3. Τυπικόν

PostHeaderIcon ῾Η ἔκδοσι τῶν «Διπτύχων» καὶ κάποια ἀπὸ τὰ προβλήματά της [2011]

 

῾Η ἔκδοσι τῶν «Διπτύχων»

καὶ κάποια ἀπὸ τὰ προβλήματά της

 

    1. Τὰ «Δίπτυχα» σὰν ἔκδοσι ξεκίνησαν τὸ 1924, μᾶλλον τυχαῖα!  ᾿Εκεί­­νη τὴν χρονιά, ὅπως εἶναι γνωστὸ καὶ χιλιοειπωμένο, ἔγινε ἡ ἀλλαγὴ ἢ δι­όρ­θωσις τοῦ ἡμε­ρο­λο­γίου κατὰ 13 ἡμέρες.  ῾Ο ᾿Εμμανουὴλ Φαρ­λέκας ἐξέ­δωσε τότε γιὰ πρώτη φορὰ ἕνα «ἐγκόλπιον ἐκκλησιαστικὸν ἡμε­ρο­λόγιον» σὰν τὰ ἡμερο­λό­για τσέπης ποὺ ἐκδίδουν σήμερα ὅλες οἱ μη­τρο­­πό­λεις καὶ πάμπολλες ἐνορίες, μονὲς καὶ προσκυνήματα, ἀκόμη καὶ σύλλογοι καὶ ἰδιῶτες.  Στὴν ἀρχὴ ἀπὸ τυπικὸ δὲν ὑπῆρχε ἐκεῖ σχεδὸν τίποτε.  ᾿Ωνόμασε τὸ ἡμερολόγιό του «ἐκκλη­σια­στι­κόν», διότι εἶχε ὅλες κι ὅλες καμμιὰ 20α­ριὰ σελίδες μὲ τὰ ὀνόματα τῶν μη­τροπόλεων, τῶν μη­τρο­πολιτῶν καὶ κά­ποιων ναῶν τοῦ ἑλ­λαδικοῦ χώρου (καὶ τῆς Κρήτης δη­λαδὴ) καὶ ἐλάχιστα τοῦ ἐξωτερικοῦ· δὲν ὑπῆρχαν οὔτε τηλέφωνα οὔτε ὀνόματα κληρικῶν οὔτε ἄλλες λεπτο­μέ­ρειες.  Γρήγορα ὅ­μως ὁ ἐκ­κλη­σιαστικὸς κόσμος τῆς ῾Ελλάδος βρέθηκε ἀντι­μέ­­τω­πος μὲ νέ­ες τυπικὲς περιπτώσεις ποὺ δὲν προβλέπονταν ἀπὸ κανένα τυπικό.  ῾Οπό­­τε ὁ Φαρ­λέκας μεγάλωσε λίγο τὸ σχῆμα τοῦ ἡμερολογίου του καὶ ἄρ­χι­σε νὰ βά­ζῃ καὶ λίγες τυπικὲς δια­τά­ξεις, ποὺ κάθε χρόνο γίνονταν πε­ρισ­σό­τε­ρες.  Πό­τε ἀκριβῶς τὸ ἡμερο­λό­γιον τσέπης τοῦ Φαρλέκα ἔγινε ἐτήσιο τυπικὸ δὲν τὸ ξέρω, διότι τὰ ἡμε­ρολόγιά του ποὺ ἐκδόθηκαν κατὰ τὴν πρώτη ἑνδε­καετία (1924-1934) εἶναι πολὺ δυσεύ­ρε­τα· στὶς βιβλιοθῆκες τῶν ᾿Αθηνῶν βρῆκα 2-3 μονάχα, διότι πολλὰ ἀπὸ τὰ ὑ­πόλοιπα εἶναι μὲν κατα­χω­ρημένα στοὺς καταλόγους τῶν βιβλιοθηκῶν, ἀλλὰ δὲν βρίσκονται πιὰ στὶς θέσεις των!  Ἔχουν κάμει φτερά, ἄγνωστον πῶς καὶ πότε!  Τὸ 1935 (τοῦ ὁποίου ἔ­χω ἀντίγραφο) εἶχε πάρει τὴν μορ­φὴ ἐτη­σίου τυπικοῦ βοηθήματος σὲ μικρὸ σχῆμα, πε­ρί­που σὰν τὴν κατο­πινὴ «Τάξι» τοῦ Μπεκατώρου.  Τὰ πρὸ τοῦ 1930, ὅσα ἔχω δεῖ, δὲν ἔχουν σχε­δὸν τίποτε ἀπὸ τυπικό.  Ἄρα ὑπολογίζω ὅτι γύρω στὸ 1930 κατάλαβε ὁ Φαρ­λέκας ὅτι ὑπάρχει ἀνάγκη γιὰ μία ἐ­τήσια ἔκδοσι τυ­πι­κοῦ, καὶ μετέτρεψε τὴν ἔκ­δοσί του ἀπὸ ἡμερολόγιο τσέ­πης σὲ «τυπικὸ τσέπης».  Γι᾿ αὐτὸ εἶπα ὅτι αὐ­τὴ ἡ ἔκδοσι ξεκίνησε σχεδὸν τυχαῖα, ἐπειδὴ ὁ μακαρίτης ὁ Φαρλέκας στὴν ἀρχὴ δὲν εἶχε σκοπὸ νὰ κάμῃ κάτι τέτοιο· δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀ­παιτήσεις τῶν καιρῶν καὶ ἀπὸ τὶς ἀνάγκες κληρικῶν καὶ ψαλτῶν.

    2. ῞Οσο πλήθαιναν τὰ στοιχεῖα τυπικοῦ, πλήθαιναν καὶ τὰ διοικητικὰ στοιχεῖα· ἀλλὰ στὴν ἀρχὴ τὸ τυπικὸ εἶχε περισσότερες σελίδες· ἐπὶ παρα­δείγματι 100 σελίδες τυπικό, 80 σελίδες διοικητικό· 120 σελίδες τυπικό, 70 σελίδες διοικητικό.  Αὐτὰ γιὰ ὅσο τὸ ἡμερολόγιο ἦταν προσω­πικὴ ἔκδοσι τοῦ Φαρλέκα· δηλαδὴ τὸ τυπικὸν ἦταν τὸ κυριώτερο καὶ ση­μαν­τικώτερο στοιχεῖο, γιὰ τὸ ὁποῖο ἀγόραζαν ὅλοι τὴν ἔκδοσι· ἀκόμη καὶ ὅλοι οἱ ναοὶ τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀγόραζαν καὶ συμβουλεύονταν τὸ τυπικὸ τοῦ Φαρ­λέκα, ὅπως εἶχε πεῖ σὲ μία συνέντευξί του ὁ Κων­σταν­τι­νου­πολίτης πρω­το­ψάλ­της καὶ πρώην δομέστικος τοῦ πατριαρχείου Δημο­σθένης Παϊ­κό­πουλος.

    3. Τὸ 1954 ἡ ἔκδοσι ἀπὸ τὸν Φαρλέκα περνάει στὴν ἱερὰ σύνοδο καὶ γίνεται «῾Ημερολόγιον τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος».  ᾿Απὸ τότε ἀρχίζει σι­γὰ σιγὰ τὸ διοικητικὸ νὰ ἀποκτᾷ περισσότερες σελίδες ἀπὸ τὸ τυπικό.  ᾿Απὸ τὸ 1989 ἡ ἔκδοσις ὠνομάστηκε «Δίπτυχα τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος».  Μὲ τὸν καιρὸ ὁ ὄγκος τοῦ διοικητικοῦ μέρους ὑπερδεκαπλασιάστηκε, ἐνῷ τοῦ τυπικοῦ ἀπὸ ἕνα σημεῖο καὶ πέρα ἔμεινε στάσιμος, καὶ σὲ κάποια φάσι μειώθηκε κιόλας.  Δίνω ἕναν συγκριτικὸ πίνακα.

 

῾Ημερολόγιον/Δίπτυχα τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος

ἔτος     σελίδες τυπικοῦ        σελίδες διοικητικοῦ                παρατηρήσεις

1935          100                    80             ἔκδ. Φαρλέκα, σχῆμα 10 Χ 14

1949          120                    70             ἔκδ. Φαρλέκα, σχῆμα 10 Χ 14

1964          190                    258            ἔκδ. συνόδου, σχῆμα 12 Χ 17

1965          205                    274            ἐφεξῆς  ἔκδ. συνόδου, ἴδιο σχῆμα

1979          190                    644            σχῆμα 14 Χ 21 (τὸ ἴδιο καὶ ἐφεξῆς)

1981          190                    548            συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς

1985          200                    580            συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς

1990          248                    694            συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς

1994          244                    824            συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς

1997          270                    886            συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς

2001          300                    1090          συντάκτης ᾿Α. Βαλληνδρᾶς

2002          406                    1128          συντάκτης ᾿Α. Παπαχρῖστος

2003          400                    908            συντάκτης ᾿Α. Παπαχρῖστος

2004          324                    916            συντάκτης ᾿Α. Παπαχρῖστος

2005          344                    822            συντάκτης ᾿Α. Παπαχρῖστος

2006          352                    816            συντάκτης ᾿Α. Παπαχρῖστος

2007          316                    822            συντάκτης Δ. ᾿Ανατολικιώτης

2008          310                    828                 (ὁμοίως καὶ ἐφεξῆς)

2009          312                    842

2010          316                    826

2011          326                    858

 

    4. ᾿Απὸ τὰ παραπάνω στοιχεῖα προκύπτουν γιὰ τὸ «῾Ημερο­λό­γι­ον»/«Δί­πτυχα» τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος τὰ ἑξῆς· 1ον) ὅτι ἡ ὕλη τοῦ τυ­πι­κοῦ μέρους ἀπὸ τὸ 1935 μέχρι σήμερα τριπλασιάστηκε σὲ ἀριθμὸ σελί­δων, ἐνῷ τοῦ διοικητικοῦ ὑπερδεκαπλασιάστηκε! (τὸ 2002 μάλιστα τὸ δι­οικητικὸ μέρος ἦταν ὑπερδεκατετραπλάσιο!)· 2ον) ὅτι ἐνῷ ἀρχικῶς τὸ τυ­πι­κὸ κα­τελάμ­βα­νε τὰ δύο τρίτα (2/3) τῆς ἐκδόσεως καὶ τὸ διοικητικὸ μέ­ρος τὸ ὑπόλοιπο ἕνα τρίτο (1/3), σήμερα οἱ ὅροι ἔχουν ἀντιστραφῆ· τὸ τυπικὸ εἶναι μόλις τὸ ἕνα τέ­ταρ­το (1/4) τῶν Διπτύχων καὶ τὸ διοικητικὸ τὰ τρία τέ­ταρτα (3/4)· 3ον) ὅτι ὁ ψάλτης ποὺ παίρνει σήμερα τὰ «Δίπτυχα», γιὰ νὰ τὰ χρησιμοποιῇ κα­θη­με­ρινῶς ὡς τυπικό, ἀγοράζει περίπου 1200 σε­λί­­δες, ἀπὸ τὶς ὁποῖες μόνον οἱ 300 τοῦ χρησιμεύουν γιὰ τὸν σκοπὸ ποὺ θέλει, ἐνῷ οἱ ὑπόλοιπες 900 (τὸ συντριπτικὰ μεγαλείτερο ποσοστὸ σελί­δων) εἶναι ἄλλα πράγματα, ἄσχετα μὲ τὸν κύριο σκοπὸ ἀγορᾶς!

    5. Ἂς δοῦμε καὶ ἕναν ἄλλον σύντομο συγκριτικὸ πίνακα.  Συγκρί­νον­ται οἱ διάφορες ἐκδόσεις τυπικοῦ ποὺ κυκλοφοροῦν γιὰ τὸ ἔτος 2011 ὡς πρὸς τὸν ἀριθμὸ σελίδων ποὺ ἀφιερώνουν ἀκριβῶς στὸ τυπικό.

 

Τυπικὰ τοῦ ἔτους 2011

ἔκδοσις                               σελίδες τυπικοῦ        παρατηρήσεις

῾Ημερολόγιον οἰκουμ. πατριαρχείου              500               σχῆμα 14 Χ 21

Μικρὸν τυπικὸν Ν. Παναγοπούλου          592 (= 500)*          σχῆμα 12 Χ 17

῾Εορτολόγιον ἐκκλησίας Κύπρου             360 (= 400)*          σχῆμα 17 Χ 24

Τυπικὴ διάταξις ᾿Α. Παπαχρίστου                 388               σχῆμα 14 Χ 21

Δίπτυχα ἐκκλησίας ῾Ελλάδος                       326               σχῆμα 14 Χ 21

 

* Σημείωσις. τὸ Μικρὸν τυπικὸν τοῦ Ν. Παναγοπούλου ἔχει σχῆμα λίγο μικρότερο ἀπὸ τῶν ὑπολοίπων τυπικῶν, ὁπότε οἱ 592 σελίδες του ἂν ἀναχθοῦν στὸ μεγαλείτερο σχῆμα, θὰ γίνουν περίπου 500.  ἀντιθέτως τὸ ῾Εορτολόγιον τῆς ἐκκλησίας Κύπρου εἶναι λίγο μεγαλείτερο στὸ σχῆμα, ὁπότε οἱ 360 σελίδες του ἀντιστοιχοῦν περίπου σὲ 400.

 

τὸ συμπέρασμα ἀπὸ τὸν παραπάνω πίνακα εἶναι ὅτι ἡ ἐκκλησία τῆς ῾Ελ­λάδος ἀφιερώνει γιὰ τὸ τυπικὸ τὸν λιγώτερο ἀριθμὸ σελίδων ἀπὸ ὅλες τὶς ἄλλες παρόμοιες ἐκδόσεις.  Καὶ ὅμως παρὰ ταῦτα ὑπάρχουν ἄν­θρωποι (κυρίως κληρικοὶ) ποὺ θεωροῦν ὅτι τὸ τυπικὸ τῶν «Διπτύχων» πρέ­πει νὰ ...φυράνῃ κι ἄλλο! ὅτι πρέπει νὰ λιγοστέψῃ κι ἄλλο, διότι κατὰ τὴν ἄποψί τους ἔχει πολλὰ πράγ­ματα ποὺ δὲν χρειάζονται!  Καὶ ἀποκα­λύ­πτω ἐδῶ ὅτι ὑπῆρξε πρότασις νὰ ἀφαιρεθῇ ἀπὸ τὸ ὑπάρχον τυπικὸ πε­ρίπου τὸ 10% τῆς ὕλης του, ὥστε νὰ γίνῃ λιγώτερο ἀπὸ 300 σελίδες!  ἀλλὰ εὐτυχῶς αὐτὸ δὲν ἔγινε δεκτό.

    6. ᾿Απὸ ὅλα ὅσα διαπιστώθηκαν μέχρι τώρα καταλαβαίνει κανεὶς ὅτι τὸ τυπικὸ τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος εἶναι τὸ μι­κρό­τε­ρο σὲ ἔκτασι ἀπὸ ὅλα τὰ ἐτήσια τυπικὰ ποὺ κυκλοφοροῦν, ἄρα ἡ ἐκ­κλησία τῆς ῾Ελλάδος στὴν δική της ἔκδοσι προβάλλει λιγώτερο ἀπὸ ὅ­λους τοὺς ἄλλους ἐκδότες ἐκεῖνο τὸ τμῆμα ποὺ εἶναι τὸ πιὸ κύριο, τὸ πιὸ ἐν­δι­αφέρον γιὰ τὸ ἀγορα­στι­κὸ κοινό!  Μόνον ἀπὸ αὐτὴν τὴν γωνία νὰ δοῦμε τὸ ὅλο πρᾶγμα, καὶ χω­ρὶς νὰ μπλέξουμε ἀκόμη μὲ ἄλλα θέματα ὅπως ἡ ἔκ­δο­σι τοῦ τυπικοῦ ξε­χω­ριστὰ ἀπὸ τὸ διοικητικὸ καὶ λοιπά, εἶναι σὰν νὰ ἀπο­τρέ­πῃ ἡ ἴδια ἡ ἐκ­κλη­σία τοὺς ἐνδιαφερομένους νὰ ἀγοράσουν τὸ συγ­κε­κρι­μένο βι­βλί­ο!  ᾿Εγὼ προ­σωπικῶς θεωρῶ ὅτι χρεωστεῖται εὐγνωμοσύνη στοὺς ψάλτες ἐ­κεί­νους ποὺ ἀκόμη στηρίζουν αὐτὸ τὸ βιβλίο, τὸ ἀγοράζουν καὶ τὸ προ­τι­μοῦν ἔναν­τι ἄλλων, παρὰ τὸ ὅτι δὲν ἀνταποκρίνεται ὅσο πρέπει στὶς προσ­δοκίες των.

    7. Ἂς δοῦμε καὶ τὸ θέμα τῶν ὑποσημειώσεων στὸ τυπικό.  ῞Οταν ἡ σύνοδος μοῦ ἀνέθεσε τὴν σύνταξι τοῦ τυπικοῦ τῶν Διπτύχων (τὸν μάρτιο τοῦ 2006 γιὰ τὸ τυπικὸ τοῦ 2007), ἤξερα καλὰ ὅτι μοῦ ἀναθέτει τὴν εὐ­θύ­νη τῆς συν­τά­ξεως καὶ ὄχι τὸ δικαίωμα τῆς συντάξεως.  δηλαδὴ δὲν μπορῶ νὰ γράψω ἐντελῶς ἐλεύθερα ὅ,τι θέλω ἢ ὅ,τι θεωρῶ προσωπικῶς σωστό, ἀλλὰ ὑπάρχουν περιο­ρι­σμοί, ὑπάρ­χουν ἤδη κά­ποιες βασικὲς ἀρχὲς καὶ προϋ­πο­θέσεις γιὰ τὴν σύνταξι τοῦ τυπικοῦ, τὶς ὁ­ποῖες ὀφείλω νὰ ἀκολου­θῶ.  ῾Ως ἐκ τούτου τὸ πρῶ­το πρᾶγμα ποὺ ἔκαμα ἦταν νὰ ζητήσω τὶς γνῶ­μες καὶ τὶς προ­τάσεις ὄχι μόνον τῶν μελῶν τῆς συνοδικῆς ὑποεπιτροπῆς γιὰ τὴν ἔκ­δοσι τῶν «Δι­πτύχων», μὲ τοὺς ὁποίους οὕτως ἢ ἄλλωστε ἔχω συν­ερ­γα­σία γιὰ τὸ κατ᾿ ἔτος τυπικό, ἀλλὰ καὶ ἄλλων συνοδικῶν ἐπιτροπῶν ποὺ ἔχουν συναφὲς ἀν­τι­κείμενο, καθηγητῶν, κληρικῶν καὶ ψαλτῶν.  Βέβαια σήμερα ἔχω μετα­νιώ­σει γι᾿ αὐτὴν τὴν ἐνέργειά μου, ποὺ μόνο σὲ μπελάδες μὲ ἔβαλε· ἀλλὰ τότε ἔτσι νόμιζα πὼς ἔπρεπε νὰ γίνῃ.

    8. Συγκέντρωσα λοιπὸν γνῶμες, παρατηρήσεις καὶ προτάσεις σχετι­κὰ μὲ τὸ τυπικὸ τῶν «Διπτύχων» καὶ ἄρχισα νὰ δουλεύω ἐφαρ­μό­ζοντας ὅ,τι ἦταν δυνατὸν νὰ ἐφαρμοστῇ.  Ἔτσι στὰ δύο πρῶτα τυπικὰ ποὺ συνέ­τα­ξα, τοῦ 2007 καὶ τοῦ 2008, ὑ­πῆρ­χαν καὶ ἀρκετὲς ὑποσημειώσεις· 250 στὸ 2007 καὶ 225 στὸ 2008.  Γιὰ πρώτη φορὰ λοιπὸν ἐδῶ ἐξηγῶ ὅτι ἔ­βαλα πολλὲς ὑποσημειώσεις, διότι μοῦ ἐζητή­θη­σαν.  Μοῦ ζητήθηκε νὰ βάλω ὑ­πο­ση­μειώσεις μὲ ἐπιστημονικὸ ὑπό­βα­θρο, ἐπεξηγήσεις, διασαφήσεις, ἱστο­ρικὲς σημειώσεις, μὲ σχόλια πρω­τό­τυπα, ποὺ νὰ δίνουν περισσότερο κῦρος στὴν ἔκδοσι.  Καὶ ἐγὼ ὁ ἀνόητος τὰ πί­στε­ψα ὅλα αὐτὰ καὶ ἔβαλα τὰ δυνα­τά μου νὰ τὰ πραγματοποιήσω στὸν βαθμὸ ποὺ μποροῦσα.  Μά­λι­στα μόλις κυκλοφόρησαν τὰ «Δίπτυ­χα» τοῦ 2007, ποὺ εἶχαν καὶ τὶς πε­ρισσότερες ὑ­ποσημειώσεις, οἱ πρῶτες πα­ρα­τηρήσεις ποὺ μοῦ ἔγιναν ἦ­σαν ὅτι ἔπρεπε νὰ εἶχα βάλει καὶ ἄλλες ὑ­πο­ση­μειώσεις σὲ κάποια σημεῖα ἀκό­μη!

    9. Δὲν πέρασε πολὺς καιρός, καὶ ξαφνικὰ τὰ πράγματα ἄλλαξαν, οἱ δια­θέσεις μεταβλήθηκαν, καὶ οἱ ἴδιοι ἄν­θρω­ποι ποὺ μέχρι πρό τινος μὲ συμ­βούλευαν νὰ βάζω ὑποσημειώσεις, τώρα μὲ κατηγοροῦσαν ποὺ ἀκο­λού­θησα τὶς συμβουλές τους!  ῾Υπῆρξαν πολλὲς ἀντιδράσεις ὄχι τόσον ἀπὸ τοὺς ἴδιους, ἀλλὰ καθὼς μοῦ ἔλεγαν, ἀπὸ κληρικοὺς κυρίως· γενικῶς μοῦ ἔγι­νε μία πολὺ σκληρὴ καὶ προσωπικὴ κριτική, λὲς καὶ εἶχα κάμει τοῦ κε­φα­λιοῦ μου, λὲς καὶ δὲν εἶχα στὰ χέρια μου τὶς ἐπιστολὲς κάποιων –καὶ μά­λι­στα γνωστῶν καὶ σεβαστῶν ἀνθρώ­πων– μὲ τὶς συμβουλὲς καὶ πα­ρα­τη­ρή­σεις των, τὶς ὁποῖες ἀκολούθησα στὸ μέτρο τοῦ δυνατοῦ καὶ χωρὶς ὑπερ­βο­λές.  Αὐτὲς τὶς ἐπιστολὲς ἀκόμη τὶς ἔχω, ἀλλὰ ἀποδείχτηκαν τε­λεί­ως ἄ­χρη­­στες, διότι κανεὶς δὲν τὶς ζήτησε, κανεὶς δὲν μὲ ῥώτησε, κανεὶς δὲν μοῦ ἔ­δω­σε τὴν δυνατότητα νὰ δώσω ἐξηγήσεις καὶ νὰ ἀπολογηθῶ.  Μόνο μοῦ ἔ­γινε ἕνας πόλεμος νεύρων, ποὺ μὲ στενοχώρησε πολύ.  Διενήργησαν κά­ποιοι λυσ­σαλέο πόλεμο ἐναντίον τῶν ὑποσημειώσεων (καὶ ἀκόμη κάνουν ἔτσι μερι­κοί), καὶ δὲν ἔχω μπορέσει μέχρι σήμερα νὰ καταλάβω γιατί τόσο μέ­νος.  Καὶ προσωπικὰ μάλιστα δὲν ἄκουσα ἀντιδράσεις τόσο ἀπὸ ψάλτες, ἐκτὸς ἐ­­λα­χί­στων περι­πτώσεων, ὅσο κυρίως ἀπὸ κληρικούς, ποὺ ἀκόμη δὲν ἔχω κατα­λάβει τί τοὺς ἐνώχλησε τόσο, ἀ­φοῦ οἱ ὑποσημειώσεις ἀναφέ­ρον­ταν κυρί­ως στοὺς ψάλτες.  Ἔχω συμ­πε­ράνει ὅτι αὐ­τὸ τὸ κῦμα ἔντονων ἀν­τι­δράσεων ἀπὸ κάπου ξεκίνησε, ἀπὸ κάποιον ἄν­θρωπο ἢ κάποια ὁμάδα ἀνθρώπων, καὶ ἴσως μὲ κάπως μεθοδικὸ τρόπο ἡ δυ­σα­ρέσκεια ἐπεκτάθηκε καὶ μᾶλλον παρέσυρε καὶ πολλοὺς ἀπὸ ἐκείνους ποὺ πρῶτα μὲ συμ­βού­λευ­αν διαφορετικά.  Πε­ρισ­σό­τερα δὲν εἶναι τοῦ πα­ρόν­­τος.

    10. ῞Οταν μοῦ εἶπαν ἀπὸ τὴν ὑπηρεσία ὅτι δὲν ἐπιθυμοῦν πλέον ὑποσημειώσεις, ἀμέσως τὶς ἀφῄρεσα σχεδὸν ὅλες.  Ἔτσι ἀπὸ τὸ 2009 δὲν ὑπάρχουν ὑποση­μει­ώσεις στὸ τυπικὸ τῶν «Διπτύχων» ἐκτὸς ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων.  Δεῖγμα καὶ αὐτὸ ὅτι δὲν χρειάζονταν ἐκεῖνες οἱ ὑπερβολικὲς καὶ σχεδὸν ὑστερικὲς ἀντι­δράσεις, ἀφοῦ γιὰ μένα δὲν ἦταν κά­ποιο ση­μαν­τικὸ θέμα, στὸ ὁποῖο θὰ ἐπέμενα.  τὸ νὰ μὴ βάζω ὑποσημει­ώ­σεις σήμαινε λιγώτερη δουλειὰ ἀπὸ τὴν πλευρά μου· γιατί λοιπὸν νὰ μὴν τὸ δεχτῶ;  ῞Οσο γιὰ τὸ ἐπιχείρημα κάποιων ὅτι οἱ πολλὲς ὑποσημειώσεις συν­τε­λοῦν στὴν αὔξησι τοῦ ὄγκου τοῦ τυπικοῦ αὐτὸ καταρρίπτεται εὐ­κο­λώτατα ἀπὸ τὴν πραγματικότητα, ποὺ βοᾷ περὶ τοῦ ἀντιθέτου.  Τὸ 2002 (συντάκτης ὁ ᾿Απ. Παπα­χρῖ­­στος) τὸ τυπικὸ εἶχε 75 ὑποσημειώσεις καὶ σὲ ἔκτασι ἦταν τὸ μεγαλείτερο ποὺ ἔχει ἐκδοθῆ μέχρι τώρα, 406 σελίδες!  Τὸ 2008 (συν­τά­κτης ὁ ὑποφαινόμενος) ὑπῆρχαν μὲν τρι­πλά­σιες ὑποσημειώσεις (225 τὸν ἀριθμό), ἀλλὰ ἡ ἔκτασι τοῦ τυπικοῦ ἦταν μόνο 310 σελίδες (δηλαδὴ 100 ὁλόκληρες σελίδες λιγώτερες ἀπὸ τὸ 2002!), ἐνῶ φέτος (2011) μὲ ἐλάχιστες ὑποσημειώσεις (περίπου 35) οἱ σε­λίδες τοῦ τυπικοῦ αὐξήθηκαν στὶς 326!  ῞Οσοι λοιπὸν λέγουν ὅτι οἱ πολλὲς ὑπο­σημειώσεις αὐξάνουν τὸν ὄγκο τοῦ τυπικοῦ δὲν ξέρουν τί λένε.  Δὲν ἀποκλείεται μάλιστα κάποιοι ἀκούγοντας ὅτι τὸ τυπικὸ ἔχει 200 ὑποσημειώσεις παραπάνω νὰ νόμισαν ὅτι εἶχε 200 σελίδες περισσότερες καὶ νὰ ἔπαθαν πανικό!  Καμμιὰ φορὰ τέτοιου εἴδους σύγχυσι τὴν παθαίνουν ἀκόμη καὶ οἱ εἰδικοὶ ὄχι μόνον οἱ ἀνίδεοι.

    11. Γνωρίζω πάντως ὅτι πολλοί, ψάλτες ἰδίως, θέλουν νὰ ὑπάρχουν περισσότερα καὶ πιὸ ἀναλυτικὰ στοιχεῖα στὸ τυπικὸ καὶ περισσότερες ὑ­ποσημειώσεις.  Καὶ μέχρι σήμερα δέ­χομαι παρο­τρύν­σεις ἀπὸ ψάλτες ἀλλὰ καὶ ἀπὸ κληρικοὺς (καὶ ἀπὸ ἐπισκόπους ἀκόμη) νὰ βάλω ὑποσημειώσεις, ἀλλὰ δὲν πρόκειται πλέον νὰ ξανακάμω τέτοιο λάθος.  ῞Οπως ξέρω ἐπίσης ὅτι πολλοὶ συνεχίζουν καὶ τώρα ἀκόμη νὰ καταφέρωνται ἐναντίον μου γιὰ τὶς ...πολλὲς ὑποσημειώσεις στὰ Δίπτυχα!  ῞Ενας μάλιστα τέτοιος ἠλίθιος, τοῦ ὁποίου γνωρίζω τὸ ὄνομα, εἶπε κάποτε σὲ μία ὁμάδα ἀνθρώπων τὰ ἑξῆς ἀπίστευτα καὶ φαιδρά· «Οἱ ὑποση­μει­ώ­σεις στὸ τυπικὸ εἶ­ναι ἐφεύ­ρε­σις τοῦ ᾿Ανατολικιώτη· πιὸ πρὶν δὲν ὑπῆρχαν ὑπο­ση­μει­ώ­σεις στὰ Δίπτυ­χα»!!!  Ἴσως θὰ ἔπρεπε κάποιος νὰ τοῦ δείξῃ ὅλα τὰ «Δί­πτυχα» καὶ νὰ τοῦ τὰ ἀνοίξῃ σελίδα σελίδα μπροστὰ στὰ μάτια του, διότι φαί­νε­ται ὅτι δὲν τὰ ἔχει ἀνοίξει ποτέ του!  ᾿Αλλὰ τελικὰ δὲν ἀξίζει ὁ κόπος.  ᾿Εντούτοις ἀπορῶ πῶς βρίσκουν πρόθυμο ἀκρο­ατήριο αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ παρα­λο­γι­σμοί, οἱ ὁποῖοι κανονικὰ δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ χρειάζωνται κἂν ἀντίκρουσι.  ᾿Αλλὰ τέλος πάντων σημειώνω τὰ ἀκόλουθα.  α) Εἶναι ἀμφίβολον ἂν ὑπῆρ­ξε κά­ποια χρονιὰ ποὺ τὸ «῾Ημερολόγιον»/«Δίπτυχα» τῆς ἱερᾶς συνόδου νὰ μὴν εἶχε καθόλου ὑποσημειώσεις· τοὐλάχιστον ἐγὼ δὲν θυμᾶμαι κάτι.  β) Στὰ Δίπτυχα τοῦ 2001 ὁ ᾿Απόστολος Βαλληνδρᾶς εἶχε 53 ὑποσημει­ώ­σεις, στὰ Δίπτυχα τοῦ 2006 ὁ ᾿Απ. Παπαχρῖστος εἶχε 70 περίπου ὑπο­ση­μειώσεις, ἐνῷ στὰ ὑπὸ τὴν ἐπιμέλειά μου φετινὰ Δίπτυχα (2011) ὑπάρχουν καμμιὰ 35αριά· δηλαδὴ ἔχω τὶς μισὲς ὑποσημειώσεις ἀπὸ τὸν ᾿Απ. Πα­πα­χρῖστο καὶ κατὰ ἕνα τρίτο (1/3) λιγώτερες ἀπὸ τὸν μακαρίτη ᾿Απ. Βαλ­λην­δρᾶ.  Τόσο ἀλή­θεια εἶναι ὅτι εἶναι δική μου ἐφεύρεσις οἱ ὑποσημειώσεις!

    12. Σὲ σύγκρισι μὲ τὰ ἄλλα τυπικὰ διαπιστώνουμε γιὰ φέτος ὅτι: τὸ Μικρὸν τυπικὸν τοῦ Ν. Παναγοπούλου ἔχει 205 ὑποσημειώσεις, τὸ τυ­πι­κὸν τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου 120, ἡ Τυπικὴ διάταξις τοῦ ᾿Α. Παπα­χρί­στου περίπου 76, τὰ Δίπτυχα περίπου 35, καὶ τὸ τυπικὸν τῆς Κύπρου γύρω στὶς 20.  ῾Υπενθυμίζω ἐπί­σης ὅτι καὶ ὁ μακαρίτης Γεώργιος Μπε­κα­τῶ­ρος κάθε χρόνο στὴν «Τάξι» του εἶχε πολὺ περισσότερες ἀπὸ 100 ὑπο­ση­μειώσεις.  Τώρα γιατί κάποιοι ἐνο­χλοῦνται μὲ τὶς ἐλάχιστες σὲ ἀριθμὸ ὑποσημειώσεις τῶν Διπτύχων ποὺ ἐπιμελοῦμαι ἐγώ, ἐνῷ στὸ πα­ρελθὸν δὲν ἐνωχλοῦνταν μὲ τὶς περισσότερες ὑποσημειώσεις τοῦ ᾿Απ. Βαλ­λην­δρᾶ οὔτε σήμερα ἐνοχλοῦνται μὲ τὸ πλῆθος τῶν ὑπο­ση­μει­ώσεων σὲ ἄλλα ἐτήσια τυπικά, ἀ­ποτελεῖ ἕνα ἀκόμη μυστήριον!

    13. ῞Ενα ἄλλο αἴτημα σχεδὸν ὅλων τῶν ψαλτῶν καὶ τῶν κληρικῶν ποὺ χρησιμοποιοῦν τὰ «Δίπτυχα» εἶναι νὰ ἐκδίδεται τὸ τυπικὸ σὲ χωριστὸ τόμο ἀπὸ τὸ διοικητικὸ μέρος.  Αὐτὸ εἶχε γίνει τὸ 2002, ἀλλὰ ἀποδείχτηκε ὅτι δὲν συνέ­φε­ρε οἰκονομικά, καὶ θὰ ἐξηγήσω παρακάτω γιατί.  ᾿Εκείνη τὴν χρονιὰ ἐκδόθηκαν σὲ δύο τόμους τὰ «Δίπτυχα» ὑποχρεωτικά, διότι εἶχαν φτάσει συνολικῶς τὶς 1504 σελίδες καὶ ἦταν τεχνικῶς ἀδύνατον νὰ βιβλιο­δετηθοῦν σὲ ἕναν τόμο.  Καὶ νὰ γινόταν κάτι τέτοιο, λόγῳ τοῦ βάρους τὸ βιβλίο θὰ ἔσπαγε, θὰ χάλαγε, θὰ ξεκόλλαγε τὸ ἐξώφυλλό του καὶ ἄλλα τέ­τοια.  Αὐτὸς ἦταν ὁ λόγος ποὺ ὑποχρέωσε τὴν ᾿Απο­στο­λι­κὴ Διακονία νὰ κάμῃ τὰ «Δίπτυχα» ἐκείνης τῆς χρονιᾶς σὲ δύο τόμους (πρέ­πει νὰ σημειώ­σω ἐδῶ ὅτι ἡ ᾿Αποστολικὴ Διακονία δὲν φέρει εὐθύνη γιὰ τὰ προ­βλή­μα­τα τῶν «Διπτύχων»· ἁπλῶς τὰ ἐκδίδει, δηλαδὴ τὰ τυπώνει καὶ τὰ βιβλι­ο­δετεῖ, καὶ τὰ διαθέτει πρὸς πώλησι· θὰ λέγαμε ὅτι ἁπλῶς ἐκτελεῖ «διατε­ταγ­μένη ὑπηρεσία».  ᾿Αδίκως οἱ περισσότεροι στρέφονται ἐναντίον της).

    14. Τώρα, γιατί δὲν συνέφερε οἰκονομικὰ ἡ δίτομη ἔκδοσι τοῦ 2002; Διότι καὶ οἱ δύο τόμοι ἐκδόθηκαν συγχρόνως, μὲ τὴν συνηθισμένη χρονικὴ καθυ­στέ­ρησι, καὶ πωλοῦνταν ὑποχρεωτικῶς μαζὶ σὰν ἕνα σέτ.  Αὐτὸ ση­μαί­νει ὅτι ἔγιναν διπλὲς βιβλιοδεσίες, διπλὰ σκληρὰ ἐξώφυλλα καὶ λοιπά, ποὺ ἀνέβασαν τὸ κοστολόγιο τῆς ἐκδόσεως κατακόρυφα.  ῾Υπῆρξε δὲ καὶ τὸ ἄλλο φαινόμενο· πολλοὶ πήγαιναν στὰ βιβλιοπωλεῖα, πλήρωναν τὸ σέτ, ἀλλὰ ἔπαιρναν μόνον τὸν 1ο τόμο (τὸ τυπικὸ) καὶ τὸν 2ο τὸν ἄφηναν, ἐνῷ τὸν εἶχαν πληρώσει!  Καὶ δημιουργήθηκε ἐκ τῶν ὑστέρων ἕνα ἀκόμη πρό­βλη­μα γιὰ τὸ τί θὰ γίνονταν αὐτοὶ οἱ τόμοι.  Θὰ τοὺς ἔπαιρνε πίσω ὁ ἐκ­δό­της;  Καὶ τί θὰ τοὺς ἔκανε;  Θὰ τοὺς πήγαινε γιὰ πολτοποίησι;  Καὶ πῶς θὰ γινόταν αὐτό, ἀφοῦ θὰ ἔπρεπε νὰ κοποῦν δελτία ἐπιστροφῆς καὶ τὰ τοι­­αῦτα;  Καὶ πῶς θὰ κόψῃς δελτίο ἐπιστροφῆς γιὰ ἕνα βιβλίο γιὰ τὸ ὁ­ποῖ­ο ἤδη ἔχει ἐκδοθῆ ἀπόδειξι πωλήσεως καὶ δὲν ἐπεστράφη ἀπὸ τὸν ἀ­γο­ραστή;  Διότι ἂν ἐπεστρέφετο ἀπὸ τὸν ἀγοραστή, θὰ ἔπρεπε νὰ τοῦ δώσῃς πάλι ἐπὶ ἀποδείξει τὰ λεφτά του πίσω!  Καὶ πῶς θὰ στείλῃς γιὰ πολ­το­ποί­ησι κάτι ποὺ φαίνεται ὅτι τὸ ἔχεις ἤδη πουλήσει καὶ δὲν σοῦ ἐπε­στράφη;  Καὶ ἄντε νὰ τὰ ἐξηγήσῃς αὐτὰ στὴν ἐφορία!  Καὶ δὲν μιλοῦμε ἐδῶ γιὰ ἕνα ἢ δύο βιβλία, ἀλλὰ γιὰ δεκάδες (ἴσως καὶ γιὰ ἑκατοντάδες)!  Αὐτὸ τὸ τελευταῖο πρόβλημα δὲν τὸ ξέρω σίγουρα ἀπὸ κάπου, δὲν ἔχω καμμία τέ­τοια πληροφόρησι ἀπὸ κανένα ἄτο­μο εἴτε τῆς ᾿Α­ποστολικῆς Διακονίας εἴτε τῆς συνόδου· εἶχα ὅμως πληρο­φο­ρίες ἀπὸ διάφορα βιβλιοπωλεῖα ἀνὰ τὴν ῾Ελλάδα, ποὺ τοὺς εἶχαν μείνει πολλοὶ τέτοιοι τόμοι (τοῦ διοικητικοῦ μέ­ρους) καὶ δὲν ἤξεραν τί νὰ τοὺς κάνουν.  ᾿Επίσης παλαιότερα διετέλεσα γιὰ χρόνια διευθυντὴς σὲ μεγάλο ἐκ­δοτικὸ οἶκο τῶν ᾿Αθηνῶν καὶ ἀπὸ τὴν ἐμπειρία μου μπορῶ νὰ ὑποθέσω τί γίνεται.  Δημι­ουρ­γή­θη­καν λοιπὸν πολ­λὰ προβλήματα ἀπὸ τὴν δίτομη ἔκ­δο­σι τοῦ 2002, εἶχε δὲ καὶ οἰκονομικὸ κόστος μεγάλο (βι­βλι­ο­δετικὰ περίπου διπλάσιο ἀπὸ τὴν μονότομη ἔκδοσι), ὁπότε στὴν ᾿Αποστο­λικὴ Διακονία δὲν θέλουν οὔτε νὰ ἀκούσουν γιὰ δύο τό­μους τῶν «Διπτύχων».  Παθαίνουν σὸκ καὶ μόνο στὴν ἰδέα, διότι δὲν θέ­λουν νὰ ἐπαναληφθῇ ὁ ἐφιάλτης τοῦ 2002, καὶ ἔχουν ἀπόλυτο δίκιο σὲ αὐτό.

    15. Πρέπει νὰ διευκρινισθῇ ἐδῶ καὶ τὸ θέμα τοῦ οἰκονομικοῦ.  Τὸ ὅ­τι ἡ ᾿Αποστολικὴ Διακονία δὲν εἶναι ἰδιωτικὸς ἐκδοτικὸς οἶκος οὔτε κερ­δο­σκο­πικὸς ὀργανισμὸς δὲν σημαίνει ὅτι δὲν πρέπει νὰ ἔχῃ κερδοφορία.  Κά­θε ἄλλο μάλιστα!  Θὰ πρέπει οἱ ἐκδόσεις της νὰ ἀπο­φέ­ρουν ἔσοδα ἀρ­κε­τὰ γιὰ νὰ καλύψουν ὅλα τὰ ἐκδοτικὰ ἔξοδα τῶν βιβλίων, ὅλους τοὺς μισθοὺς τῶν ὑπαλλήλων, ὅλα τὰ ἄλλα λει­τουρ­γι­κὰ ἔξο­δα τοῦ ὀργα­νισμοῦ, καὶ ἐπι­πλέον νὰ περισσεύσῃ ἕνα ἱκανὸ χρηματικὸ πο­σό, ποὺ ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν θὰ κα­λύ­πτῃ τὶς ἱεραποστολικὲς δραστηριότητες τῆς ᾿Απο­στολικῆς Διακο­νί­ας, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ θὰ ἀποτελῇ τὴν βάσι γιὰ νὰ γίνουν καὶ ἄλλες ἐκδόσεις.  Σὲ δια­φο­ρετικὴ περίπτωσι ὁ ὀργανισμὸς θὰ πάψῃ νὰ ὑ­πάρ­χῃ, διότι ποιός θὰ μπορέσῃ καὶ θὰ θελήσῃ νὰ ἀναλάβῃ τὴν χρηματο­δότησι ἑνὸς τόσο με­γά­λου ἐκδοτικοῦ καὶ ἱεραποστολικοῦ ἔργου;  Καὶ ἂν σκεφτοῦμε τοὺς δύσκο­λους καιροὺς ποὺ περνοῦμε αὐτὴν τὴν χρονικὴ περίοδο καὶ ὅτι οἱ περισ­σό­τεροι ἀπὸ τοὺς ἐκδοτικοὺς οἴκους μὲ ἀξιόλογα βιβλία χρι­στια­νι­κοῦ καὶ ἐκ­κλη­σιαστικοῦ περιεχομένου, ποὺ ὑπῆρχαν πρὶν ἀπὸ 20, 30 καὶ 40 χρόνια, σή­με­ρα ἔχουν κλείσει ἢ ὑπολειτουργοῦν, κατανοοῦμε πόσο ἀναγκαία εἶ­ναι γιὰ τὴν ἐκκλησία ἡ διατήρησι τοῦ ἐκδοτικοῦ τμήματος τῆς ᾿Αποστο­λικῆς Διακονίας.  Ἄλλωστε δὲν ὑπῆρξε ποτὲ τυπογραφεῖο ποὺ νὰ λει­τουργῇ χω­ρὶς κέρδος, ἀκόμη καὶ ἂν μιλοῦμε γιὰ τυπογραφεῖα ποὺ λει­τούργησαν μέ­σα σὲ μοναστήρια ἢ καὶ μέσα στὸ ῞Αγιον Ὄρος.  Οἱ μὴ κερ­δο­σκο­πι­κοὶ ὀρ­γα­νισμοὶ ἐπιτρέπεται νὰ ἔχουν κέρδος, ἀλλὰ αὐτὸ δια­τί­θεται γιὰ κοινω­φε­λεῖς σκοποὺς καὶ ἄλλες ἀνάγκες ποὺ ἐξυπη­ρετεῖ ὁ κάθε ὀργα­νισμὸς σύμ­φωνα μὲ τὸ καταστατικό του.  ῾Επομένως γιὰ τὴν ᾿Απο­στο­λι­κὴ Διακονία –ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἴδια τὴν ἐκκλησία– εἶναι ζω­τι­κῆς σημα­σί­ας θέμα τὰ «Δί­πτυχα» καὶ κάθε ἔκδοσί της νὰ εἶναι κερ­δο­φό­ρα.  Τὰ περὶ τοῦ ἀντιθέτου κατὰ καιροὺς λεγόμενα ὀφείλονται ἴσως ἢ σὲ ἄ­γνοια ἢ σὲ λαϊ­κι­σμὸ ἢ σὲ κακεντρέχεια.  Εἶναι σὰν τὶς ἀνεύθυνες γνῶμες ποὺ λέγονται συ­χνὰ γιὰ τὸν ἐκκλησιαστικὸ χῶρο, παραδείγματος χάριν ὅτι δὲν θὰ πρέ­πει οἱ ψάλτες νὰ πληρώνωνται γιὰ τὴν ψαλτική τους ἢ τέλος πάντων θὰ πρέ­πει νὰ παίρνουν μόνον ἕνα μικρὸ συμβολικὸ ποσό, χωρὶς νὰ ζητοῦν προσ­λή­ψεις, ἀσφάλισι, ἐξασφάλισι, αὐξήσεις καὶ ἄδειες· ἢ ὅτι δὲν θὰ πρέ­πει νὰ ὑπάρχουν παγ­κάρια, γιὰ νὰ ἀφήνῃ ὁ πιστὸς χρήματα γιὰ τὸ κερὶ ποὺ ἀνάβει· ἢ ὅτι δὲν θὰ πρέπει νὰ βγαίνῃ δίσκος στὴν διάρκεια τῆς ἀκο­λουθίας· ἢ ὅτι δὲν θὰ πρέπει νὰ γίνωνται ἔρανοι ἀπὸ τὴν ἐκκλησία, καὶ ἄλ­λα τέτοια.

    16. ᾿Απὸ τὸ 2004 ποὺ εἶμαι στὴν σύνοδο καὶ ἀπὸ τὸ 2007 (ἢ μᾶλλον 2006) ποὺ ἀνέλαβα τὴν σύνταξι τῶν Διπτύχων ὑποστήριζα σθεναρὰ τὴν ἀνάγκη νὰ ἐκδοθῇ τὸ τυπικὸ σὲ χωριστὸ τόμο καὶ νὰ αὐξηθῇ ὁ ὄγκος του ἀπὸ τὶς 300 σελίδες στὶς 450-500· καὶ αὐτὸ συνεχίζω νὰ πιστεύω.  Ξέ­ρω ὅμως ὅτι τελικῶς αὐτὸ μᾶλλον δὲν πρόκειται νὰ γίνῃ γιὰ ἕναν ἁπλὸ λόγο· διότι αὐτοὶ ποὺ ἔχουν τὴν εὐθύνη γιὰ τὴν λῆψι τέτοιας ἀπο­φά­σεως δὲν γνωρίζουν ἀπὸ ἐκδοτικά.  Καὶ ὅταν μιλάω γιὰ ἐκδοτικὴ γνῶσι, δὲν ἐννοῶ κάποιος ὡς συγγραφεὺς νὰ ἔχῃ ἐκδώσῃ 10 ἡμερολόγια τσέπης, 5 βίους ἁγίων καὶ ἄλλα 5 βιβλία «θρησκευτικοῦ» περιεχομένου, ὁπότε ἔχει ἁπλῶς μία γεῦσι τῆς ἐκδοτικῆς διαδικασίας· ἐννοῶ νὰ πιάσῃς στὰ χέρια σου ἕνα χει­ρόγραφο καὶ νὰ ἀναλάβῃς τὴν εὐθύνη νὰ τὸ παραδώσῃς στὸν συγ­γρα­φέα ἕτοιμο βιβλίο, πακε­τα­ρι­σμένο σὲ κουτιά, ἔχοντας ἐποπτεύσει προσω­πι­κῶς καὶ ἔχοντας λάβει τὶς ἀποφάσεις ποὺ πρέπει γιὰ ὅλα τὰ στά­δια τῆς διαδι­κασίας, ἀπὸ τὴν παραγγελία τοῦ χαρτιοῦ καὶ τὴν ἐπιλογὴ τῆς γραμ­μα­τοσειρᾶς γιὰ τὴν στοιχειοθεσία μέχρι τὴν συνεργασία μὲ τὸν μακε­τί­στα, τὸν ἔλεγχο τοῦ τυπώματος καὶ τὴν παρακολούθησι τῆς βιβλιοδεσίας.  (Οἱ λεπτομερεῖς πολύπλοκες καὶ ἐξειδικευμένες ἐργασίες ποὺ κρύβονται μέ­σα στὴν φράσι «ἐκδοτικὴ διαδικασία» δὲν εἶναι τοῦ πα­ρόν­τος.  Ἂν θέλῃ ὁ Θεός, σκοπεύω νὰ ἀναφερθῶ ἀναλυτικὰ σὲ ὅλα αὐτὰ σὲ ἄλλη εὐκαιρία.)  Χωρὶς λοιπὸν τὶς ἀπαραίτητες γνώσεις εἶναι δύσκολο νὰ ἐξετάσῃ κανεὶς τὸ θέμα σφαιρικὰ καὶ νὰ ἀντιληφθῇ τὶς δυσκολίες ποὺ ἔχει ἡ ἔκδοσις τῶν Διπτύχων.  Συνήθως ἡ μία πλευρὰ σκέφτεται τὸ πρακτικὸ μέρος καὶ ζητάει νὰ γίνῃ ἡ ἔκδοσις δίτομη· ἡ ἄλλη πλευρὰ σκέφτεται ἐκδοτικὰ καὶ τυπο­γρα­φικὰ καὶ δὲν θέλει οὔτε νὰ ἀκούσῃ γιὰ δύο τόμους, διότι τὸ θεωρεῖ ἀσύμ­φορο καὶ ἀνέφικτο.  Νομίζω ὅτι ὑπάρχει λύσι, ἀλλὰ χρειάζονται γεν­ναῖ­ες ἀ­πο­φάσεις.  Σὲ καμμία περίπτωσι δὲν πρέπει νὰ γίνῃ τὸ βιβλίο δί­το­μο μὲ τὶς προϋποθέσεις ποὺ ἔγινε τὸ 2002.  Πρέπει νὰ ὑπάρξουν ἄλλες προϋ­πο­θέσεις καὶ νὰ γίνῃ νέα μελέτη γιὰ τὴν ἀλλαγὴ τῆς ἐκδόσεως.  Θὰ πρέπει νὰ συν­εκτι­μη­θοῦν τὰ ἐπιπλέον ἔξοδα ποὺ θὰ προκύψουν ἀλλὰ καὶ ἡ μείωσις ἐξόδων ποὺ θὰ γίνῃ· διότι μὲ τὶς προτάσεις ποὺ ἔχω ὑπόψει μου προ­κύ­πτει καὶ σοβαρὴ μείωσις ἐξόδων γιὰ μεγάλο μέρος τῆς διαδικασίας.  Καὶ ἂν μαζὶ μὲ τὴν μεγάλη μείωσι ἐπέλθῃ καὶ αὔξησις τῶν πωλήσεων, κάτι ποὺ εἶναι τὸ ζητούμενο, τότε θὰ ἔχωμε καὶ αὔξησι τῶν κερδῶν.  Αὐτὰ ὅμως δὲν εἶναι εὔκολο νὰ τὰ καταλάβῃ κανείς.  Γιὰ νὰ γίνουν δύο τόμοι τὰ Δίπτυχα, θὰ πρέπει νὰ ἀπαγκιστρωθοῦμε ἀπὸ τὰ πλαίσια μέσα στὰ ὁποῖα γίνεται ἡ ἔκδοσις μέχρι σήμερα· αὐτὸ ὅμως δὲν ξέρω ἂν ὑπάρχῃ κάποιος ποὺ θὰ μποροῦσε καὶ θὰ ἤθελε νὰ τὸ ἀποφασίσῃ.  Γι᾿ αὐτοὺς τοὺς λόγους προσω­πι­κὰ ἔχω σταματήσει πλέον νὰ ἀνακινῶ αὐτὸ τὸ ζήτημα.  Λέω τὴν γνώμη μου, μόνον ἂν ἐρωτηθῶ.  ῾Η πιὸ πρόσφατη περίπτωσι ποὺ μίλησα (ἀκροθιγῶς) γιὰ τὸ πῶς μπορεῖ νὰ ἐκδοθοῦν τὰ «Δίπτυχα» σὲ δύο τόμους μὲ τρόπο ποὺ νὰ συμφέρῃ καὶ ἐκδοτικὰ ἦταν γύρω στὶς 20/1/2011· καὶ ἦταν ἡ τελευταία φορά.

    17. Εἶναι ἀναγκαία καὶ μία ἄλλη διευκρίνισις.  Δὲν ὑπάρχει ἐπισή­μως κανένας περιορισμὸς γιὰ τὸ πόσες σελίδες θὰ ἔχῃ ἔκτασι τὸ τυπικὸ τῶν Διπτύχων.  Δὲν ἔχει ληφθῆ κάποια ἀπόφασις συγκεκριμένου ὁρίου σε­λί­δων οὔτε ἀπὸ τὴν σύνοδο οὔτε ἀπὸ τὴν ᾿Αποστολικὴ Διακονία καὶ τόσα χρόνια τώρα δὲν μοῦ ἔχει γνωστοποιηθῆ κάτι τέτοιο.  ῾Ο περιορισμὸς ποὺ ὑπάρχει εἶναι βιβλιοδετικός· ὑπάρχει ἕνα ὅριο σελίδων ποὺ μπορεῖ νὰ πε­ρι­λαμβάνει ἕνας τόμος, χοντρικὰ κάπου 1300 μὲ 1400 σελίδες· καὶ πάλι θὰ εἶναι δύσχρηστος.  Μετὰ τὸ ὅριο αὐτὸ ἢ θὰ πᾶμε στοὺς δύο τόμους ἢ θὰ ἐπιλέ­ξουμε ἄλλες λύσεις, ὅλες ὅμως ἀσύμφορες ἀπὸ πλευρᾶς κόστους καὶ πρακτικῆς χρήσεως.  Γιὰ νὰ ἀποφευχθῇ αὐτὸ τὸ ἀδιέξοδο θὰ πρέπει νὰ μειωθῇ ἡ ὕλη τοῦ βιβλίου· κανεὶς ὅμως δὲν εἶναι διατεθειμένος νὰ μειώσῃ ὕλη ἀπὸ τὸ δεύτερο καὶ ὀγκωδέστερο μέρος τοῦ βιβλίου, τὸ διοικητικό.  ῞Οποτε γίνεται λόγος γιὰ μείωσι, ὅλοι σκέφτονται τί θὰ ἀφαιρέσουν ἀπὸ τὸ τυπικό!  Αὐτὸ γίνεται φανερὸ μετὰ τὴν δίτομη ἔκδοσι τοῦ 2002.  Προ­κει­μένου στὴν ἔκδοσι τοῦ 2004 νὰ περιορίσουν τὶς σελίδες καὶ νὰ μεί­νουν ἕνας τό­­μος τὰ Δίπτυχα, τί ἔκαμαν;  ᾿Αφῄρεσαν ὅλες τὶς γενικὲς τυπι­κὲς δια­τάξεις.  Δηλαδὴ ἐφαρμόστηκε τὸ λαϊκὸ ἀπόφθεγμα «πονάει κεφάλι, κόβει κε­φάλι»!  Γιὰ νὰ ἐπανέλθουν οἱ γενικὲς τυπικὲς διατάξεις στὰ Δί­πτυχα, χρειάστηκε· 1ον) νὰ διαμαρτυρηθοῦν κάποιοι ψάλτες καὶ κληρικοὶ καὶ οἱ διαμαρτυρίες τους νὰ φτάσουν μέχρι τοὺς ἐπισκόπους των καὶ ἀπὸ ἐκεῖ στὴν σύνοδο (αὐτὸ μοῦ τὸ εἶπαν, δὲν τὸ ξέρω προσωπικῶς)· 2ον) νὰ ποῦν ὁ ᾿Ι. Φουντούλης καὶ ὁ π. Κων. Παπαγιάννης (ὁ δεύτερος καὶ γρα­πτῶς) ὅτι οἱ γενικὲς τυπικὲς διατάξεις εἶναι χρήσιμες καὶ ἀπαραίτητες καὶ πρέπει νὰ ἐπανέλθουν· 3ον) νὰ εἰσηγηθῶ τὸ ἴδιο στὴν συνοδικὴ ὑπο­επι­τροπὴ ὑπο­σχό­μενος ὅτι τὸ τμῆμα αὐτὸ δὲν θὰ ἔχῃ τὴν μεγάλη ἔκτασι ποὺ εἶχε λάβει στὸ παρελθόν· καὶ τέλος 4ον) νὰ λάβῃ σχετικὴ ἀπόφασι ἡ σύνο­δος!  Γιὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς λόγους κρατῶ τὸ τμῆμα τοῦ τυπικοῦ ὅσο μπορῶ κοντὰ στὶς 300-330 σελίδες· διότι ξέρω ὅτι, ἂν προκύψῃ θέμα μει­ώσεως σελίδων, θὰ ποῦν ἀμέσως νὰ ἀφαιρεθοῦν οἱ γενικὲς τυπικὲς δια­τάξεις· ἀλλὰ τότε θὰ εἶναι τὸ τυπικὸ τῶν Διπτύχων μισό, διότι ποῦ θὰ ὑ­πάρχουν ὁδηγίες γιὰ τὶς ἀκο­λου­θίες τῶν καθημερινῶν καὶ τῶν σαββάτων;  Αὐτὸ ὅμως πολλοὶ δὲν τὸ κατα­λα­βαίνουν, εἴτε διότι δὲν χρησιμοποιοῦν σωστὰ τὰ Δίπτυχα εἴτε διότι δὲν ψάλλουν σὲ καθημερινές, σάββατα, προεόρτιες καὶ μεθέορτες ἡμέρες, ἢ καὶ γιὰ ἄλλους λόγους.

    18. Γενικῶς τὸ θέμα τοῦ τυπικοῦ τῶν Διπτύχων δὲν ἀντιμετωπίζεται μὲ σωστὲς προϋποθέσεις.  Δὲν θὰ μπῶ σὲ λεπτομέρειες, διότι ἤδη τὸ πα­ρὸν κείμενο ἔχει λάβει ἀρκετὴ ἔκτασι, ὁπότε δὲν θὰ μιλήσω ἐδῶ γιὰ τὶς συνθῆκες συντάξεως τοῦ τυπικοῦ, γιὰ ἀντιφατικὲς ἀποφάσεις, γιὰ περι­πτώ­σεις ποὺ ἐνῷ εἶχα ὁλο­κλη­ρώσει τὸ τυπικό, ὑποχρεώθηκα λόγῳ κάποιας ξαφνικῆς ἀποφάσεως νὰ τὸ ξανα­γρά­ψω σχεδὸν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ καὶ μάλιστα κάτω ἀπὸ πολὺ πιεσμένα χρονικὰ ὅρια, γιὰ τὰ πραγματικὰ καὶ τὰ ὑπο­τι­θέμενα λάθη τῶν Διπτύχων καὶ πῶς δημιουργοῦνται, γιὰ προκαταλήψεις καὶ ἐπαναλήψεις, γιὰ τὸ παραφορτωμένο καὶ ἐν πολλοῖς παράτυπο ἁγιο­λόγιο ἢ γιὰ ἄλλα προβλήματα.  Θὰ πῶ μόνο ὅτι, ἐνῷ τὸ τυπικὸ θὰ πρέπει νὰ λαμβάνῃ ὑπόψι του πρωταρχικὰ τὶς ἀνάγκες τῶν περίπου 20.000 ἐνερ­γῶν ψαλτῶν στὴν ῾Ελλάδα, τελικῶς γίνονται πράγματα ποὺ τὰ ἐπιθυμοῦν 10 ἢ 20 ἢ 100 ἄνθρωποι.  Γιὰ παράδειγμα ἀναγράφεται σὲ κά­θε δεσπο­τι­κὴ γιορτὴ ποιό εἶναι τὸ εἰσοδικό, γιὰ νὰ μπορῇ νὰ τὸ βρῇ εὔκο­λα ὁ ἀρχι­ε­ρεὺς ἢ ὁ ἱερεύς.  ᾿Αλλὰ τὰ εἰσοδικὰ ὑπάρχουν καὶ σὲ τόσες ἄλλες ἐκδόσεις, σὲ ὅλα τὰ ἱερατικά, σὲ ὅλα τὰ ἀρχιερατικά, στὰ ἐγκόλπια ἀνα­γνώστου, στὰ μηναῖα, καὶ εὔκολο εἶναι νὰ βρεθοῦν.  Καὶ στὸ τέλος τέλος, ἂν δὲν εἶ­ναι συλλείτουργο, τὸ εἰσοδικὸ δὲν τὸ ψέλνει ὁ ἱερεὺς ἀλλὰ ὁ ψάλτης, καὶ αὐ­τὸς ξέρει ποῦ θὰ τὸ βρῇ.  ᾿Εκεῖνο ποὺ μπορεῖ νὰ γίνῃ ἴσως καὶ νὰ βελ­τι­ώ­σῃ κάπως τὴν κατάστασι εἶναι νὰ δραστηριοποιηθοῦν αὐτοὶ ποὺ χρησι­μο­ποιοῦν τὰ Δίπτυχα περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλον, δηλαδὴ οἱ ψάλτες.  Ἴσως ἂν διαμαρτυρηθοῦν, ἂν στείλουν ἐπιστολὲς πρὸς τὴν σύνοδο, πολλὲς ὅμως ἐπιστολές, καὶ ὡς ἄτομα καὶ ὡς σύλλογοι, ὅπου νὰ λένε ὅτι θέλουν περισ­σότερες σελίδες τυπικοῦ στὰ «Δίπτυχα», περισότερες λε­πτο­μέρειες, περισ­σότερες ἐπε­ξη­γήσεις, ἴσως τότε κάτι νά γίνῃ.  ῞Οσο δὲν θὰ διαμαρτύρωνται γιὰ τὴν ὑπέρμετρη διόγκωσι τοῦ διοικητικοῦ μέρους καὶ θὰ δέχωνται τὴν ἀτροφικὴ παρουσίασι τοῦ τυπικοῦ, ἂς μὴν περιμένουν βελτίωσι· κι ἂς μὴν παραξενευτοῦν ἂν κάποια στιγμὴ τὸ τυπικὸ γίνῃ λιγώ­τερο κι ἀπὸ 150 σελίδες.  Μόνον ἂν ἐκδηλώσουν τὶς σκέψεις των καὶ ποῦν ὅτι δὲν θέλουν νὰ ἀγοράζουν 800 ἢ 1000 σελίδες ἄσχετες μὲ τὸ τυπικό, μό­νον τότε ἴσως νὰ πάψουν κάποιοι νὰ θεωροῦν τὸ τυπικὸ σὰν κάτι τὸ δευ­τερεῦ­ον καὶ νὰ κατα­νο­ήσουν ὅτι τὰ «Δίπτυχα» πωλοῦνται κυρίως γιὰ τὸ τυπικό τους· γιὰ νὰ μὴν πῶ, ἀποκλειστικῶς γι᾿ αὐτό.

 

Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης

 

(δημοσίευσις 31/1/2011)