῾Η ἐπιστήμη τῆς παλαιογραφίας σήμερα
Ἡ Ἑλληνικὴ Παλαιογραφία ὡς μία ἀπὸ τὶς φιλολογικὲς ἐπιστῆμες τὰ τελευταῖα τριάντα χρόνια ἔχει αὐτονομηθεῖ καὶ ἔχει σημειώσει σημαντικὴ καὶ θεαματικὴ πρόοδο. Τὸ ὑπόβαθρο βέβαια ἀποτελεῖ πάντα ἡ φιλολογικὴ γνώση μὲ τὴν εὐρύτερη ἔννοια τοῦ ὅρου, ὁ σκοπὸς ὅμως δὲν εἶναι πάντα, ὅπως ἄλλοτε, ἡ ἔκδοση κάποιου ἀρχαίου ἢ νεώτερου κειμένου. Σήμερα ὁ παλαιογράφος ἐμφανίζεται περισσότερο ὡς ἱστορικὸς τοῦ πολιτιστικοῦ φαινομένου τῆς γραφῆς καὶ ὡς ἱστορικὸς τοῦ χειρόγραφου βιβλίου καὶ τῶν συνθηκῶν παραγωγῆς καὶ διακίνησής του. Ἐρευνᾶ τὶς ποικίλες μορφὲς τῆς ἑλληνικῆς γραφῆς καὶ μέσα στὴ μακραίωνη ἱστορία της καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τὸν 2ον μ.Χ. αἰώνα, τὸν γεωγραφικὸ καὶ πολιτισμικὸ προσδιορισμό τους στὶς χῶρες τῆς κεντρικῆς καὶ ἀνατολικῆς Μεσογείου, τὸ σύστημα σχεδιασμοῦ τῶν γραμμάτων καὶ τὴν αἰσθητική τους παρουσίαση. Ἀσχολεῖται ἐπίσης μὲ τὰ κέντρα παραγωγῆς χειρογράφων καὶ ἐπισημαίνει τὰ τεχνικὰ χαρακτηριστικά τους, ἐρευνᾶ τὰ προσωπογραφικὰ στοιχεῖα τῶν κωδικογράφων ὡς ἱστορικῶν προσώπων πού, ἂν καὶ τὶς περισσότερες φορὲς παρέμειναν στὴν ἀφάνεια, ἔπαιξαν τὸν πιὸ βασικὸ ρόλο στὴν παραγωγὴ καὶ διακίνηση τῶν χειρογράφων, τῶν κτητόρων καὶ συλλεκτῶν, καὶ ἀκόμη τὶς συνθῆκες τῆς ἵδρυσης καὶ ὀργάνωσης βιβλιοθηκῶν καὶ συλλογῶν. Δὲν εἶναι ἐπίσης ἔξω ἀπὸ τὰ ἐνδιαφέροντα τοῦ παλαιογράφου καὶ ἡ καθαυτὸ μελέτη τῆς ἀρχιτεκτονικῆς τοῦ βιβλίου σὲ σχέση μὲ τὸ εἶδος καὶ τὴ δομὴ τοῦ κειμένου, τῆς διακόσμησής του καὶ τῆς βιβλιοδεσίας του.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ ὁ παλαιογράφος πρέπει νὰ εἶναι καὶ φιλόλογος, καὶ μάλιστα μὲ εὐρύτατη γραμματολογικὴ καὶ βιβλιογραφικὴ γνώση, καὶ τοῦτο, γιατὶ πρέπει νὰ ἀναγνωρίζει καὶ νὰ ταυτίζει τὰ παντὸς εἴδους κείμενα ποὺ συναντᾶ στὰ χειρόγραφα. Τὸ ἔργο του ὡς φιλολόγου εἶναι νὰ περιγράψει μὲ κάθε δυνατὴ λεπτομέρεια τὸ περιεχόμενο τῶν χειρογράφων καὶ νὰ προσφέρει τὴν ἐργασία του στὸν κάθε ἐξειδικευμένο ἐρευνητή. Ἡ ἐργασία αὐτὴ εἶναι ἐπίπονη, χρονοβόρα καὶ ἐν πολλοῖς παραμένει ἀφανὴς πίσω ἀπὸ μιὰ σύντομη βιβλιογραφικὴ ἀναφορά. Μοιάζει κάπως μὲ τὴ δουλειὰ τοῦ ἴδιου τοῦ κωδικογράφου. Καὶ ἐνῶ στὴν ἀρχὴ φαίνεται ἄχαρη καὶ καθαρὰ τεχνική, σιγὰ σιγά, μὲ τὴ συνεχὴ ἀναζήτηση δημιουργεῖται μιὰ προσωπικὴ σχέση ἀνάμεσα στὸν παλαιογράφο καὶ τὸ περιβάλλον τοῦ κωδικογράφου μὲ ἐνδιάμεσο τὸ ἴδιο τὸ χειρόγραφο. Ἔτσι ὁ παλαιογράφος συνδέεται ἄμεσα μὲ τὸν συγγραφέα τοῦ κειμένου, τοὺς ἀντιγραφεῖς, τοὺς ἐκδότες καὶ τοὺς μελλοντικοὺς μελετητές του. Συμμετέχει καὶ αὐτὸς στὴν κοινὴ προσπάθεια πολλῶν ἄλλων, ἐπωνύμων καὶ ἀνωνύμων, γιὰ τὴ διάδοση τῆς γνώσης καὶ τῆς παιδείας.
᾿Αγαμέμνων Τσελίκας
Τὸ κείμενο εἶναι ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸν πρόλογο τοῦ ᾿Αγαμέμνονος Τσελίκα (περίπου τὰ 2/3 τοῦ προλόγου) ἀπὸ τὸ βιβλίο του «Θέματα ἑλληνικῆς παλαιογραφίας», 2α ἔκδοσι, ᾿Αθῆναι 2008 (ἡ 1η ἔκδοσι τὸ 2004). ὁ τίτλος τέθηκε ἀπὸ ἐμένα. (Δ.Α.)