Ιωαννίδης Δημήτριος έγραψε:Κε Ανατολικιώτη, δυστυχώς κάνετε λάθος τόσο Σείς, όσο και ο μακαρίτης ο Γιώργος ο Σύρκας.
Δάσκαλε, μὲ ὅλον τὸν σεβασμό, δὲν νομίζω ὅτι ἐγὼ κάνω κάποιο λάθος, ὅταν γράφω πιὸ πάνω ὅτι
Dionysios έγραψε:ἐκεῖνο ποὺ εἶχα ὑπόψει μου εἶναι ὅτι ὁ Σ. Περιστέρης στὴν προηγιασμένη τῆς μεγάλης τετάρτης ἔψελνε πάλι τὸ ἀργὸ (ἢ μᾶλλον ἀργοσύντομο) τροπάριο τῆς Κασσιανῆς ὅπως εἶχε κάμει τὸ προηγούμενο βράδυ.
ὀνομάζω αὐτὲς τὶς διασκευὲς «ἀργὸ» ἢ «ἀργοσύντομο», διότι τὶς συγκρίνω μὲ τὸ σύντομο τῆς Μουσικῆς Κυψέλης, γιὰ τὸ ὁποῖο ξέρω ὅτι συνήθως ψάλλεται στὴν προηγιασμένη. ἴσως νὰ μὴν ἤμουν σαφής, ἀλλὰ λάθος δὲν κάνω, διότι ἔχω τὶς ἠχογραφήσεις τοῦ 1992. τὸ τί ἔψελνε κάθε χρονιὰ ὁ ἀείμνηστος Περιστέρης δὲν τὸ ξέρω, ἀφοῦ οὔτε μαθητής του ἤμουν οὔτε τὸν γνώριζα προσωπικά, οὔτε ποτὲ ἰσχυρίστηκα κάτι τέτοιο. αὐτὸ ποὺ εἶπα στηριζόταν σὲ δύο πληροφορίες· 1ον) τί ἔψαλε ὁ Περιστέρης τὸ 1992, ποὺ τὸν εἶχα ἠχογραφήσει ἀπὸ τὸ ῥαδιόφωνο, καθόσον τότε δὲν ἔμενα στὴν ᾿Αθήνα, καὶ 2ον) τί μοῦ εἶχε πεῖ ὁ μακαρίτης ὁ Σύρκας τὸ 1994.
Μοῦ κάνει ἐντύπωσι ποὺ ἀπορρίπτετε τὴν πρώτη πληροφορία μου καὶ τὴν θεωρεῖτε λάθος, τὴν στιγμὴ ποὺ ἔχω ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ, τὶς δύο ἠχογραφήσεις τοῦ 1992, ἐνῷ δέχεστε ὅσα λέω γιὰ τὴν συζήτησί μου μὲ τὸν Σύρκα, τὴν ὁποία ὅμως δὲν μπορῶ νὰ ἀποδείξω, ἀφοῦ ὁ Σύρκας δὲν ζῇ πιὰ γιὰ νὰ τὸ ἐπιβεβαιώσῃ.
Νομίζω ὅμως ὅτι ἡ παρεξήγησις ἔγινε στὴν φράσι ὅτι ἔψελνε ὁ ἀείμνηστος τὸ ἀργὸ ἢ ἀργοσύντομο καὶ τὶς δύο φορές. δὲν ἐννοῶ ὅτι ἔλεγε τὸ γνωστὸν ἀργὸν τοῦ Πέτρου. καὶ κάπου γράψατε γιὰ ἕνα σύντομο τῶν 9 λεπτῶν, ἐνῷ ἀλλοῦ ἀναφέρεστε στὸ «μεγάλο», ἐννοεῖτε τὸ ἀργὸν τοῦ Πέτρου; ἀλλὰ μὲ τὴν χρονικὴ διάρκεια τοῦ μαθήματος δὲν νομίζω ὅτι μποροῦμε νὰ βγάλουμε ἄκρη. ἀναγκάζομαι λοιπὸν νὰ ἐξηγήσω περισσότερο αὐτὸ ποὺ εἶπα, καὶ ὅπου κάνω λάθος, παρακαλῶ διορθῶστέ με.
Γιὰ τὸ τροπάριο τῆς Κασσιανῆς ξέρουμε ὅτι ὑπάρχουν διάφορες μελοποιήσεις, τὶς ὁποῖες χωρίζω σὲ τρεῖς κατηγορίες· ἀργές, ἀργοσύντομες, σύντομες. ἀργὰ εἶναι τὸ ἀργὸ τοῦ Πέτρου (διότι ἔχει καὶ σύντομο), τὸ τοῦ ᾿Ιακώβου τοῦ πρωτοψάλτου, τὸ τοῦ Πέτρου Φιλανθίδου, καὶ ἄλλα. σύντομα εἶναι τὸ σύντομο τοῦ Πέτρου (αὐτὸ ποὺ ὑπάρχει στὴν Μουσικὴ Κυψέλη καὶ στὸ δοξαστάριο ποὺ ἐξήγησαν οἱ τρεῖς διδάσκαλοι), καὶ τὸ τοῦ Γεωργίου ῾Ραιδεστηνοῦ (ἔχει δύο σύντομα στὴν μεγάλη του ἑβδομάδα, φυσικὰ ἔχει καὶ τὸ ἀργὸ τοῦ Πέτρου).
Ὅπως εἶπα καὶ προηγουμένως, ἔχω μάθει ὅτι τὸ κριτήριο γιὰ τὸ ποῦ θὰ κατατάξωμε μία μελοποίησι δὲν εἶναι ὁ χρόνος ἐκτελέσεώς της, διότι τὸ ἴδιο μάθημα κάθε ψάλτης τὸ ἀποδίδει μὲ διαφορετικὴ χρονικὴ ἀγωγή. ἐπὶ παραδείγματι γιὰ τὸ ἀργὸ «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις» τοῦ Πέτρου ὁ μὲν Καραμάνης γράφει στὴν μεγάλη ἑβδομάδα του ὅτι ἐκτείνεται στὰ 18 μὲ 20 λεπτά, ὁ δὲ ῾Αγιορείτης μοναχὸς Νεκτάριος Βλάχος στὸν μουσικὸ θησαυρὸ τοῦ ἑσπερινοῦ σημειώνει 14 λεπτὰ καὶ 10 δευτερόλεπτα!
Τὸ σύντομο τοῦ Πέτρου ψάλλεται σὲ 6΄ - 6΄ 30΄΄ περίπου καὶ τὸ σύντομο τοῦ Γεωργίου ῾Ραιδεστηνοῦ περίπου σὲ 7΄ 30΄΄. ὅμως στὸν μουσικὸ θησαυρὸ τοῦ ἑσπερινοῦ ἀναφέρεται ὅτι τὸ «σύντομον» (κατ᾿ ἐμὲ ἀργοσύντομον) τοῦ Νικολάου Γεωργίου πρωτοψάλτου Σμύρνης χρειάζεται μόνον 5΄ 44΄΄ (!!), ἐνῷ αὐτὸ ὡς μάθημα εἶναι ἐκτενέστερο ἀπὸ τὸ σύντομο καὶ τοῦ Πέτρου καὶ τοῦ Γεωργίου ῾Ραιδεστηνοῦ! (στὴν πραγματικότητα χρειάζεται περίπου 9 λεπτά).
Γιὰ τὸ ἂν ὁ Περιστέρης ἔλεγε ἕνα ἀργὸ ἢ ἀργοσύντομο ἢ σύντομο μάθημα, κριτήριο δὲν εἶναι ὁ χρόνος ποὺ χρειαζόταν νὰ τὸ ἐκτελέσῃ, διότι εἶναι γνωστὸ ὅτι ἡ χορῳδία τῆς μητροπόλεως εἶχε πολὺ ἀργὲς χρονικὲς ἀγωγές. ὅταν θὰ συναντηθοῦμε, θὰ σᾶς φέρω τὶς δύο ἠχογραφήσεις τοῦ 1992 νὰ τὶς ἀκούσετε καὶ ἐσεῖς καὶ νὰ βγάλετε τὰ συμπεράσματά σας. τὸ ὅτι δὲν μπορῶ νὰ τὶς δημοσιεύσω αὐτὴν τὴν στιγμὴ στοὺς Διαλόγους δὲν σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχουν αὐτὲς οἱ ἠχογραφήσεις. ἁπλῶς δὲν μπορῶ νὰ ψηφιοποιήσω ταυτόχρονα 500 κασέττες. στὴν πρώτη ἠχογράφησι (νυμφίος μεγάλης τετάρτης) ἔχω τὸ τροπάριο τῆς Κασσιανῆς ὁλόκληρο, στὴν δεύτερη (προηγιασμένη μεγάλης τετάρτης), δὲν τὸ ἔχω ὁλόκληρο ἀλλὰ κατὰ τὸ μεγαλείτερο μέρος.
Τὸ τροπάριο στὴν προηγιασμένη μέχρι τὴν φράσι «ὁ κλίνας» ἔχει διάρκεια 6 λεπτά (συνολικὴ διάρκεια τροπαρίου περίπου 10 λεπτά).
Τὸ τροπάριο στὸν νυμφίο μέχρι τὴν ἴδια φράσι ἔχει διάρκεια 8 λεπτά (συνολικὴ διάρκεια τροπαρίου περίπου 15 λεπτά), ἀλλὰ εἶναι καὶ πιὸ ἀργὴ ἡ χρονικὴ ἀγωγὴ ἐκτελέσεως. ἐνῷ δηλαδὴ ξέρουμε ὅτι, ὅταν ἐκτελοῦμε τὸ ἀργὸ μάθημα τοῦ ὄρθρου, ἡ χρονικὴ ἀγωγὴ πρέπει νὰ εἶναι συντομώτερη ἀπὸ ὅ,τι στὸ σύντομο μάθημα (ὅπως σημειώνεται καὶ στὴν Μουσικὴ Κυψέλη), ὁ Σ. Περιστέρης ἔπραξε τὸ ἀντίθετο, τοὐλάχιστον γιὰ τὸ 1992. γιατί; διότι δὲν εἶπε κάποιο ἀργὸ μάθημα· καὶ τὶς δύο φορὲς ἔβαλε μία ἀργοσύντομη διασκευὴ (ἴσως τοῦ Χρυσοχοΐδη, καθὼς λέτε) καὶ μὲ τὴν διαφορετικὴ ἀγωγὴ ἔκανε τὸ ἕνα 16 λεπτὰ καὶ τὸ ἄλλο 10΄. ἂν ψαλοῦν καὶ τὰ δύο (τὸ τοῦ ὄρθρου καὶ τὸ τῆς προηγιασμένης) μὲ τὴν ἴδια χρονικὴ ἀγωγή, αὐτὸ ποὺ χρειάστηκε 16 ὁλόκληρα λεπτά, ψάλλεται ἄνετα σὲ 12΄!
Διευκρινίζω ὅτι δὲν ἔψαλε ἀκριβῶς τὸ ἴδιο μάθημα καὶ στὸν νυμφίο καὶ στὴν προηγιασμένη, δὲν ἐννοῶ κάτι τέτοιο. ἐννοῶ ὅτι καὶ τὶς δύο φορὲς τὸ εἶδος τοῦ μαθήματος ποὺ ψάλλει εἶναι πιὸ ἀργὸ ἀπὸ τὸ σύντομο τῆς Μουσικῆς Κυψέλης. ὡς μαθήματα καὶ τὰ δύο μᾶλλον ἦσαν διασκευὲς τοῦ Χρυσοχοΐδη, ἀλλὰ κανένα δὲν εἶναι τόσο ἀργὸ σὰν τὸ τοῦ Πέτρου· εἶναι καὶ τὰ δύο συντομώτερα, γιὰ τὴν ἀκρίβεια ἀργοσύντομα· ἔχουν πολλὲς ἴδιες γραμμές, καὶ ἡ διαφορά τους εἶναι ὅτι τὸ ἕνα (τῆς προηγιασμένης) εἶναι
ἐλαφρῶς συντομώτερο ἀπὸ τὸ ἄλλο (τοῦ ὄρθρου).
᾿Επαναλαμβάνω λοιπὸν καὶ διευκρινίζω ὅτι δὲν εἶπε (τὸ 1992 ποὺ ἔχω τὶς ἠχογραφήσεις), ἕνα ἀργὸ στὸν νυμφίο (σὰν τοῦ Πέτρου, ἂς ὑποθέσουμε) καὶ ἕνα σύντομο στὴν προηγιασμενη (σὰν τοῦ ῾Ραιδεστηνοῦ), ἀλλὰ καὶ τὶς δύο φορὲς εἶπε ἀργοσύντομο μέλος (σὰν τοῦ Πρίγγου ἢ τοῦ Καραμάνη), σὲ δύο παραλλαγές. καὶ οἱ δύο ἐκεῖνες μελοποιήσεις ἦσαν ἐπίσης ἐκτενέστερες ἀπὸ τὸ σύντομο τοῦ ῾Ραιδεστηνοῦ.
᾿Επειδὴ λοιπὸν ὑπάρχει σύγχυσις μὲ τὰ «ἀργὸν» «σύντομον» «μεγάλο», καὶ ὁ καθένας μὲ τὶς ἴδιες λέξεις ἐννοεῖ ἄλλο πρᾶγμα, κατατάσσω ἐδῶ τὶς μελοποιήσεις τοῦ τροπαρίου τῆς Κασσιανῆς σὲ τρεῖς κατηγορίες· σύντομα, ἀργοσύντομα, ἀργά.
᾿Αργά·
— τοῦ Πέτρου, μελοποιηθὲν κατὰ μίμησιν τοῦ Δανιήλ, σὲ ἀργὸ στιχηραρικὸ μέλος· δὲν ὑπάρχει στὸ δοξαστάριον ποὺ ἐξήγησαν οἱ τρεῖς διδάσκαλοι, ἀλλὰ σὲ ἄλλες ἐκδόσεις· Μουσικὴ Πανδέκτη (1ος τόμος 1850, σ. 299, κατ᾿ ἐξήγησιν Γρηγορίου), Μουσικὴ Κυψέλη (γ΄ τόμος 1857, σ. 121), δοξαστάριον ἐκδόσεως Παναγιώτου Κηλτζανίδου (β΄ τόμος 1886, σ. 173), μεγάλη ἑβδομὰς Γεωργίου ῾Ραιδεστηνοῦ (1884, σ. 108)
— τοῦ ᾿Ιακώβου τοῦ ἀρχαίου (Δοξαστάριον ἀργὸν ᾿Ιακώβου, β΄ τόμος 1836, σ. 252, κατ᾿ ἐξήγησιν Χουρμουζίου· Μουσικὴ Πανδέκτη, 1ος τόμος 1850, σ. 306, κατ᾿ ἐξήγησιν Γρηγορίου), λίγο συντομώτερον τοῦ ἀργοῦ τοῦ Πέτρου
— Χουρμουζίου χαρτοφύλακος (Μουσικὴ Πανδέκτη, 1ος τόμος 1850, σ. 311), ἐκτενέστερον τοῦ ἀργοῦ τοῦ Πέτρου
— Θεοδώρου Φωκαέως (Μουσ. θησαυρὸς ἑσπερινοῦ, σ. 420), συντομώτερον τοῦ Πέτρου
— Νικολάου Γεωργίου πρωτοψάλτου Σμύρνης (Μουσ. θησαυρὸς ἑσπερινοῦ, σ. 428), συντομώτερον τοῦ Πέτρου
— Πέτρου Φιλανθίδου, εἶναι «τὸ τοῦ Πέτρου συντετμημένον διὰ τὴν προηγιασμένην» (᾿Αθωνιάς, τόμος β΄ 1906, σ. 185),
— Κωνσταντίνου Πρίγγου, τὸ ἐκτενές, παραλλαγὴ στὸ ἀργὸ τοῦ Πέτρου (Μεγάλη ἑβδομὰς 1969, σ. 53),
— ᾿Αθανασίου Καραμάνη, τὸ ἐκτενές, διασκευὴ στὸ ἀργὸ τοῦ Πέτρου (Μεγάλη ἑβδομὰς 1971, σ. 95)
—
Δημητρίου ᾿Ιωαννίδη ᾿Αργοσύντομα·
— Νικολάου Γεωργίου Σμύρνης, τὸ ἐπιγραφόμενον «σύντομον» (Μουσ. θησαυρὸς ἑσπερινοῦ, σ. 436)
— Κωνσταντίνου Πρίγγου, τὸ ἐπιγραφόμενον «ἕτερον σύντομον» (Μεγάλη ἑβδομὰς 1969, σ. 61 ), διασκευὴ ἐπὶ τὸ ἐκτενέστερον στὸ σύντομο τοῦ Γεωργίου ῾Ραιδεστηνοῦ
— ᾿Αθανασίου Καραμάνη, τὸ ἐπιγραφόμενον «ἕτερον συντετμημένον παρὰ τοῦ ἐκδότου» (Μεγάλη ἑβδομὰς 1971, σ. 104)
— τοῦ ἐπιμελητοῦ τοῦ μουσικοῦ πανδέκτου τῆς «Ζωῆς» (τόμος 7, σ. 318)
— Χρυσοχοΐδου
Σύντομα·
— τοῦ Πέτρου, εἶναι τὸ συντομώτερο ὅλων, σὲ σύντομο στιχηραρικὸ μέλος (ὄχι τὸ ἀργό), αὐτὸ ποὺ ἐξήγησαν οἱ τρεῖς διδάσκαλοι στὸ δοξαστάριον τοῦ 1820 (σ. 321) καὶ τοῦ 1821/1835/1849-1850 (β΄ τόμος σ. 111)· ὑπάρχει ἐπίσης στὴν μεγάλη ἑβδομάδα τοῦ Γεωργίου ῾Ραιδεστηνοῦ (1884, σ. 105), στὸ δοξαστάριον ἐκδόσεως Παναγιώτου Κηλτζανίδου (β΄ τόμος 1886, σ. 180), στὸ δοξαστάριον ἐκδόσεως Γεωργίου Βιολάκη (β΄ τόμος 1899, σ. 451), στὸν μουσικὸ πανδέκτη τῆς «Ζωῆς» (7ος τόμος, σ. 181)
— τῆς Μουσικῆς Κυψέλης (γ΄ τόμος 1857, σ. 120), εἶναι τὸ τοῦ Πέτρου μὲ ἐλάχιστες διαφοροποιήσεις
— Γεωργίου ῾Ραιδεστηνοῦ (Μεγάλη ἑβδομὰς 1884, σ. 115· Μεγάλη ἑβδομὰς 1975, σ. 89)
—
Δημητρίου ᾿Ιωαννίδη ῾Η διαφορὰ ἐκτάσεως τοῦ συντόμου ἀπὸ τὸ ἀργὸ (ἀμφοτέρων μελοποιήσεων τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου) ἔγκειται στὸ ὅτι τὸ ἀργὸν εἶναι τριπλάσιον περίπου τοῦ συντόμου. οἱ μελοποιήσεις ποὺ εἶναι ἐκτενέστερες μὲν τοῦ συντόμου, συντομώτερες δὲ τοῦ ἀργοῦ, καλοῦνται ἀργοσύντομες, ὑπολογίζονται δὲ περὶ τὸ διπλάσιον τοῦ συντόμου ἢ περὶ τὸ ἥμισυ τοῦ ἀργοῦ.
Ἂν τώρα θέλετε νὰ βρῆτε τὶς διασκευὲς τοῦ Χρυσοχοΐδη, νομίζω ὅτι δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ ψάξετε στὸ ἀρχεῖο τοῦ Περιστέρη. ὅταν θὰ συναντηθοῦμε, θὰ σᾶς πῶ κάποιες πληροφορίες γιὰ τὸ ποῦ μπορεῖτε ἴσως νὰ βρῆτε ὅλα τὰ μαθήματα τοῦ Χρυσοχοΐδη, διότι κάποτε συμμετεῖχα σὲ μία ἐνοριακὴ χορῳδία τῶν ᾿Αθηνῶν, ποὺ τὰ χρησιμοποιοῦσε. ἁπλῶς τότε τὴν μεγάλη ἑβδομάδα ἔφευγα ἐκτὸς ᾿Αθηνῶν, ὁπότε τὶς συγκεκριμένες διασκευὲς ἐπὶ τοῦ τροπαρίου τῆς Κασσιανῆς δὲν τὶς ἔχω ψάλει.