Προεόρτια καὶ μεθέορτα
ἀναγνώσματα τῶν Φώτων
Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου
δρος μουσικολόγου-τυπικολόγου
ἐπιμελητοῦ τῶν Διπτύχων
diptyxa@yahoo.gr
Τὰ ἐκλογάδια τοῦ Πραξαποστόλου (ἢ ᾿Αποστόλου) καὶ τοῦ Εὐαγγελιαρίου (ἢ Εὐαγγελίου), στὸ β΄ μέρος τους τὸ καλούμενο «μηνολόγιον», συχνὰ περιέχουν εἰδικὲς περικοπὲς γιὰ τὶς προεόρτιες ἢ μεθέορτες ἡμέρες μεγάλων δεσποτικῶν ἑορτῶν. ῾Η ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων, ἂν ἐξαιρέσουμε τὸ τριήμερο 5-7 ᾿Ιαν., ἔχει 3 προεόρτιες (2-4 ᾿Ιαν.) καὶ 7 μεθέορτες ἡμέρες (8-14 ᾿Ιαν.), γιὰ τὶς ὁποῖες, ἂν τύχουν σὲ καθημερινὴ ἐκτὸς Σαββάτου καὶ Κυριακῆς, ὁ μὲν Πραξαπόστολος δὲν ἔχει καμμία εἰδικὴ περικοπή, τὸ δὲ Εὐαγγελιάριον ἔχει 2 προεόρτια καὶ 5 μεθέορτα εὐαγγέλια. ῾Επομένως γιὰ τὶς καθημερινὲς λειτουργίες ἐκείνων τῶν ἡμερῶν ὑπάρχουν εἰδικὰ εὐαγγέλια, ποὺ μποροῦν νὰ ἀναγνωσθοῦν, ὄχι ὅμως καὶ ἀπόστολοι. Ἄρα θὰ πρέπει νὰ συνεχιστῇ ἡ κατὰ σειρὰν ἀνάγνωσις τῶν καθημερινῶν ἀποστόλων, π.χ. τῆς 29ης ἢ τῆς 32ας ἑβδομάδος ἐπιστολῶν. ᾿Εὰν ὅμως τὸ Πάσχα τοῦ προηγουμένου ἔτους εἶναι πρώιμο (π.χ. 4 ἢ 8 ᾿Απριλίου) δημιουργεῖται κενό, διότι οἱ ἀπόστολοι τῆς σειρᾶς ἔχουν ἐξαντληθῆ.
῾Ο ἀοίδιμος τυπικολόγος Γεώργιος Μπεκατῶρος στὴν κατ᾿ ἔτος «Τάξιν» του ὥριζε προεόρτιες καὶ μεθέορτες ἀποστολικὲς περικοπὲς τῶν Φώτων, παρ᾿ ὅτι στὸ βιβλίο τοῦ Πραξαποστόλου δὲν ὑπάρχουν. Ἂς σημειωθῇ ἐδῶ ὅτι χάρις στὸν Γ. Μπεκατῶρο γιὰ πρώτη φορὰ τὸ 1970 δημοσιεύτηκαν στὸ «῾Ημερολόγιον τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος» ἀποστολευαγγέλια γιὰ τὶς ἁπλὲς καθημερινὲς ὅλου τοῦ ἔτους, μεταξὺ αὐτῶν δὲ καὶ προεόρτιοι καὶ μεθέορτοι τῶν Φώτων ἀπόστολοι· τὸ ἴδιο καὶ κατὰ τὰ ἔτη 1975 καὶ 1976 (καὶ μετέπειτα πλέον). ῞Ομως οἱ προεόρτιες καὶ μεθέορτες ἀποστολικὲς περικοπὲς ποὺ σημείωνε ὁ Γ. Μπεκατῶρος δὲν ἦσαν πάντοτε κατάλληλες, διότι ἐνίοτε δὲν εἶχαν κάποια –ἔμμεση ἔστω– σχέσι μὲ τὴν ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων.
Τὸ 2011 λόγῳ τῆς πρωιμότητος τοῦ Πάσχα τοῦ ἔτους 2010 (4 ᾿Απριλίου) καὶ τῆς ὀψιμότητος τοῦ Πάσχα 2011 (24 ᾿Απριλίου) στὰ ἀναγνώσματα τῶν καθημερινῶν δημιουργήθηκαν κενὰ περισσότερα ἀπὸ κάθε ἄλλη περίπτωσι, ὁπότε γιὰ τὴν κάλυψί τους χρειάζονταν προεόρτια καὶ μεθέορτα τῶν Φώτων ἀναγνώσματα ὄχι μόνον εὐαγγελικὰ ἀλλὰ καὶ ἀποστολικά. ᾿Ανεζήτησα καὶ βρῆκα κατάλληλα ἀναγνώσματα στὰ Τυπικὰ τοῦ ῾Αγίου Ὄρους Ἄθω, καὶ κυρίως στὸ χφ. 372 (ΑΖ/1) τῆς μονῆς ῾Αγίου Παύλου. Συγκρίνοντας καὶ συνδυάζοντας τὰ ἀναγνώσματα αὐτὰ μὲ τὰ ἤδη ὑπάρχοντα καὶ μὲ ἐκεῖνα ποὺ ὥριζε ὁ ἀείμνηστος Γ. Μπεκατῶρος, προέκυψαν ἐνδιαφέρουσες διαπιστώσεις, καὶ ἀπαρτίστηκε ἡ σύντομη μελέτη ποὺ παρουσιάζω ἐδῶ γιὰ ἐνημέρωσι τῶν αἰδεσιμωτάτων ἐφημερίων καὶ τῶν εὐλαβῶν ἱεροψαλτῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ πιθανὴ χρῆσι σὲ ἀνάλογη περίπτωσι.
Πρῶτα παραθέτονται τὰ ἀναγνώσματα τοῦ Σαββάτου καὶ τῆς Κυριακῆς πρὸ τῶν Φώτων, τὰ ὁποῖα ἂν τυχὸν δὲν ἀναγνωσθοῦν γιὰ ὁποιονδήποτε λόγο, τότε χρησιμοποιοῦνται ὡς προεόρτια ἀναγνώσματα σὲ κάποια καθημερινή, προτιμώμενα τῶν τυχὸν ὑπαρχόντων. ῾Ως προεόρτια ἢ μεθέορτα χρησιμεύουν ἐπίσης καὶ ὡρισμένα ἀπὸ τὰ ἀποστολευαγγέλια τῶν μεγάλων ὡρῶν τῆς παραμονῆς.
Προεόρτια ἀναγνώσματα τῶν Φώτων
Σάββατον πρὸ τῶν Φώτων. ᾿Απόστ. μηνολογίου (Α΄ Τιμ. γ΄ 13-δ΄ 5). Εὐαγ. ὁμοίως (Μτθ. γ΄ 1-6).
Κυριακὴ πρὸ τῶν Φώτων. ᾿Απόστ. μηνολογίου (Β΄ Τιμ. δ΄ 5-8). Εὐαγ. ὁμοίως (Μρ. α΄ 1-8).
2 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Τετάρτης κα΄ ἑβδομ. ἐπιστολῶν (Κολασ. α΄ 18-23). Εὐαγ. Πέμπτης Διακαινησίμου (᾿Ιω. γ΄ 1-15).
Σημ. Στὸν Πραξαπόστολο ὑπάρχει ἀπόστολος γιὰ τὴν 2α ᾿Ιαν., ὁ ὁποῖος ἐσφαλμένως θεωρεῖται κατὰ Μπεκατῶρον προεόρτιος, διότι ὁμιλεῖ περὶ ἀαρωνικῆς ἱερωσύνης καὶ γιὰ ἀρχιερέα κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέκ· ἄρα εἶναι γιὰ τὴν μνήμη τοῦ πάπα Σιλβέστρου καὶ ὄχι προεόρτιος.
3 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Πέμπτης κ΄ ἑβδομ. ἐπιστολῶν (Φιλ. γ΄ 1-8)· Εὐαγ. Τρίτης ι΄ ἑβδομ. Ματθαίου (Μθ. κα΄ 23-27).
4 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Τετάρτης γ΄ ἑβδ. ἐπιστολῶν. (῾Ρωμ. η΄ 8-13) [λέγεται τὸ β΄ ἥμισυ τῆς περικοπῆς (ἀπὸ ῾Ρωμ. η΄ 8) μὲ τὴν ἑξῆς ἀρχή· «᾿Αδελφοί, οἱ ἐν σαρκὶ ὄντες Θεῷ ἀρέσαι οὐ δύνανται», καὶ τὰ λοιπά]. Εὐαγ. Δευτέρας Διακαινησίμου (᾿Ιω. α΄ 18-28).
Σημ. Στὸν Πραξαπόστολο ὁρίζεται ἡ περικοπὴ τῆς ι΄ Κυριακῆς ἐπιστολῶν «῾Ο Θεὸς ἡμᾶς τοὺς ἀποστόλους ἐσχάτους ἀπέδειξε», τὴν ὁποία ὁ Μπεκατῶρος θεωρεῖ προεόρτιο. Εἶναι ὅμως σαφὲς ἐκ τοῦ περιεχομένου ὅτι ἀφορᾷ στὴν σύναξι τῶν 70 μαθητῶν.
5 ᾿Ιανουαρίου. Α΄ ῞Ωρας: ᾿Απόστ. 29ης Αὐγ. (Πρξ. ιγ΄ 25-32). Εὐαγ. Μθ. γ΄ 1-6. — Γ΄ ῞Ωρας: ᾿Απόστ. Παρασκευῆς f΄ ἑβδ. Πράξεων (Πρξ. ιθ΄ 1-7). Εὐαγ. Κυριακῆς πρὸ Φώτων. — F΄ ῞Ωρας: ᾿Απόστ. λειτουργίας Μεγ. Σαββάτου (῾Ρω. f΄ 3-11). Εὐαγ. ὄρθρου 6ης ᾿Ιαν. (Μρ. α΄ 9-11). — Θ΄ ῞Ωρας: ᾿Απόστ. ἑορτῆς (Τίτ. β΄ 11-14, γ΄ 4-7). Εὐαγ. Λκ. γ΄ 1-18. — ῾Εσπερινοῦ: ᾿Απόστ. Α΄ Κορ. θ΄ 19-27. Εὐαγ. τὸ τῆς Θ΄ ῞Ωρας. — Μεγ. ῾Αγιασμοῦ: ᾿Απόστ. Α΄ Κορ. ι΄ 1-4. Εὐαγ. τὸ τῆς F΄ ῞Ωρας.
Μεθέορτα ἀναγνώσματα τῶν Φώτων
7 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Γ΄ ῞Ωρας. Εὐαγ. τοῦ Βαπτιστοῦ (᾿Ιω. α΄ 29-34).
Σάββατον μετὰ τὰ Φῶτα. ᾿Απόστ. Κυριακῆς κζ΄ ἐπιστολῶν (᾿Εφ. f΄ 10-17). Εὐαγ. μηνολογίου (Μτθ. δ΄ 1-11).
Κυριακὴ μετὰ τὰ Φῶτα. ᾿Απόστ. μηνολογίου (᾿Εφεσ. δ΄ 7-13). Εὐαγ. ὁμοίως (Μτθ. δ΄ 12-17).
8 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. F΄ ῞Ωρας. Εὐαγ. Σαββάτου Διακαινησίμου (᾿Ιω. γ΄ 22-33).
9 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Παρασκευῆς δ΄ ἑβδ. Πράξεων (Πρξ. ιθ΄ 1-7). Εὐαγγέλιον Δευτέρας ιβ΄ ἑβδ. Ματθαίου (Μρ. α΄ 9-15).
Σημ. Τὸ ἀνωτέρω ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα ὥριζε ὁ Μπεκατῶρος ὡς προεόρτιο. Γιὰ τὶς 9 ᾿Ιαν. ὁ Πραξαπόστολος ὁρίζει τὴν περικοπὴ τῆς 26ης ᾿Οκτωβρίου, τὴν ὁποία ἐσφαλμένως ὁ Μπεκατῶρος θεωρεῖ μεθέορτο, ἀφοῦ εἶναι σαφὲς ὅτι ἀφορᾷ στὸν μάρτυρα Πολύευκτο.
10 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Τετάρτης ε΄ ἑβδ. Πράξεων (Πρξ. ιγ΄ 13-24). Εὐαγ. Δευτέρας α΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. γ΄ 19-22).
Σημ. Τὸ ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα κατὰ Γ. Μπεκατῶρον· ἴσως ὅμως εἶναι καταλληλότερο ὡς προεόρτιο. ῾Ο Πραξαπόστολος γιὰ τὶς 10 ᾿Ιαν. ὁρίζει τὸν ἀπόστολο τῆς Κυρ. μετὰ τὰ Φῶτα, ἀλλὰ γιὰ τὴν μνήμη τοῦ ἱεράρχου καὶ ὄχι ὡς μεθέορτο.
11 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Κυριακῆς κε΄ ἐπιστολῶν (᾿Εφ. δ΄ 1-7). Εὐαγ. Τετάρτης α΄ ἑβδομ. Λουκᾶ (Λκ. δ΄ 1-15).
Σημ. Γιὰ τὴν 11η ᾿Ιαν. ἕνα ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα ὁρίζει τὸ μηναῖο καὶ δεύτερο ὁ Πραξαπόστολος, ἀλλὰ καὶ τὰ δύο εἶναι ὁσιακά.
12 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Πέμπτης Διακαινησίμου (Πρξ. β΄ 38-43). Εὐαγ. μηνολογίου (᾿Ιω. ι΄ 39-42).
Σημ. ῾Ο Γ. Μπεκατῶρος ὁρίζει τὸν ἀπόστολο τῆς Τετάρτης f΄ ἑβδ. Πράξεων. (Πρξ. ιη΄ 22-28), ὁ ὁποῖος εἶναι καταλληλότερος μᾶλλον ὡς προεόρτιος.
13 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Πέμπτης λε΄ ἑβδ. ἐπιστολῶν (Α΄ ᾿Ιω. δ΄ 20-ε΄ 20). Εὐαγ. Τετάρτης ια΄ ἑβδ. Λουκᾶ (Λκ. κ΄ 1-8).
14 ᾿Ιανουαρίου. ᾿Απόστ. Τρίτης λγ΄ ἑβδ. ἐπιστολῶν (Α΄ Πέτ. γ΄ 10-22). Εὐαγ. Σαββάτου ε΄ ἑβδ. Πάσχα. (᾿Ιω. ι΄ 27-38).
Σημ. ῾Ο ἀπόστολος ὡρίστηκε προσφυῶς ἀπὸ τὸν Γ. Μπεκατῶρο. Τὸ Εὐαγγέλιον ὡρίζετο σὲ χειρόγραφο ὡς μεθέορτο τῆς 12ης ᾿Ιαν. προφανῶς γιὰ τὴν φράσι «ὃν ὁ Πατὴρ ἡγίασε». Σημειωτέον ἐπίσης ὅτι τὰ ἀναγνώσματα ποὺ ὁρίζονται συνήθως στὰ ἐκλογάδια γιὰ τὶς 14 ᾿Ιαν. δὲν εἶναι μεθέορτα, ἀλλὰ εἰδικὰ γιὰ τὴν μνήμη τῶν ἐν Σινὰ ὁσίων. ᾿Αλλὰ ἐπειδὴ ἡ ἀκολουθία τους μετατίθεται στὶς 13 τοῦ μηνός, καὶ τὰ ἀναγνώσματα λέγονται τότε καὶ ὄχι στὶς 14. Ἔτσι ὁρίζουν καὶ τὰ τυπικὰ τοῦ ῾Αγίου Ὄρους.
᾿Εφημέριος, ἔτος 62, τ. 11, ᾿Αθῆναι, δεκέμβριος 2013.