11. Φιλολογία Θρησκειολογία ῾Η ὑστεροφημία ὡς ἔνδειξη ὕπαρξης μεταθανάτιας ζωῆς

PostHeaderIcon ῾Η ὑστεροφημία ὡς ἔνδειξη ὕπαρξης μεταθανάτιας ζωῆς

 

Τοῦ ΜΙΧΑΗΛ ΒΑΣ. ΓΑΛΕΝΙΑΝΟΥ,

Δρος Θεολογίας καὶ Φιλοσοφίας

 

«Δόξα καὶ τιμὴ» στὸν τάδε ἡγέτη, στοχαστή, ἥρωα τῆς ἐπανάστασης κλπ., ποὺ ἀγωνίστηκε καὶ θυσιάστηκε, γιὰ νὰ μποροῦμε ἐμεῖς σήμερα νὰ ζοῦμε καλύτερα...» «Ἂς εἶναι ἐλαφρὺ τὸ χῶμα ποὺ σκεπάζει» τὸν δεῖνα ἐπιστήμονα, ἀθλητή, καλλιτέχνη κλπ., ποὺ ἄφησε ἐποχὴ μὲ τὸ ἔργο του κι ἔγινε πρότυπο μίμησης γιὰ τὶς μελλοντικὲς γενιές...» Ἐγκώμια σὰν κι αὐτὰ ἀκούγονται συχνά, ὅταν τιμῶνται ἐπιφανεῖς νεκροί. Στὶς περιπτώσεις ποὺ δὲν ἀποτελοῦν ἁπλὰ ἕνα κακόγουστο θέατρο, δὲν ἐκφέρονται δηλαδὴ μόνο γιὰ τὸ «θεαθῆναι» καὶ γιὰ ἰδιοτελεῖς σκοπούς, ἀλλὰ ἐκφράζουν εἰλικρινῆ αἰσθήματα ἐκτίμησης πρὸς τὸ πρόσωπο καὶ τὸ ἔργο τοῦ εὐκλεοῦς νεκροῦ, τότε τὸ πράγμα παρουσιάζει ξεχωριστὸ ἐνδιαφέρον ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς μεταφυσικῆς.

Ἡ ὑστεροφημία δὲν ἔχει νόημα χωρὶς τὴ μεταθανάτια ζωή. Πρὸς τί οἱ ἔπαινοι καὶ τὰ ἐγκώμια, ἂν ὁ νεκρὸς δὲν μπορεῖ νὰ τὰ ἀκούσει; Πολὺ περισσότερο, πρὸς τί οἱ κόποι καὶ οἱ θυσίες μιᾶς ὁλόκληρης ζωῆς γιὰ τὴν ἐπίτευξη ἑνὸς στόχου, ἂν ἡ κατάληξη τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τὸ τίποτα; (Γιὰ παράδειγμα, τί κι ἂν κάποιος ἐπιστήμονας ἀφιερώσει τὴ ζωή του στὴν προσπάθεια κατανίκησης μιᾶς ἀνίατης ἀσθένειας, εἴτε τὸ πετύχει εἴτε ὄχι, ἂν δὲν μπορεῖ μετὰ τὸν θάνατό του νὰ αἰσθάνεται τουλάχιστον ἠθικὰ ἱκανοποιημένος ἀπὸ τὴν προσπάθειά του κι ἂν οἱ πάσχοντες ἀπὸ τὴ συγκεκριμένη ἀσθένεια, εἴτε θεραπευθοῦν εἴτε ὄχι, καταλήγουν κάποια στιγμὴ ὁριστικὰ στὴν ἀνυπαρξία;) Καὶ ἂν πράγματι ἡ ζωὴ δὲν ἔχει νόημα, γιατί νὰ μοχθεῖ κάποιος γιὰ ὁ,τιδήποτε καὶ νὰ μὴν ἀναλώνεται σὲ πρόσκαιρες ἡδονὲς κατὰ τὸ «φάγωμεν καὶ πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνήσκομεν»; Ὁ ἀγώνας λοιπὸν γιὰ κάποια ἰδανικὰ σημαίνει ὅτι ἡ ζωὴ ἔχει ἕναν σκοπό, ὅτι δὲν τελειώνει μὲ τὸν θάνατο, ἀλλὰ συνεχίζεται καὶ πέραν τοῦ τάφου. Κατ' ἐπέκταση ἡ ὑστεροφημία ἑνὸς ἀνθρώπου γιὰ τὰ ἐπιτεύγματά του παραπέμπει στὴν ὕπαρξη μεταθανάτιας ζωῆς.

Θὰ μποροῦσε βέβαια ἐδῶ νὰ προβάλλει κανεὶς τὴν ἔνσταση ὅτι ὅσοι ἀφιερώνουν τὴ ζωή τους στὴν προαγωγὴ κάποιου ἰδανικοῦ καὶ κυρίως ὅσοι τοὺς μνημονεύουν μὲ θαυμασμὸ μετὰ τὸ θάνατό τους δέχονται a priori τὴν ὕπαρξη μεταθανάτιας ζωῆς, γι' αὐτὸ καὶ κάνουν ὅ,τι κάνουν, ἄρα δὲν εὐσταθεῖ τὸ ἐπιχείρημα ὅτι ἡ ὑστεροφημία συνεπάγεται τὴν ὕπαρξη μεταθανάτιας ζωῆς. Πρόκειται δηλαδὴ γιὰ σόφισμα, ὅπου τὸ ζητούμενο (ἡ μεταθανάτια ζωὴ) προηγεῖται οὐσιαστικὰ τοῦ δεδομένου (τῆς ὑστεροφημίας), κατὰ συνέπεια τὸ ὅλο ἐπιχείρημα ἐμπεριέχει τὸ λογικὸ σφάλμα τῆς «λήψεως τοῦ ζητουμένου».

Τὰ πράγματα ὅμως δὲν εἶναι ἀκριβῶς ἔτσι. Ἀνάμεσα σὲ ὅσους μάχονται γιὰ τὴν προαγωγὴ ἑνὸς ἰδανικοῦ ὑπάρχουν καὶ μερικοὶ ποὺ δηλώνουν ρητὰ ὅτι δὲν πιστεύουν στὴ μεταθανάτια ζωή. Κάποιοι μάλιστα ἀγωνίζονται μὲ ζῆλο κατὰ τῆς πίστης στὴ μεταθανάτια ζωὴ καὶ κατηγοροῦν τοὺς θρήσκους, οἱ ὁποῖοι τὴ δέχονται μαζὶ μὲ ὅλα τὰ ἐπακόλουθα στὴν ἠθικὴ καὶ τὴν κοινωνικὴ ζωή, γιὰ πρωτόγονο, ἀπαρχαιωμένο, παρωχημένο καὶ στεῖρο δογματισμό. Τὴν ἴδια στιγμὴ ἐπευφημοῦν τοὺς νεκροὺς ὁμοϊδεάτες τους γιὰ τὸν ἀγώνα τους πρὸς διαφώτιση τῆς ἀνθρωπότητας ὅτι δὲν ὑπάρχει Θεὸς καὶ ζωὴ μετὰ τὸν θάνατο. Ἀπὸ αὐτὸ ὡστόσο προκύπτουν πολλὰ παράδοξα. Πρῶτα πρῶτα, ἂν δὲν ὑπάρχει ζωὴ μετὰ τὸν θάνατο κι ἑπομένως ἡ ζωὴ δὲν ἔχει νόημα, τότε τί νόημα ἔχει νὰ μάθουν ὅλοι ὅτι ἡ ζωὴ δὲν ἔχει νόημα; Ἢ πιὸ ἁπλά, ἂν ἡ ζωὴ δὲν ἔχει νόημα, πρὸς τί ἡ γνώση τοῦ γεγονότος τούτου; Τί σημασία ἔχει νὰ γνωρίζει κανεὶς ἢ ὄχι ὁτιδήποτε, ἀφοῦ ἡ ζωὴ δὲν ἔχει νόημα; Ἂν πάλι ὁ στόχος τῶν ἀρνητῶν τῆς μεταθανάτιας ζωῆς εἶναι ἡ διαμόρφωση μιᾶς προοδευτικῆς κοινωνίας χωρὶς θρησκευτικούς δογματισμούς, ὅπως συχνὰ διατείνονται, πρὸς τί ἡ διαμόρφωση μιᾶς τέτοιας κοινωνίας; Ποιά ἡ διαφορὰ ἐκείνου ποὺ ζεῖ σὲ μιὰ «ὀπισθοδρομικὴ» κοινωνία ἀπὸ ἐκεῖνον ποὺ ζεῖ σὲ μία «μοντέρνα» κοινωνία, ἂν καὶ τοὺς δύο τοὺς περιμένει ἡ ἴδια κατάληξη, δηλαδὴ ἡ ἀνυπαρξία;

Κατ' ἐπέκταση, τί εἴδους δικαίωση μπορεῖ νὰ ἀναμένει ὁ ἀρνητὴς τῆς μεταθανάτιας ζωῆς; Τὸ νὰ διαπληκτίζονται μεταξύ τους οἱ πιστοὶ διαφορετικῶν θρησκευτικῶν δογμάτων μὲ ἀναφορὰ καὶ στὴ μεταθανάτια ζωή, ἔστω κι ἂν πολλὲς φορὲς ὁδηγοῦνται σὲ ὀλέθριες συγκρούσεις, ἔχει κάποιο νόημα. Ὁ κάθε πιστὸς μπορεῖ νὰ ἐλπίζει ὅτι κάποτε θὰ δικαιωθεῖ γιὰ τὶς ἀντιλήψεις του. Ὁ ἄπιστος ὅμως ποιά δικαίωση περιμένει, ἀφοῦ δὲν θὰ ζεῖ, ὅπως ὁ ἴδιος ἰσχυρίζεται, γιὰ νὰ τὴ νιώσει; Τί κι ἂν εἶναι σοφότερος τῶν πιστῶν, ἀφοῦ ἡ σοφία του δὲν ὁδηγεῖ πουθενά; Ποιό τὸ νόημα τῆς ὑστεροφημίας του γιὰ τὶς ἀνοιχτόμυαλες καὶ προοδευτικὲς ἀντιλήψεις του, ἐφόσον ἡ ἐπαλήθευση τῶν ἀντιλήψεών του συμπίπτει μὲ τὴν ἀπουσία νοήματος γιὰ τὴ ζωή;

Ὅλα αὐτὰ τὰ παράδοξα μποροῦν νὰ δικαιολογηθοῦν μόνο ὑπὸ τὴν προϋπόθεση ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς μεταθανάτιας ζωῆς εἶναι οὐσιαστικὰ μία αὐταπάτη. Στὴν πράξη ἄλλωστε οἱ ἄπιστοι κάνουν συνήθως ὅ,τι καὶ οἱ πιστοί, ἀγωνίζονται δηλαδὴ γιὰ τὶς ἰδέες τους καὶ τιμοῦν τοὺς νεκρούς τους, κάτι ποὺ δὲν βγάζει νόημα παρὰ μόνο ἂν ἡ συνειδητὴ ὁμολογία τους ὅτι δὲν ὐπάρχει μεταθανάτια ζωὴ δὲν ἰσχύει. Ἂν ὅμως ἡ ἀσυναίσθητη αὐτὴ κατάφαση τῆς μεταθανάτιας ζωῆς ἀναιρεῖ στὴν πράξη τὴ θεωρητικὴ ἄρνησή της, τοῦτο σημαίνει ὅτι ἡ ἀποδοχὴ τῆς μεταθανάτιας ζωῆς εἶναι ἔμφυτη στὸν ἄνθρωπο καὶ ἐμπειρικὰ ἡ ἀνθρωπότητα γνωρίζει ὅτι κάθε ἔμφυτη λειτουργία στὰ ἔμβια ὄντα δὲν εἶναι τυχαία. Ἂν ἑπομένως ὁ ἄνθρωπος ἀποδέχεται ἐνδόμυχα τὴ μεταθανάτια ζωή, ἡ ὕπαρξή της ἀποτελεῖ ἀναγκαιότητα.

Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἐνισχύει ἀκόμα περισσότερο τὴν πεποίθηση ὅτι ὑπάρχει ζωὴ μετὰ τὸν θάνατο καὶ καταδεικνύει πὼς τὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ ὑστεροφημία συνεπάγεται τὴν ὕπαρξη μεταθανάτιας ζωῆς δὲν συνιστᾶ τελικὰ σόφισμα, γιατὶ ἡ τιμὴ πρὸς τοὺς ἐπιφανεῖς νεκροὺς δὲν ἔρχεται μόνο ὡς ἀπότοκο ἑνὸς προγενέστερου συλλογισμοῦ ὅτι ὑπάρχει ζωὴ μετὰ τὸν θάνατο, ἀλλὰ ἀποτελεῖ καὶ αὐθόρμητη κίνηση, ἡ ὁποία φανερώνει τὴν ἐνδόμυχη πίστη στὴ μεταθανάτια ζωή, ἔστω κι ἂν ἡ σκέψη τὴν ἀρνεῖται. Εἶναι δηλαδὴ τὸ σταθερὸ σημεῖο ἀναφορᾶς τοῦ ἐπιχείρηματος, ἀσχέτως ἂν ἡ μεταθανάτια ζωὴ προηγεῖται τῆς ὑστεροφημίας, ἂν ἐκλαμβάνεται μὲ ἄλλα λόγια ὡς ἡ προϋπάρχουσα αἰτία τῆς ὑστεροφημίας, τῆς ὁποίας ἡ ὕπαρξη εἶναι ἔτσι κι ἀλλιῶς ἀναμφισβήτητη. Τὸ ὅλο ἐπιχείρημα ἀσφαλῶς δὲν εἶναι ἀπόδειξη μὲ τὴν κυριολεκτικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου, γιατὶ αὐτὸ ἀπαιτεῖ τὴ hic et nunc χειροπιαστὴ παρουσίαση τῆς μεταθανάτιας ζωῆς, κάτι ποὺ ἡ ὑστεροφημία δὲν παρέχει, ἀποτελεῖ ὡστόσο μία ἀξιόλογη ἔνδειξη ὅτι ὑπάρχει ζωὴ μετὰ τὸ θάνατο.

 

 

Δημοσίευμα στὸ περιοδικὸ Φιλοσοφία 36 (2006), 279-280.