕκτωρ, ρωτάει «ποῦ πῆγε ἡ Ἀνδρομάχη», καὶ προβάλλει τὶς ἑξῆς δυνατότητες: 1) μήπως πῆγε νὰ ἐπισκεφτεῖ κάποια συννυφάδα της; 2) μήπως ἐπισκέφτηκε κάποια κουνιάδα της; 3) μήπως ἀκολούθησε τὶς ἄλλες ἀρχόντισσες στὴ δέησή τους στὸ ναὸ τῆς Ἀθηνᾶς;

β) Ὅλες τὶς δυνατότητες ποὺ προβάλλει ὁ ῞Εκτωρ τὶς ἀπορρίπτει ἡ οἰκονόμος τοῦ παλατιοῦ του. Ἡ σωστὴ ἀπάντηση ποὺ δίνει εἶναι ἡ ἑξῆς: ἡ Ἀνδρομάχη γεμάτη ἀγωνία μετέβη στὰ τείχη τῆς πόλεως, μήπως μάθει πληροφορίες γιὰ τὴν τύχη τοῦ ἄντρα της, μὲ τὴ συνοδεία τῆς τροφοῦ καὶ ἔχοντας τὸ παιδὶ στὴν ἀγκαλιά.

γ) Τὰ ἄστοχα ἐρωτήματα εἶναι τυπικὴ τεχνικὴ ποὺ ἐπαναλαμβάνεται συχνὰ μέσα στὸ ἔπος. Μὲ τὴ χρήση αὐτῶν τῶν ἐρωτημάτων ὁ ποιητὴς πετυχαίνει νὰ ἐξάρει καὶ νὰ τονίσει μὲ ἰδιαίτερη ἔμφαση τὴ μόνη θετικὴ ἀπάντηση.


Σχόλιο 19 (3)

Ὁ μικρὸς γιὸς τοῦ Ἕκτορος, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ ποιητὴς στοὺς στίχους 402-403, ἔχει δύο ὀνόματα, Σκαμάνδριος καὶ Ἀστυάναξ. Τὸ ἐπίθετο ῾Εκτορίδης τοῦ στίχου 401 δὲν εἶναι κύριο ὄνομα, ἀλλὰ δηλώνει καταγωγή, ὁ γιὸς τοῦ Ἕκτορος, ἢ ἀλλιῶς, ὅπως θὰ λέγαμε σήμερα, ὁ ῾Εκτορόπουλος· τὸ ἐπίθετο αὐτὸ δὲν εἶναι προσωπικὸ ὄνομα καὶ θὰ μποροῦσε νὰ χρησιμοποιηθεῖ καὶ γιὰ τοὺς ἄλλους γιοὺς τοῦ Ἕκτορα, ἂν ὑπῆρχαν (ἂς σημειωθεῖ ὅτι στὰ νεότερα χρόνια πολλὰ ἐπώνυμα τῶν Ἑλλήνων προέρχονται ἀπὸ τέτοια ἐπίθετα· π.χ. Παπαδόπουλος = ὁ γιὸς τοῦ παπᾶ, Ἀγγελόπουλος = ὁ γιὸς τοῦ Ἄγγελου, Οἰκονομόπουλος = ὁ γιὸς κάποιου ποὺ εἶχε τὸν τίτλο τοῦ οἰκονόμου, Σακελαρίδης = ὁ γιὸς κάποιου ποὺ εἶχε τὸ ἀξίωμα τοῦ σακελάριου κ.λπ.). Ὁ γιὸς τοῦ Ἕκτορος εἶχε ὀνομαστεῖ ἀπὸ τὸν πατέρα του Σκαμάνδριος, διότι Σκάμανδρος ὀνομαζόταν ὁ μεγαλύτερος ποταμὸς τῆς περιοχῆς ποὺ πότιζε καὶ μὲ τὰ νερά τοῦ ἔκανε γόνιμη τὴν πεδιάδα τῆς Τροίας (Σκαμάνδριο πεδίο)· σύμφωνα μάλιστα μὲ τὶς εἰδωλολατρικὲς συνήθειες τῶν ἀρχαίων, ὁ ποταμὸς ἦταν θεοποιημένος καὶ λατρευόταν σὰν γιὸς τοῦ Δία καὶ προστάτης τῆς πόλης. Ἡ ὀνομασία Σκαμάνδριος σήμαινε περίπου ὅτι ὁ Ἕκτωρ ἀφιέρωνε τὸ γιό του στὸ θεὸ Σκάμανδρο, ὥστε ὁ τελευταῖος νὰ εἶναι συνεχὴς συμπαραστάτης τοῦ παιδιοῦ· ἡ πράξη αὐτὴ μοιάζει μὲ τὴ σημερινὴ συνήθεια ποὺ ἔχουν οἱ γονεῖς νὰ δίνουν στὸ παιδί τους τὸ ὄνομα Παναγιώτης πρὸς τιμὴν τῆς Παναγίας ἢ Νεκταρία πρὸς τιμὴν τοῦ ἁγίου Νεκταρίου. Οἱ ἴδιοι οἱ Τρῶες ὅμως ἔδωσαν στὸ παιδὶ καὶ ἕνα δεύτερο ὄνομα, «Ἀστυάναξ», ποὺ σήμαινε «ὁ ἄναξ τοῦ ἄστεως», δηλαδὴ ὁ βασιλιὰς τῆς πόλεως. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ὁ λαὸς τῆς Τροίας ἤθελε νὰ τιμήσει τὸν Ἕκτορα δείχνοντας ὅτι ἀναγνωρίζουν τὴν ἀνδρεία του καὶ ὅτι αἰσθάνονται εὐγνωμοσύνη πρὸς τὸν ἄξιο καὶ πρῶτο πολέμαρχο τῆς πόλης, ὁ ὁποῖος μὲ τὶς πολεμικές του ἐπιτυχίες σώζει τὴν Τροία ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς.


Σχόλιο 20 (4)

Ὁ ρόλος τῆς κοινῆς γνώμης εἶναι πολὺ σημαντικὸς στὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων τῆς ὁμηρικῆς ἐποχῆς. Ἐδῶ ὁ Ἕκτωρ ἐνῶ στὴν ἀρχὴ συμμερίζεται τοὺς φόβους τῆς γυναίκας του καὶ ἐνδιαφέρεται γιὰ τὴν τύχη της, στὴ συνέχεια ὁμολογεῖ ὅτι ἡ στάση του καθορίζεται ἀπὸ τοὺς κανόνες καὶ τὶς ἀπαιτήσεις τῆς κοινῆς γνώμης. Δὲν πρόκειται νὰ ἐγκαταλείψει τὴ μάχη, διότι δὲν μπορεῖ νὰ προδώσει τὶς προσδοκίες τῶν συμπολιτῶν του· μία κίνηση ὀπισθοχώρησης ἐκ μέρους του θὰ τὸν ντρόπιαζε στὰ μάτια τῶν Τρώων. Ἡ γνώμη καὶ οἱ προσδοκίες τοῦ λαοῦ, ὅπως φανερώνονται στὸ ὄνομα Ἀστυάνακτας ποὺ ἔδωσαν στὸ γιό του, δημιουργοῦν παράλληλα μία ἠθικὴ δέσμευση γιὰ τὸν ἥρωα. Τὸ ὅτι ὁ λαὸς ἔδωσε ἕνα τόσο ὡραῖο καὶ βασιλικὸ ὄνομα στὸ γιό του ἦταν μία ἔμπρακτη ἀπόδοση τιμῆς στὸν ἴδιο τὸν Ἕκτορα. Ὁ ἥρωας ἔχει τὴν ἠθικὴ ὑποχρέωση νὰ διατηρήσει αὐτὴν τὴν τιμή, γι’ αὐτὸ δὲν θὰ ὑποχωρήσει. Τὸν Ἕκτορα τὸν ἀπασχολεῖ ὄχι μόνο τὸ ποιὰ εἶναι ἡ κοινὴ γνώμη γιὰ τὸν ἴδιο, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴ γενιά του. Νιώθει ὑπόλογος γιὰ τὴ μεγάλη φήμη ποὺ ἔχει ἡ γενιὰ τοῦ πατέρα του Πριάμου στὴν κοινὴ γνώμη, θέλει νὰ διατηρήσει αὐτὴ τὴ δόξα καὶ νὰ τὴν παραδώσει στὸ γιό του ἀκόμη μεγαλύτερη. Ἡ ἀτίμωση τῆς ὑστεροφημίας του τοῦ εἶναι τόσο ἀνεπιθύμητη, ὥστε προτιμᾶ καὶ εὔχεται νὰ πεθάνει παρὰ νὰ ζήσει τέτοια συμφορά.


Σχόλιο 21 (5)

α) Ὁ λόγος τῆς Ἀνδρομάχης μπορεῖ νὰ διακριθεῖ σὲ δύο θεματικὲς ἑνότητες.
1η θεματικὴ ἑνότητα, στίχοι 406-432. Κυριαρχεῖ τὸ συναίσθημα, μὲ τὸ ὁποῖο προσπαθεῖ νὰ συγκινήσει τὸν Ἕκτορα. Ἡ Ἀνδρομάχη ἀναφέρεται στὸν πιθανὸ θάνατο τοῦ συζύγου της ποὺ θὰ ἔχει σὰν ἐπακόλουθο τὴ δική της χηρεία καὶ τὴν ὀρφάνια τοῦ μικροῦ Ἀστυάνακτος. Ὕστερα ἀνατρέχει στὸ παρελθόν, ἀναφέρται στὴν πατρική της οἰκογένεια ποὺ χάθηκε ἀπὸ τὴν ὁρμὴ τοῦ Ἀχιλλέως καὶ καταλήγει στὸν Ἕκτορα, τὸ μόνο δικό της ἄνθρωπο ποὺ τῆς ἔχει ἀπομείνει καὶ κινδυνεύει τώρα νὰ τὸν χάσει.
2η θεματικὴ ἑνότητα, στίχοι 433-439. Ἐδῶ τὸ συναίσθημα ὑποχωρεῖ καὶ ἡ Ἀνδρομάχη μιλάει βασισμένη στὴ λογικὴ καὶ τὴν πραγματικότητα. Προτείνει στὸν ἄντρα τῆς ἕνα στρατηγικὸ σχέδιο γιὰ νὰ ὀργανώσει τὴν ἀποτελεσματικὴ ἄμυνα τῆς πόλεως.

β) Ἡ Ἀνδρομάχη μὲ τὸ λόγο της προσπαθεῖ νὰ πείσει τὸν Ἕκτορα νὰ μείνει κοντὰ της μέσα στὴν πόλη, γιὰ νὰ τὸν προφυλάξει ἔτσι ἀπὸ τοὺς κινδύνους τῆς πολεμικῆς συρράξεως. Γιὰ νὰ πετύχει τὸ σκοπό της μεταχειρίζεται τὰ ἑξῆς μέσα: 1) Τὸν ἑαυτό της καὶ τὴν πιθανὴ χηρεία της (στίχοι 407-408, 431-432). 2) Τὸ παιδὶ καὶ τὴν ἐνδεχόμενη ὀρφάνια του (407, 431-432). 3) Εὔχεται νὰ πεθάνει κι αὐτὴ μαζὶ μὲ τὸ σύζυγό της (410-412). 4) Ὑπενθυμίζει στὸν Ἕκτορα τὴν τραγικὴ ἱστορία τῆς πατρικῆς της οἰκογένειας (413-428). 5) Τονίζει ὅτι γι’ αὐτὴν ὁ Ἕκτωρ εἶναι ὅλα τὰ ἀγαπημένα συγγενικά της πρόσωπα ποὺ τὰ ἔχει χάσει (429-430). 6) Τέλος προτείνει στὸ σύζυγό της ἕνα σχέδιο γιὰ τὴν ἀποτελεσματικὴ ἄμυνα τῆς Τροίας (433-439).



Σχόλιο 22 (6)

α) Λέξεις ἢ φράσεις, β) Εἶδος συναισθήματος, γ) Αἰτία συναισθήματος

«ἄνω στὸν πύργον ἔστεκε» (373)
Εἶδος συναισθήματος: ᾿Αγωνία, φόβος, ἀπορία, ἀνησυχία
Αἰτία συναισθήματος: κακὲς εἰδήσεις

«νὰ ὀδύρεται, νὰ κλαίει» (373)
Εἶδος συναισθήματος: Θλίψη, φόβος, ἀγάπη, στενοχώρια
Αἰτία συναισθήματος: Ἧττα τῶν Τρώων

«στὸν πύργον ἔτρεξε» (386)
Εἶδος συναισθήματος: ᾿Αγωνία, φόβος, ἀνησυχία
Αἰτία συναισθήματος: ᾿Αγωνία γιὰ τὸν ἄντρα της

«ὡς φρενιασμένη» (388)
Εἶδος συναισθήματος: Ἔντονη ἀγωνία, ἀπελπισία, φόβος
Αἰτία συναισθήματος: Φόβος γιὰ τὴ ζωὴ τοῦ Ἕκτορα

«Μὲ ὁρμὴ ἐμπρὸς τοῦ ἐπρόβαλεν» (394)
Εἶδος συναισθήματος: ᾿Αγωνία, χαρὰ
Αἰτία συναισθήματος: ᾿Απρόσμενη συνάντηση μὲ τὸν Ἕκτορα

«ἀπ’ τὸ χέρι τοῦ πιασμένη» (405)
Εἶδος συναισθήματος: ᾿Αγάπη, τρυφερότητα
Αἰτία συναισθήματος: ᾿Επικοινωνία μὲ τὸ σύζυγό της

«ἐδάκρυσε» (406)
Εἶδος συναισθήματος: Χαρά, φόβος, θλίψη
Αἰτία συναισθήματος: Ἄσχημα προαισθήματα

«γελοκλαίγοντας»
Εἶδος συναισθήματος: Χαρά καὶ θλίψη
Αἰτία συναισθήματος: Αἰσιόδοξα καὶ ἀπαισιόδοξα συναισθήματα

«ἐσυχνογύριζε» (496)
Εἶδος συναισθήματος: ᾿Ανησυχία, θλίψη, ἀγάπη
Αἰτία συναισθήματος: ᾿Ενδιαφέρον γιὰ τὴ ζωὴ τοῦ συζύγου

«μὲ μάτια δακρυσμένα» (496)
Εἶδος συναισθήματος: ᾿Αγωνία, θλίψη, θρῆνος
Αἰτία συναισθήματος: Ἄσχημα προαισθήματα

Ἡ Ἀνδρομάχη, γεμάτη ἀγωνία γιὰ τὴν τύχη τοῦ Ἕκτορα, τρέχει στὰ τείχη τῆς Τροίας, μόλις ἀκούει ὅτι οἱ Τρῶες χάνουν. Μὲ ὀδυρμοὺς καὶ κλάματα φανερώνει τὴν ἀπελπισία, τὴν ἀγωνία καὶ τὴν ταραχὴ τῆς ψυχῆς της. Ὅταν ὅμως συναντᾶ τὸν Ἕκτορα, χωρὶς νὰ τὸ περιμένει, μὲ κινήσεις καὶ δάκρυα δείχνει τὴ χαρά της, τὴ στοργή της καὶ τὴν ἀγάπη της γι’ αὐτόν. Βλέπει τὸ μέλλον ἄλλοτε αἰσιόδοξα καὶ ἄλλοτε ἀπαισιόδοξα καὶ αὐτὸ τῆς δημιουργεῖ ἀνάμικτα αἰσθήματα χαρμολύπης. Καθὼς ἐπιστρέφει στὸ σπίτι της, κοιτάζει συνεχῶς πρὸς τὰ πίσω δακρυσμένη δείχνοντας φόβο γιὰ τὴ ζωὴ τοῦ ἄντρα της.


Σχόλιο 23 (7)

Στοὺς στίχους 414-428 βλέπουμε τὸν Ἀχιλλέα ὡς τὸ κύριο πρόσωπο ποὺ εὐθύνεται γιὰ τὴν ἐξόντωση τῆς πατρικῆς οἰκογένειας τῆς Ἀνδρομάχης· σκοτώνει τὸν γέροντα πατέρα της Ἀετίωνα καὶ τὰ ἀδέρφια της καὶ αἰχμαλωτίζει τὴ σεπτὴ μητέρα της. Δύο ἐνέργειες ὅμως τοῦ Ἀχιλλέα κάνουν ἀκόμη καὶ κάποιον ἀπὸ τὸ ἐχθρικὸ στρατόπεδο, τὴν Ἀνδρομάχη, νὰ ἀναγνωρίσει τὸ ἦθος τοῦ Ἀχαιοῦ ἥρωα. Πρώτη ἐνέργεια εἶναι τὸ ὅτι ὄχι μόνο δὲν ἀτιμάζει μὲ λαφυραγωγία τὸ νεκρὸ σῶμα τοῦ βασιλιᾶ Ἀετίωνα, ἀλλὰ καὶ μεριμνᾶ νὰ τοῦ ἀποδοθοῦν νεκρικὲς τιμές, νὰ καεῖ μαζὶ μὲ τὰ ὅπλα του καὶ νὰ ἐνταφιαστεῖ σὲ τύμβο. Ἡ δεύτερη ἐνέργεια εἶναι ὅτι δὲν κρατᾶ ὑπόδουλη τὴ μητέρα τῆς Ἀνδρομάχης, ἀλλὰ τὴν ἐλευθερώνει, ἀφοῦ τοῦ καταβληθοῦν πλούσια λύτρα. Γιὰ τὰ δεδομένα τῆς ὁμηρικῆς ἐποχῆς αὐτὲς οἱ ἐνέργειες τοῦ Ἀχιλλέως τὸν παρουσιάζουν ὡς ἥρωα μὲ ἀνώτερο ἦθος, καὶ ὁ ἀκροατὴς παίρνει θετικὴ στάση ἀπέναντί του.


Σχόλιο 24 (8)

Εἰρωνεία μποροῦμε νὰ διακρίνουμε στοὺς στίχους 413-428, 475-481 καὶ 526-529.
1) Στοὺς στίχους 413-428 ἔχουμε τραγικὴ εἰρωνεία, ὅπου ὁ ποιητὴς βάζει τὴν Ἀνδρομάχη νὰ διηγεῖται τὴν ἐξόντωση τῆς οἰκογένειάς της ἀπὸ τὸν Ἀχιλλέα. Λέει ὅτι τῆς ἔχει ἀπομείνει μόνο ὁ Ἕκτωρ, ἐνῶ ὁ ἀκροατὴς γνωρίζει μία λεπτομέρεια ποὺ ἀγνοεῖ ἡ Ἀνδρομάχη· ὁ Ἀχιλλεὺς θὰ εἶναι αὐτὸς ποὺ θὰ σκοτώσει καὶ τὸν Ἕκτορα, καὶ ἔτσι θὰ γίνει ὁ ἐξολοθρευτὴς ὁλόκληρης τῆς συγγένειας τῆς ἄτυχης γυναίκας.

2) Στοὺς στίχους 475-481 ὁ Ἕκτωρ δίνει εὐχὲς στὸ γιό του, στὶς ὁποῖες ὑπάρχει ἔντονο τὸ στοιχεῖο τῆς τραγικῆς εἰρωνείας. Ὁ ἀκροατὴς ξέρει ὅτι ἡ κατάληψη τῆς Τροίας εἶναι ἀναπόφευκτη, ὅτι ὁ Ἀστυάναξ δὲν πρόκειται νὰ δοξαστεῖ καὶ ὅτι θὰ βρεῖ φρικτὸ θάνατο γκρεμισμένος ἀπὸ τὰ τείχη τῆς πόλης.

3) Γιὰ τοὺς ἴδιους λόγους στοιχεῖο ἐπικῆς εἰρωνίας εἶναι καὶ τὰ αἰσιόδοξα λόγια ποὺ ἀπευθύνει ὁ Ἕκτωρ στὸν Πάρη στοὺς στίχους 526-529.


Σχόλιο 25 (9)

α) Στοὺς στίχους 454-463 βλέπουμε τὸν Ἕκτορα νὰ φαντάζεται τὴν Ἀνδρομάχη αἰχμάλωτη πολέμου καὶ δούλη στοὺς Ἀχαιούς. Ὁ Ἀχαιὸς ποὺ θὰ τὴν πάρει σὰν λάφυρο θὰ τὴ μεταφέρει βίαια στὴν Ἑλλάδα, ἐνῶ ἡ ἴδια θὰ κλαίει καὶ θὰ ὀδύρεται. Σὰν σκλάβα θὰ ἐκτελεῖ τὶς διάφορες βαριὲς ἐργασίες τοῦ σπιτιοῦ τοῦ ἀφεντικοῦ της· θὰ ὑφαίνει, θὰ κουβαλᾶ νερὸ ἀπὸ τὴν πηγή, θὰ ὑπακούει στὶς προσταγές τους. Ὅμως τὸ πιὸ σκληρὸ ἀπ’ ὅλα θὰ εἶναι τὰ λόγια τῶν ἀνθρώπων, διότι θὰ τῆς θυμίζουν τὸν ἄντρα της καὶ τὴ δόξα ποὺ ἔχει τώρα μέσα στὴν Τροία, θὰ τὴ συγκρίνουν μὲ τὴν ἀτιμωτικὴ κατάσταση τῆς δουλείας, στὴν ὁποία θὰ ἔχει ξεπέσει, καὶ θὰ κάνουν τὸν πόνο της πιὸ μεγάλο.

β) Στοὺς στίχους 475-481 βλέπουμε ὅτι ἡ ψυχολογικὴ κατάσταση τοῦ Ἕκτορος ἔχει μεταβληθεῖ καὶ παρουσιάζεται αἰσιόδοξος. Εὔχεται στοὺς θεοὺς ὁ γιός του νὰ εἶναι ἔνδοξος, γενναῖος πολεμιστὴς καὶ δυνατὸς βασιλιάς, ὄχι μόνο ἀντάξιος μὲ τὸ γονιό του ἀλλὰ καὶ ἀνώτερός του, νὰ ἔχει τὴν ἐκτίμηση τοῦ λαοῦ του, ἀλλὰ καὶ ἡ μητέρα του νὰ αἰσθάνεται χαρούμενη καὶ ὑπερήφανη ἀκούγοντας τὰ θετικὰ σχόλια τῆς κοινῆς γνώμης.

γ) Τὰ δύο αὐτὰ χωρία ἐμφανίζουν ἔντονη ἀντίθεση μεταξύ τους· στοὺς στίχους 454-463 ὁ ἥρωας εἶναι ἀπαισιόδοξος, ἐνῶ στοὺς στίχους 475-481 μιλᾶ μὲ αἰσιοδοξία γιὰ τὸ μέλλον. Αὐτὴ ἡ ἀλλαγὴ τῆς ἀτμόσφαιρας ὀφείλεται στὴν ὕπαρξη τοῦ Ἀστυάνακτος. Πρὸς στιγμὴν ὁ Ἕκτωρ ξεχνᾶ τὴ μάχη καὶ τὰ προβλήματά της, εἶναι ἕνας στοργικὸς πατέρας μὲ τὸ παιδί του, γελᾶ μὲ τὴ γυναίκα του (στ. 471), ἀφαιρεῖ τὴν περικεφαλαία του (στ. 472), ἀγκαλιάζει τὸ μικρὸ Ἀστυάνακτα καὶ ὁραματίζεται ὅ,τι θὰ ἦταν τὸ καλύτερο γιὰ τὸ μέλλον του, σύμφωνα μὲ τὶς ἀντιλήψεις τῆς ἐποχῆς.

[Dionysios]

[260]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Ζ (συνέχεια 4η)

Σχόλιο 26 (10)

Ὁ Ἕκτωρ στὴν ἀρχὴ φανερώνει τὴ συζυγικὴ καὶ πατρική του ἀγάπη, ὅταν ψάχνει νὰ βρεῖ τὰ ἀγαπημένα του πρόσωπα (στ. 370-380). Κυριαρχεῖται ἀπὸ τὴ λογικὴ καὶ ἀπὸ ἕνα αἴσθημα εὐθύνης καὶ ντροπῆς ἀπέναντι στοὺς Τρῶες καὶ στὴ φήμη τῆς γενιᾶς του, ἂν καὶ νοιάζεται γιὰ τὴν τύχη τῆς γυναίκας του. Καμαρώνει τὸ γιό του καὶ τοῦ εὔχεται ἕνα λαμπρὸ μέλλον, ἀλλὰ ἔχει κατανοήσει ὅτι ἡ Τροία θὰ χαθεῖ. Χωρὶς νὰ τρέφει αὐταπάτες, μένει πιστὸς στὸ καθῆκον του καὶ προσπαθεῖ νὰ παρηγορήσει τὴν Ἀνδρομάχη. Ὅταν συναντιέται μὲ τὸν ἀδερφό του Πάρη, καθὼς ἐπιστρέφουν στὴ μάχη, τὸν βλέπουμε νὰ μιλᾶ μὲ ἀδερφικὴ ἀγάπη καὶ τρυφερότητα καὶ νὰ ἀναγνωρίζει τὶς ἀρετὲς τοῦ ἀδελφοῦ του. Τέλος εὔχεται στοὺς θεοὺς γεμάτος αἰσιοδοξία καὶ ἐλπίδα, ἐνῶ βαδίζει πρὸς τὸ θάνατο. Γενικὰ ὁ Ἕκτωρ ἐδῶ παρουσιάζεται ὡς στρατιώτης πιστὸς στὸ καθῆκον, ἰδανικὸς σύζυγος καὶ στοργικὸς πατέρας.

Ὁ χαρακτήρας τῆς Ἀνδρομάχης ἀπὸ τὴν ἀρχὴ προβάλλει μὲ ὅσα λέγουν γι’ αὐτὴν ὁ ἴδιος ὁ ποιητὴς (στ. 372-374) καὶ ἡ οἰκονόμος (382-389). Δὲν ἀσχολεῖται μὲ τὶς συνηθισμένες ἀσχολίες τῶν γυναικῶν, ἀλλὰ παρουσιάζεται γεμάτη ἀγωνία καὶ σὲ ἔξαλλη κατάσταση γιὰ τὴν τύχη τοῦ Ἕκτορος. Ὅταν συναντιέται μὲ τὸ σύζυγό της τοῦ μιλάει μὲ πόνο, ἀγάπη καὶ ἐνδιαφέρον καὶ κρατᾶ τρυφερὰ τὸ χέρι του. Ἐξωτερικεύοντας τὸν πόνο καὶ τοὺς φόβους της ἀναζητᾶ τὴ συμπαράστασή του, ἐπιδιώκει ὅμως καὶ νὰ τὸν συγκινήσει καὶ νὰ τὸν κρατήσει ἔξω ἀπὸ τὴ μάχη. Ἡ ἀγάπη της γιὰ τὸν ἄντρα της καὶ ἡ ἔντονη συναισθηματικότητά της τὴν καταξιώνουν σὰν ἰδανικὴ σύζυγο· δακρύζει σὲ στιγμὲς λύπης καὶ χαρᾶς, δέχεται ἀναντίρρητα ὅτι ἡ θέση της εἶναι μέσα στὸ σπίτι καὶ ὑπακούοντας στὰ λόγια τοῦ Ἕκτορος ἐπιστρέφει στὴν οἰκία της (στ. 495).


Σχόλιο 27 (11)

Οἱ φόβοι τῆς Ἀνδρομάχης εἶναι ὅτι ὁ Ἕκτωρ θὰ σκοτωθεῖ γρήγορα ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς, ἡ ἴδια θὰ μείνει χήρα καὶ τὸ παιδὶ ὀρφανό. Χάνοντας τὸν ἄντρα της θὰ χάσει καὶ τὸ τελευταῖο στήριγμα ποὺ τῆς ἔχει ἀπομείνει στὴ ζωή, καὶ γι’ αὐτὸ προτιμᾶ νὰ πεθάνει καὶ ἡ ἴδια. Οἱ φόβοι τῆς εἶναι ἀπολύτως λογικοὶ καὶ δικαιολογημένοι· ἄλλωστε ὁ ἴδιος ὁ Ἕκτωρ θὰ περιγράψει τὸ μέλλον πιὸ ζοφερὸ ἀπ’ ὅ,τι ἡ ἴδια ἡ γυναίκα του. Ἐπίσης γνωρίζουμε ὅτι ὕστερα ἀπὸ μία πολεμικὴ ἥττα ἡ τύχη τῶν ἡττημένων ἦταν γιὰ μὲν τοὺς ἄντρες θάνατος, γιὰ δὲ τὶς γυναῖκες ἀτιμωτικὴ σκλαβιὰ καὶ ἐξαθλίωση στὴ χειρότερη μορφή της.


Σχόλιο 28 (12)

α) Τὸν πόλεμο θυμίζουν οἱ ἑξῆς στίχοι: 406-428, ὅπου περιγράφεται ἡ τραγικὴ τύχη τῆς οἰκογένειας τῆς Ἀνδρομάχης καὶ προβάλλουν κυρίως ὁ ᾿Αετίωνας (στ. 414) καὶ ὁ Ἀχιλλεύς (στ. 415 καὶ 423)· 431-434, ὅπου ἡ Ἀνδρομάχη ἐκθέτει ἕνα ἀμυντικὸ σχέδιο· 435-437, ὅπου περιγράφονται οἱ ἀνεπιτυχεῖς ἐπιθέσεις τῶν Ἀχαιῶν καὶ γίνεται ἀναφορὰ στοὺς δύο Αἴαντες, στὸν Ἰδομενέα, στοὺς Ἀτρεῖδες Μενέλαο καὶ Ἀγαμέμνονα, καὶ στὸ Διομήδη· 448-453, ὅπου ὁ Ἕκτωρ προβλέπει τὴν ἅλωση τῆς Τροίας· 454-459, ὅπου ὁ ἴδιος ἥρωας περιγράφει τὴν πιθανὴ αἰχμαλωσία τῆς γυναίκας του.

β) Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὕστερα ἀπὸ μία πολεμικὴ ἥττα ἡ τύχη τῶν ἡττημένων ἦταν πολὺ σκληρή. Ὅλοι οἱ ἄντρες ἐξοντώνονταν ἀνελέητα (στ. 414, 421-424), ἐνῶ οἱ γυναῖκες μεταφέρονταν σὰν λάφυρα τοῦ πολέμου στοὺς τόπους τῶν νικητῶν, ὅπου γνώριζαν ἀτιμωτικὴ σκλαβιὰ καὶ ἐξαθλίωση στὴ χειρότερη μορφή της (στ. 425-426, 454-458), ἢ σὲ πολλὲς περιπτώσεις κάποιοι δικοί τους κατόρθωναν νὰ τὶς ἐξαγοράσουν καταβάλλοντας στὸ νικητὴ πλούσια λύτρα (στ. 427). Ἡ περίπτωση τῆς ἐξαγορᾶς προϋπέθετε καὶ τὴ σύμφωνη γνώμη τοῦ νικητῆ, διαφορετικὰ οἱ γυναῖκες παρέμεναν σκλάβες.

γ) Μὲ τὶς ἀναφορὲς αὐτὲς ὁ ποιητὴς κατορθώνει νὰ παραμείνει μέσα στὸ κλίμα τῆς μάχης καὶ τοῦ πολέμου, ἐνῶ τὴν ἴδια στιγμὴ περιγράφει εἰρηνικὲς καὶ οἰκογενειακὲς στιγμὲς δημιουργώντας μία κορυφαία ἀντίθεση. Ἔτσι κρατᾶ ἀμείωτο τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ ἀκροατῆ γιὰ τὴ συνέχεια τοῦ ἔπους. Ἡ ἀπειλὴ τοῦ θανάτου, τῆς πτώσεως τῆς Τροίας καὶ τῆς σκλαβιᾶς εἶναι διάχυτη, καὶ κάποιοι σχολιαστὲς θεωροῦν ὅτι μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ὁ ποιητὴς καταφέρνει μὲ ἰδιαίτερη δεξιοτεχνία νὰ παρουσιάσει μία ἀντιπολεμικὴ διαμαρτυρία μέσα σ’ ἕνα καθαρὰ πολεμικὸ ἔπος. Ὅσο κι ἂν αὐτὴ ἡ ἄποψη κρίνεται κάπως ὑπερβολική, ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἡ χαρὰ καὶ ἡ εἰρήνη τῆς ἑνότητας παραμένουν ἐπιφανειακὲς καὶ ἀνολοκλήρωτες, ἐνῶ ἀποκτοῦν ταυτόχρονα καὶ μία τραγικὴ διάσταση.


Σχόλιο 29 (13)

13. α) Στὸ στίχο 401 παρομοιάζεται ὁ γιὸς τοῦ Ἕκτορος Ἀστυάναξ μὲ ἀστέρι. Στοὺς στίχους 506-513 παρομοιάζεται ὁ Πάρης μὲ καλοθρεμμένο ἄλογο.

β) Στὴν παρομοίωση τοῦ στίχου 401 ὁ Ἀστυάναξ συσχετίζεται μὲ ἀστέρι ὡς πρὸς τὴν ὀμορφιὰ καὶ θεωρεῖται ὅμοιος μὲ αὐτό. Στὴν παρομοίωση τῶν στίχων 506-513 ὁ Πάρης συσχετίζεται μὲ καλοθρεμμένο ἵππο ὡς πρὸς τὴ χάρη, τὴ δύναμη, τὴ γρηγοράδα καὶ τὴν πεποίθηση.

γ) Μὲ τὴ χρήση τῆς παρομοίωσης ὁ ποιητὴς κατορθώνει νὰ δηλώσει μὲ σαφήνεια καὶ λογοτεχνικὴ χάρη αὐτὸ ποὺ θέλει νὰ πεῖ, διότι συγκρίνει κάτι τὸ ἄγνωστο μὲ κάτι τὸ γνωστὸ καὶ καθημερινὸ στὸν ἀκροατή του. Παρατηροῦμε ὅτι ἡ πρώτη παρομοίωση εἶναι πολὺ σύντομη καὶ μεταξὺ τῶν δύο συσχετιζόμενων μελῶν ἐννοεῖται τὸ «σάν», ποὺ παραλείπεται στὸ στίχο. Ἡ δεύτερη ὅμως παρομοίωση εἶναι μεγάλη καὶ ἐκτείνεται σὲ πολλοὺς στίχους· τὸ πρῶτο σκέλος της (στ. 506-511) εἶναι γνωστὸ καὶ ἀναπτύσσεται διεξοδικά, ἐνῶ τὸ δεύτερο σκέλος συνδέεται μὲ τὸ πρῶτο μὲ τὸ «ὁμοίως» καὶ ἡ ἀνάπτυξή του εἶναι σαφῶς συντομότερη.


Σχόλιο 30 (14)

Ὁ λόγος τῆς Τέκμησσας μοιάζει μὲ τὸ λόγο τῆς Ἀνδρομάχης σὲ ἀρκετὰ σημεῖα. Κατ’ ἀρχὰς κυριαρχεῖ καὶ ἐδῶ τὸ συναίσθημα καὶ προσπαθεῖ ἔτσι νὰ συγκινήσει τὸν Αἴαντα. Ἀκόμη ἀναφέρεται καὶ ἡ Τέκμησσα στὴν προσωπική της ἱστορία, θεωρεῖ καὶ αὐτὴ ὅτι ὁ ἄντρας της εἶναι τὸ μοναδικὸ στήριγμα ποὺ ἔχει, καὶ ἐπισημαίνει τὴν τραγικὴ κατάσταση σκλαβιᾶς ποὺ θὰ περιέλθουν αὐτὴ ὡς χήρα καὶ τὸ παιδί τους ὡς ὀρφανό.

Διαφορὲς ὑπάρχουν ἐπίσης ἀρκετές. Πρώτη καὶ σημαντικὴ διαφορὰ εἶναι οἱ σχέσεις τῶν δύο ζευγαριῶν. Ἡ Ἀνδρομάχη εἶναι βασίλισσα καὶ νόμιμη σύζυγος τοῦ Ἕκτορος, γι’ αὐτὸ μεταξύ τους μιλᾶνε μὲ ἀγάπη καὶ ἀλληλοκατανόηση· ἐνῶ ἡ Τέκμησσα εἶναι σκλάβα τοῦ Αἴαντος, λάφυρο κάποιου πολέμου, γι’ αὐτὸ καὶ ἀποκαλεῖ τὸν Αἴαντα «ἀφέντη» καὶ «βασιλιά» της. Στὸ λόγο της ἡ Τέκμησσα δὲν χρησιμοποιεῖ καθόλου λογικὰ ἐπιχειρήματα, ὅπως ἔκανε ἡ Ἀνδρομάχη, ὅταν ἀναφέρθηκε στὴν ἄμυνα τῆς Τροίας. Ἐπίσης ἡ Τέκμησσα μιλάει συχνὰ γιὰ τὴ μοίρα, ἰσχυρίζεται ὅτι ἡ ἴδια ἡ σκλαβιά της καὶ τὰ λόγια τῶν ἀνθρώπων ποὺ θ’ ἀκούσει θὰ εἶναι μειωτικὰ καὶ γιὰ τὴν ὑστεροφημία τοῦ συζύγου της, ἐνῶ σὰν ἐπιχείρημα χρησιμοποιεῖ καὶ τοὺς γονεῖς τοῦ Αἴαντος λέγοντας ὅτι στὰ γηρατειά τους θὰ τὸν ἔχουν ἀνάγκη. Σὰν τελευταῖο ἐπιχείρημα ἀναφέρει τὰ ὅσα καλὰ προσέφερε ἡ ἴδια σ’ αὐτὸν καὶ γιὰ τὰ ὁποία δὲν πρέπει νὰ πληρωθεῖ μὲ ἕνα τόσο μεγάλο κακὸ ἀπὸ τὸ σύζυγό της, δηλαδὴ μὲ τὸ θάνατό του.


Σχόλιο 31 (15)

Ἡ περιγραφὴ τῶν γάμων τοῦ Ἕκτορος καὶ τῆς Ἀνδρομάχης ἀπὸ τὴ Σαπφὼ ἔρχεται σὲ πλήρη ἀντίθεση μὲ τὴ συνάντηση τῶν δύο προσώπων ποὺ βλέπουμε μέσα στὴν Ἰλιάδα. Ὁ ποιητὴς τοῦ πολεμικοῦ ἔπους μᾶς περιγράφει μία οἰκογενιακῆ στιγμὴ ποὺ ἔχει ἀσφαλῶς τρυφερότητα, ἀλλὰ ὁ πόλεμος, ὁ φόβος τοῦ θανάτου καὶ ἡ πιθανότητα τῆς ἀτιμωτικῆς σκλαβιᾶς κυριαρχοῦν ἔντονα καὶ καταστρέφουν τὴν εἰρήνη καὶ τὴ χαρὰ αὐτῆς τῆς σκηνῆς. Ἀντίθετα στὴ λυρικὴ περιγραφὴ τῆς Σαπφοῦς κυριαρχοῦν ἡ χαρὰ τοῦ γάμου, οἱ γεμάτες ζωὴ καὶ παλμὸ εἰκόνες καὶ ἡ αἰσιοδοξία γιὰ τὸ μέλλον τῶν νεονύμφων. Ἡ ὑποδοχὴ τῆς Ἀνδρομάχης εἶναι θριαμβευτικὴ μὲ τὴν πάνδημη συμμετοχὴ τῶν Τρώων. Ἐπίσης τὸ γαμήλιο γλέντι ποὺ ἐπακολουθεῖ εἶναι ἀντάξιο τοῦ βασιλικοῦ γάμου καὶ μᾶς δίνει μὲ ἔμμεσο τρόπο μία εἰκόνα τῆς ἀμοιβαίας ἀγάπης τῶν δύο συζύγων. Ἀσφαλῶς αὐτὲς οἱ λυρικὲς εἰκόνες μᾶς βοηθοῦν νὰ κατανοήσουμε ὅτι ἡ ζωὴ τῆς Ἀνδρομάχης δίπλα στὸν Ἕκτορα ἀρχικὰ προοιωνιζόταν εὐτυχισμένη, ἀτάραχη, ἀνέμελη, συγκρινόταν ἀκόμη καὶ μὲ τὴ μακαριότητα τῶν θεῶν. Ἔτσι μποροῦμε νὰ διερμηνεύσουμε καλύτερα τὰ συναισθήματα καὶ τὴ συμπεριφορὰ τῶν δύο τραγικῶν συζύγων στὴ συγκεκριμένη ἑνότητα τῆς Ἰλιάδας. Τώρα ὄχι μόνον ἡ εὐτυχία καὶ ἡ μακαριότητα ἔχουν χαθεῖ λόγω τοῦ πολέμου, ἀλλὰ κινδυνεύουν τόσο ἡ ζωὴ τοῦ Ἕκτορος ὅσο καὶ ἡ ἴδια ἡ Ἀνδρομάχη νὰ συρθεῖ σκλάβα στὴ χώρα τῶν Ἀχαιῶν.

[Dionysios]

ΡΑΨΩιΔΙΑ Η

ΕΚΤΟΡΟΣ ΚΑΙ ΑΙΑΝΤΟΣ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ.
ΝΕΚΡΩΝ ΑΝΑΙΡΕΣΙΣ


ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 1-223

Ὁ Ἕκτωρ καὶ ὁ Πάρης ἐπιστρέφουν στὴν πεδιάδα, τὸ ἠθικὸ τῶν Τρώων ἀναπτερώνεται καὶ ἡ μάχη ἀνανεώνεται μὲ προέλαση τῶν Τρώων. Ἡ Ἀθηνᾶ ἀνήσυχη συναντᾶ τὸν Ἀπόλλωνα στὴν τρωικὴ πεδιάδα, ὁ ὁποῖος τῆς προτείνει νὰ παρακινήσουν τὸν Ἕκτορα νὰ μονομαχήσει μὲ ἕναν Ἕλληνα πολεμιστή, καὶ ἔτσι νὰ τελειώσουν οἱ ἐπιχειρήσεις ἐκείνης τῆς ἡμέρας, χωρὶς κανεὶς ἀπὸ τοὺς μονομάχους νὰ κινδυνεύσει. Ἡ Ἀθηνᾶ δέχεται· ὁ ῞Ελενος φανερώνει στὸν Ἕκτορα τὴ θέληση τῶν θεῶν. Ὁ Ἕκτωρ προτείνει στοὺς Ἀχαιοὺς μονομαχία μέχρι θανάτου. Ὁ Μενέλαος δείχνει πρόθυμος νὰ δεχτεῖ τὴν πρόταση, ἀλλὰ τὸν συγκρατεῖ ὁ ἀδελφός του Ἀγαμέμνων. Ὁ Νέστορας ἐπιπλήττει τοὺς Ἀργείους γιὰ τὴν ἀπροθυμία τους καὶ ἀναφέρεται σὲ γεγονότα τῆς νεανικῆς του ἡλικίας. Ὁ λόγος του κεντρίζει τὸ φιλότιμο τῶν συντρόφων του καὶ 9 πολεμιστὲς προθυμοποιοῦνται νὰ μονομαχήσουν. Γίνεται κλήρωση μεταξύ τους, καὶ ὁ κλῆρος ὁρίζει τὸν Αἴαντα τὸν Τελαμώνιο, ὁ ὁποῖος πανηγυρίζει. Οἱ σύντροφοί του προσεύχονται στοὺς θεοὺς γιὰ τὴ νίκη του. Στὴ συνέχεια παρουσιάζεται ἡ προετοιμασία τοῦ ἥρωα καὶ τὰ αἰσθήματα ποὺ προκαλεῖ στοὺς Ἕλληνες, ἐνῶ ὁ ποιητὴς μᾶς περιγράφει μὲ λεπτομέρεια τὴ χάλκινη ἀσπίδα του.


ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 224-315

Πρὶν ἀρχίσει ἡ συμπλοκὴ τοῦ Ἕκτορος καὶ τοῦ Αἴαντος γίνεται ἕνας διάλογος τῶν δύο μονομάχων, ἕνας ἀγώνας λόγων μὲ καυχησιολογίες τοῦ καθενὸς γιὰ τὴ δύναμή του. Τὰ πρῶτα χτυπήματα γίνονται μὲ ἀκόντια. Τὸ ἀκόντιο τοῦ Ἕκτορος τρυπάει τὴν ἀσπίδα τοῦ Αἴαντος ὣς τὴν ἕβδομη στρώση της, ἐνῶ τὸ χτύπημα τοῦ Αἴαντος διαπερνᾶ τὴν ἀσπίδα καὶ τὸ θώρακα τοῦ Ἕκτορος καὶ τοῦ σκίζει τὸ ροῦχο. Μὲ τὶς δεύτερες βολὲς τῶν ἀκοντίων ὁ Ἕκτωρ τραυματίζεται, ἀλλὰ δὲν ἐγκαταλείπει τὸν ἀγώνα. Οἱ ἀντίπαλοι ἐκσφενδονίζουν πέτρες ὁ ἕνας ἐναντίον τοῦ ἄλλου, ὁ Ἕκτωρ πέφτει, ἀλλὰ ἐπεμβαίνει ὁ Ἀπόλλωνας καὶ τὸν σηκώνει. Τότε οἱ κήρυκες Ἰδαῖος (τῶν Τρώων) καὶ Ταλθύβιος (τῶν Ἀχαιῶν) προτείνουν τὸ σταμάτημα τῆς μονομαχίας. Οἱ μονομάχοι δέχονται τὴν πρόταση καὶ ἡ μονομαχία Ἕκτορος-Αἴαντος λήγει μὲ ἀμφίρροπη ἔκβαση. Ὁ Ἕκτωρ προτείνει ἀνταλλαγὴ δώρων, πρόταση ποὺ γίνεται ἀποδεκτή, καὶ μετὰ οἱ δύο ἥρωες ἐπιστρέφουν στὰ στρατόπεδά τους. Στὸ στρατόπεδο τῶν Ἀχαιῶν γίνεται θυσία στὸ Δία καὶ ἀκολουθεῖ δεῖπνο πρὸς τιμὴν τοῦ Αἴαντος.


ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 316-482

Ἡ πρώτη μέρα τῆς μάχης καὶ 22η τῆς Ἰλιάδος κλείνει μὲ τὴν ἰσόπαλη κατάληξη τῆς μονομαχίας Αἴαντος-Ἕκτορος. (Ἡ ἴδια ἡμέρα εἶχε ξεκινήσει μὲ τὴ μονομαχία Μενελάου καὶ Πάρη στὴ ῥαψῳδία Γ, ἡ ὁποία ἐπίσης εἶχε λήξει χωρὶς ἀποτέλεσμα.)
Τὸ ἴδιο βράδυ γίνεται συμβούλιο ἀρχηγῶν στὴ σκηνὴ τοῦ Ἀγαμέμνονος· ὕστερα ἀπὸ πρόταση τοῦ Νέστορος ἀποφασίζεται νὰ προτείνουν ἀνακωχὴ μὲ σκοπὸ τὴν ταφὴ τῶν νεκρῶν καὶ τὴν ἀνέγερση τείχους γύρω ἀπὸ τὰ πλοῖα, τὸ ὁποῖο δὲν εἶχαν χρειαστεῖ ἐδῶ καὶ δέκα χρόνια, ὅσο ὁ Ἀχιλλεὺς μετεῖχε στὶς μάχες.
Τὴν ἴδια στιγμὴ γίνεται συνέλευση καὶ στὸ τρωικὸ στρατόπεδο· οἱ Τρῶες ὕστερα ἀπὸ πρόταση τοῦ Ἀντήνορα ἀποφασίζουν νὰ ἐπιστρέψουν τοὺς κλεμμένους θησαυροὺς (ὄχι ὅμως τὴν Ἑλένη) καὶ νὰ προτείνουν συμβιβασμό.
Τὴν ἑπόμενη μέρα, τὴν 23η τῆς Ἰλιάδος (στ. Η 381), οἱ Ἀχαιοὶ ἀπορρίπτουν κάθε συμβιβασμό, δέχονται ὅμως τὴν ἀνακωχή. Ὅλη τὴν ἡμέρα καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρὲς πραγματοποιεῖται ἡ ταφὴ τῶν νεκρῶν.
Τὴν ἑπόμενη ἡμέρα, 24η τοῦ ἔπους (στ. Η 433), οἱ Ἀχαιοὶ ὑψώνουν ὁμαδικὸ τύμβο, ὅπου καίουν στὴν πυρὰ τοὺς νεκρούς τους. Κατόπιν ἀνεγείρουν ἀμυντικὸ τεῖχος καὶ ἀνοίγουν βαθιὰ καὶ μεγάλη τάφρο γύρω ἀπὸ τὰ πλοῖα. Ὁ Ποσειδώνας καὶ ὁ Δίας παρακολουθοῦν ἀπὸ τὸν Ὄλυμπο· ὁ Ποσειδώνας δηλώνει ὅτι θὰ καταστρέψει τὸ τεῖχος μετὰ τὴν ἀποχώρηση τῶν Ἀχαιῶν (προοικονομία). Πραγματοποιεῖται φαγοπότι καὶ στὰ δύο στρατόπεδα· οἱ κεραυνοὶ τοῦ Δία προαναγγέλλουν αἱματηρὲς μάχες καὶ προκαλοῦν τρόμο στοὺς Τρῶες.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Η

Σχόλιο 1

Πρὶν ἀπὸ τὴν ἔνοπλη σύγκρουση τῶν δύο μονομάχων Ἕκτορος καὶ Αἴαντος προηγεῖται ἕνας σύντομος διάλογος μεταξύ τους. Οἱ δύο ἀντίπαλοι καυχιοῦνται γιὰ τὴν ἀξία τους μὲ σκοπὸ νὰ προκαλέσουν τὴν ἀντίδραση τοῦ ἀντιπάλου. Ἀσφαλῶς οἱ στίχοι 225-243 εἶναι ἕνας τυπικὸς «ἀγώνας λόγων», μία μονομαχία μὲ λόγια, διότι οἱ ἥρωες συναγωνίζονται σὲ καυχησιολογίες καὶ προσπαθεῖ ὁ καθένας τους νὰ φανεῖ καὶ στὰ λόγια ἀνώτερος ἀπὸ τὸν ἀντίπαλό του.


Σχόλιο 2

Μᾶς κάνει ἰδιαίτερη ἐντύπωση ἡ ἀναφορὰ τοῦ Αἴαντος στὸν Ἀχιλλέα. Αὐτὴ ἡ ἀναφορὰ ὅμως δὲν εἶναι καθόλου περιττή. Ὁ Ἀχιλλεὺς ἦταν γιὰ τοὺς Ἀχαιοὺς ἕνας πολεμιστὴς ποὺ ἡ δύναμή του ἐξασφάλιζε πάντοτε τὴν ὑπεροχὴ τοῦ Ἀργίτικου στρατοῦ ἔναντι τῶν Τρώων. Μὲ τὴν ἀπομάκρυνσή του ἀπὸ τὴ μάχη δημιουργήθηκε ἡ ἐντύπωση ὅτι οἱ Ἀχαιοὶ ἀποδυναμώθηκαν. Αὐτὴν τὴν ἐντύπωση θέλουν νὰ ἀνατρέψουν οἱ Ἕλληνες πολεμάρχοι Ἀγαμέμνονας, Μενέλαος, Διομήδης καὶ τώρα καὶ ὁ Αἴαντας. Ἐπιπλέον ὁ ποιητὴς δημιουργεῖ τὴν ἐντύπωση στὸν ἀκροατὴ ὅτι ὁ Ἀχιλλεὺς εἶναι παρὼν ὄχι ὡς δρῶν πρόσωπο ποὺ ἐπηρεάζει τὴν ἐξέλιξη τοῦ ἔπους, ἀλλὰ ὡς φήμη ποὺ ἐπιδρᾶ ψυχολογικὰ στὸ ἠθικὸ τῶν δύο στρατῶν. Ἐπίσης μὲ ἔμμεσο τρόπο ὁ ποιητὴς μᾶς ὑποβάλλει τὴ σκέψη ὅτι, ἂν καὶ ἡ παροῦσα μονομαχία θὰ τελειώσει μὲ ἰσοπαλία, ὅμως ὅταν θὰ μονομαχήσουν ὁ Ἀχιλλεὺς καὶ ὁ Ἕκτωρ (στὴ ῥαψῳδία Χ), δὲν θὰ ἔχουμε τὴν ἴδια κατάληξη, ἀλλὰ ὁ ἀρχιστράτηγος τῶν Τρώων θὰ χάσει τὴ ζωή του.


Σχόλιο 3

Ὁ Αἴας μιλάει πρῶτος στοὺς στίχους 226-233 καὶ δηλώνει ὅτι ἦρθε ἡ ὥρα ὁ Ἕκτωρ νὰ καταλάβει τὴν ἀξία τῶν Ἑλλήνων παρ’ ὅλο ποὺ ὁ Ἀχιλλεὺς δὲν μάχεται. Ὁ Ἕκτωρ ἀνταπαντᾶ στοὺς στίχους 234-243 ὅτι καὶ ὁ ἴδιος εἶναι ἔμπειρος μαχητὴς καὶ θαρραλέος καὶ στὴ συνέχεια ἀπαριθμεῖ τὶς ἱκανότητές του. Ὁ ἥρωας τῶν Τρώων αὐτοπροβάλλεται κινούμενος ὄχι ἀπὸ ματαιοδοξία καὶ ἐγωισμό, ἀλλὰ ἐπειδὴ αἰσθάνεται τὴν ἀνάγκη νὰ ἐπιβεβαιώσει τὴν πολεμική του ἀξία. Ἔμμεσα παραδέχεται τὴν ἀξία τοῦ Αἴαντος καὶ δηλώνει ὅτι θὰ τὸν ἀντιμετωπίσει χωρὶς ἀτιμίες. Καὶ αὐτὴ ὅμως ἡ ἀναγνώριση τοῦ ἀντιπάλου του σχετίζεται μὲ τὴν πολεμικὴ ἀξία καὶ τὸν ἱπποτικὸ χαρακτήρα τοῦ Τρώα ἥρωα.


Σχόλιο 4

Ὁ Ἕκτωρ στοὺς στίχους 242-243 ἔμμεσα παραδέχεται τὴν ἀξία τοῦ Αἴαντος καὶ δηλώνει ὅτι θὰ τὸν ἀντιμετωπίσει χωρὶς ἀτιμίες. Ὁ ἥρωας δεσμεύεται ὅτι ἡ συμπεριφορά του στὴ μονομαχία θὰ εἶναι γενναία καὶ σύμφωνη μὲ τὸ ἠθικὸ χρέος ποὺ ἀπορρέει τόσο ἀπὸ τὴν ἀξιοπρέπεια τοῦ ἰδίου ὅσο καὶ ἀπὸ τὴ γενναιότητα τοῦ ἀντιπάλου του. Ἀσφαλῶς δὲν θὰ ἤθελε ὁ Ἕκτωρ νὰ ἀμαυρωθεῖ ἡ ὑστεροφημία του ἀπὸ μία ἀνέντιμη κίνησή του σ’ αὐτὴν τὴ μονομαχία.



Σχόλιο 5

α) Οἱ δύο μονομάχοι χρησιμοποιοῦν τὶς ἀσπίδες τους (τὸ μόνο ἀμυντικὸ ὅπλο τους), τὰ ἀκόντια, τὶς πέτρες καὶ τέλος τὰ σπαθιά τους.

β) Πρῶτα ὁ Ἕκτωρ κτυπᾶ τὴν ἀσπίδα τοῦ Αἴαντος καὶ τὴ διατρυπᾶ μέχρι τὴ χάλκινη στρώση της. Ὁ Αἴας μὲ τὸ ἀκόντιό του κτυπᾶ ἐπίσης τὴν ἀσπίδα τοῦ Ἕκτορος καὶ τὴ διαπερνᾶ. Ἡ δεύτερη βολὴ τοῦ Ἕκτορος ἀποτυγχάνει, ἀλλὰ πληγώνεται στὸ σβέρκο ἀπὸ τὸν ἀντίπαλό του. Ὅταν ρίχνουν πέτρες μεταξύ τους, ἡ ἀσπίδα τοῦ Αἴαντος ἀντέχει, ἀλλὰ τοῦ Ἕκτορος διαλύεται καὶ ὁ ἴδιος πέφτει κάτω.
Διαπιστώνουμε ὅτι ἡ μάχη σταδιακὰ γίνεται σφοδρότερη καὶ χωρίζεται σὲ φάσεις ἀνάλογα μὲ τὴν ἀπόσταση μεταξὺ τῶν δύο ἀντιπάλων. Πρῶτα μάχονται ἀπὸ ἀπόσταση καὶ ρίχνουν τὰ «μακρόσκια κοντάρια». Ὕστερα ἡ ἀπόσταση μικραίνει καὶ ρίχνουν πέτρες. Τέλος φτάνουν δίπλα καὶ τραβοῦν τὰ σπαθιά τους, γιὰ νὰ πολεμήσουν σῶμα μὲ σῶμα.



Σχόλιο 6

Εἶναι ἀληθὲς ὅτι ἐδῶ ὁ Ὅμηρος δείχνει ἰδιαίτερη συμπάθεια στὸν Αἴαντα· ἤδη ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ῥαψῳδίας τὸν ἔχει παρουσιάσει μὲ πολλὴ ἀγάπη, μεγαλόσωμο καὶ ἐπιβλητικό, ἕνα σημαντικὸ στήριγμα γιὰ τοὺς Ἀργῖτες. Στὴ διάρκεια τῆς μονομαχίας μᾶς παρουσιάζει τὸν ἥρωα νὰ ρίχνει ἐπιτυχημένες βολὲς κατὰ τοῦ ἀντιπάλου του, νὰ τὸν πληγώνει καὶ γενικῶς νὰ εἶναι ὑπέρτερος τοῦ Ἕκτορος.


Σχόλιο 7

Ἡ μονομαχία Αἴαντος-Ἕκτορος λήγει ὄχι μὲ τὴν ἐξόντωση τοῦ ἑνὸς ἀπὸ τοὺς δύο μονομάχους, ἀλλὰ λόγῳ ἑνὸς φυσικοῦ φαινομένου· ἐπειδὴ νυχτώνει. Αὐτὸ τὸ γεγονὸς δίνει τὴν ἀφορμὴ στοὺς δύο κήρυκες νὰ θεωρήσουν τὴ μονομαχία ἰσόπαλη. Ὅμως εἶναι φανερὸ ὅτι μὲ αὐτὴν τὴν κίνηση τῶν κηρύκων ὁ Αἴας ἀδικεῖται κάπως, διότι σὲ ὅλη τὴ μάχη ἡ ὑπεροχή του ἦταν ὁλοφάνερη· αὐτὸ ἀποδεικνύεται τόσο ἀπὸ τὰ ἐπιτυχημένα του κτυπήματα, ὅσο καὶ ἀπὸ τὴ χαρὰ ποὺ ἐκφράζουν οἱ Τρῶες, ὅταν λήγει ἡ μονομαχία καὶ ὁ Ἕκτωρ ἐπιστρέφει στὴν πόλη ζωντανός. Ὁ Αἴας πληγώνει σοβαρὰ τὸν Ἕκτορα, ὁ ὁποῖος θὰ εἶχε χάσει ἀσφαλῶς τὴ ζωή του. Ὁ ἀρχιστράτηγος τῶν Τρώων ὅμως εἶναι ἀκόμη χρήσιμος γιὰ τὴν ἐξέλιξη τοῦ ἔπους, γι’ αὐτὸ ὁ ποιητὴς εἶχε προετοιμάσει τὸν ἀκροατὴ ὅτι ὁ Ἕκτωρ θὰ βγεῖ ζωντανὸς ἀπὸ αὐτὴν τὴ μονομαχία μὲ τὴ σχετικὴ προφητεία τοῦ ῞Ελενου (Η 52-53) ὅτι οἱ θεοὶ δὲν εἶχαν ἀποφασίσει ἀκόμα τὸ θάνατο τοῦ ἥρωα, ἀλλὰ καὶ μᾶς παρουσιάζει τὸ θεὸ Φοῖβο νὰ βοηθεῖ μὲ ὑπερφυσικὸ τρόπο τὸν πληγωμένο Τρώα. Ἡ λήξη τῆς μονομαχίας εἶναι προσωρινή· οἱ δύο ἥρωες θὰ βρεθοῦν καὶ πάλι ἀντιμέτωποι σὲ ἄλλες ραψῳδίες (Ν 810-832 καὶ Ξ 402-439).


Σχόλιο 8

Μέσα στὴν Ἰλιάδα συναντοῦμε στίχους ποὺ ὑποδηλώνουν μία εἰρηνικὴ διάθεση ἐκ μέρους τοῦ ποιητῆ. Φαίνεται ὅτι τὴν ἐποχὴ ποὺ ζοῦσε ὁ Ὅμηρος ὑπῆρχε μία κρίση τῶν πολεμικῶν ἀξιῶν καὶ οἱ ἀνθρωπιστικὲς ἀρετὲς εἶχαν ἀρχίσει νὰ κερδίζουν τὶς καρδιὲς τῶν ἀνθρώπων. Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι κάποιοι σχολιαστὲς θεωροῦν τὸν Ὅμηρο ὡς ἕναν πρώιμο εἰρηνιστὴ τῆς πανάρχαιης ἐκείνης ἐποχῆς. (Βλέπε καὶ τὸ σχόλιο 14 τῆς ῥαψῳδίας Ζ)