συμβολή

Ἡ συγχώρηση καὶ ἀποκατάσταση τοῦ Πέτρου

῾Ενδέκατον ἑωθινόν (Ἰω 21,14-25)

Σημείωσις «Συμβολῆς». Τὸ παρὸν ἀναγινώσκεται ἐπίσης στὸν ὄρθρο τῆς 26ης σεπτεμβρίου καὶ τῆς 8ης μαΐου, ἐνῷ εἶναι ὡρισμένο (κατὰ τὴν παλαιὰ τάξι) καὶ γιὰ τὴν λειτουργία τοῦ σαββάτου πρὸ τῆς πεντηκοστῆς.

Μετὰ τὴν ἐμφάνιση τοῦ ἀναστάντος Κυρίου στοὺς ἑφτὰ μαθητάς του Πέτρο, Θωμᾶ, Ναθαναήλ, Ἰάκωβο, Ἰωάννη καὶ ἄλλους δύο, ποὺ δὲν ἀναφέρονται τὰ ὀνόματά τους, στὴν Τιβεριάδα, καὶ μετὰ τὸ τραπέζι στὸ ὁποῖο ἔφαγαν ψητὸ ψάρι καὶ ψωμί, ὁ Κύριος λέει στὸ Σίμωνα Πέτρο·

– Σίμων, γιὲ τοῦ Ἰωνᾶ, μὲ ἀγαπᾷς περισσότερο ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς συμμαθητάς σου, ὅπως εἶχες πεῖ μὲ καύχηση πρὶν ἀπὸ λίγες μέρες καὶ τοὺς εἶχες προσβάλει τότε προβάλλοντας ἐγωϊστικὰ τὸν ἑαυτό σου;

Τοῦ λέει ὁ Πέτρος μὲ ταπεινοφροσύνη τώρα·

– Ναί, Κύριε, σὺ ξέρεις ὅτι σὲ ἀγαπῶ.

Σχόλιο. Βλέπουμε τὸν Πέτρο νὰ λέει τώρα ἁπλῶς «Σὲ ἀγαπῶ», ὄχι «Σὲ ἀγαπῶ περισσότερο ἀπ’ αὐτούς». Μὲ τὸ «σὺ ξέρεις» ἀναγνωρίζει τὴν καρδιογνωσία τοῦ Κυρίου, ποὺ τότε, ὅταν καυχησιολόγησε, τὴν ἀγνόησε.

Τοῦ λέει ὁ Κύριος·

– Βόσκε τὰ ἀρνία μου. Δηλαδὴ ἀφοῦ μὲ ἀγαπᾷς, ἔχεις τὶς προϋποθέσεις τῆς καταλληλότητος νὰ ποιμαίνεις τὸ ποίμνιό μου (15).

Ἡ ἀπρόσμενη καὶ ἄμετρη ἀνεξικακία τοῦ Κυρίου ἀνακουφίζει καὶ ἐνθαρρύνει τὸν ἔνοχο Πέτρο. Τοῦ λέει γιὰ δεύτερη φορὰ ὁ Κύριος·

– Σίμων, γιὲ τοῦ Ἰωνᾶ, μὲ ἀγαπᾷς;

Αὐτὴ τὴ φορὰ ὁ Κύριος δὲν βάζει τὸ «περισσότερο ἀπ’ αὐτούς», ἀλλὰ σκέτο «μὲ ἀγαπᾷς;» Διαγράφηκε πιὰ ἡ καύχηση τοῦ Πέτρου καὶ ἡ προσβολὴ τῶν μαθητῶν, ποὺ καὶ αὐτοὶ τὸν συγχώρησαν. Ὁ Πέτρος ἀπαντᾷ ὅπως ἀκριβῶς καὶ τὴν πρώτη φορά, ταπεινά·

– Ναί, Κύριε, σὺ ξέρεις ὅτι σὲ ἀγαπῶ.

Τοῦ ξαναλέει ὁ Χριστός·

– Ποίμαινε τὰ πρόβατά μου (16).

Τοῦ λέει ὁ Κύριος γιὰ τρίτη φορά·

– Σίμων, γιὲ τοῦ Ἰωνᾶ, μὲ ἀγαπᾷς;

Ὁ Πέτρος κατάλαβε τότε ὅτι ἔχει σκοπιμότητα ἡ τριττὴ ἐρώτηση. Κατάλαβε ὅτι ὁ Κύριος τοῦ θυμίζει τὴν τριττὴ ἄρνησή του, καὶ θέλει νὰ τὶς διαγράψει καὶ τὶς τρεῖς μία μία. Ὁ Πέτρος λυπήθηκε ἀπὸ τὴν ἀνάμνηση ἐκείνη καὶ λέει στὸν Κύριο ἐκφραστικότερα μὲ πόνο καὶ συγκίνηση·

– Κύριε, σὺ ὅλα τὰ γνωρίζεις, σὺ γνωρίζεις ὅτι σ’ ἀγαπῶ καὶ πόσο σ’ ἀγαπῶ.

Τοῦ λέει ὁ Κύριος·

– Βόσκε τὰ πρόβατά μου (17).

Ὁ Κύριος ἤξερε ὅτι ὁ Πέτρος τὸν ἀγαπᾷ καὶ ὅτι εἶναι πικρὰ μετανοημένος ἤδη ἀπὸ τὴν πρώτη ἐρώτηση. Ἀλλὰ προχώρησε σὲ τρεῖς ἐρωτήσεις γιὰ τὴν ἀνύψωση καὶ σταθεροποίηση τοῦ φρονήματος τοῦ Πέτρου. Κάθε μία ἀπὸ τὶς τρεῖς ἀρνήσεις ἦταν ἰδιαίτερο ἁμάρτημα, καὶ ἡ κάθε μία διαβεβαίωση ἰδιαίτερη συγχώρηση. Τρεῖς ἀρνήσεις, τρεῖς ἀφέσεις, πλήρης ἀποκατάσταση. Μ’ ὅλα αὐτὰ ἤθελε νὰ τὸν βεβαιώσει ν’ ἀναλάβει τὰ ποιμαντικά του καθήκοντα, ποὺ εἶχε χάσει, ὄχι μὲ μία ἀλλὰ μὲ τρεῖς ἀλλεπάλληλες προτροπές. Ἡ ἀπιστία φέρνει ἄρνηση τοῦ Χριστοῦ καὶ ἀφαιρεῖ τὸ δικαίωμα διαποιμάνσεως. Ἡ μετάνοια ἀποκαθιστᾷ τὴν πίστη καὶ τὴν καταλληλότητα γιὰ τὴ διαποίμανση.

Ὁ Κύριος τώρα ἀποκαλύπτει στὸν Πέτρο καὶ τὸ μαρτυρικὸ τέλος τῆς ἐπιγείου ζωῆς του ὡς ἑξῆς.

– Ἀλήθεια σοῦ λέω, Πέτρε, τοῦ λέει, ὅταν ἤσουν νεότερος, ἔδενες τὴ ζώνη σου καὶ περπατοῦσες ὅπου ἤθελες· ὅταν γεράσεις ὅμως, θ’ ἀνασηκώσεις τὰ χέρια σου, γιὰ νὰ σοῦ φορέσει τὴ ζώνη ἄλλος, καὶ θὰ μεταφερθεῖς ἐκεῖ ποὺ δὲν θὰ σοῦ εἶναι εὐχάριστο, ἀλλὰ θὰ εἶναι εὐχάριστο σ’ αὐτοὺς ποὺ θὰ σὲ φονεύσουν (18).

Αὐτὸ τὸ εἶπε ὁ Χριστός, λέει ὁ εὐαγγελιστής, γιὰ νὰ τοῦ δείξει μὲ ποιό θάνατο θὰ δοξάσει τὸ Θεό. Καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτὸ ὁ Κύριος λέει στὸν Πέτρο·

– Ἀκολούθα με (19).

Μέχρι ἐδῶ τονίζονται τὰ ἑξῆς.

1. Ὁ Πέτρος θὰ φτάσει στὴ γεροντικὴ ἡλικία.

2. Ὁ θάνατός του σ’ αὐτὴ τὴν ἡλικία θὰ εἶναι βίαιος, δηλαδὴ μαρτυρικός.

3. Μὲ τὸ θάνατό του θὰ δοξάσει τὸ Θεό.

4. Μὲ τὸ μαρτύριο μαρτυρεῖ ὡς μάρτυρας μὲ κόστος τὴ ζωή του ὅτι ὅσα εἶπε καὶ ἔκανε ὁ Κύριος εἶναι ἀλήθεια, γι’ αὐτὸ καὶ λέγεται καὶ μαρτύριο.

5. Ὁ Κύριος προλέγει στὸν Πέτρο τὸ μαρτυρικὸ θάνατό του, γιὰ νὰ τὸν βεβαιώσει ὅτι πείστηκε ὅτι τὸν ἀγαπᾷ πλέον μέχρι θανάτου. Ἕνα ἐνδεχόμενο ἀγαθό, τὸ μαρτύριο, ποὺ ἔχασε μὲ τὴν ἄρνησή του, τοῦ τὸ ξαναδίνει τώρα μὲ σιγουριά.

6. Ἡ ἄρνηση ποὺ ἀκύρωσε τὴν πρώτη πρόσκληση τοῦ Πέτρου ὡς μαθητοῦ καὶ ἀποστόλου δὲν ἰσχύει πλέον, διότι τώρα ὁ Κύριος τοῦ κάνει νέα πρόσκληση μὲ τὸ «Ἀκολούθα με».

7. Μὲ ὅσα λέγονται ἐδῶ δὲν τεκμηριώνεται σαφῶς ὅτι ὁ Πέτρος πέθανε μὲ σταυρικὸ θάνατο. Τὸ «ἐκτενεῖς τὰς χεῖράς σου» δὲν ἀποκλείεται νὰ σημαίνει «θὰ προτείνεις τὰ χέρια σου, γιὰ νὰ σοῦ τὰ δέσει αὐτὸς ποὺ θὰ σὲ ζώσει», δηλαδὴ «θὰ σὲ προετοιμάσει γιὰ τὸ μαρτύριο».

Ἀπόδειξη ὅτι ὁ Πέτρος πῆρε τὸ μήνυμα ὅτι ὁ Κύριος τὸν συγχώρησε καὶ τὸν ἀποκατέστησε ὡς μαθητή του καὶ ἀπόστολό του καὶ ὅτι θὰ σφραγίσει τὴ γεροντικὴ ἡλικία του μὲ μαρτύριο, εἶναι τὸ ἀδιάκριτο ἐρώτημα ποὺ ἔκανε στὸν Κύριο γιὰ τὸν Ἰωάννη, ποὺ σημαίνει ὅτι ξαναβρῆκε τὸν αὐθόρμητο χαρακτῆρα του, ὁ ὁποῖος κάποιες φορὲς τὸν εἶχε παρορμήσει σὲ ἀτυχῆ λόγια καὶ σὲ ὄχι σοβαρὲς καὶ ὑπεύθυνες ἐνέργειες. Ἀπελευθερωμένος λοιπὸν ὁ Πέτρος ἀπὸ τὴ διστακτικότητα καὶ μὲ τὸ γνωστὸ πλέον θάρρος του, γυρίζοντας πίσω τὸ κεφάλι καὶ βλέποντας τὸν ἀγαπητό του Ἰωάννη ρωτάει·

– Κύριε, αὐτὸς τί τέλος θὰ ἔχει; (21).

Ὁ Ἰησοῦς ἐλέγχει ἐλαφρὰ τὴν ἀδιακρισία του μὲ μία φράση ἀόριστη.

– Ἐὰν θέλω νὰ ζεῖ μέχρι ποὺ νὰ ξαναέρθω, τί σ’ ἐνδιαφέρει ἐσένα; Ἐσὺ κύττα ν’ ἀνταποκριθεῖς στὸ κάλεσμα ποὺ σοῦ κάνω, καὶ μὴν ἐξαρτᾷς τὸ μέλλον σου ἀπὸ τὸ τί θὰ συμβεῖ στὸν ἄλλον. Πᾶρε ἐλεύθερη καὶ προσωπικὴ ἀπόφαση (22).

Ἄξιο προσοχῆς εἶναι τὸ ὅτι ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης προσδιορίζει τὸν ἑαυτό του ὡς «τὸν μαθητὴ ποὺ ἀγαποῦσε ὁ Ἰησοῦς» καὶ ὡς αὐτὸν ποὺ στὸ μυστικὸ δεῖπνο «ἔγειρε τὸ κεφάλι του στὸ στῆθος τοῦ Ἰησοῦ καὶ ρώτησε· Κύριε, ποιός εἶναι αὐτὸς ποὺ θὰ σὲ παραδώσει;» Αὐτοπροσδιορίζεται δηλαδὴ μὲ τὶς ὀνομαστικὲς ἀναφορὲς ἐκεῖνες ποὺ ἐκτὸς τοῦ ὅτι δείχνουν τὴν ταπεινοφροσύνη του, προδίδουν καὶ τὸ συγγραφέα τοῦ τετάρτου Εὐαγγελίου. Ἐπίσης εἶναι ἐνδιαφέρον τὸ ὅτι ἄρχισε κιόλας νὰ συζητιέται ἡ δευτέρα παρουσία τοῦ Κυρίου.

Καὶ σημειώνει ὁ Εὐαγγελιστής. Διαδόθηκε λοιπὸν αὐτὸς ὁ λόγος τοῦ Ἰησοῦ στοὺς Χριστιανοὺς παρεξηγημένος, ὅτι τάχα ὁ μαθητὴς ἐκεῖνος (ἐννοεῖ τὸν ἑαυτό του) δὲν πεθαίνει. Καὶ ἀμέσως διορθώνει ὁ ἴδιος ὁ Ἰωάννης. Ἀλλὰ δὲν εἶπε, λέει, σ’ αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς ὅτι δὲν πεθαίνει· τοῦ εἶπε· ἂν θέλω αὐτὸς νὰ ζεῖ μέχρι νὰ ξαναέρθω, τί σ’ ἐνδιαφέρει; (23).

Ἐδῶ φαίνεται καθαρὰ ὅτι οἱ ἄνθρωποι ἀρέσκονται στοὺς μύθους, κι αὐτοὶ οἱ μῦθοι παραμερίζουν τὴν ἀλήθεια καὶ ἐμποδίζουν τοὺς κήρυκες νὰ λένε τὴν ἀλήθεια. Θέλουν νὰ τοὺς λένε τὰ «εὐσεβῆ» παραμύθια. Ἡ ἀλήθεια τοὺς ἀηδιάζει. Ἡ σαπίλα τῶν μύθων τοὺς τρέφει. Τὸ λέει καὶ ὁ Παῦλος στὸ μαθητή του Τιμόθεο· «Θὰ ἔρθει καιρὸς κατὰ τὸν ὁποῖο οἱ ἄνθρωποι δὲν θ’ ἀνεχθοῦν τὴν ὑγιῆ διδασκαλία, ἀλλὰ σύμφωνα μὲ τὶς ἐπιθυμίες τους θὰ συσσωρεύουν γιὰ τὸν ἑαυτό τους διδασκάλους, ποὺ ἡ διδασκαλία τους θὰ προκαλεῖ φαγούρα στ’ αὐτιά τους, δηλαδὴ ἄμετρη περιέργεια, καὶ τότε ἀπὸ μὲν τὴν ἀλήθεια θὰ στρέψουν τὸ κεφάλι τους καὶ τὰ μάτια τους μὲ ἀηδία, πρὸς δὲ τοὺς μύθους θὰ ἐκτραποῦν δίνοντας ὅλη τὴν προσοχή τους σ’ αὐτοὺς καὶ τρέχοντας ἀπὸ πίσω ἀπὸ τοὺς παραμυθᾶδες».

Καὶ κάνοντας τὸν ἐπίλογο τοῦ Εὐαγγελίου του ὁ Ἰωάννης λέει· Ὑπάρχουν βέβαια καὶ ἄλλα πολλὰ ποὺ ἔκανε ὁ Ἰησοῦς, τὰ ὁποῖα δὲν τὰ κατέγραψα στὸ Εὐαγγέλιό μου· διότι ἂν τὸ καθένα καταγραφόταν, νομίζω ὅτι τὰ βιβλία ποὺ θὰ γράφονταν δὲν θὰ τὰ χωροῦσε ὅλος ὁ κόσμος (25).

Ὁ λόγος τοῦ Εὐαγγελιστοῦ δὲν εἶναι ὑπερβολή· διότι κάθε εἶδος τοῦ ὑλικοῦ κόσμου, κάθε ἄτομο καὶ ὑποάτομο τοῦ μικρόκοσμου καὶ τοῦ μεγαλόκοσμου εἶναι ἕνα τεράστιο βιβλίο. Ὅλα τὰ εἴδη ποὺ ἀπαρτίζουν τὸν ὑλικὸ κόσμο, ὅπως τὰ ἐξετάζει σήμερα ἡ ἐπιστήμη, εἶναι βιβλία ἀτέλειωτα ὅσο ὁ ἴδιος ὁ ὑλικὸς κόσμος.

Ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ὁ Ἰωάννης δίνει τέλος στὸ Εὐαγγέλιό του εἶναι ἁπλοϊκός. Αὐτὸς ὁ φυσικὸς καὶ ἀνεπιτήδευτος ἐπίλογος προδίδει τὴν ἀνθρώπινη ἀγραμματοσύνη του, ἡ ὁποία ὅμως εἶναι ἡ ἰσχυρότερη ἀπόδειξη ὅτι τὸ Εὐαγγέλιό του εἶναι θεόπνευστο καὶ ἀληθινό. Αὐτὸ βεβαιώνει καὶ κάποιος ἀπὸ τοὺς πρώτους ἀναγνῶστες τοῦ Εὐαγγελίου μὲ τὴ σημείωση·

«Αὐτὸς εἶναι ὁ μαθητὴς ποὺ ἔγραψε αὐτά, καὶ μαρτυρεῖ γι’ αὐτά, καὶ ξέρουμε ὅτι εἶναι ἀληθινὰ τὰ ὅσα ἐξιστορεῖ» (24). Ἡ σημείωση αὐτὴ ἔχει τὴν ἀξία της, γι’ αὐτὸ καὶ μπῆκε νωρὶς μέσα στὸ ἱερὸ κείμενο τοῦ Εὐαγγελίου, παρ’ ὅλο ὅτι δὲν εἶναι τοῦ Ἰωάννου.

Ἀθανάσιος Γ. Σιαμάκης, ἀρχιμανδρίτης

(δημοσίευσις· ἰούνιος 2013)