Ἡ ἑκατονταετηρὶς
τῆς ἀπελευθερώσεως τῆς Μακεδονίας
καὶ τῶν νήσων τοῦ Βορείου Αἰγαίου
(1912-2012)
Τοῦ Ἰωάννου Φ. Ἀθανασοπούλου
Θεολόγου – Φιλολόγου
1. ῾Η ἀφιέρωσις τῶν «Διπτύχων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος» τοῦ παρόντος ἔτους εἰς τὸ γεγονὸς τῆς συμπληρώσεως 100 ἐτῶν ἀπὸ τῆς ἀπελευθερώσεως τῆς Μακεδονίας καὶ τῶν νήσων τοῦ Βορείου Αἰγαίου ἀποτελεῖ πρώτιστα ἔκφρασιν ἀιδίου εὐγνωμοσύνης καὶ τῆς ἐπιβαλλομένης ἐθνικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς εὐαισθησίας πρὸς ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι εἰς κρισίμους στιγμὰς τοῦ ἐθνικοῦ μας βίου ἐπετέλεσαν, μὲ ἑκουσίαν προσφορὰν τῆς ζωῆς των, τὸ ἱερὸν πρὸς τὴν πατρίδα καθῆκόν των.
Ὅμως ἡ ἀνάμνησις ἱστορικῶν γεγονότων καὶ ἐμπειριῶν τοῦ παρελθόντος, τὰ ὁποῖα συντηροῦν τὴν ἐθνικήν μας μνήμην καὶ ζωογονοῦν τὸ Ἔθνος, ὅπως τὸ ἐν λόγῳ γεγονός, δὲν πρέπει νὰ σημαίνῃ ἁπλῶς ἕνα κενὸν καὶ τυπικὸν ῥητορικὸν ἑορτασμὸν ἡρωικῶν πράξεων, ἀλλὰ ἀναγνώρισιν καὶ ἐπισήμανσιν τῆς βαθυτέρας σημασίας καὶ τῆς συμβολῆς αὐτῶν εἰς τὴν πορείαν τοῦ Ἔθνους, καὶ ὡς ἐπιτευγμάτων καὶ ὡς ἱστορικῆς διδαχῆς. Προσλαμβάνουν δὲ βαθύτερον νόημα καὶ ἰδιαιτέραν σημασίαν, ὅταν δι᾿ αὐτῶν ἐπιδιώκονται ὁ παραδειγματισμὸς τῶν νεωτέρων γενεῶν καὶ ἡ διδαχὴ τοῦ καθήκοντος καὶ τῆς θυσίας ὑπὲρ τῶν ἰδανικῶν, τοῦ δικαίου καὶ τῆς ἐλευθερίας.
2. Οἱ ἀγῶνες τῶν ῾Ελλήνων διὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς Μακεδονίας καὶ τῶν νήσων τοῦ Βορείου Αἰγαίου, ἐντεταγμένοι εἰς τὸ πλαίσιον τῶν δύο Βαλκανικῶν πολέμων τοῦ 1912-1913, ἀποτελοῦν ὁμολογουμένως περίλαμπρον γεγονὸς τῆς ἐθνικῆς μας ἱστορίας, κορυφαῖον ἐπίτευγμα τοῦ νεοελληνικοῦ κράτους. Εὐτύχησε τότε ἡ Ἑλλὰς νὰ εὕρῃ τὸν στρατηγὸν ποὺ ἐχρειάζετο εἰς τὸ πρόσωπον τοῦ Διαδόχου Κωνσταντίνου, καὶ εἰς τὸ πρόσωπον τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου ἕνα ἀπὸ τοὺς μεγαλυτέρους πολιτικοὺς τῆς ἐποχῆς1, ἐνισχυόμενος δὲ ὁ Ἑλληνικὸς λαὸς καὶ ἐμψυχούμενος ἀπὸ τὴν ζωογόνον πνοὴν τῆς πολιτειακῆς, πολιτικῆς καὶ στρατιωτικῆς ἡγεσίας του, εὑρέθη ἡνωμένος εἰς ἀρραγὲς μέτωπον καὶ ἀπεδόθη εἰς τὸν ἱερὸν ἀγῶνα μὲ θέρμην καὶ φρόνημα ἀκατάβλητον καὶ μὲ κύριον σκοπὸν νὰ φέρῃ τὸ φῶς καὶ τὴν ἐλευθερίαν εἰς πληθυσμοὺς ἔκπαλαι Ἑλληνικούς, τοὺς ὁποίους ἀπέπνιγον ἀπὸ πέντε σχεδὸν αἰώνων τὸ σκότος καὶ ἡ δουλεία, ἀλλὰ καὶ νὰ συμπληρώσῃ τὸ ἔργον ποὺ εἶχαν ἀφήσει ἡμιτελὲς οἱ ἔνδοξοι πρόγονοι τοῦ 1821.
Εἶχεν ἤδη προηγηθῆ ὁ Μακεδονικὸς Ἀγών (1904-1908), ὁ ὁποῖος εἶχε δώσει τὴν δυνατότητα εἰς τὴν ἐλευθέραν Ἑλλάδα, ὄχι μόνον νὰ ἐπικαλῆται τὴν προαιωνίαν ἑλληνικότητα τῆς Μακεδονίας ἔναντι τῆς ξένης προπαγάνδας, ἀλλὰ καὶ νὰ πραγματοποιήσῃ ἐν συνέχειᾳ τὸ μέγα ὄνειρον τοῦ Ἔθνους, δηλαδὴ τὴν ἀπελευθέρωσιν αὐτῆς μετὰ ἀπὸ δουλείαν αἰώνων. Παραλλήλως ὅμως εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ Ἔθνους ὑπέφωσκε καὶ ἡ ζωογόνος ἐκείνη δύναμις, δημιούργημα τοῦ ἰδανικοῦ τῆς ἐλευθερίας καὶ τοῦ πόθου τῆς ἀπελευθερώσεως ὁμογενῶν, «ἡ βυζαντινῆς προελεύσεως Ἑλληνικὴ Μεγάλη Ἰδέα, ἡ ὁποία ἀφοῦ ἀπέβαλεν ἐνωρὶς τὴν βυζαντινὴν οἰκουμενικότητά της, ἀπετέλεσε διὰ τὸ Ἑλληνικὸν Ἔθνος ἱστορικὴν ἀναγκαιότητα»2. Ἡ Μεγάλη Ἰδέα ὑπῆρξε μέχρι τοῦ ἔτους 1922 δύναμις δημιουργική, τὸ ἀπαύγασμα τῆς πίστεως τοῦ Ἔθνους εἰς τὴν ἰδέαν τῆς ἐλευθερίας, τὸ ἰσχυρὸν ὑπόβαθρον τοῦ πολιτικοῦ καὶ πνευματικοῦ βίου τῶν Ἑλλήνων. Διετήρει ἄσβεστον τὴν ἐθνικήν μας ταυτότητα, ἐχαλύβδωσε τὴν θέλησιν τοῦ νεωτέρου Ἑλληνισμοῦ καὶ ἐνεφύσησε τὸ ἀνυπέρβλητον ἐκεῖνο θάρρος, τὸ ὁποῖον ὡδήγησε τελικῶς εἰς τὴν αἰσίαν ἔκβασιν τῶν μεγάλων ἐθνικῶν μας ἐξορμήσεων.
3. Καὶ ἦλθεν ἡ 5η Ὀκτωβρίου τοῦ 1912, ἡ ὥρα τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων. ῾Ο Ἑλληνικὸς στρατός, μὲ τὴν ἀνταξίαν τῶν περιστάσεων ἡγεσίαν του, ἀνέλαβε τὴν μεγάλην ἐξόρμησιν κατὰ τῶν Τούρκων, προκειμένου «διὰ τοῦ τιμίου αὐτοῦ αἵματος νὰ ἀποδώσῃ τὴν ἐλευθερίαν εἰς τοὺς τυραννουμένους»3.
Ἀπὸ τῆς ἐνάρξεως τοῦ πολέμου αἱ ἐπιτυχίαι τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ διεδέχοντο ἡ μία τὴν ἄλλην. Πρώτη Ἑλληνικὴ νίκη ἡ κατάληψις τῆς Ἐλασσόνος καὶ ἀκολουθεῖ ἡ πολύνεκρος μάχη τοῦ Σαρανταπόρου (9-10 ᾿Οκτωβρίου), τὸ αἴσιον ἀποτέλεσμα τῆς ὁποίας «ἐξέπληξε καὶ φίλους καὶ ἐχθροὺς τῆς Ἑλλάδος διὰ τὸ ταχὺ καὶ τολμηρὸν τῆς ἐνεργείας»4 τῶν Ἑλληνικῶν στρατευμάτων. Τὴν ἑπομένην ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς εἰσέρχεται εἰς τὰ Σέρβια καὶ τὴν 12ην Ὀκτωβρίου εἰς Κοζάνην, «τὸν καθαρὸν καὶ ἀμιγῆ τοῦτον τῆς Μακεδονίας παράδεισον». Ἔμπλεως χαρᾶς ὁ τότε Μητροπολίτης Κοζάνης Φώτιος Μανιάτης, ὑποδεχόμενος καὶ προσφωνῶν ἐν μέσῳ ἐνθουσιωδῶν ζητωκραυγῶν τὸν διάδοχον Κωνσταντῖνον, ἐκφράζει τὴν ἀνεκλάλητον χαράν, τὸν θαυμασμὸν καὶ τὴν εὐγνωμοσύνην τοῦ ποιμνίου του, λέγων πρὸς αὐτὸν μεταξὺ τῶν ἄλλων: «Τὴν αἰδήμονα καὶ γλυκεῖαν ταύτην ἑλληνίδα δεσμώτιδα ἡμετέραν πατρίδα, τὴν ἐπὶ αἰῶνας δουλεύουσαν εἰς φυλὴν ξένην, ἀλλογενῆ καὶ ἀλλόθρησκον, ἐξηγοράσατε, οὐχὶ χρυσίῳ ἢ ἀργυρίῳ, ἀλλὰ τιμίῳ αἵματι τῶν υἱῶν τῆς ἐλευθέρας μητρὸς Ἑλλάδος»5.
Ἐν συνεχείᾳ ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς καταλαμβάνει τὰ Γρεβενά, τὴν Κατερίνην, τὴν Βέροιαν καὶ ἀκολούθως διεξάγεται ἡ κρίσιμος ὅπως καὶ φονικὴ μάχη τῶν Γιαννιτσῶν (19-20 Ὀκτωβρίου), τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ὁποίας ἀπετέλεσε διὰ τὸν στρατὸν νέον τίτλον τιμῆς καὶ δόξης. Ἂν ἡ νίκη τοῦ Σαρανταπόρου ἐπέτρεψε τὴν κατάληψιν τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας, ἡ νίκη τῶν Γιαννιτσῶν ἄνοιξε τὸν δρόμον διὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς Κεντρικῆς Μακεδονίας, ἐνῷ ἔκρινε καὶ τὴν τύχην τῆς Θεσσαλονίκης6. Ἐπηκολούθησεν ἡ ἄνευ ὅρων παράδοσις τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ καὶ ἡ ἀναίμακτος ἀπελευθέρωσις τῆς πρωτευούσης τῆς Μακεδονίας ἀπὸ τὸν Ἑλληνικὸν στρατὸν τὴν 26ην Ὀκτωβρίου 1912. ῾Αλωθεῖσα ὑπὸ τῶν Μωαμεθανῶν τὴν 28ην Φεβρουαρίου 1430 ἡ νύμφη αὐτὴ τοῦ Θερμαϊκοῦ καθίστατο καὶ πάλιν Ἑλληνική, μετὰ δουλείαν 482 ἐτῶν, καὶ διὰ πρώτην φορὰν ἡ ἑορτὴ τοῦ πολιούχου της μεγαλομάρτυρος Ἁγίου Δημητρίου ἐπανηγυρίσθη ὡς ἡμέρα ἐλευθερίας αὐτῆς. Ἔκτοτε ἡ ἐπέτειος αὕτη θεωρεῖται καὶ ἑορτάζεται ὡς σύμβολον ἀπελευθερώσεως τῆς ὅλης Μακεδονίας. Τοιουτοτρόπως ἕνα ὄνειρον, τὸ ὁποῖον ἐπὶ αἰῶνας ἔζησε τὸ Ἔθνος, ἐπραγματοποιεῖτο ἐντὸς 21 ἡμερῶν ἀπὸ τῆς ἐνάρξεως τοῦ Α΄ Βαλκανικοῦ πολέμου.
4. Παραλλήλως ὅμως πρὸς τὰς χερσαίας ἐπιχειρήσεις τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ καὶ ὁ Ἑλληνικὸς στόλος ἐξεπλήρωνεν εἰς τὸ ἀκέραιον τὴν ἀποστολήν του. Εὐθὺς ἀμέσως, ἀπὸ τῆς ἐνάρξεως τοῦ πολέμου, ἐκυριάρχησε τοῦ ἀρχιπελάγους, εἰς μίαν θάλασσαν ἡ χρησιμοποίησις τῆς ὁποίας ὑπῆρξε μεγάλης σημασίας διὰ τὸν ἀντίπαλον7. Δὲν παρεμπόδισε μόνον τὴν μεταφορὰν ἀσιατικῶν στρατευμάτων εἰς τὰ Βαλκανικὰ μέτωπα, ἀλλὰ καὶ μὲ συντόνους ἐπιχειρήσεις κατέλαβε τὰ νησιὰ τοῦ Βορείου καὶ Ἀνατολικοῦ Αἰγαίου. Τὴν 7ην Ὀκτωβρίου 1912 καταλαμβάνεται ἡ Λῆμνος καὶ ἀκολουθοῦν ἡ Θάσος, ὁ Ἅγιος Εὐστράτιος, ἡ Ἴμβρος, ἡ Σαμοθρᾴκη, τὰ Ψαρά, ἡ Τένεδος, ἡ Ἰκαρία, ἡ Μυτιλήνη καὶ ἡ Χίος, ἐνῷ ἱστορικὴ παραμένει ἡ ναυμαχία τῆς Ἕλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) καὶ ἡ ναυμαχία τῆς Λήμνου (5 Ἰανουαρίου 1913)8.
Διὰ τῶν ὡς ἄνω κατὰ ξηρὰν καὶ θάλασσαν ἐπιτευγμάτων τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ μέσα εἰς ὀλίγους μῆνας ἡ Ἑλλὰς καὶ ὁ πληθυσμός της ἐδιπλασιάζοντο. Μακεδονία, Ἤπειρος, Νῆσοι τοῦ Αἰγαίου Πελάγους ἀπεδίδοντο ἡ μία μετὰ τὴν ἄλλην ἐλεύθεραι εἰς τὴν μητέρα πατρίδα, ὕστερα ἀπὸ δουλείαν πολλῶν αἰώνων. Ἀδελφωμένοι οἱ Ἕλληνες εἰς μίαν ἐθνικὴν πανστρατιὰν καὶ μὲ ὁμοψυχίαν πρωτοφανῆ, ἀπεδύθησαν εἰς ἕνα τιτάνιον ἀγῶνα καὶ ὁμολογουμένως ἐπετέλεσαν θαύματα.
5. Ὅμως διὰ τὴν πραγμάτωσιν τοῦ «θαύματος» αὐτοῦ καθοριστικὴ ὑπῆρξεν ἡ συμβολὴ τῆς Ἐκκλησίας μας, ἡ ὁποία καθ᾿ ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ νικηφόρου πολέμου συνηγωνίσθη μὲ τὸ μαχόμενον Ἔθνος, ὁ δὲ ἀγὼν τῶν Ἑλλήνων κατὰ τῶν Τούρκων διεξήχθη, ὅπως καὶ κατὰ τὴν Ἐπανάστασιν τοῦ 1821, ἐν ὀνόματι τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Ἡ πίστις εἰς τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ ἦτο ἀχώριστος σύντροφος τῶν ἀγωνιζομένων. Ἄλλωστε ἀνέκαθεν ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία δι’ ἡμᾶς τοὺς Ἕλληνας ὑπῆρξεν ἀρρήκτως συνδεδεμένη μὲ τὸ Ἔθνος, ὁ στυλοβάτης ὅλων τῶν ἐθνικῶν ἀγώνων. Ἀνεδείχθη πάντοτε καὶ ἰδιαιτέρως εἰς καιροὺς χαλεποὺς ἡ σώτειρα καὶ ἡ ἀσφαλὴς κιβωτός, ἡ κολυμβήθρα, ἡ ὁποία ἀναβαπτίζει καὶ διδάσκει τὰ ἰδεώδη τοῦ Γένους. Ἀείποτε δὲ οἱ λειτουργοί της ὅλων τῶν βαθμίδων ἐνίσχυον τοὺς ἀγωνιστὰς τῆς ἐλευθερίας, συνεκακοπάθουν μαζί των καὶ πολλάκις ἐγένοντο ὁλοκαυτώματα ὑπὲρ τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ τῆς Ἑλληνικῆς Πατρίδος.
Πιστοὶ τηρηταὶ τῶν πατρίων οἱ Ἱεράρχαι τῆς Μακεδονίας, διαθέτοντες ἡγετικὰ προσόντα, καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ πολέμου, ὅπως καὶ κατὰ τὸν Μακεδονικὸν Ἀγῶνα, ἐμάχοντο ὡς ἀνύστακτοι φρουροὶ φλογερῶς διὰ τοῦ λόγου, ἐνῷ πολλοὶ ἱερεῖς ἀκολουθοῦντες τὸν Ἑλληνικὸν στρατὸν ἐμάχοντο καὶ διὰ τῶν ὅπλων. Ἐξ ἴσου ἡρωικῶς συνέπραττον καὶ οἱ στρατιωτικοὶ ἱερεῖς, εἴτε ὑπηρέτουν μὲ τὸν μαχόμενον στρατὸν εἴτε ἐπέβαινον τῶν πολεμικῶν πλοίων. Ἡ παρουσία των ὑπῆρξεν εὐεργετικὴ δι᾿ ὅλους τοὺς στρατευμένους. Τοὺς ἐνεψύχωνον μὲ ἐνθουσιώδη λόγον, ἀνεπτέρωνον τὸ ἀγωνιστικὸν φρόνημά των, ἐγλύκαινον τοὺς πόνους τῶν πληγωμένων, μετέδιδον διὰ τῶν ἱερῶν μυστηρίων τὴν Θείαν Χάριν, ηὐλόγουν καὶ ἡγίαζον τοὺς μαχητάς, συμμετέσχον εἰς τὰς κακουχίας των. Ὁ τότε ἀρχιμανδρίτης καὶ μετέπειτα μητροπολίτης Χίου Παντελεήμων Φωστίνης ὑπηρετεῖ ὡς ἱεροκήρυξ κατὰ τοὺς νικηφόρους πολέμους καὶ εἰσέρχεται ἐκ τῶν πρώτων κατὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς Θεσσαλονίκης9. Ὁ ἀρχιμανδρίτης Διονύσιος Παπανικολόπουλος, μετέπειτα Μητροπολίτης Ἐδέσσης καὶ Πέλλης, λαμβάνει μέρος εἰς τὸν πόλεμον ὡς στρατιωτικὸς ἱερεὺς «πάντοτε παρακολουθῶν ἐκ τοῦ σύνεγγυς τοὺς ἡρωικοὺς μαχητὰς καὶ διὰ τῶν φλογερῶν κηρυγμάτων καὶ τῆς αὐτοθυσίας του ἐξυψῶν τὸ πατριωτικὸν αὐτῶν φρόνημα»10. Ὁ ἀρχιμανδρίτης Διονύσιος Δάφνος, μετέπειτα μητροπολίτης Μονεμβασίας καὶ Σπάρτης, ὡς ἐφημέριος τῆς ναυαρχίδος τοῦ στόλου, τοῦ θρυλικοῦ «Ἀβέρωφ», μετέχει εἰς τὰς ἐνδόξους ἐπιχειρήσεις καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων11. Ὁμοίως καὶ ὁ ἀρχιμανδρίτης Ἀνδρέας Τριανταφύλλου, μετέπειτα μητροπολίτης Τριφυλίας καὶ Ὀλυμπίας, ὅστις συνέγραψε καὶ μελέτην μὲ τίτλον «Ἡ ἀπὸ τοῦ 1821 μέχρι σήμερον δρᾶσις τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῷ Πολεμικῷ Ναυτικῶ»12, καὶ πολλοὶ ἄλλοι, ἐνῷ «ἰδιαιτέρα ἐν τῇ μαχητικότητί της ὑπῆρξεν ἡ δρᾶσις τοῦ ἐπισκόπου Τρίκκης καὶ Σταγῶν Ἀνθίμου Παντελάκη, ὅστις κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ πολέμου τοῦ 1912 κατήρτισε καὶ ἰδιαίτερον σῶμα ἐκ μοναχῶν, ἀγάμων καὶ χηρευόντων κληρικῶν… μετέχον εἰς τὰς ἐπιχειρήσεις»13. Κατὰ τὴν ἀπόβασιν πεζοναυτῶν ἐκ τοῦ θωρηκτοῦ «᾿Αβέρωφ» εἰς Μυτιλήνην ἡ ἱερὰ Μονὴ Λειμῶνος Καλλονῆς ἐφιλοξένησε τὸ ἀρχηγεῖον τοῦ στρατοῦ, ἐκεῖ ἐνοσηλεύθησαν οἱ τραυματίαι, ἡ μονὴ παρεχώρησε τὰ ἀπαραίτητα τρόφιμα καὶ ἔδωκε τὸν πρῶτον νεκρόν, τὸν μοναχὸν Νεόφυτον Καμένον, ἐκ τῆς ἐπαρχίας Μηθύμνης14.
Καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων οἱ πάντες, κλῆρος καὶ λαός, ἐμάχοντο ἐπικαλούμενοι τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ. «Μὲ τὰ βλέμματα προσηλωμένα εἰς τὸ σύμβολον τοῦ Σταυροῦ, ἂς ἔχωμεν ἔμβλημα τὸ «᾿Εν τούτῳ Νίκα», ἔγραφε εἰς τὸ τηλεγράφημα ποὺ ἀπηύθυνε πρὸς τοὺς συμμάχους βαλκανικοὺς λαοὺς ὁ βασιλεὺς Γεώργιος15. Ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ διάγγελμά του πρὸς τὸν ἑλληνικὸν λαόν, ἀναγγέλλων τὴν 5ην Ὀκτωβρίου 1912 τὴν κήρυξιν τοῦ πολέμου κατὰ τῆς Τουρκίας, ἔγραφε μεταξὺ τῶν ἄλλων: «Αἱ ἱεραὶ ὑποχρεώσεις πρὸς τὴν φιλτάτην πατρίδα, πρὸς τοὺς ὑποδούλους ἀδελφούς μας καὶ πρὸς τὴν ἀνθρωπότητα ἐπιβάλλουσιν εἰς τὸ κράτος… ὅπως διὰ τῶν ὅπλων θέσῃ τέρμα εἰς τὴν δυστυχίαν, ἣν οὗτοι ὑφίστανται ἀπὸ τόσων αἰώνων… ἐπικαλούμεθα δὲ τὴν ἀρωγὴν τοῦ Ὑψίστου ἐν τῷ δικαιοτάτῳ τούτῳ ἀγῶνι τοῦ πολιτισμοῦ»16. Καὶ ὁ ἀρχηγὸς τοῦ στόλου, ὁ γενναῖος ναύαρχος Παῦλος Κουντουριώτης, «μὲ τὴν δύναμιν τοῦ Θεοῦ ἔπλεε μεθ’ ὁρμῆς ἀκαθέκτου καὶ μὲ τὴν πεποίθησιν τῆς νίκης ἐναντίον τοῦ προαιωνίου ἐχθροῦ τοῦ Γένους»17. Ἴσως εἰς οὐδὲν ἄλλο μέρος τοῦ κόσμου λαὸς καὶ θρησκεία δὲν εἶναι τόσον πολὺ συνδεδεμένα, καὶ τοῦτο, «γιατὶ πουθενὰ ἀλλοῦ ἡ ἱστορία τοῦ λαοῦ δὲν γονιμοποιήθηκε τόσο πολὺ μέσα στὴν πίστι καὶ πουθενὰ ἀλλοῦ οἱ ἄνθρωποι δὲν ἔνιωσαν τὴν Ἐκκλησία τους τόσο πολὺ μέσα στὴν ζωή τους», ὅσον οἱ Ἕλληνες18.
6. Τοὺς ἱεροὺς ἀγῶνας τοῦ 1912 ἐπαναφέρει εἰς τὴν μνήμην μας ἡ 100ὴ ἐπέτειος τοῦ πολέμου ἐκείνου, τὴν ὁποίαν ἑορτάζομεν κατὰ τὸ ἔτος τοῦτο (2012). Καὶ μᾶς προσκαλεῖ νὰ ἀποτίσωμεν τὸ ὀφειλόμενον χρέος πρὸς τοὺς προμάχους τῆς ἱερᾶς γῆς τῆς Μακεδονίας καὶ τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν ἐλευθερίας, οἱ ὁποῖοι ἐπραγματοποίησαν λαμπρὸν ἄθλον, ὁ ὁποῖος δὲν ὑπῆρξε μόνον ἀπαύγασμα φυσικῆς ῥώμης καὶ ἀντοχῆς, ἀλλὰ κυρίως ἀποτέλεσμα τῆς πίστεώς των εἰς τὰ ἰδανικὰ ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἐμπνέουν καὶ καθοδηγοῦν τὴν ἱστορικὴν πορείαν τοῦ ἔθνους. Ὁ τύμβος τῶν ἱερῶν αὐτῶν ὀστέων «φυλάσσει τῆς πατρίδος τὰ ὅρια καὶ τὸ τίμιον αἷμά των ἀρδεύει τῆς ἐλευθερίας ἡμῶν τὸ δένδρον»19. Ἔστω ἡ μνήμη αὐτῶν αἰωνία. Ἐκεῖνοι παρέλαβον τὴν Ἑλλάδα μικρὰν καὶ ταπεινωμένην καὶ τὴν παρέδωσαν εἰς ἡμᾶς μεγάλην καὶ ὑπερήφανον, ἱκανὴν νὰ ζήσῃ καὶ νὰ ἀνταποκριθῇ εἰς τὰς ὑποχρεώσεις ποὺ γεννᾷ τὸ ἱστορικὸν παρελθόν της. Ἀπέδειξαν ὅτι ἡ δύναμις ἑνὸς λαοῦ ποὺ θέλει νὰ ζήσῃ καὶ νὰ προοδεύσῃ ἐν ἐλευθερίᾳ εἶναι ἀπεριόριστος, ἀρκεῖ νὰ θέλῃ καὶ νὰ γνωρίζῃ νὰ τὴν ἀξιοποιήσῃ.
Εἴθε τὸ αἷμα τῶν ἐπωνύμων καὶ ἀνωνύμων νεκρῶν τοῦ πολέμου ἐκείνου, οἱ ὁποῖοι κατώρθωσαν νὰ κάμουν τὸ ὄνειρον τῆς ἐλευθερίας πραγματικότητα, νὰ σηματοδοτῇ πάντοτε, ἰδιαιτέρως σήμερον, τὴν πορείαν τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὁ ὁποῖος διέρχεται δυσκόλους ἡμέρας καὶ κυρίως κρίσιν οἰκονομικὴν καὶ πνευματικήν, νὰ ὑποδεικνύῃ τὸν δρόμον τοῦ ἐθνικοῦ καθήκοντος, νὰ ὁδηγῇ εἰς ἐγρήγορσιν καὶ ἀφοσίωσιν εἰς τὰς προαιωνίους ἀρχὰς τοῦ Γένους, καὶ κυρίως εἰς συνειδητοποίησιν τῆς ἀνάγκης διὰ ἐθνικὴν ὁμοψυχίαν καὶ ὁμοφροσύνην.
Καὶ τότε ὁ Ἑλληνικὸς λαὸς ἀντεμετώπισε στερήσεις καὶ τρομερὰς δυσκολίας, ἀλλὰ ἔδειξεν ἀντοχὴν καὶ ἐνίκησε. Διότι «ὁ Θεὸς δὲν μᾶς ἔδωσε πνεῦμα δειλίας, ἀλλὰ δυνάμεως καὶ ἀγάπης. Μὲ αὐτὸ τὸ πνεῦμα συσπειρωμένοι γύρω ἀπὸ τὴν μεγάλη μας οἰκογένεια, τὴν Ἐκκλησία… θὰ βγοῦμε ἀπὸ αὐτὴ τὴν δύσκολη ὥρα»20. Αὐτὴ δὲ ἡ πεποίθησις πηγάζει ἀπὸ τὴν μεγάλην ἱστορικήν μας κληρονομίαν, τῆς ὁποίας σταθμὸς λαμπρότατος εἶναι ἡ ἐπέτειος τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων.
(Δίπτυχα τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος, τοῦ ἔτους 2012)
ΠΑΡΑΠΟΜΠΑΙ
1. Σπ. Β. Μαρκεζίνη, «Πολιτικὴ Ἱστορία τῆς νεωτέρας Ἑλλάδος», τ. 3ος, σ. 182 §2.
2. Διον. Α. Ζακυθηνοῦ, «Ἱστορικοὶ Σταθμοί». Ἐπίσημοι Λόγοι Ἐθνικοῦ καὶ Καποδιστριακοῦ Παν/μίου Ἀθηνῶν, 1956-57, σ. 13. Βλ. καὶ Σπύρου Μελᾶ, «Οἱ πόλεμοι 1912-1913», Ἀθήνα 1958, σ. 8. Θεοδ. Ξύδη, «Ἀπὸ τὸ 1821 στὸ 1940», Νέα Ἑστία, τόμ. 108 (1980), σ. 1634. Νίκ. Καβαζαράκη, «Ἡ Ἑλλὰς τοῦ 1912 καὶ τοῦ 1940», Θεσ/νίκη 1964, σ. 6. Σαράντου Καργάκου, «Ἡ Μικρασιατικὴ Ἐκστρατεία», Ἀθήνα 2010, τόμ. Α΄ σ. 108-110.
3. Βλ. Βασιλικὸν Διάγγελμα 5-10-1912. ΦΕΚ, τ. Α΄, ἀριθ. 316, σ. 1723. Κων. Παπαρρηγοπούλου, «Ἱστορία τοῦ ῾Ελληνικοῦ Ἔθνους», τ. 6ος, σ. 138 §1. «Ἡ Ἀθήνα τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων», Πνευματικὸ Κέντρο Δήμου Ἀθηναίων, Ἀθῆναι 1993, σ. 16.
4. Κων. Παπαρρηγοπούλου, «Ἱστορία τοῦ ῾Ελληνικοῦ Ἔθνους», τ. 6ος, σ. 139. Πρβλ. «Ἱστορία τοῦ Ἕλληνικοῦ Ἔθνους», Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, τ. ΙΔ΄, σ. 290 κ.ἑ.
5. «Δίπτυχα τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ. Πρόσωπα καὶ γεγονότα». Ἀθῆναι 1971, σ. 241.
6. Κωνστ. Γ. Σερεπίσιου, «Ἀγῶνες διὰ τὴν Θεσσαλονίκην 1912-1913». Ἀνάτυπον ἐκ τοῦ ΛΓ΄ τόμου (1991) τοῦ περιοδικοῦ Παρνασσός. Ἀθῆναι 1991, σ. 25 κ.ἑ. Θεοδ. Ξύδη, ἔ.ἀ. σ. 1635. Τάσου ᾿Αθ. Γριτσοπούλου, «Πεντηκονταετηρὶς τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων», Ἀθῆναι 1962, σ. 28 κ.ἑ.
7. ᾿Α. Δημητρακοπούλου, «Ἡ συμβολὴ τοῦ Ἑλληνικοῦ Ναυτικοῦ στὸν Συμμαχικὸ Ἀγῶνα κατὰ τὸν Α΄ Βαλκανικὸ Πόλεμο». Ἀνάτ. ἀπὸ τὸ περιοδ. Ναυτικὴ Ἐπιθεώρηση, Ἀθῆναι 1992.
8. «῾Ιστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, σ. 302. Κωνστ. Α. Βακαλοπούλου, «Νεοέλληνικὴ Ἱστορία (1204-1940)», Θεσ/νίκη 1989, σ. 387. Σόλωνος Ν. Γρηγοριάδη, «Οἱ Βαλκανικοὶ Πόλεμοι 1912-1913», σ. 124 κ.ἑ.
9. Θ.Η.Ε. τ. 9ος, στ. 1141. Κωνστ. Α. Βοβολίνη, «Ἡ Ἐκκλησία εἰς τὸν Ἀγῶνα τῆς Ἐλευθερίας», σ. 208.
10. Θ.Η.Ε. τ. 5ος, στ. 50. Κωνστ. Α. Βοβολίνη, ἔ.ἀ., σ. 209.
11. Θ.Η.Ε., ἔ.ἀ., στ. 49. Κωνστ. Α. Βοβολίνη ἔ.ἀ.
12. Θ.Η.Ε. τ. 2ος, στ. 695. Βασιλείου Ἀτέση, Μητροπολίτου πρώην Λήμνου, «Ἐπίομος Ἐπισκοπικὴ Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος», τ. Β΄, Ἀθῆναι 1953, σ. 274.
13. Κωνστ. Α. Βοβολίνη, ἔ.ἀ., σ. 209. Θ.Η.Ε. τ. 2ος, στ. 782.
14. «Δίπτυχα τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ», ἔ.ἀ., σ. 278.
15. Κωνστ. Α. Βοβολίνη, ἔ.ἀ., σ. 208.
16. Κ. Παπαρρηγοπούλου, «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», ἔ.ἀ., σ. 138 §1.
17. Σπ. Β. Μαρκεζίνη, ἔ.ἀ., σ. 192.
18. Χριστοδούλου, Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν. «Ὁμιλία κατὰ τὴν Λαοσύναξη τῆς Θεσ/νίκης», Ἐκκλησία (ΟΖ) 2000, σ. 499.
19. Διονυσίου Ψαριανοῦ, Μητροπολίτου Σερβίων καὶ Κοζάνης, «Ἐνθρονιστήριος Λόγος». Ἐκκλησία (ΛΕ), 1958, σ. 47.
20. ᾿Εγκύκλιος ῾Ι. Συνόδου «Πρὸς τὸν Λαό», ἀριθμ. 44. Ἐκκλησία (ΠΖ) 2010, σ. 839.