Ξεχασμένοι ή εσφαλμένοι ειρμοί

[Κονταξης Χρηστος]

Την υριακή μετά την Χριστού γέννηση στον δεύτερο κανόνα των αγίων γ ωδή επιγράφεται ως πρόλογος "το στερέωμα των επί σοι" που είναι της Υπαπαντής γ ωδή ήχος γ. Όμως ο κανόνας είναι δ ήχου. Οπότε πρέπει να ισχύει ο ειρμός Ευφραίνεται επί σοι δ ήχος Κυριακης όρθρος γ ωδή . Μάλλον πρόκειται για λανθασμένο πρόλογο.

[Maximos]

Κάποιες φορές συμβαίνει νά ἔχουμε εἰρμούς πού ἀρχίζουν μέ τήν ἴδια φράση ἀλλά εἶναι ἄλλου ἤχου. Ἔτσι κι ἐδῶ.
Ὁ εἱρμός εἶναι τοῦ δ΄ ἤχου τῆς γ΄ ᾠδῆς τοῦ ἀναστασίμου κανόνος –ποίημα Ἰωάννου μοναχοῦ– πού ὁ εἱρμός τῆς α΄ ᾠδῆς εἶναι ὁ·
ᾌσωμεν ᾆσμα καινὸν
τῷ βασιλεῖ τῶν αἰώνων
ὅτι δεδόξασται.
καὶ ὁ συγκεκριμένος ἔχει ὡς ἑξῆς:
Τὸ στερέωμα τῶν ἐπὶ σοὶ πεποιθότων,
Χριστὲ ὁ Θεός,
ἐν τῇ πίστει τῇ ὀρθοδόξῳ σου
στήριξον ἡμᾶς ὡς φιλάνθρωπος.

(Ἀπό τό σημαντικό ἔργο τοῦ Μητροπολίτου πρ. Λεοντοπόλεως Σωφρονίου Εὐστρατιάδου, ΕΙΡΜΟΛΟΓΙΟΝ. Α΄ ἔκδοση 1932 στό Παρίσι, ἐπανέκδοση ὑπό τοῦ Ἐκδοτικοῦ Ὀργανισμοῦ Π. Κυριακίδη Α.Ε., Ἀθήνα 2006, σελ. 132).

ΥΓ. Κάτι παρόμοιο εἶχε συμβεῖ μέ τόν εἱρμό τῆς η΄ ᾠδῆς Τοῦ Μάρτυρος. στίς ΙΘ΄ Νοεμβρίου, πού ἀναγράφεται Τὸν ἐν καμίνῳ τοῦ πυρὸς. καί δέν πρόκειται γιά τόν γνωστό τοῦ β΄ ἤχου ἀλλά γιά ἄλλον τοῦ δ΄ ἤχου, πού ὅμως ἀρχίζουν μέ τήν ἴδια φράση.

[Dionysios]

Σημείωσις συντονιστοῦ

Τὸ παρὸν θέμα μετωνομάστηκε σὲ «Ξεχασμένοι ἢ ἐσφαλμένοι εἱρμοί», διότι εἶναι πολὺ ἐνδιαφέρον καὶ ὑπάρχει πλούσιο ὑλικὸ γιὰ τοὺς εἱρμοὺς καὶ μόνον. γιὰ τοὺς προλόγους τῶν προσομοίων ὑπάρχει ἤδη ἰδιαίτερο θέμα (viewtopic.php?f=34&t=85), τὸ ὁποῖο ἔχει τὴν μεγαλείτερη ἀναγνωσιμότητα ἀπὸ ὅλα τὰ θέματα τῶν Διαλόγων τῆς Συμβολῆς. σκέπτομαι μάλιστα νὰ ξεκινήσω ἕνα ἀντίστοιχο θέμα καταγραφῆς τῶν εἱρμῶν, ἀλλὰ διστάζω, διότι πρόκειται γιὰ τὸ ἀχανὲς διάστημα. κάποια στιγμὴ θὰ δημοσιεύσω ὅ,τι ἔχω συλλέξει ἀπὸ τοὺς εἱρμοὺς τοῦ α΄ ἤχου (καὶ μόνον γιὰ τὴν α΄ ᾠδή!).

᾿Επίσης θὰ δημιουργηθῇ νέα ὑποενότης στὰ θέματα τῆς ὑμνογραφίας, ὑπὸ τὸν τίτλο «Εἱρμοί, κανόνες, πρόλογοι καὶ προσόμοια». θὰ ἐνταχθοῦν ὅλες οἱ μέχρι τὠρα ὑμνολογικὲς συζητήσεις (καὶ οἱ καλοφωνικοὶ εἱρμοί), ποὺ βασικὰ ἔχουν ὡς ἀντικείμενο τὴν ὕλη τοῦ ἀρχαίου εἱρμολογίου (εἱρμοὶ καὶ πρόλογοι καὶ ὡρισμένοι κανόνες), ἐξ ἐπόψεως ὅμως ὑμνολογικῆς-ὑμνογραφικῆς καὶ ὄχι μουσικῆς. μόνον γιὰ τοὺς ἀρχαίους κανόνες ποὺ δὲν ὑπάρχουν στὰ ἐν χρήσει μηναῖα ἔχω δύο ὑπόψει μου ἐκδεδομένους τόμους τῶν 600 σελιδων ἕκαστος, καὶ ὑπάρχει καὶ ἄλλο ὑλικό.

[Dionysios]

Στοὺς ξεχασμένους καὶ δυσεύρετους ἕως ἄγνωστους εἱρμοὺς ἀνήκουν οἱ εἱρμοὶ τοῦ δευτέρου κανόνος τῆς ἑορτῆς τῆς ἀναλήψεως, οἱ ὁποῖοι εἶναι χρήσιμοι γιὰ τὶς μεθέορτες ἡμέρες τῆς ἀναλήψεως σάββατον, δευτέραν καὶ τετάρτην. τοὺς περισσοτέρους τοὺς εἶχε βρεῖ σὲ χειρόγραφα ὁ μακαριστὸς θεολόγος καὶ τυπικολόγος Γεώργιος Μπεκατῶρος καὶ τοὺς εἶχε δημοσιεύσει σὲ κάποια λειτουργικὴ ἔκδοσι μὲ ὡρισμένα τυπογραφικὰ λάθη, χωρὶς νὰ τοὺς συνδέῃ μὲ τὸν β΄ κανόνα τῆς ἀναλήψεως, ὅπως συνέβη γιὰ πρώτη φορὰ ὅταν τοὺς ἐδημοσίευσα στὰ Δίπτυχα τοῦ ἔτους 2008, σ. 168, ἀπὸ ὅπου τοὺς μεταφέρω καὶ ἐδῶ.

Σημείωσις. Οἱ εἱρμοὶ (πρόσειρμα) τοῦ β΄ κανόνος τῆς ᾿Αναλήψεως, μὴ ὑπάρχοντες εἰς τὰ ἔντυπα Πεντηκοστάρια, ἀλλ᾿ ἀναγκαῖοι εἰς τὸν ὄρθρον διὰ σήμερον, τὴν Δευτέραν καὶ τὴν Τετάρτην, ἔχουν ὡς ἑξῆς (ἦχος δ΄).

ᾨδὴ α΄, πρὸς «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου».
᾿Αρρήτῳ προστάξει σου πεζοπλωτῆρα ἐδέξατο, ἡ ἄβατος θάλασσα ἠπειρωθεῖσα ποτέ, ἰσραηλίτην λαὸν κεκονιαμένον, ἐξόδιον ᾄδοντα ὕμνον σοι Κύριε.

ᾨδὴ γ΄, πρὸς «Τοὺς σοὺς ὑμνολόγους».
Νοσοῦσαν δεινῶς καὶ παρειμένην, οἰκτίρμον ὁ φύσει συμπαθής, τὴν φύσιν οὖν στερέωσον, ἣν προσλαβὼν ἀνύψωσας, ὅτι οὐκ ἔστιν ἅγιος, πλήν σου ἄλλος φιλάνθρωπε.

ᾨδὴ δ΄.
῾Ο καθήμενος ἐν δόξῃ ἐπὶ θρόνου θεότητος, ἐν νεφέλῃ κούφῃ, ἦλθεν Ἰησοῦς ὁ ὑπέρθεος, τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ καὶ διέσωσε, τοὺς κραυγάζοντας· δόξα Χριστὲ τῇ δυνάμει σου.

ᾨδὴ ε΄, πρὸς «᾿Εξέστη τὰ σύμπαντα».
Μερίς μου εἶ Κύριε, καὶ δόξα τοῦ προσώπου μου· σὺ γὰρ ἐκ σκότους τῆς ἀγνοίας, μόνος ἐρρύσω θεογνωσίας φωτί, καὶ ἐν σοὶ προσεύξομαι Χριστέ· δώρησαι τῷ δούλῳ σου, τὴν εἰρήνην ὡς εὔσπλαγχνος.

ᾨδὴ ϛ΄, πρὸς «Τὴν θείαν ταύτην».
῾Η ζάλη σωτὴρ τῶν στεναγμῶν, δεινῶς χειμαζομένη βυθίζει με, τῆς ἀπογνώσεως, ἐν τῷ βυθῷ· ἀλλὰ δέομαι, προφθάσας ἐλεῆμον ῥῦσαι καὶ σῶσόν με.

ᾨδὴ ζ΄, πρὸς «Οὐκ ἐλάτρευσαν».
Τρεῖς θεόφρονες τῇ κτίσει οὐκ ἐλάτρευσαν, παρὰ τὸν κτίσαντα· ἀλλὰ πυρὸς ἀπειλήν, ἀνδρείως πατήσαντες ἔχαιρον ψάλλοντες· ὑπερύμνητε ὁ τῶν πατέρων Κύριος, καὶ Θεὸς εὐλογητὸς εἶ.

ᾨδὴ η΄, πρὸς «Παῖδας εὐαγεῖς».
Ἀπήμονας παῖδας ἐν καμίνῳ, ὁ τόκος τῆς Θεοτόκου διεσώσατο, τότε μὲν τυπούμενος, νῦν δὲ ἐνεργούμενος, τὴν οἰκουμένην ἅπασαν ἤγειρε ψάλλουσαν· τὸν Κύριον ὑμνεῖτε τὰ ἔργα, καὶ ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.

ᾨδὴ θ΄.
Ἅπας γηγενής, σκιρτάτω τῷ πνεύματι λαμπαδουχούμενος, πανηγυριζέτω δέ, ἀύλων νόων φύσις γεραίρουσα, τὰ ἱερὰ θαυμάσια τῆς θεομήτορος, καὶ βοάτω· χαίροις παμμακάριστε, Θεοτόκε ἁγνὴ ἀειπάρθενε.

Οἱ εἱρμοι αὐτοὶ χαρακτηρίζονται πρόσειρμα (κατὰ τὸ προσόμοια), διότι ψάλλονται σύμφωνα μὲ ἄλλους γνωστοὺς εἱρμούς. ἔχω ὅμως τὴν ἐντύπωσι ὅτι αὐτοὶ οἱ σπάνιοι εἱρμοὶ εἶναι οἱ πρωτότυποι, ἐνῷ οἱ εἱρμοὶ τῆς θεοτόκου «᾿Ανοίξω τὸ στόμα μου» εἶναι τὰ πρόσειρμα, ποὺ τελικῶς ἐπεκράτησαν καὶ ἐκτόπισαν τοὺς πρωτοτύπους εἱρμούς.

[MTheodorakis]

Χφ. Σινὰ 779 παρακλητικὴ ι’ αἰ. φ. 144v:
«Τῇ αὐτῇ ἡμέρα κανὼν ἀναστάσιμος» (ὁ σημερινὸς σταυροαναστάσιμος τοῦ δ’ ἤχου)
ᾨδὴ α’. ἤχος δ’. Ἀῤῥήτῳ προστάξει σου. (εἱρμός).
Ἰάσω τὸ σύντριμμα... (α’ τροπάριο, προσόμοιο τοῦ Ἀνοίξω τὸ στόμα μου)...
ᾨδὴ γ’. Νοσοῦσαν δεινῶς καὶ παρειμένην. (εἱρμός)...
ᾨδὴ δ’. Νοερῶς τὴν ἄῤῥητον θείαν βουλήν. (εἱρμός)...
ᾨδὴ ε’. Μερὶς μου εἶ Κύριε καὶ δόξα τοῦ προσώπου μου. (εἱρμός)...
ᾨδὴ f’. Ἦλθον εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης. (γνωστὸς εἱρμός)...
ᾨδὴ ζ’. Τοῖς ποιήμασιν οἱ παῖδες οὔκ ἐλάτρευσαν. (εἱρμός)...
ᾨδὴ η’. Ἀπήμονας παῖδας ἐν καμίνῳ. (εἱρμός)...
ᾨδὴ θ’. Ἅπας γηγενὴς σκιρτάτω τῷ πνεύματι. (γνωστός εἱρμός)...»

[MTheodorakis]

«Ἕτερος κανὼν σταυροαναστάσιμος φέρων ἀκροστιχίδα» μαζὶ μὲ τὰ πρόσειρμα «τῆνδε· Αἴνον Ἰωάννης μελιηδέα τέταρτον ᾅδει.

ᾨδὴ α’ πρὸς Ἀνοίξω τὸ στόμα μου.
᾿Αρρήτῳ προστάξει σου πεζοπλωτῆρα ἐδέξατο, ἡ ἄβατος θάλασσα ἠπειρωθεῖσα ποτέ, ἰσραηλίτην λαὸν κεκονημένον, ἐξόδιον ᾄδοντα ὅτι δεδόξασται.


ᾨδὴ γ’ πρὸς Τοὺς σοὺς ὑμνολόγους.
Νοσοῦσαν δεινῶς καὶ παρειμένην, οἰκτείρας ὁ φύσει συμπαθής, τὴν φύσιν ἐστερέωσας, τὴν τῶν βροτῶν βροτὸς γεγονώς, οὐ γὰρ ὑπάρχει ἅγιος ἁγίων πλήν σου φιλάνθρωπε.


ᾨδὴ δ’ πρὸς Τὴν ἀνεξιχνίαστον.
Νοερῶς τὴν ἄφραστον θείαν βουλήν, τὴν ἐκ τῆς παρθένου σαρκώσεως, σοῦ τοῦ ὑψίστου, ὁ προφήτης Ἀμβακούμ, ἐξεστηκὼς ἐκραύγαζε δόξα τῇ δυνάμει σου Κύριε.


ᾨδὴ ε’ ᾿Εξέστη τὰ σύμπαντα.
Μερίς μου εἶ Κύριε, καὶ δόξα τοῦ προσώπου σου• σὺ γὰρ με ἐκ σκότους τῆς ἀγνοίας, μόνος ἐρρύσω θεογνωσίας φωτί, καὶ ἐν σοὶ προσεύξομαι Χριστῷ• δώρησαι τῷ δούλῳ σου, τὴν εἰρήνην ὡς εὔσπλαγχνος.


ᾨδὴ ϛ΄, Ἦλθον εἰς τὰ βάθη τῆς.


ᾨδὴ ζ’ Τρεῖς θεόφρονες τὸν κτίστην οὐκ ἐλάτρευσαν.


ᾨδὴ η’.
Ἀπήμονας παῖδας ἐν καμίνῳ, ὁ τόκος τῆς Θεοτόκου διεσώσατο, τότε μὲν τυπούμενος, νῦν δὲ ἐνεργούμενος, τὴν οἰκουμένην ἅπασαν ἤγειρε ψάλλουσαν.


ᾨδὴ θ’ Ἅπας γηγενὴς σκιρτάτω τῷ πνεύματι λαμπαδουχούμενος».

(χφ. Σινὰ 790 παρακλητικὴ ια’ αἰ. φφ. 206r -208r).