συμβολή

Ἡ πανοπλία κατὰ τοῦ διαβόλου

Κυριακὴ ΚΖ΄ Ἐπιστολῶν (᾿Εφ 6,10-17)

    Ὁ ἀπόστολος Παῦλος πρὶν τελειώσει τὴν πρὸς Ἐφεσίους Ἐπιστολή, ἀπὸ τὴν ὁποία εἶναι ἐπιλεγμένη ἡ περικοπή μας, ἀπευθύνει πρακτικὲς συμβου­λὲς πρὸς τοὺς πολλοὺς παραλῆπτες καὶ τοὺς δίνει ὁδηγίες γιὰ ἕναν ἀλη­θι­νὸ ἀμυντικὸ ἐξοπλισμὸ τοῦ Χριστιανοῦ κατὰ τῶν προσβολῶν τοῦ διαβό­λου. Συγκεκριμένως στοὺς 7 στίχους τῆς περικοπῆς συστήνει νὰ ντυθοῦν οἱ πιστοὶ τὴν πνευματικὴ πανοπλία, ποὺ στὴ συνέχεια περιγράφει, προκει­μέ­νου νὰ διεξάγουν νικηφόρως τὸν ἀσταμάτητο ἀγῶνα κατὰ τοῦ κακοῦ.

    Συνοψίζοντας τὶς παραινέσεις του μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι στὴν ἀρχὴ τοὺς ἐνθαρρύνει νὰ δίνουν τὴ μάχη μὲ σύμμαχο καὶ συμπαραστάτη πάντα τὸ Χριστό, δηλαδὴ νὰ νικοῦν τὸ διάβολο ἀντλώντας δύναμη ἀπὸ τὴ δύναμή του. Στὴ συνέχεια τοὺς ἀποκαλύπτει τὰ μυστικὰ τοῦ νοητοῦ ἐχθροῦ, τὴ δύναμή του, τὶς μεθοδεῖες του, τὴν τέχνη του, τὴν ἐμπάθειά του. Ἔπειτα ὑποδεικνύει πῶς νὰ ἑτοιμαστοῦν κατάλληλα γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ ἐ­χθροῦ. Κατόπιν τοὺς περιγράφει ἕνα ἕνα τὰ πνευματικὰ ὅπλα ποὺ πρέπει νὰ ἔχουν στὴν ὁπλοθήκη τους. Καὶ τέλος τοὺς διαβεβαιώνει ὅτι μὲ τὴν πνευ­ματικὴ αὐτὴ πανοπλία θὰ μπορέσουν νὰ νικήσουν τὶς ἐπιθέσεις τοῦ ἐ­χθροῦ.

    Σχόλιο. Ὁ Ἀπόστολος, ἔχοντας ὑπόψη του ὅτι ὁ ἀγῶνας τοῦ Χριστιανοῦ ἔναντι τοῦ διαβόλου εἶναι ἀσύμμετρος, κρίνει ἀπαραίτητο νὰ δοθοῦν ὁδη­γίες στοὺς πιστούς. Διότι οἱ ἐπίγειοι ἐχθροὶ εἶναι ὁρατοί, ἐνῷ ὁ ἐχθρὸς αὐ­τὸς εἶναι ἀόρατος. Ἀνάμεσα στοὺς συγκρουόμενους ἐπίγειους ἀντιπάλους μερικὲς φορὲς ἐπικρατεῖ ἐκεχειρία ἢ καὶ εἰρήνη, ἐνῷ στὸν πνευματικὸ ἀ­γῶ­να δὲν ὑπάρχει σταματημός. Ἐξάλλου οἱ γήινες ἀντιπαλότητες γίνονται γιὰ πράγματα ὑλικά, ἐνῷ ἡ πνευματικὴ μάχη γιὰ τὰ ἐπουράνια. Ὑπάρχει λοιπὸν μεγάλη διαφορὰ ἀνάμεσα στοὺς δυὸ ἀγῶνες. Ἂς ἔρθουμε τώρα στὶς ἐπὶ μέρους ὁδηγίες.

    Μὴ λιποψυχεῖτε, λέει, ἀλλὰ ἀντλεῖτε δύναμη ἀπὸ τὸν ἀνεξάντλητο ταμιευτῆρα τῆς δυνάμεως τοῦ Κυρίου. Εἶναι ἕτοιμος νὰ σᾶς παράσχει τὴ βοήθειά του. Μὴν τὰ περιμένετε ὅμως ὅλα ἀπὸ τὸν Κύριο. Ἐνεργο­ποιη­θεῖ­τε καὶ σεῖς. Ντυθεῖτε τὴν πανοπλία τοῦ Θεοῦ, γιὰ νὰ μπορέσετε νὰ στα­θεῖ­τε ὄρθιοι καὶ ἄκαμπτοι μπροστὰ στὰ τεχνάσματα τοῦ διαβόλου. Μὴν ξε­χνᾶ­τε ὅτι ὁ πονηρὸς ἔχει πολλοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἐξαπατᾶ τοὺς ἀνθρώπους. Κάνει τὸν προφήτη, ἐνῷ εἶναι ψευδοπροφήτης. Κάνει τὸν ἄγ­γε­λο, ἐνῷ εἶναι διάβολος.  Ἀκόμη καὶ μέσα στὴ σκέψη τοῦ ἀνθρώπου εἰσ­χω­ρεῖ. Εἶναι καθηγητὴς τοῦ ψεύδους καὶ τῆς συκοφαντίας. Τ’ ὄνομά του «διάβολος» σημαίνει συκοφάντης, καὶ τοῦ δόθηκε, ἐπειδὴ μέσα στὸν πα­ρά­δεισο συκοφάντησε τὸ Θεὸ στὴν Εὔα, ὅτι τάχα τοὺς ἀπαγόρευσε νὰ τρῶνε ἀπὸ τὰ δέντρα, ἐνῷ ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὁ Θεὸς τοὺς εἶπε νὰ τρῶνε ἀπ’ ὅλα τὰ δέντρα, ἐκτὸς ἀπὸ ἕνα.

    Εἰδοποιεῖ τοὺς ἀγωνιζόμενους ὁ Ἀπόστολος ὅτι ἡ πάλη δὲν εἶναι μία συνηθισμένη πάλη ἀνθρώπου πρὸς ἄνθρωπο, ἀλλὰ μία δύσκολη ἀσυνήθιστη κι ἐπικίνδυνη πάλη μὲ ἀντίπαλο τὰ ὀργανωμένα κακὰ πνεύματα, τὶς γνω­στὲς ὡς ἀρχές, ὡς ἐξουσίες, μὲ τοὺς κοσμοκράτορες ποὺ κουμαντάρουν τὸν κόσμο τῆς ἁμαρτίας, τὸν κόσμο ποὺ ζεῖ μέσα στὸ ἠθικὸ σκοτάδι καὶ στὸ βοῦρκο τῆς ἁμαρτίας, μὲ τὰ ἀσώματα ὄντα τὰ γεμάτα πονηρία καὶ δολιότητα. Καὶ ἡ πάλη αὐτὴ δὲν γίνεται γιὰ ἐπίγεια πράγματα, ἀλλὰ γιὰ ἐπουράνια. Σὲ μία πάλη μὲ ἀνθρώπους ἐλπίζει κανεὶς συνήθως νὰ φθαρεῖ κάπως ὁ ἐχθρός, νὰ χάσει δυνάμεις, καὶ τελικὰ νὰ νικηθεῖ, ἀλλὰ σὲ μία πά­λη μὲ τὰ πονηρὰ πνεύματα δὲν παρέχονται τέτοιες ἐλπίδες, διότι τὰ πνεύματα οὔτε δυνάμεις χάνουν οὔτε φθείρονται οὔτε πεθαίνουν. Εἶναι ἀ­θά­νατα, ἐπίμονα, καὶ δυσεκπολέμητα.

    Γι’ αὐτὸ χωρὶς ἀναβολὴ σᾶς συνιστῶ νὰ φορέσετε τὴν πανοπλία ποὺ σᾶς ἑτοίμασε καὶ σᾶς χορηγεῖ ὁ Θεός, γιὰ νὰ μπορέσετε ν’ ἀντισταθεῖτε στὶς προσβολὲς τοῦ ἐχθροῦ κατὰ τὴν κακιὰ ἡμέρα ποὺ θὰ σᾶς ἐπιτεθεῖ. Κι ἀφοῦ φορέσετε ὅλα τὰ ἐξαρτήματα τῆς πανοπλίας, σταθεῖτε στὴ θέση σας σταθεροὶ καὶ ἀνυποχώρητοι. Σταθεῖτε λοιπὸν ὄρθιοι, ἀφοῦ ζωσθεῖτε στὴ μέση σας ὡς ζώνη τὴν ἀλήθεια, καὶ ἀφοῦ ντυθεῖτε στὸ στῆθος καὶ τὸ θω­ρα­κίσετε μὲ τὸ θώρακα τῆς δικαιοσύνης, γιὰ νὰ μὴ σᾶς πληγώσουν στὴν καρδιὰ τὰ βέλη τῆς ἀδικίας. Σταθεῖτε ἀκόμη, ἀφοῦ φορέσετε στὰ πόδια σας εἰδικὰ παπούτσια, ποὺ σᾶς βοηθοῦν στὴ διάδοση τοῦ εὐαγγελίου τῆς εἰρήνης.

    Ὁ Ἰωάννης χρυσόστομος σχολιάζει ὅτι, ἐπειδὴ ὁ Ἀπόστολος θυμήθηκε τὸν πόλεμο, ὑποδεικνύει ὅτι πρέπει νὰ ἔχουμε διαρκῆ πόλεμο μὲ τὸ διά­βο­λο. Κι ἐφόσον ἔχουμε ἀνοιχτὸ πόλεμο μὲ τὸ διάβολο, ἔχουμε εἰρήνη μέσα μας καὶ μεταξύ μας. Καὶ κάτι ἀκόμη πρέπει νὰ τονιστεῖ.  Ἂν ὁ ἀντικει­με­νι­κὸς σκοπός σας εἶναι νὰ διαδώσετε τὸ εὐαγγέλιο, ποὺ χαρίζει στοὺς ἀνθρώπους τὴν εἰρήνη, σκοπὸς τοῦ διαβόλου εἶναι τὸ ἀντίθετο· νὰ πολε­μά­ει τοὺς πιστούς, γιὰ νὰ ματαιώνει τὸν ἅγιο σκοπὸ τῆς διαδόσεως τοῦ εὐ­αγ­γελίου, καθὼς καὶ ὅλες τὶς ἄλλες προσπάθειες ποὺ καταβάλλετε γιὰ τὴ σωτηρία σας καὶ γιὰ τὴν ἐπικράτηση τῆς εἰρήνης.

    Καὶ κοντὰ σ’ αὐτὰ τὰ ἐξαρτήματα τῆς πανοπλίας, ἀφοῦ φορέσετε καὶ τὴ μεγάλη πνευματικὴ ἀσπίδα ποὺ θὰ σᾶς προστατέψει ἀπὸ πάνω ὣς κάτω, ἀφοῦ δηλαδὴ φορέσετε τὴν πίστη, θὰ μπορέσετε νὰ σβήσετε ὅλα τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονηροῦ, ποὺ ἐκτοξεύει ἐναντίον σας, γιὰ νὰ σᾶς καταβάλει.  Δεχθεῖτε ἀκόμη καὶ τὴν περικεφαλαία τῆς σωτηρίας ποὺ προ­στατεύει ἀπὸ τοὺς κακοὺς λογισμούς. Κι ἔτσι ὁ νοῦς θὰ μπορεῖ νὰ σκέ­φτε­ται τὰ εὐάρεστα γιὰ τὸ Θεό. Δεχθεῖτε τέλος καὶ τὸ μαχαῖρι τοῦ πνεύματος, ποὺ εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. Μὲ τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ ἀμύνεται ὁ Χριστιανός, ἀντιτάσσοντας αὐτὸν στὶς πονηρὲς καὶ θανατηφόρες εἰσηγήσεις τοῦ δια­βό­λου.

    Παράδειγμα σ’ αὐτὸ τὸ τελευταῖο εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ποὺ δέχτηκε στὴν ἔρημο τρεῖς ἐπιθέσεις τοῦ διαβόλου, μία τῆς λαιμαργίας, μία τῆς αὐ­το­κτονίας, καὶ μία τῆς ὑπρερηφάνειας, ὅταν μετὰ ἀπὸ 40 μέρες νη­στείας στὴν ἔρημο εἶχε πεινάσει. Καὶ τὶς τρεῖς ὅμως ὁ Κύριος τὶς ἐξουδετέρωσε σὰν κοινὸς ἄνθρωπος μὲ τὸ μαχαῖρι τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, δηλαδὴ μὲ ἀπαν­τή­σεις ἀντλημένες ἀπὸ τὸ Νόμο καὶ τοὺς Ψαλμούς. Ὁ διάβολος λοιπὸν θέ­λει ἀντίσταση. Αὐτὸ εἶναι τὸ μήνυμα τοῦ Παύλου. Ἀλλὰ καὶ ὁ ἀδελφόθεος Ἰάκωβος στὴν Ἐπιστολή του συνιστᾶ· Ἀντίστητε τῷ διαβόλῳ καὶ φεύξεται ἀφ’ ὑμῶν. Ἂς γνωρίζουμε δὲ ὅτι ἡ ἰσχυρότερη ἀντίσταση κατὰ τοῦ διαβόλου εἶναι ἡ χρησιμοποίηση καὶ ἐφαρμογὴ τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ.

    Ἂς τελειώσουμε μὲ ἕνα σχόλιο. Ἀφήνοντας τὸ διάβολο ἀνενόχλητο στὴ ζωή μας σιγὰ σιγὰ ἀποκτᾶ κυριότητα στὸ πνεῦμα μας καὶ στὸ σῶμα μας καὶ μᾶς ὁδηγεῖ στὴν καταστροφή. Ἐκεῖ ποὺ εἶναι καὶ αὐτός. Ἀξίζει λοιπὸν νὰ τηροῦμε τὶς ὑποδείξεις τοῦ ἀποστόλου Παύλου, ποὺ εἶναι ἔμπειρος πο­λε­μιστὴς κατὰ τοῦ διαβόλου, ὑποδείξεις ποὺ τὶς ἔγραψε γιὰ μᾶς. Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία τότε ὅτι θὰ δυναμώσουμε στὸν ἄνισο ἀγῶνα μας, καὶ θὰ νικήσουμε. Μιὰ συστηματικὴ ἀπόκρουση τῶν τεχνασμάτων τοῦ πονηροῦ θὰ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νὰ συρρικνωθεῖ ὁ διάβολος καὶ νὰ δηλώσει τὴν ἧττα του.

     Ἀθανάσιος Γ. Σιαμάκης, ἀρχιμανδρίτης

Η πανοπλία κατά του διαβόλου

Κυριακή ΚΖ΄ Επιστολών (Εφ 6,10-17)

    Ο απόστολος Παύλος πριν τελειώσει την προς Εφεσίους Επιστολή, από την οποία είναι επιλεγμένη η περικοπή μας, απευθύνει πρακτικές συμβουλές προς τους πολλούς παραλήπτες και τους δίνει οδηγίες για έναν αληθινό αμυντικό εξοπλισμό του Χριστιανού κατά των προσβολών του διαβόλου. Συγκεκριμένως στους 7 στίχους της περικοπής συστήνει να ντυθούν οι πιστοί την πνευματική πανοπλία, που στη συνέχεια περιγράφει, προκειμένου να διεξάγουν νικηφόρως τον ασταμάτητο αγώνα κατά του κακού.

    Συνοψίζοντας τις παραινέσεις του μπορούμε να πούμε ότι στην αρχή τους ενθαρρύνει να δίνουν τη μάχη με σύμμαχο και συμπαραστάτη πάντα το Χριστό, δηλαδή να νικούν το διάβολο αντλώντας δύναμη από τη δύναμή του. Στη συνέχεια τους αποκαλύπτει τα μυστικά του νοητού εχθρού, τη δύναμή του, τις μεθοδείες του, την τέχνη του, την εμπάθειά του. Έπειτα υποδεικνύει πώς να ετοιμαστούν κατάλληλα για την αντιμετώπιση του εχθρού. Κατόπιν τους περιγράφει ένα-ένα τα πνευματικά όπλα, που πρέπει να έχουν στην οπλοθήκη τους. Και τέλος τους διαβεβαιώνει ότι με την πνευματική αυτή πανοπλία θα μπορέσουν να νικήσουν τις επιθέσεις του εχθρού.

    Σχόλιο. Ο Απόστολος, έχοντας υπόψη του ότι ο αγώνας του Χριστιανού έναντι του διαβόλου είναι ασύμμετρος, κρίνει απαραίτητο να δοθούν οδηγίες στους πιστούς. Διότι οι επίγειοι εχθροί είναι ορατοί, ενώ ο εχθρός αυτός είναι αόρατος. Ανάμεσα στους συγκρουόμενους επίγειους αντιπάλους μερικές φορές επικρατεί εκεχειρία ή και ειρήνη, ενώ στον πνευματικό αγώνα δεν υπάρχει σταματημός. Εξάλλου οι γήινες αντιπαλότητες γίνονται για πράγματα υλικά, ενώ η πνευματική μάχη για τα επουράνια. Υπάρχει λοιπόν μεγάλη διαφορά ανάμεσα στους δύο αγώνες. Ας έρθουμε τώρα στις επί μέρους οδηγίες.

    Μη λιποψυχείτε, λέει, αλλά αντλείτε δύναμη από τον ανεξάντλητο ταμιευτήρα της δυνάμεως του Κυρίου. Είναι έτοιμος να σας παράσχει τη βοήθειά του. Μην τα περιμένετε όμως όλα από τον Κύριο. Ενεργοποιηθείτε και σεις. Ντυθείτε την πανοπλία του Θεού, για να μπορέσετε να σταθείτε όρθιοι και άκαμπτοι μπροστά στα τεχνάσματα του διαβόλου. Μην ξεχνάτε ότι ο πονηρός έχει πολλούς τρόπους με τους οποίους εξαπατά τους ανθρώπους. Κάνει τον προφήτη, ενώ είναι ψευδοπροφήτης. Κάνει τον άγγελο, ενώ είναι διάβολος.  Ακόμη και μέσα στη σκέψη του ανθρώπου εισχωρεί. Είναι καθηγητής του ψεύδους και της συκοφαντίας. Τ’ όνομά του «διάβολος» σημαίνει συκοφάντης, και του δόθηκε, επειδή μέσα στον παράδεισο συκοφάντησε το Θεό στην Εύα, ότι τάχα τους απαγόρευσε να τρώνε από τα δέντρα, ενώ η αλήθεια είναι ότι ο Θεός τους είπε να τρώνε απ’ όλα τα δέντρα, εκτός από ένα.

    Ειδοποιεί τους αγωνιζόμενους ο Απόστολος, ότι η πάλη δεν είναι μια συνηθισμένη πάλη ανθρώπου προς άνθρωπο, αλλά μια δύσκολη ασυνήθιστη κι επικίνδυνη πάλη με αντίπαλο τα οργανωμένα κακά πνεύματα, τις γνωστές ως αρχές, ως εξουσίες, με τους κοσμοκράτορες που κουμαντάρουν τον κόσμο της αμαρτίας, τον κόσμο που ζει μέσα στο ηθικό σκοτάδι και στο βούρκο της αμαρτίας, με τα ασώματα όντα τα γεμάτα πονηρία και δολιότητα. Και η πάλη αυτή δεν γίνεται για επίγεια πράγματα, αλλά για επουράνια. Σε μια πάλη με ανθρώπους ελπίζει κανείς συνήθως να φθαρεί κάπως ο εχθρός, να χάσει δυνάμεις, και τελικά να νικηθεί, αλλά σε μία πάλη με τα πονηρά πνεύματα δεν παρέχονται τέτοιες ελπίδες, διότι τα πνεύματα ούτε δυνάμεις χάνουν ούτε φθείρονται ούτε πεθαίνουν. Είναι αθάνατα, επίμονα, και δυσεκπολέμητα.

    Γι’ αυτό χωρίς αναβολή σας συνιστώ να φορέσετε την πανοπλία που σας ετοίμασε και σας χορηγεί ο Θεός, για να μπορέσετε ν’ αντισταθείτε στις προσβολές του εχθρού κατά την κακιά ημέρα που θα σας επιτεθεί. Κι αφού φορέσετε όλα τα εξαρτήματα της πανοπλίας, σταθείτε στη θέση σας σταθεροί και ανυποχώρητοι. Σταθείτε λοιπόν όρθιοι, αφού ζωσθείτε στη μέση σας ως ζώνη την αλήθεια, και αφού ντυθείτε στο στήθος και το θωρακίσετε με το θώρακα της δικαιοσύνης, για να μη σας πληγώσουν στην καρδιά τα βέλη της αδικίας. Σταθείτε ακόμη, αφού φορέσετε στα πόδια σας ειδικά παπούτσια, που σας βοηθούν στη διάδοση του ευαγγελίου της ειρήνης.

    Ο Ιωάννης χρυσόστομος σχολιάζει ότι, επειδή ο Απόστολος θυμήθηκε τον πόλεμο, υποδεικνύει ότι πρέπει να έχουμε διαρκή πόλεμο με το διάβολο. Κι εφόσον έχουμε ανοιχτό πόλεμο με το διάβολο, έχουμε ειρήνη μέσα μας και μεταξύ μας. Και κάτι ακόμη πρέπει να τονιστεί.  Αν ο αντικειμενικός σκοπός σας είναι να διαδώσετε το ευαγγέλιο, που χαρίζει στους ανθρώπους την ειρήνη, σκοπός του διαβόλου είναι το αντίθετο· να πολεμάει τους πιστούς, για να ματαιώνει τον άγιο σκοπό της διαδόσεως του ευαγγελίου, καθώς και όλες τις άλλες προσπάθειες που καταβάλλετε για τη σωτηρία σας και για την επικράτηση της ειρήνης.

    Και κοντά σ’ αυτά τα εξαρτήματα της πανοπλίας, αφού φορέσετε και τη μεγάλη πνευματική ασπίδα που θα σας προστατέψει από πάνω ως κάτω, αφού δηλαδή φορέσετε την πίστη, θα μπορέσετε να σβήσετε όλα τα πεπυρωμένα βέλη του πονηρού, που εκτοξεύει εναντίον σας, για να σας καταβάλει.  Δεχθείτε ακόμη και την περικεφαλαία της σωτηρίας που προστατεύει από τους κακούς λογισμούς. Κι έτσι ο νους θα μπορεί να σκέφτεται τα ευάρεστα για το Θεό. Δεχθείτε τέλος και το μαχαίρι του πνεύματος, που είναι ο λόγος του Θεού. Με το λόγο του Θεού αμύνεται ο Χριστιανός, αντιτάσσοντας αυτόν στις πονηρές και θανατηφόρες εισηγήσεις του διαβόλου.

    Παράδειγμα σ’ αυτό το τελευταίο είναι ο ίδιος ο Κύριος που δέχτηκε στην έρημο τρεις επιθέσεις του διαβόλου, μία της λαιμαργίας, μία της αυτοκτονίας, και μία της υπρερηφάνειας, όταν μετά από 40 μέρες νηστείας στην έρημο είχε πεινάσει. Και τις τρεις όμως ο Κύριος τις εξουδετέρωσε σαν κοινός άνθρωπος με το μαχαίρι του λόγου του Θεού, δηλαδή με απαντήσεις αντλημένες από το Νόμο και τους Ψαλμούς. Ο διάβολος λοιπόν θέλει αντίσταση. Αυτό είναι το μήνυμα του Παύλου. Αλλά και ο αδελφόθεος Ιάκωβος στην Επιστολή του συνιστά· Αντίστητε τω διαβόλω και φεύξεται αφ’ υμών. Ας γνωρίζουμε δε ότι η ισχυρότερη αντίσταση κατά του διαβόλου είναι η χρησιμοποίηση και εφαρμογή του λόγου του Θεού.

    Ας τελειώσουμε με ένα σχόλιο. Αφήνοντας το διάβολο ανενόχλητο στη ζωή μας σιγά σιγά αποκτά κυριότητα στο πνεύμα μας και στο σώμα μας και μας οδηγεί στην καταστροφή. Εκεί που είναι και αυτός. Αξίζει λοιπόν να τηρούμε τις υποδείξεις του αποστόλου Παύλου, που είναι έμπειρος πολεμιστής κατά του διαβόλου, υποδείξεις που τις έγραψε για μας. Δεν υπάρχει αμφιβολία τότε ότι θα δυναμώσουμε στον άνισο αγώνα μας, και θα νικήσουμε. Μια συστηματική απόκρουση των τεχνασμάτων του πονηρού θα είχε ως αποτέλεσμα να συρρικνωθεί ο διάβολος και να δηλώσει την ήττα του.

    Αθανάσιος Γ. Σιαμάκης, αρχιμανδρίτης