῾Η ἔκδοσι τῶν «Διπτύχων» καὶ κάποια ἀπὸ τὰ προβλήματά της [2011]
῾Η ἔκδοσι τῶν «Διπτύχων»
καὶ κάποια ἀπὸ τὰ προβλήματά της
1. Τὰ «Δίπτυχα» σὰν ἔκδοσι ξεκίνησαν τὸ 1924, μᾶλλον τυχαῖα! ᾿Εκείνη τὴν χρονιά, ὅπως εἶναι γνωστὸ καὶ χιλιοειπωμένο, ἔγινε ἡ ἀλλαγὴ ἢ διόρθωσις τοῦ ἡμερολογίου κατὰ 13 ἡμέρες. ῾Ο ᾿Εμμανουὴλ Φαρλέκας ἐξέδωσε τότε γιὰ πρώτη φορὰ ἕνα «ἐγκόλπιον ἐκκλησιαστικὸν ἡμερολόγιον» σὰν τὰ ἡμερολόγια τσέπης ποὺ ἐκδίδουν σήμερα ὅλες οἱ μητροπόλεις καὶ πάμπολλες ἐνορίες, μονὲς καὶ προσκυνήματα, ἀκόμη καὶ σύλλογοι καὶ ἰδιῶτες. Στὴν ἀρχὴ ἀπὸ τυπικὸ δὲν ὑπῆρχε ἐκεῖ σχεδὸν τίποτε. ᾿Ωνόμασε τὸ ἡμερολόγιό του «ἐκκλησιαστικόν», διότι εἶχε ὅλες κι ὅλες καμμιὰ 20αριὰ σελίδες μὲ τὰ ὀνόματα τῶν μητροπόλεων, τῶν μητροπολιτῶν καὶ κάποιων ναῶν τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου (καὶ τῆς Κρήτης δηλαδὴ) καὶ ἐλάχιστα τοῦ ἐξωτερικοῦ· δὲν ὑπῆρχαν οὔτε τηλέφωνα οὔτε ὀνόματα κληρικῶν οὔτε ἄλλες λεπτομέρειες. Γρήγορα ὅμως ὁ ἐκκλησιαστικὸς κόσμος τῆς ῾Ελλάδος βρέθηκε ἀντιμέτωπος μὲ νέες τυπικὲς περιπτώσεις ποὺ δὲν προβλέπονταν ἀπὸ κανένα τυπικό. ῾Οπότε ὁ Φαρλέκας μεγάλωσε λίγο τὸ σχῆμα τοῦ ἡμερολογίου του καὶ ἄρχισε νὰ βάζῃ καὶ λίγες τυπικὲς διατάξεις, ποὺ κάθε χρόνο γίνονταν περισσότερες. Πότε ἀκριβῶς τὸ ἡμερολόγιον τσέπης τοῦ Φαρλέκα ἔγινε ἐτήσιο τυπικὸ δὲν τὸ ξέρω, διότι τὰ ἡμερολόγιά του ποὺ ἐκδόθηκαν κατὰ τὴν πρώτη ἑνδεκαετία (1924-1934) εἶναι πολὺ δυσεύρετα· στὶς βιβλιοθῆκες τῶν ᾿Αθηνῶν βρῆκα 2-3 μονάχα, διότι πολλὰ ἀπὸ τὰ ὑπόλοιπα εἶναι μὲν καταχωρημένα στοὺς καταλόγους τῶν βιβλιοθηκῶν, ἀλλὰ δὲν βρίσκονται πιὰ στὶς θέσεις των! Ἔχουν κάμει φτερά, ἄγνωστον πῶς καὶ πότε! Τὸ 1935 (τοῦ ὁποίου ἔχω ἀντίγραφο) εἶχε πάρει τὴν μορφὴ ἐτησίου τυπικοῦ βοηθήματος σὲ μικρὸ σχῆμα, περίπου σὰν τὴν κατοπινὴ «Τάξι» τοῦ Μπεκατώρου. Τὰ πρὸ τοῦ 1930, ὅσα ἔχω δεῖ, δὲν ἔχουν σχεδὸν τίποτε ἀπὸ τυπικό. Ἄρα ὑπολογίζω ὅτι γύρω στὸ 1930 κατάλαβε ὁ Φαρλέκας ὅτι ὑπάρχει ἀνάγκη γιὰ μία ἐτήσια ἔκδοσι τυπικοῦ, καὶ μετέτρεψε τὴν ἔκδοσί του ἀπὸ ἡμερολόγιο τσέπης σὲ «τυπικὸ τσέπης». Γι᾿ αὐτὸ εἶπα ὅτι αὐτὴ ἡ ἔκδοσι ξεκίνησε σχεδὸν τυχαῖα, ἐπειδὴ ὁ μακαρίτης ὁ Φαρλέκας στὴν ἀρχὴ δὲν εἶχε σκοπὸ νὰ κάμῃ κάτι τέτοιο· δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀπαιτήσεις τῶν καιρῶν καὶ ἀπὸ τὶς ἀνάγκες κληρικῶν καὶ ψαλτῶν.
2. ῞Οσο πλήθαιναν τὰ στοιχεῖα τυπικοῦ, πλήθαιναν καὶ τὰ διοικητικὰ στοιχεῖα· ἀλλὰ στὴν ἀρχὴ τὸ τυπικὸ εἶχε περισσότερες σελίδες· ἐπὶ παραδείγματι 100 σελίδες τυπικό, 80 σελίδες διοικητικό· 120 σελίδες τυπικό, 70 σελίδες διοικητικό. Αὐτὰ γιὰ ὅσο τὸ ἡμερολόγιο ἦταν προσωπικὴ ἔκδοσι τοῦ Φαρλέκα· δηλαδὴ τὸ τυπικὸν ἦταν τὸ κυριώτερο καὶ σημαντικώτερο στοιχεῖο, γιὰ τὸ ὁποῖο ἀγόραζαν ὅλοι τὴν ἔκδοσι· ἀκόμη καὶ ὅλοι οἱ ναοὶ τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀγόραζαν καὶ συμβουλεύονταν τὸ τυπικὸ τοῦ Φαρλέκα, ὅπως εἶχε πεῖ σὲ μία συνέντευξί του ὁ Κωνσταντινουπολίτης πρωτοψάλτης καὶ πρώην δομέστικος τοῦ πατριαρχείου Δημοσθένης Παϊκόπουλος.
3. Τὸ 1954 ἡ ἔκδοσι ἀπὸ τὸν Φαρλέκα περνάει στὴν ἱερὰ σύνοδο καὶ γίνεται «῾Ημερολόγιον τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος». ᾿Απὸ τότε ἀρχίζει σιγὰ σιγὰ τὸ διοικητικὸ νὰ ἀποκτᾷ περισσότερες σελίδες ἀπὸ τὸ τυπικό. ᾿Απὸ τὸ 1989 ἡ ἔκδοσις ὠνομάστηκε «Δίπτυχα τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος». Μὲ τὸν καιρὸ ὁ ὄγκος τοῦ διοικητικοῦ μέρους ὑπερδεκαπλασιάστηκε, ἐνῷ τοῦ τυπικοῦ ἀπὸ ἕνα σημεῖο καὶ πέρα ἔμεινε στάσιμος, καὶ σὲ κάποια φάσι μειώθηκε κιόλας. Δίνω ἕναν συγκριτικὸ πίνακα.
῾Ημερολόγιον/Δίπτυχα τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος
ἔτος σελίδες τυπικοῦ σελίδες διοικητικοῦ παρατηρήσεις
1935 100 80 ἔκδ. Φαρλέκα, σχῆμα 10 Χ 14
1949 120 70 ἔκδ. Φαρλέκα, σχῆμα 10 Χ 14
1964 190 258 ἔκδ. συνόδου, σχῆμα 12 Χ 17
1965 205 274 ἐφεξῆς ἔκδ. συνόδου, ἴδιο σχῆμα
1979 190 644 σχῆμα 14 Χ 21 (τὸ ἴδιο καὶ ἐφεξῆς)
1981 190 548 συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς
1985 200 580 συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς
1990 248 694 συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς
1994 244 824 συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς
1997 270 886 συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς
2001 300 1090 συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς
2002 406 1128 συντάκτης ᾿Α. Παπαχρῖστος
2003 400 908 συντάκτης ᾿Α. Παπαχρῖστος
2004 324 916 συντάκτης ᾿Α. Παπαχρῖστος
2005 344 822 συντάκτης ᾿Α. Παπαχρῖστος
2006 352 816 συντάκτης ᾿Α. Παπαχρῖστος
2007 316 822 συντάκτης Δ. ᾿Ανατολικιώτης
2008 310 828 (ὁμοίως καὶ ἐφεξῆς)
2009 312 842
2010 316 826
2011 326 858
4. ᾿Απὸ τὰ παραπάνω στοιχεῖα προκύπτουν γιὰ τὸ «῾Ημερολόγιον»/«Δίπτυχα» τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος τὰ ἑξῆς· 1ον) ὅτι ἡ ὕλη τοῦ τυπικοῦ μέρους ἀπὸ τὸ 1935 μέχρι σήμερα τριπλασιάστηκε σὲ ἀριθμὸ σελίδων, ἐνῷ τοῦ διοικητικοῦ ὑπερδεκαπλασιάστηκε! (τὸ 2002 μάλιστα τὸ διοικητικὸ μέρος ἦταν ὑπερδεκατετραπλάσιο!)· 2ον) ὅτι ἐνῷ ἀρχικῶς τὸ τυπικὸ κατελάμβανε τὰ δύο τρίτα (2/3) τῆς ἐκδόσεως καὶ τὸ διοικητικὸ μέρος τὸ ὑπόλοιπο ἕνα τρίτο (1/3), σήμερα οἱ ὅροι ἔχουν ἀντιστραφῆ· τὸ τυπικὸ εἶναι μόλις τὸ ἕνα τέταρτο (1/4) τῶν Διπτύχων καὶ τὸ διοικητικὸ τὰ τρία τέταρτα (3/4)· 3ον) ὅτι ὁ ψάλτης ποὺ παίρνει σήμερα τὰ «Δίπτυχα», γιὰ νὰ τὰ χρησιμοποιῇ καθημερινῶς ὡς τυπικό, ἀγοράζει περίπου 1200 σελίδες, ἀπὸ τὶς ὁποῖες μόνον οἱ 300 τοῦ χρησιμεύουν γιὰ τὸν σκοπὸ ποὺ θέλει, ἐνῷ οἱ ὑπόλοιπες 900 (τὸ συντριπτικὰ μεγαλείτερο ποσοστὸ σελίδων) εἶναι ἄλλα πράγματα, ἄσχετα μὲ τὸν κύριο σκοπὸ ἀγορᾶς!
5. Ἂς δοῦμε καὶ ἕναν ἄλλον σύντομο συγκριτικὸ πίνακα. Συγκρίνονται οἱ διάφορες ἐκδόσεις τυπικοῦ ποὺ κυκλοφοροῦν γιὰ τὸ ἔτος 2011 ὡς πρὸς τὸν ἀριθμὸ σελίδων ποὺ ἀφιερώνουν ἀκριβῶς στὸ τυπικό.
Τυπικὰ τοῦ ἔτους 2011
ἔκδοσις σελίδες τυπικοῦ παρατηρήσεις
῾Ημερολόγιον οἰκουμ. πατριαρχείου 500 σχῆμα 14 Χ 21
Μικρὸν τυπικὸν Ν. Παναγοπούλου 592 (= 500)* σχῆμα 12 Χ 17
῾Εορτολόγιον ἐκκλησίας Κύπρου 360 (= 400)* σχῆμα 17 Χ 24
Τυπικὴ διάταξις ᾿Α. Παπαχρίστου 388 σχῆμα 14 Χ 21
Δίπτυχα ἐκκλησίας ῾Ελλάδος 326 σχῆμα 14 Χ 21
* Σημείωσις. τὸ Μικρὸν τυπικὸν τοῦ Ν. Παναγοπούλου ἔχει σχῆμα λίγο μικρότερο ἀπὸ τῶν ὑπολοίπων τυπικῶν, ὁπότε οἱ 592 σελίδες του ἂν ἀναχθοῦν στὸ μεγαλείτερο σχῆμα, θὰ γίνουν περίπου 500. ἀντιθέτως τὸ ῾Εορτολόγιον τῆς ἐκκλησίας Κύπρου εἶναι λίγο μεγαλείτερο στὸ σχῆμα, ὁπότε οἱ 360 σελίδες του ἀντιστοιχοῦν περίπου σὲ 400.
τὸ συμπέρασμα ἀπὸ τὸν παραπάνω πίνακα εἶναι ὅτι ἡ ἐκκλησία τῆς ῾Ελλάδος ἀφιερώνει γιὰ τὸ τυπικὸ τὸν λιγώτερο ἀριθμὸ σελίδων ἀπὸ ὅλες τὶς ἄλλες παρόμοιες ἐκδόσεις. Καὶ ὅμως παρὰ ταῦτα ὑπάρχουν ἄνθρωποι (κυρίως κληρικοὶ) ποὺ θεωροῦν ὅτι τὸ τυπικὸ τῶν «Διπτύχων» πρέπει νὰ ...φυράνῃ κι ἄλλο! ὅτι πρέπει νὰ λιγοστέψῃ κι ἄλλο, διότι κατὰ τὴν ἄποψί τους ἔχει πολλὰ πράγματα ποὺ δὲν χρειάζονται! Καὶ ἀποκαλύπτω ἐδῶ ὅτι ὑπῆρξε πρότασις νὰ ἀφαιρεθῇ ἀπὸ τὸ ὑπάρχον τυπικὸ περίπου τὸ 10% τῆς ὕλης του, ὥστε νὰ γίνῃ λιγώτερο ἀπὸ 300 σελίδες! ἀλλὰ εὐτυχῶς αὐτὸ δὲν ἔγινε δεκτό.
6. ᾿Απὸ ὅλα ὅσα διαπιστώθηκαν μέχρι τώρα καταλαβαίνει κανεὶς ὅτι τὸ τυπικὸ τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος εἶναι τὸ μικρότερο σὲ ἔκτασι ἀπὸ ὅλα τὰ ἐτήσια τυπικὰ ποὺ κυκλοφοροῦν, ἄρα ἡ ἐκκλησία τῆς ῾Ελλάδος στὴν δική της ἔκδοσι προβάλλει λιγώτερο ἀπὸ ὅλους τοὺς ἄλλους ἐκδότες ἐκεῖνο τὸ τμῆμα ποὺ εἶναι τὸ πιὸ κύριο, τὸ πιὸ ἐνδιαφέρον γιὰ τὸ ἀγοραστικὸ κοινό! Μόνον ἀπὸ αὐτὴν τὴν γωνία νὰ δοῦμε τὸ ὅλο πρᾶγμα, καὶ χωρὶς νὰ μπλέξουμε ἀκόμη μὲ ἄλλα θέματα ὅπως ἡ ἔκδοσι τοῦ τυπικοῦ ξεχωριστὰ ἀπὸ τὸ διοικητικὸ καὶ λοιπά, εἶναι σὰν νὰ ἀποτρέπῃ ἡ ἴδια ἡ ἐκκλησία τοὺς ἐνδιαφερομένους νὰ ἀγοράσουν τὸ συγκεκριμένο βιβλίο! ᾿Εγὼ προσωπικῶς θεωρῶ ὅτι χρεωστεῖται εὐγνωμοσύνη στοὺς ψάλτες ἐκείνους ποὺ ἀκόμη στηρίζουν αὐτὸ τὸ βιβλίο, τὸ ἀγοράζουν καὶ τὸ προτιμοῦν ἔναντι ἄλλων, παρὰ τὸ ὅτι δὲν ἀνταποκρίνεται ὅσο πρέπει στὶς προσδοκίες των.
7. Ἂς δοῦμε καὶ τὸ θέμα τῶν ὑποσημειώσεων στὸ τυπικό. ῞Οταν ἡ σύνοδος μοῦ ἀνέθεσε τὴν σύνταξι τοῦ τυπικοῦ τῶν Διπτύχων (τὸν μάρτιο τοῦ 2006 γιὰ τὸ τυπικὸ τοῦ 2007), ἤξερα καλὰ ὅτι μοῦ ἀναθέτει τὴν εὐθύνη τῆς συντάξεως καὶ ὄχι τὸ δικαίωμα τῆς συντάξεως. δηλαδὴ δὲν μπορῶ νὰ γράψω ἐντελῶς ἐλεύθερα ὅ,τι θέλω ἢ ὅ,τι θεωρῶ προσωπικῶς σωστό, ἀλλὰ ὑπάρχουν περιορισμοί, ὑπάρχουν ἤδη κάποιες βασικὲς ἀρχὲς καὶ προϋποθέσεις γιὰ τὴν σύνταξι τοῦ τυπικοῦ, τὶς ὁποῖες ὀφείλω νὰ ἀκολουθῶ. ῾Ως ἐκ τούτου τὸ πρῶτο πρᾶγμα ποὺ ἔκαμα ἦταν νὰ ζητήσω τὶς γνῶμες καὶ τὶς προτάσεις ὄχι μόνον τῶν μελῶν τῆς συνοδικῆς ὑποεπιτροπῆς γιὰ τὴν ἔκδοσι τῶν «Διπτύχων», μὲ τοὺς ὁποίους οὕτως ἢ ἄλλωστε ἔχω συνεργασία γιὰ τὸ κατ᾿ ἔτος τυπικό, ἀλλὰ καὶ ἄλλων συνοδικῶν ἐπιτροπῶν ποὺ ἔχουν συναφὲς ἀντικείμενο, καθηγητῶν, κληρικῶν καὶ ψαλτῶν. Βέβαια σήμερα ἔχω μετανιώσει γι᾿ αὐτὴν τὴν ἐνέργειά μου, ποὺ μόνο σὲ μπελάδες μὲ ἔβαλε· ἀλλὰ τότε ἔτσι νόμιζα πὼς ἔπρεπε νὰ γίνῃ.
8. Συγκέντρωσα λοιπὸν γνῶμες, παρατηρήσεις καὶ προτάσεις σχετικὰ μὲ τὸ τυπικὸ τῶν «Διπτύχων» καὶ ἄρχισα νὰ δουλεύω ἐφαρμόζοντας ὅ,τι ἦταν δυνατὸν νὰ ἐφαρμοστῇ. Ἔτσι στὰ δύο πρῶτα τυπικὰ ποὺ συνέταξα, τοῦ 2007 καὶ τοῦ 2008, ὑπῆρχαν καὶ ἀρκετὲς ὑποσημειώσεις· 250 στὸ 2007 καὶ 225 στὸ 2008. Γιὰ πρώτη φορὰ λοιπὸν ἐδῶ ἐξηγῶ ὅτι ἔβαλα πολλὲς ὑποσημειώσεις, διότι μοῦ ἐζητήθησαν. Μοῦ ζητήθηκε νὰ βάλω ὑποσημειώσεις μὲ ἐπιστημονικὸ ὑπόβαθρο, ἐπεξηγήσεις, διασαφήσεις, ἱστορικὲς σημειώσεις, μὲ σχόλια πρωτότυπα, ποὺ νὰ δίνουν περισσότερο κῦρος στὴν ἔκδοσι. Καὶ ἐγὼ ὁ ἀνόητος τὰ πίστεψα ὅλα αὐτὰ καὶ ἔβαλα τὰ δυνατά μου νὰ τὰ πραγματοποιήσω στὸν βαθμὸ ποὺ μποροῦσα. Μάλιστα μόλις κυκλοφόρησαν τὰ «Δίπτυχα» τοῦ 2007, ποὺ εἶχαν καὶ τὶς περισσότερες ὑποσημειώσεις, οἱ πρῶτες παρατηρήσεις ποὺ μοῦ ἔγιναν ἦσαν ὅτι ἔπρεπε νὰ εἶχα βάλει καὶ ἄλλες ὑποσημειώσεις σὲ κάποια σημεῖα ἀκόμη!
9. Δὲν πέρασε πολὺς καιρός, καὶ ξαφνικὰ τὰ πράγματα ἄλλαξαν, οἱ διαθέσεις μεταβλήθηκαν, καὶ οἱ ἴδιοι ἄνθρωποι ποὺ μέχρι πρό τινος μὲ συμβούλευαν νὰ βάζω ὑποσημειώσεις, τώρα μὲ κατηγοροῦσαν ποὺ ἀκολούθησα τὶς συμβουλές τους! ῾Υπῆρξαν πολλὲς ἀντιδράσεις ὄχι τόσον ἀπὸ τοὺς ἴδιους, ἀλλὰ καθὼς μοῦ ἔλεγαν, ἀπὸ κληρικοὺς κυρίως· γενικῶς μοῦ ἔγινε μία πολὺ σκληρὴ καὶ προσωπικὴ κριτική, λὲς καὶ εἶχα κάμει τοῦ κεφαλιοῦ μου, λὲς καὶ δὲν εἶχα στὰ χέρια μου τὶς ἐπιστολὲς κάποιων –καὶ μάλιστα γνωστῶν καὶ σεβαστῶν ἀνθρώπων– μὲ τὶς συμβουλὲς καὶ παρατηρήσεις των, τὶς ὁποῖες ἀκολούθησα στὸ μέτρο τοῦ δυνατοῦ καὶ χωρὶς ὑπερβολές. Αὐτὲς τὶς ἐπιστολὲς ἀκόμη τὶς ἔχω, ἀλλὰ ἀποδείχτηκαν τελείως ἄχρηστες, διότι κανεὶς δὲν τὶς ζήτησε, κανεὶς δὲν μὲ ῥώτησε, κανεὶς δὲν μοῦ ἔδωσε τὴν δυνατότητα νὰ δώσω ἐξηγήσεις καὶ νὰ ἀπολογηθῶ. Μόνο μοῦ ἔγινε ἕνας πόλεμος νεύρων, ποὺ μὲ στενοχώρησε πολύ. Διενήργησαν κάποιοι λυσσαλέο πόλεμο ἐναντίον τῶν ὑποσημειώσεων (καὶ ἀκόμη κάνουν ἔτσι μερικοί), καὶ δὲν ἔχω μπορέσει μέχρι σήμερα νὰ καταλάβω γιατί τόσο μένος. Καὶ προσωπικὰ μάλιστα δὲν ἄκουσα ἀντιδράσεις τόσο ἀπὸ ψάλτες, ἐκτὸς ἐλαχίστων περιπτώσεων, ὅσο κυρίως ἀπὸ κληρικούς, ποὺ ἀκόμη δὲν ἔχω καταλάβει τί τοὺς ἐνώχλησε τόσο, ἀφοῦ οἱ ὑποσημειώσεις ἀναφέρονταν κυρίως στοὺς ψάλτες. Ἔχω συμπεράνει ὅτι αὐτὸ τὸ κῦμα ἔντονων ἀντιδράσεων ἀπὸ κάπου ξεκίνησε, ἀπὸ κάποιον ἄνθρωπο ἢ κάποια ὁμάδα ἀνθρώπων, καὶ ἴσως μὲ κάπως μεθοδικὸ τρόπο ἡ δυσαρέσκεια ἐπεκτάθηκε καὶ μᾶλλον παρέσυρε καὶ πολλοὺς ἀπὸ ἐκείνους ποὺ πρῶτα μὲ συμβούλευαν διαφορετικά. Περισσότερα δὲν εἶναι τοῦ παρόντος.
10. ῞Οταν μοῦ εἶπαν ἀπὸ τὴν ὑπηρεσία ὅτι δὲν ἐπιθυμοῦν πλέον ὑποσημειώσεις, ἀμέσως τὶς ἀφῄρεσα σχεδὸν ὅλες. Ἔτσι ἀπὸ τὸ 2009 δὲν ὑπάρχουν ὑποσημειώσεις στὸ τυπικὸ τῶν «Διπτύχων» ἐκτὸς ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων. Δεῖγμα καὶ αὐτὸ ὅτι δὲν χρειάζονταν ἐκεῖνες οἱ ὑπερβολικὲς καὶ σχεδὸν ὑστερικὲς ἀντιδράσεις, ἀφοῦ γιὰ μένα δὲν ἦταν κάποιο σημαντικὸ θέμα, στὸ ὁποῖο θὰ ἐπέμενα. τὸ νὰ μὴ βάζω ὑποσημειώσεις σήμαινε λιγώτερη δουλειὰ ἀπὸ τὴν πλευρά μου· γιατί λοιπὸν νὰ μὴν τὸ δεχτῶ; ῞Οσο γιὰ τὸ ἐπιχείρημα κάποιων ὅτι οἱ πολλὲς ὑποσημειώσεις συντελοῦν στὴν αὔξησι τοῦ ὄγκου τοῦ τυπικοῦ αὐτὸ καταρρίπτεται εὐκολώτατα ἀπὸ τὴν πραγματικότητα, ποὺ βοᾷ περὶ τοῦ ἀντιθέτου. Τὸ 2002 (συντάκτης ὁ ᾿Απ. Παπαχρῖστος) τὸ τυπικὸ εἶχε 75 ὑποσημειώσεις καὶ σὲ ἔκτασι ἦταν τὸ μεγαλείτερο ποὺ ἔχει ἐκδοθῆ μέχρι τώρα, 406 σελίδες! Τὸ 2008 (συντάκτης ὁ ὑποφαινόμενος) ὑπῆρχαν μὲν τριπλάσιες ὑποσημειώσεις (225 τὸν ἀριθμό), ἀλλὰ ἡ ἔκτασι τοῦ τυπικοῦ ἦταν μόνο 310 σελίδες (δηλαδὴ 100 ὁλόκληρες σελίδες λιγώτερες ἀπὸ τὸ 2002!), ἐνῶ φέτος (2011) μὲ ἐλάχιστες ὑποσημειώσεις (περίπου 35) οἱ σελίδες τοῦ τυπικοῦ αὐξήθηκαν στὶς 326! ῞Οσοι λοιπὸν λέγουν ὅτι οἱ πολλὲς ὑποσημειώσεις αὐξάνουν τὸν ὄγκο τοῦ τυπικοῦ δὲν ξέρουν τί λένε. Δὲν ἀποκλείεται μάλιστα κάποιοι ἀκούγοντας ὅτι τὸ τυπικὸ ἔχει 200 ὑποσημειώσεις παραπάνω νὰ νόμισαν ὅτι εἶχε 200 σελίδες περισσότερες καὶ νὰ ἔπαθαν πανικό! Καμμιὰ φορὰ τέτοιου εἴδους σύγχυσι τὴν παθαίνουν ἀκόμη καὶ οἱ εἰδικοὶ ὄχι μόνον οἱ ἀνίδεοι.
11. Γνωρίζω πάντως ὅτι πολλοί, ψάλτες ἰδίως, θέλουν νὰ ὑπάρχουν περισσότερα καὶ πιὸ ἀναλυτικὰ στοιχεῖα στὸ τυπικὸ καὶ περισσότερες ὑποσημειώσεις. Καὶ μέχρι σήμερα δέχομαι παροτρύνσεις ἀπὸ ψάλτες ἀλλὰ καὶ ἀπὸ κληρικοὺς (καὶ ἀπὸ ἐπισκόπους ἀκόμη) νὰ βάλω ὑποσημειώσεις, ἀλλὰ δὲν πρόκειται πλέον νὰ ξανακάμω τέτοιο λάθος. ῞Οπως ξέρω ἐπίσης ὅτι πολλοὶ συνεχίζουν καὶ τώρα ἀκόμη νὰ καταφέρωνται ἐναντίον μου γιὰ τὶς ...πολλὲς ὑποσημειώσεις στὰ Δίπτυχα! ῞Ενας μάλιστα τέτοιος ἠλίθιος, τοῦ ὁποίου γνωρίζω τὸ ὄνομα, εἶπε κάποτε σὲ μία ὁμάδα ἀνθρώπων τὰ ἑξῆς ἀπίστευτα καὶ φαιδρά· «Οἱ ὑποσημειώσεις στὸ τυπικὸ εἶναι ἐφεύρεσις τοῦ ᾿Ανατολικιώτη· πιὸ πρὶν δὲν ὑπῆρχαν ὑποσημειώσεις στὰ Δίπτυχα»!!! Ἴσως θὰ ἔπρεπε κάποιος νὰ τοῦ δείξῃ ὅλα τὰ «Δίπτυχα» καὶ νὰ τοῦ τὰ ἀνοίξῃ σελίδα σελίδα μπροστὰ στὰ μάτια του, διότι φαίνεται ὅτι δὲν τὰ ἔχει ἀνοίξει ποτέ του! ᾿Αλλὰ τελικὰ δὲν ἀξίζει ὁ κόπος. ᾿Εντούτοις ἀπορῶ πῶς βρίσκουν πρόθυμο ἀκροατήριο αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ παραλογισμοί, οἱ ὁποῖοι κανονικὰ δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ χρειάζωνται κἂν ἀντίκρουσι. ᾿Αλλὰ τέλος πάντων σημειώνω τὰ ἀκόλουθα. α) Εἶναι ἀμφίβολον ἂν ὑπῆρξε κάποια χρονιὰ ποὺ τὸ «῾Ημερολόγιον»/«Δίπτυχα» τῆς ἱερᾶς συνόδου νὰ μὴν εἶχε καθόλου ὑποσημειώσεις· τοὐλάχιστον ἐγὼ δὲν θυμᾶμαι κάτι. β) Στὰ Δίπτυχα τοῦ 2001 ὁ ᾿Απόστολος Βαλληνδρᾶς εἶχε 53 ὑποσημειώσεις, στὰ Δίπτυχα τοῦ 2006 ὁ ᾿Απ. Παπαχρῖστος εἶχε 70 περίπου ὑποσημειώσεις, ἐνῷ στὰ ὑπὸ τὴν ἐπιμέλειά μου φετινὰ Δίπτυχα (2011) ὑπάρχουν καμμιὰ 35αριά· δηλαδὴ ἔχω τὶς μισὲς ὑποσημειώσεις ἀπὸ τὸν ᾿Απ. Παπαχρῖστο καὶ κατὰ ἕνα τρίτο (1/3) λιγώτερες ἀπὸ τὸν μακαρίτη ᾿Απ. Βαλληνδρᾶ. Τόσο ἀλήθεια εἶναι ὅτι εἶναι δική μου ἐφεύρεσις οἱ ὑποσημειώσεις!
12. Σὲ σύγκρισι μὲ τὰ ἄλλα τυπικὰ διαπιστώνουμε γιὰ φέτος ὅτι: τὸ Μικρὸν τυπικὸν τοῦ Ν. Παναγοπούλου ἔχει 205 ὑποσημειώσεις, τὸ τυπικὸν τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου 120, ἡ Τυπικὴ διάταξις τοῦ ᾿Α. Παπαχρίστου περίπου 76, τὰ Δίπτυχα περίπου 35, καὶ τὸ τυπικὸν τῆς Κύπρου γύρω στὶς 20. ῾Υπενθυμίζω ἐπίσης ὅτι καὶ ὁ μακαρίτης Γεώργιος Μπεκατῶρος κάθε χρόνο στὴν «Τάξι» του εἶχε πολὺ περισσότερες ἀπὸ 100 ὑποσημειώσεις. Τώρα γιατί κάποιοι ἐνοχλοῦνται μὲ τὶς ἐλάχιστες σὲ ἀριθμὸ ὑποσημειώσεις τῶν Διπτύχων ποὺ ἐπιμελοῦμαι ἐγώ, ἐνῷ στὸ παρελθὸν δὲν ἐνωχλοῦνταν μὲ τὶς περισσότερες ὑποσημειώσεις τοῦ ᾿Απ. Βαλληνδρᾶ οὔτε σήμερα ἐνοχλοῦνται μὲ τὸ πλῆθος τῶν ὑποσημειώσεων σὲ ἄλλα ἐτήσια τυπικά, ἀποτελεῖ ἕνα ἀκόμη μυστήριον!
13. ῞Ενα ἄλλο αἴτημα σχεδὸν ὅλων τῶν ψαλτῶν καὶ τῶν κληρικῶν ποὺ χρησιμοποιοῦν τὰ «Δίπτυχα» εἶναι νὰ ἐκδίδεται τὸ τυπικὸ σὲ χωριστὸ τόμο ἀπὸ τὸ διοικητικὸ μέρος. Αὐτὸ εἶχε γίνει τὸ 2002, ἀλλὰ ἀποδείχτηκε ὅτι δὲν συνέφερε οἰκονομικά, καὶ θὰ ἐξηγήσω παρακάτω γιατί. ᾿Εκείνη τὴν χρονιὰ ἐκδόθηκαν σὲ δύο τόμους τὰ «Δίπτυχα» ὑποχρεωτικά, διότι εἶχαν φτάσει συνολικῶς τὶς 1504 σελίδες καὶ ἦταν τεχνικῶς ἀδύνατον νὰ βιβλιοδετηθοῦν σὲ ἕναν τόμο. Καὶ νὰ γινόταν κάτι τέτοιο, λόγῳ τοῦ βάρους τὸ βιβλίο θὰ ἔσπαγε, θὰ χάλαγε, θὰ ξεκόλλαγε τὸ ἐξώφυλλό του καὶ ἄλλα τέτοια. Αὐτὸς ἦταν ὁ λόγος ποὺ ὑποχρέωσε τὴν ᾿Αποστολικὴ Διακονία νὰ κάμῃ τὰ «Δίπτυχα» ἐκείνης τῆς χρονιᾶς σὲ δύο τόμους (πρέπει νὰ σημειώσω ἐδῶ ὅτι ἡ ᾿Αποστολικὴ Διακονία δὲν φέρει εὐθύνη γιὰ τὰ προβλήματα τῶν «Διπτύχων»· ἁπλῶς τὰ ἐκδίδει, δηλαδὴ τὰ τυπώνει καὶ τὰ βιβλιοδετεῖ, καὶ τὰ διαθέτει πρὸς πώλησι· θὰ λέγαμε ὅτι ἁπλῶς ἐκτελεῖ «διατεταγμένη ὑπηρεσία». ᾿Αδίκως οἱ περισσότεροι στρέφονται ἐναντίον της).
14. Τώρα, γιατί δὲν συνέφερε οἰκονομικὰ ἡ δίτομη ἔκδοσι τοῦ 2002; Διότι καὶ οἱ δύο τόμοι ἐκδόθηκαν συγχρόνως, μὲ τὴν συνηθισμένη χρονικὴ καθυστέρησι, καὶ πωλοῦνταν ὑποχρεωτικῶς μαζὶ σὰν ἕνα σέτ. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἔγιναν διπλὲς βιβλιοδεσίες, διπλὰ σκληρὰ ἐξώφυλλα καὶ λοιπά, ποὺ ἀνέβασαν τὸ κοστολόγιο τῆς ἐκδόσεως κατακόρυφα. ῾Υπῆρξε δὲ καὶ τὸ ἄλλο φαινόμενο· πολλοὶ πήγαιναν στὰ βιβλιοπωλεῖα, πλήρωναν τὸ σέτ, ἀλλὰ ἔπαιρναν μόνον τὸν 1ο τόμο (τὸ τυπικὸ) καὶ τὸν 2ο τὸν ἄφηναν, ἐνῷ τὸν εἶχαν πληρώσει! Καὶ δημιουργήθηκε ἐκ τῶν ὑστέρων ἕνα ἀκόμη πρόβλημα γιὰ τὸ τί θὰ γίνονταν αὐτοὶ οἱ τόμοι. Θὰ τοὺς ἔπαιρνε πίσω ὁ ἐκδότης; Καὶ τί θὰ τοὺς ἔκανε; Θὰ τοὺς πήγαινε γιὰ πολτοποίησι; Καὶ πῶς θὰ γινόταν αὐτό, ἀφοῦ θὰ ἔπρεπε νὰ κοποῦν δελτία ἐπιστροφῆς καὶ τὰ τοιαῦτα; Καὶ πῶς θὰ κόψῃς δελτίο ἐπιστροφῆς γιὰ ἕνα βιβλίο γιὰ τὸ ὁποῖο ἤδη ἔχει ἐκδοθῆ ἀπόδειξι πωλήσεως καὶ δὲν ἐπεστράφη ἀπὸ τὸν ἀγοραστή; Διότι ἂν ἐπεστρέφετο ἀπὸ τὸν ἀγοραστή, θὰ ἔπρεπε νὰ τοῦ δώσῃς πάλι ἐπὶ ἀποδείξει τὰ λεφτά του πίσω! Καὶ πῶς θὰ στείλῃς γιὰ πολτοποίησι κάτι ποὺ φαίνεται ὅτι τὸ ἔχεις ἤδη πουλήσει καὶ δὲν σοῦ ἐπεστράφη; Καὶ ἄντε νὰ τὰ ἐξηγήσῃς αὐτὰ στὴν ἐφορία! Καὶ δὲν μιλοῦμε ἐδῶ γιὰ ἕνα ἢ δύο βιβλία, ἀλλὰ γιὰ δεκάδες (ἴσως καὶ γιὰ ἑκατοντάδες)! Αὐτὸ τὸ τελευταῖο πρόβλημα δὲν τὸ ξέρω σίγουρα ἀπὸ κάπου, δὲν ἔχω καμμία τέτοια πληροφόρησι ἀπὸ κανένα ἄτομο εἴτε τῆς ᾿Αποστολικῆς Διακονίας εἴτε τῆς συνόδου· εἶχα ὅμως πληροφορίες ἀπὸ διάφορα βιβλιοπωλεῖα ἀνὰ τὴν ῾Ελλάδα, ποὺ τοὺς εἶχαν μείνει πολλοὶ τέτοιοι τόμοι (τοῦ διοικητικοῦ μέρους) καὶ δὲν ἤξεραν τί νὰ τοὺς κάνουν. ᾿Επίσης παλαιότερα διετέλεσα γιὰ χρόνια διευθυντὴς σὲ μεγάλο ἐκδοτικὸ οἶκο τῶν ᾿Αθηνῶν καὶ ἀπὸ τὴν ἐμπειρία μου μπορῶ νὰ ὑποθέσω τί γίνεται. Δημιουργήθηκαν λοιπὸν πολλὰ προβλήματα ἀπὸ τὴν δίτομη ἔκδοσι τοῦ 2002, εἶχε δὲ καὶ οἰκονομικὸ κόστος μεγάλο (βιβλιοδετικὰ περίπου διπλάσιο ἀπὸ τὴν μονότομη ἔκδοσι), ὁπότε στὴν ᾿Αποστολικὴ Διακονία δὲν θέλουν οὔτε νὰ ἀκούσουν γιὰ δύο τόμους τῶν «Διπτύχων». Παθαίνουν σὸκ καὶ μόνο στὴν ἰδέα, διότι δὲν θέλουν νὰ ἐπαναληφθῇ ὁ ἐφιάλτης τοῦ 2002, καὶ ἔχουν ἀπόλυτο δίκιο σὲ αὐτό.
15. Πρέπει νὰ διευκρινισθῇ ἐδῶ καὶ τὸ θέμα τοῦ οἰκονομικοῦ. Τὸ ὅτι ἡ ᾿Αποστολικὴ Διακονία δὲν εἶναι ἰδιωτικὸς ἐκδοτικὸς οἶκος οὔτε κερδοσκοπικὸς ὀργανισμὸς δὲν σημαίνει ὅτι δὲν πρέπει νὰ ἔχῃ κερδοφορία. Κάθε ἄλλο μάλιστα! Θὰ πρέπει οἱ ἐκδόσεις της νὰ ἀποφέρουν ἔσοδα ἀρκετὰ γιὰ νὰ καλύψουν ὅλα τὰ ἐκδοτικὰ ἔξοδα τῶν βιβλίων, ὅλους τοὺς μισθοὺς τῶν ὑπαλλήλων, ὅλα τὰ ἄλλα λειτουργικὰ ἔξοδα τοῦ ὀργανισμοῦ, καὶ ἐπιπλέον νὰ περισσεύσῃ ἕνα ἱκανὸ χρηματικὸ ποσό, ποὺ ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν θὰ καλύπτῃ τὶς ἱεραποστολικὲς δραστηριότητες τῆς ᾿Αποστολικῆς Διακονίας, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ θὰ ἀποτελῇ τὴν βάσι γιὰ νὰ γίνουν καὶ ἄλλες ἐκδόσεις. Σὲ διαφορετικὴ περίπτωσι ὁ ὀργανισμὸς θὰ πάψῃ νὰ ὑπάρχῃ, διότι ποιός θὰ μπορέσῃ καὶ θὰ θελήσῃ νὰ ἀναλάβῃ τὴν χρηματοδότησι ἑνὸς τόσο μεγάλου ἐκδοτικοῦ καὶ ἱεραποστολικοῦ ἔργου; Καὶ ἂν σκεφτοῦμε τοὺς δύσκολους καιροὺς ποὺ περνοῦμε αὐτὴν τὴν χρονικὴ περίοδο καὶ ὅτι οἱ περισσότεροι ἀπὸ τοὺς ἐκδοτικοὺς οἴκους μὲ ἀξιόλογα βιβλία χριστιανικοῦ καὶ ἐκκλησιαστικοῦ περιεχομένου, ποὺ ὑπῆρχαν πρὶν ἀπὸ 20, 30 καὶ 40 χρόνια, σήμερα ἔχουν κλείσει ἢ ὑπολειτουργοῦν, κατανοοῦμε πόσο ἀναγκαία εἶναι γιὰ τὴν ἐκκλησία ἡ διατήρησι τοῦ ἐκδοτικοῦ τμήματος τῆς ᾿Αποστολικῆς Διακονίας. Ἄλλωστε δὲν ὑπῆρξε ποτὲ τυπογραφεῖο ποὺ νὰ λειτουργῇ χωρὶς κέρδος, ἀκόμη καὶ ἂν μιλοῦμε γιὰ τυπογραφεῖα ποὺ λειτούργησαν μέσα σὲ μοναστήρια ἢ καὶ μέσα στὸ ῞Αγιον Ὄρος. Οἱ μὴ κερδοσκοπικοὶ ὀργανισμοὶ ἐπιτρέπεται νὰ ἔχουν κέρδος, ἀλλὰ αὐτὸ διατίθεται γιὰ κοινωφελεῖς σκοποὺς καὶ ἄλλες ἀνάγκες ποὺ ἐξυπηρετεῖ ὁ κάθε ὀργανισμὸς σύμφωνα μὲ τὸ καταστατικό του. ῾Επομένως γιὰ τὴν ᾿Αποστολικὴ Διακονία –ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἴδια τὴν ἐκκλησία– εἶναι ζωτικῆς σημασίας θέμα τὰ «Δίπτυχα» καὶ κάθε ἔκδοσί της νὰ εἶναι κερδοφόρα. Τὰ περὶ τοῦ ἀντιθέτου κατὰ καιροὺς λεγόμενα ὀφείλονται ἴσως ἢ σὲ ἄγνοια ἢ σὲ λαϊκισμὸ ἢ σὲ κακεντρέχεια. Εἶναι σὰν τὶς ἀνεύθυνες γνῶμες ποὺ λέγονται συχνὰ γιὰ τὸν ἐκκλησιαστικὸ χῶρο, παραδείγματος χάριν ὅτι δὲν θὰ πρέπει οἱ ψάλτες νὰ πληρώνωνται γιὰ τὴν ψαλτική τους ἢ τέλος πάντων θὰ πρέπει νὰ παίρνουν μόνον ἕνα μικρὸ συμβολικὸ ποσό, χωρὶς νὰ ζητοῦν προσλήψεις, ἀσφάλισι, ἐξασφάλισι, αὐξήσεις καὶ ἄδειες· ἢ ὅτι δὲν θὰ πρέπει νὰ ὑπάρχουν παγκάρια, γιὰ νὰ ἀφήνῃ ὁ πιστὸς χρήματα γιὰ τὸ κερὶ ποὺ ἀνάβει· ἢ ὅτι δὲν θὰ πρέπει νὰ βγαίνῃ δίσκος στὴν διάρκεια τῆς ἀκολουθίας· ἢ ὅτι δὲν θὰ πρέπει νὰ γίνωνται ἔρανοι ἀπὸ τὴν ἐκκλησία, καὶ ἄλλα τέτοια.
16. ᾿Απὸ τὸ 2004 ποὺ εἶμαι στὴν σύνοδο καὶ ἀπὸ τὸ 2007 (ἢ μᾶλλον 2006) ποὺ ἀνέλαβα τὴν σύνταξι τῶν Διπτύχων ὑποστήριζα σθεναρὰ τὴν ἀνάγκη νὰ ἐκδοθῇ τὸ τυπικὸ σὲ χωριστὸ τόμο καὶ νὰ αὐξηθῇ ὁ ὄγκος του ἀπὸ τὶς 300 σελίδες στὶς 450-500· καὶ αὐτὸ συνεχίζω νὰ πιστεύω. Ξέρω ὅμως ὅτι τελικῶς αὐτὸ μᾶλλον δὲν πρόκειται νὰ γίνῃ γιὰ ἕναν ἁπλὸ λόγο· διότι αὐτοὶ ποὺ ἔχουν τὴν εὐθύνη γιὰ τὴν λῆψι τέτοιας ἀποφάσεως δὲν γνωρίζουν ἀπὸ ἐκδοτικά. Καὶ ὅταν μιλάω γιὰ ἐκδοτικὴ γνῶσι, δὲν ἐννοῶ κάποιος ὡς συγγραφεὺς νὰ ἔχῃ ἐκδώσῃ 10 ἡμερολόγια τσέπης, 5 βίους ἁγίων καὶ ἄλλα 5 βιβλία «θρησκευτικοῦ» περιεχομένου, ὁπότε ἔχει ἁπλῶς μία γεῦσι τῆς ἐκδοτικῆς διαδικασίας· ἐννοῶ νὰ πιάσῃς στὰ χέρια σου ἕνα χειρόγραφο καὶ νὰ ἀναλάβῃς τὴν εὐθύνη νὰ τὸ παραδώσῃς στὸν συγγραφέα ἕτοιμο βιβλίο, πακεταρισμένο σὲ κουτιά, ἔχοντας ἐποπτεύσει προσωπικῶς καὶ ἔχοντας λάβει τὶς ἀποφάσεις ποὺ πρέπει γιὰ ὅλα τὰ στάδια τῆς διαδικασίας, ἀπὸ τὴν παραγγελία τοῦ χαρτιοῦ καὶ τὴν ἐπιλογὴ τῆς γραμματοσειρᾶς γιὰ τὴν στοιχειοθεσία μέχρι τὴν συνεργασία μὲ τὸν μακετίστα, τὸν ἔλεγχο τοῦ τυπώματος καὶ τὴν παρακολούθησι τῆς βιβλιοδεσίας. (Οἱ λεπτομερεῖς πολύπλοκες καὶ ἐξειδικευμένες ἐργασίες ποὺ κρύβονται μέσα στὴν φράσι «ἐκδοτικὴ διαδικασία» δὲν εἶναι τοῦ παρόντος. Ἂν θέλῃ ὁ Θεός, σκοπεύω νὰ ἀναφερθῶ ἀναλυτικὰ σὲ ὅλα αὐτὰ σὲ ἄλλη εὐκαιρία.) Χωρὶς λοιπὸν τὶς ἀπαραίτητες γνώσεις εἶναι δύσκολο νὰ ἐξετάσῃ κανεὶς τὸ θέμα σφαιρικὰ καὶ νὰ ἀντιληφθῇ τὶς δυσκολίες ποὺ ἔχει ἡ ἔκδοσις τῶν Διπτύχων. Συνήθως ἡ μία πλευρὰ σκέφτεται τὸ πρακτικὸ μέρος καὶ ζητάει νὰ γίνῃ ἡ ἔκδοσις δίτομη· ἡ ἄλλη πλευρὰ σκέφτεται ἐκδοτικὰ καὶ τυπογραφικὰ καὶ δὲν θέλει οὔτε νὰ ἀκούσῃ γιὰ δύο τόμους, διότι τὸ θεωρεῖ ἀσύμφορο καὶ ἀνέφικτο. Νομίζω ὅτι ὑπάρχει λύσι, ἀλλὰ χρειάζονται γενναῖες ἀποφάσεις. Σὲ καμμία περίπτωσι δὲν πρέπει νὰ γίνῃ τὸ βιβλίο δίτομο μὲ τὶς προϋποθέσεις ποὺ ἔγινε τὸ 2002. Πρέπει νὰ ὑπάρξουν ἄλλες προϋποθέσεις καὶ νὰ γίνῃ νέα μελέτη γιὰ τὴν ἀλλαγὴ τῆς ἐκδόσεως. Θὰ πρέπει νὰ συνεκτιμηθοῦν τὰ ἐπιπλέον ἔξοδα ποὺ θὰ προκύψουν ἀλλὰ καὶ ἡ μείωσις ἐξόδων ποὺ θὰ γίνῃ· διότι μὲ τὶς προτάσεις ποὺ ἔχω ὑπόψει μου προκύπτει καὶ σοβαρὴ μείωσις ἐξόδων γιὰ μεγάλο μέρος τῆς διαδικασίας. Καὶ ἂν μαζὶ μὲ τὴν μεγάλη μείωσι ἐπέλθῃ καὶ αὔξησις τῶν πωλήσεων, κάτι ποὺ εἶναι τὸ ζητούμενο, τότε θὰ ἔχωμε καὶ αὔξησι τῶν κερδῶν. Αὐτὰ ὅμως δὲν εἶναι εὔκολο νὰ τὰ καταλάβῃ κανείς. Γιὰ νὰ γίνουν δύο τόμοι τὰ Δίπτυχα, θὰ πρέπει νὰ ἀπαγκιστρωθοῦμε ἀπὸ τὰ πλαίσια μέσα στὰ ὁποῖα γίνεται ἡ ἔκδοσις μέχρι σήμερα· αὐτὸ ὅμως δὲν ξέρω ἂν ὑπάρχῃ κάποιος ποὺ θὰ μποροῦσε καὶ θὰ ἤθελε νὰ τὸ ἀποφασίσῃ. Γι᾿ αὐτοὺς τοὺς λόγους προσωπικὰ ἔχω σταματήσει πλέον νὰ ἀνακινῶ αὐτὸ τὸ ζήτημα. Λέω τὴν γνώμη μου, μόνον ἂν ἐρωτηθῶ. ῾Η πιὸ πρόσφατη περίπτωσι ποὺ μίλησα (ἀκροθιγῶς) γιὰ τὸ πῶς μπορεῖ νὰ ἐκδοθοῦν τὰ «Δίπτυχα» σὲ δύο τόμους μὲ τρόπο ποὺ νὰ συμφέρῃ καὶ ἐκδοτικὰ ἦταν γύρω στὶς 20/1/2011· καὶ ἦταν ἡ τελευταία φορά.
17. Εἶναι ἀναγκαία καὶ μία ἄλλη διευκρίνισις. Δὲν ὑπάρχει ἐπισήμως κανένας περιορισμὸς γιὰ τὸ πόσες σελίδες θὰ ἔχῃ ἔκτασι τὸ τυπικὸ τῶν Διπτύχων. Δὲν ἔχει ληφθῆ κάποια ἀπόφασις συγκεκριμένου ὁρίου σελίδων οὔτε ἀπὸ τὴν σύνοδο οὔτε ἀπὸ τὴν ᾿Αποστολικὴ Διακονία καὶ τόσα χρόνια τώρα δὲν μοῦ ἔχει γνωστοποιηθῆ κάτι τέτοιο. ῾Ο περιορισμὸς ποὺ ὑπάρχει εἶναι βιβλιοδετικός· ὑπάρχει ἕνα ὅριο σελίδων ποὺ μπορεῖ νὰ περιλαμβάνει ἕνας τόμος, χοντρικὰ κάπου 1300 μὲ 1400 σελίδες· καὶ πάλι θὰ εἶναι δύσχρηστος. Μετὰ τὸ ὅριο αὐτὸ ἢ θὰ πᾶμε στοὺς δύο τόμους ἢ θὰ ἐπιλέξουμε ἄλλες λύσεις, ὅλες ὅμως ἀσύμφορες ἀπὸ πλευρᾶς κόστους καὶ πρακτικῆς χρήσεως. Γιὰ νὰ ἀποφευχθῇ αὐτὸ τὸ ἀδιέξοδο θὰ πρέπει νὰ μειωθῇ ἡ ὕλη τοῦ βιβλίου· κανεὶς ὅμως δὲν εἶναι διατεθειμένος νὰ μειώσῃ ὕλη ἀπὸ τὸ δεύτερο καὶ ὀγκωδέστερο μέρος τοῦ βιβλίου, τὸ διοικητικό. ῞Οποτε γίνεται λόγος γιὰ μείωσι, ὅλοι σκέφτονται τί θὰ ἀφαιρέσουν ἀπὸ τὸ τυπικό! Αὐτὸ γίνεται φανερὸ μετὰ τὴν δίτομη ἔκδοσι τοῦ 2002. Προκειμένου στὴν ἔκδοσι τοῦ 2004 νὰ περιορίσουν τὶς σελίδες καὶ νὰ μείνουν ἕνας τόμος τὰ Δίπτυχα, τί ἔκαμαν; ᾿Αφῄρεσαν ὅλες τὶς γενικὲς τυπικὲς διατάξεις. Δηλαδὴ ἐφαρμόστηκε τὸ λαϊκὸ ἀπόφθεγμα «πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι»! Γιὰ νὰ ἐπανέλθουν οἱ γενικὲς τυπικὲς διατάξεις στὰ Δίπτυχα, χρειάστηκε· 1ον) νὰ διαμαρτυρηθοῦν κάποιοι ψάλτες καὶ κληρικοὶ καὶ οἱ διαμαρτυρίες τους νὰ φτάσουν μέχρι τοὺς ἐπισκόπους των καὶ ἀπὸ ἐκεῖ στὴν σύνοδο (αὐτὸ μοῦ τὸ εἶπαν, δὲν τὸ ξέρω προσωπικῶς)· 2ον) νὰ ποῦν ὁ ᾿Ι. Φουντούλης καὶ ὁ π. Κων. Παπαγιάννης (ὁ δεύτερος καὶ γραπτῶς) ὅτι οἱ γενικὲς τυπικὲς διατάξεις εἶναι χρήσιμες καὶ ἀπαραίτητες καὶ πρέπει νὰ ἐπανέλθουν· 3ον) νὰ εἰσηγηθῶ τὸ ἴδιο στὴν συνοδικὴ ὑποεπιτροπὴ ὑποσχόμενος ὅτι τὸ τμῆμα αὐτὸ δὲν θὰ ἔχῃ τὴν μεγάλη ἔκτασι ποὺ εἶχε λάβει στὸ παρελθόν· καὶ τέλος 4ον) νὰ λάβῃ σχετικὴ ἀπόφασι ἡ σύνοδος! Γιὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς λόγους κρατῶ τὸ τμῆμα τοῦ τυπικοῦ ὅσο μπορῶ κοντὰ στὶς 300-330 σελίδες· διότι ξέρω ὅτι, ἂν προκύψῃ θέμα μειώσεως σελίδων, θὰ ποῦν ἀμέσως νὰ ἀφαιρεθοῦν οἱ γενικὲς τυπικὲς διατάξεις· ἀλλὰ τότε θὰ εἶναι τὸ τυπικὸ τῶν Διπτύχων μισό, διότι ποῦ θὰ ὑπάρχουν ὁδηγίες γιὰ τὶς ἀκολουθίες τῶν καθημερινῶν καὶ τῶν σαββάτων; Αὐτὸ ὅμως πολλοὶ δὲν τὸ καταλαβαίνουν, εἴτε διότι δὲν χρησιμοποιοῦν σωστὰ τὰ Δίπτυχα εἴτε διότι δὲν ψάλλουν σὲ καθημερινές, σάββατα, προεόρτιες καὶ μεθέορτες ἡμέρες, ἢ καὶ γιὰ ἄλλους λόγους.
18. Γενικῶς τὸ θέμα τοῦ τυπικοῦ τῶν Διπτύχων δὲν ἀντιμετωπίζεται μὲ σωστὲς προϋποθέσεις. Δὲν θὰ μπῶ σὲ λεπτομέρειες, διότι ἤδη τὸ παρὸν κείμενο ἔχει λάβει ἀρκετὴ ἔκτασι, ὁπότε δὲν θὰ μιλήσω ἐδῶ γιὰ τὶς συνθῆκες συντάξεως τοῦ τυπικοῦ, γιὰ ἀντιφατικὲς ἀποφάσεις, γιὰ περιπτώσεις ποὺ ἐνῷ εἶχα ὁλοκληρώσει τὸ τυπικό, ὑποχρεώθηκα λόγῳ κάποιας ξαφνικῆς ἀποφάσεως νὰ τὸ ξαναγράψω σχεδὸν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ καὶ μάλιστα κάτω ἀπὸ πολὺ πιεσμένα χρονικὰ ὅρια, γιὰ τὰ πραγματικὰ καὶ τὰ ὑποτιθέμενα λάθη τῶν Διπτύχων καὶ πῶς δημιουργοῦνται, γιὰ προκαταλήψεις καὶ ἐπαναλήψεις, γιὰ τὸ παραφορτωμένο καὶ ἐν πολλοῖς παράτυπο ἁγιολόγιο ἢ γιὰ ἄλλα προβλήματα. Θὰ πῶ μόνο ὅτι, ἐνῷ τὸ τυπικὸ θὰ πρέπει νὰ λαμβάνῃ ὑπόψι του πρωταρχικὰ τὶς ἀνάγκες τῶν περίπου 20.000 ἐνεργῶν ψαλτῶν στὴν ῾Ελλάδα, τελικῶς γίνονται πράγματα ποὺ τὰ ἐπιθυμοῦν 10 ἢ 20 ἢ 100 ἄνθρωποι. Γιὰ παράδειγμα ἀναγράφεται σὲ κάθε δεσποτικὴ γιορτὴ ποιό εἶναι τὸ εἰσοδικό, γιὰ νὰ μπορῇ νὰ τὸ βρῇ εὔκολα ὁ ἀρχιερεὺς ἢ ὁ ἱερεύς. ᾿Αλλὰ τὰ εἰσοδικὰ ὑπάρχουν καὶ σὲ τόσες ἄλλες ἐκδόσεις, σὲ ὅλα τὰ ἱερατικά, σὲ ὅλα τὰ ἀρχιερατικά, στὰ ἐγκόλπια ἀναγνώστου, στὰ μηναῖα, καὶ εὔκολο εἶναι νὰ βρεθοῦν. Καὶ στὸ τέλος τέλος, ἂν δὲν εἶναι συλλείτουργο, τὸ εἰσοδικὸ δὲν τὸ ψέλνει ὁ ἱερεὺς ἀλλὰ ὁ ψάλτης, καὶ αὐτὸς ξέρει ποῦ θὰ τὸ βρῇ. ᾿Εκεῖνο ποὺ μπορεῖ νὰ γίνῃ ἴσως καὶ νὰ βελτιώσῃ κάπως τὴν κατάστασι εἶναι νὰ δραστηριοποιηθοῦν αὐτοὶ ποὺ χρησιμοποιοῦν τὰ Δίπτυχα περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλον, δηλαδὴ οἱ ψάλτες. Ἴσως ἂν διαμαρτυρηθοῦν, ἂν στείλουν ἐπιστολὲς πρὸς τὴν σύνοδο, πολλὲς ὅμως ἐπιστολές, καὶ ὡς ἄτομα καὶ ὡς σύλλογοι, ὅπου νὰ λένε ὅτι θέλουν περισσότερες σελίδες τυπικοῦ στὰ «Δίπτυχα», περισότερες λεπτομέρειες, περισσότερες ἐπεξηγήσεις, ἴσως τότε κάτι νά γίνῃ. ῞Οσο δὲν θὰ διαμαρτύρωνται γιὰ τὴν ὑπέρμετρη διόγκωσι τοῦ διοικητικοῦ μέρους καὶ θὰ δέχωνται τὴν ἀτροφικὴ παρουσίασι τοῦ τυπικοῦ, ἂς μὴν περιμένουν βελτίωσι· κι ἂς μὴν παραξενευτοῦν ἂν κάποια στιγμὴ τὸ τυπικὸ γίνῃ λιγώτερο κι ἀπὸ 150 σελίδες. Μόνον ἂν ἐκδηλώσουν τὶς σκέψεις των καὶ ποῦν ὅτι δὲν θέλουν νὰ ἀγοράζουν 800 ἢ 1000 σελίδες ἄσχετες μὲ τὸ τυπικό, μόνον τότε ἴσως νὰ πάψουν κάποιοι νὰ θεωροῦν τὸ τυπικὸ σὰν κάτι τὸ δευτερεῦον καὶ νὰ κατανοήσουν ὅτι τὰ «Δίπτυχα» πωλοῦνται κυρίως γιὰ τὸ τυπικό τους· γιὰ νὰ μὴν πῶ, ἀποκλειστικῶς γι᾿ αὐτό.
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης
(δημοσίευσις 31/1/2011)