3. Τυπικόν Θέματα τυπικοῦ (ἐρωταποκρίσεις, ἄρθρα, μελέτες) Μεταθέσεις καὶ παραλείψεις ἀκολουθιῶν τοῦ ἔτους 2018

 

Μεταθέσεις καὶ παραλείψεις ἀκολουθιῶν

τοῦ ἔτους 2018

 

 

Διονυσίου Ἀνατολικιώτου

δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,

πτυχιούχου κοινωνικῆς θεολογίας

symbole@mail.com

 

 

Στὴν ὀρθόδοξη λατρεία εἶναι πολὺ συνηθισμένο τὸ φαινόμενο κάθε χρόνο νὰ μεταθέτωνται ἢ νὰ παραλείπωνται κάποιες ἀκολουθίες, τῶν μηναίων κυρίως, εἴτε διότι θὰ ψαλοῦν ἐφέτος σὲ ἄλλη ἡμερομηνία εἴτε διότι δὲν θὰ ψαλοῦν καθόλου. Βέβαια αὐτὸ δὲν γίνεται αὐθαιρέτως, ἀνάλογα μὲ τὸ τί νομίζει ἢ θέλει ὁ καθένας, ἀλλὰ σύμφωνα μὲ ὅσα ὁρίζει τὸ ἐπίσημο τυπικό, δηλαδὴ τὸ Τυπικὸν τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας (Τ.Μ.Ε.), ὑπὸ Γεωργίου Βιολάκη, Κων/πόλις 1888.

 

10 Φεβρουαρίου 2018

 

Κατὰ τὸ ἔτος 2018 ποὺ διανύουμε κάποιες μεταθέσεις ἢ παραλείψεις ἀκολουθιῶν δημιουργοῦν ἐντύπωσι, διότι τυχαίνουν σπανίως. Τέτοια περίπτωσι εἶναι ἐφέτος τὸ Ψυχοσάββατον τοῦ Τριῳδίου, τὸ ὁποῖο τυγχάνει στὶς 10 Φεβρουαρίου, μνήμη τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους.

῞Οπως γνωρίζουν κληρικοί, ψάλτες καὶ ὅσοι γενικὰ ἀσχολοῦνται μὲ αὐτὰ τὰ θέματα, τὸ Ψυχοσάββατον δὲν συμψάλλεται μὲ ἄλλη ἀκολου­θία λόγῳ τοῦ πενθίμου χαρακτῆρος του. Γι᾿ αὐτὸν τὸν λόγο τὸ ἐπίση­μον Τυπικὸν (τοῦ Γ. Βιολάκη) προβλέπει νὰ μετατεθῇ (μόνο γιὰ φέ­τος) ἡ ἀκολουθία τοῦ ἁγ. Χαραλάμπους μία ἡμέρα πρὶν καὶ νὰ ψαλῇ τὴν Παρασκευὴ 9 φεβρουαρίου. Αὐτὴ ἡ μετάθεσι μπορεῖ νὰ συμβαίνῃ σπανίως, δὲν θὰ πρέπει ὅμως νὰ μᾶς παραξενεύῃ, ἀρκεῖ νὰ ἀναλογι­στοῦμε ὅτι πολὺ συχνὰ μετατίθεται ἡ ἀκολουθία τοῦ ἁγ. Γεωργίου μετὰ τὶς 23 ἀπριλίου, ὁσάκις τὸ Πάσχα τυγχάνει ἀπὸ 23 ἀπριλίου μέχρι 8 μαΐου.

᾿Επειδὴ στὶς 9 φεβρουαρίου εἶναι καὶ ἡ ἀπόδοσις τῆς δεσποτοθεομη­τορικῆς ἑορτῆς τῆς ῾Υπαπαντῆς, ἕπεται ὅτι ἐφέτος ἡ ἀκολουθία τοῦ ἁγί­ου Χαραλάμπους θὰ συμψαλῇ μαζὶ μὲ τὴν ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς. ᾿Ιδοὺ λοιπὸν ἕνα ἐνδιαφέρον παράδειγμα, ποὺ δείχνει ὅτι στὶς ἀποδόσεις δε­σποτικῶν καὶ θεομητορικῶν ἑορτῶν ἐπιτρέπεται (ὑπὸ προϋποθέσεις βεβαίως) νὰ συμψαλῇ καὶ ἀκολουθία ἑορταζομένου ἁγίου. Μία τέ­τοια πολὺ γνωστὴ περίπτωσι εἶναι ἡ 25η νοεμβρίου (μνήμη ἁγ. Αἰκατε­ρίνης καὶ ἀπόδοσι τῶν Εἰσοδίων). ᾿Επίσης ἐφέτος συμπίπτει στὶς 25 μαΐου ἡ μνήμη τῆς 3ης εὑρέσεως τῆς κάρας τοῦ Προδρόμου μὲ τὴν ἀπόδοσι τῆς ᾿Αναλήψεως, περίπτωσι ποὺ ἐπίσης προβλέπεται ἀπὸ τὸ Τ.Μ.Ε..

 

Ἄλλες μεταθέσεις ἀκολουθιῶν

 

῾Η καθαρὰ Δευτέρα πέφτει ἐφέτος στὶς 19 φεβρουαρίου μνήμη τῆς ἁγίας Φιλοθέης. Σὲ ὅσους ναοὺς ἑορτάζουν τὴν ἁγία, ἡ ἀκολουθία της θὰ μετατεθῇ μία ἡμέρα πρὶν καὶ θὰ συμψαλῇ τὴν Κυριακὴ τῆς Τυ­ρινῆς μαζὶ μὲ τὴν ἀναστάσιμο ἀκολουθία καὶ τὸ Τριῴδιο. Παρόμοια πρόβλεψι ὑπάρχει στὸ Τ.Μ.Ε. στὶς διατάξεις τῆς 10ης Φεβρουαρίου §§3-5, οἱ ὁποῖες θὰ ἐφαρμοστοῦν κατ᾿ ἀναλογίαν. ᾿Απὸ αὐτὸ τὸ σημεῖο φαί­νεται ὅτι εἶναι ἀπαραίτητο ὅλοι οἱ ναοὶ νὰ προμηθευθοῦν καὶ τὸ ἐπίση­μον Τυπικὸν τῆς ἐκκλησίας (τοῦ Γ. Βιολάκη) καὶ νὰ τὸ συμβουλεύωνται ὅποτε χρειάζεται, καὶ ὄχι νὰ ἐπαναπαύωνται μόνον στὸ ἐτήσιο Κανονά­ριον τῶν Διπτύχων.

Τὸ Πάσχα ἐφέτος εἶναι στὶς 8 τοῦ μηνὸς ἀπριλίου, ἄρα δὲν χρειά­ζεται νὰ μετατεθοῦν οἱ ἀκολουθίες τοῦ ἁγίου Γεωργίου καὶ τοῦ εὐαγγελιστοῦ Μάρκου. ῞Ομως τυχὸν ἅγιοι τοῦ μηναίου ἢ ἐκτὸς αὐτοῦ, ποὺ τιμῶνται τοπικῶς, ἂν τύχουν σὲ ἑορτὲς τοῦ Πεντηκοσταρίου ὅπως ᾿Ανάληψι (17 μαΐου) ἢ Πεντηκοστὴ (27 μαΐου), θὰ ἦταν σωστότερο, ἐφό­σον αὐτὸ εἶναι δυνατόν, νὰ μετατεθοῦν στὴν ἑπόμενη πρόσφορη ἡμέρα. ᾿Απαραιτήτως θὰ μετατεθῇ καὶ τυχὸν τοπικῶς ἑορταζόμενος ἅγιος ποὺ θὰ τύχῃ στὸ Ψυχοσάββατον πρὸ τῆς Πεντηκοστῆς (26 μαΐου).

῾Η ἀκολουθία τοῦ μεγάλου ᾿Αθανασίου βέβαια (2 μαΐου), ποὺ τυγ­χάνει ἀνήμερα τῆς Μεσοπεντηκοστῆς, δὲν μετατίθεται, ἀλλὰ συμψάλλε­ται μὲ τὴν ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς ὅπως προβλέπεται καὶ ἀπὸ τὸ Τ.Μ.Ε.. Τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ γιὰ τυχὸν τοπικοὺς ἁγίους, ποὺ μπορεῖ νὰ τύχουν ἀνήμερα ἢ στὴν ἀπόδοσι τῆς συγκεκριμένης ἑορτῆς.

 

Παραλείψεις ἀκολουθιῶν

 

Σύμφωνα μὲ τὶς διατάξεις τοῦ ἰσχύοντος Τυπικοῦ τῆς Μεγάλης ᾿Εκ­κλησίας παραλείπονται ἐφέτος οἱ μὴ ἑορτάσιμες ἀκολουθίες τοῦ μηναί­ου ποὺ τυχαίνουν στὶς Κυριακὲς τοῦ Τριῳδίου (28 ἰανουαρίου· 4, 11, 18 καὶ 25 φεβρουαρίου· 4, 11, καὶ 18 μαρτίου), τοῦ Πεντηκοσταρίου (15, 22 καὶ 29 ἀπριλίου· 6, 13, 20 καὶ 27 μαΐου· καὶ 3 ἰουνίου) καὶ τῶν Πατέρων (15 ἰουλίου καὶ 14 ὀκτωβρίου)· ἐπίσης καὶ στὸ ψυχοσάββατον πρὸ τῆς Πεντηκοστῆς (26 μαΐου). ῞Ομως στὶς 25 μαρτίου, ποὺ ἐφέτος τυγχάνει στὴν 5η Κυριακὴ τῶν νηστειῶν, συμβαίνει τὸ ἀντίθετο λόγῳ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ· συμψάλλεται δηλαδὴ ἡ ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς μαζὶ μὲ τὴν ἀναστάσιμο καὶ παραλείπεται ἡ ἀκολουθία τοῦ Τριῳδίου (τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας).

῞Οπως κάθε χρόνο, παραλείπονται βεβαίως καὶ οἱ ἀκολουθίες τοῦ μηναίου ποὺ τυχαίνουν τὴν μεγάλη ἑβδομάδα καὶ τὸ Πάσχα, ἀπὸ τὸ Σάββατο τοῦ Λαζάρου μέχρι τὸ Σάββατο τῆς Διακαινησίμου, δηλαδὴ ἀπὸ 31 μαρτίου ἕως 14 ἀπριλίου. ᾿Επίσης παραλείπονται οἱ ἀκολουθίες τοῦ μηναίου σὲ μεθέορτες καὶ προεόρτιες Κυριακές (ἐκτὸς Τριῳδίου καὶ Πεντηκοσταρίου), οἱ ὁποῖες ἐφέτος εἶναι 5, 12 καὶ 19 αὐγούστου· 16, 23 καὶ 30 δεκεμβρίου.

Στὴν ῾Ελλάδα καὶ ἀλλοῦ εἶναι καθιερωμένο στὶς 28 ᾿Οκτωβρίου νὰ παραλείπεται ἡ ἀκολουθία τῶν ἁγίων τοῦ μηναίου καὶ νὰ ψάλλεται ἡ ἀκολουθία τῆς τιμίας Σκέπης τῆς Θεοτόκου, ὁποιαδήποτε ἡμέρα κι ἂν τύχῃ (ἐφέτος εἶναι Κυριακή). ᾿Επίσης σύμφωνα μὲ τὶς διατάξεις τοῦ Τ.Μ.Ε. τὴν Κυριακὴ 11 νοεμβρίου παραλείπεται ἡ ἀκολουθία τοῦ ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου καὶ ψάλλεται ἡ ἀκολουθία τῶν μαρτύ­ρων Μηνᾶ Βίκτωρος καὶ Βικεντίου μαζὶ μὲ τὰ ἀναστάσιμα.

Εἶναι χρήσιμο νὰ διευκρινιστῇ ἐδῶ ὅτι τηροῦμε μόνον τὶς παραλεί­ψεις, μετακινήσεις ἢ προσθῆκες ἀκολουθιῶν ποὺ προβλέπει τὸ Τ.Μ.Ε. ἢ ἔχει ἀποφασίσει συνοδικῶς ἡ ἐκκλησία τῆς ῾Ελλάδος. Στὶς λοιπὲς περιπτώσεις οἱ ἀκολουθίες τοῦ μηναίου συμψάλλονται κατὰ τά­ξιν, ὅπως ἐννοεῖ καὶ τὸ Τ.Μ.Ε. στὶς διατάξεις τῆς Προθεωρίας κ.λπ..

Στὴν μοναστηριακὴ τάξι ὑπάρχει πρόβλεψι, ἂν μία ἀκολουθία παρα­λείπεται καὶ δὲν πρόκειται νὰ ψαλῇ οὔτε σὲ μετάθεσι, τότε νὰ ψάλλεται ὁ κανόνας αὐτῆς σὲ κάποιο ἀπόδειπνο. Αὐτὸ ὅμως δὲν τηρεῖται στὶς ἐνορίες, ἐκτὸς ἐξαιρέσεων γιὰ τὶς ἁπλὲς καθημερινὲς ἀπὸ Δευτέρα ἕως Πέμπτη στὴν περίοδο τῆς Τεσσαρακοστῆς.

 

Περιπτώσεις τοῦ παλαιοῦ ἡμερολογίου

 

Μεταθέσεις καὶ παραλείψεις ἀκολουθιῶν γίνονται φυσικὰ καὶ κατὰ τὸ παλαιὸ ἡμερολόγιο (π.ἡ.), τὸ ὁποῖο ἀκολουθοῦν τὸ πατριαρχεῖο ᾿Ιερο­σολύμων, τὸ ῞Αγιον Ὄρος Ἄθως, τὸ Σινά, καὶ πολλὲς ἀκόμη ἐκκλησίες ὅπως ῾Ρωσίας, Σερβίας, Γεωργίας κλπ.. Κατὰ βάσιν ἰσχύουν οἱ γενικὲς διατάξεις τοῦ Τ.Μ.Ε. ποὺ μνημονεύθηκαν καὶ προηγουμένως, ὑπάρχουν ὅμως καὶ ἀξιοπρόσεκτες διαφοροποιήσεις. Ἔτσι ἐφέτος μὲ τὸ π.ἡ. ἡ Τετάρτη καὶ ἡ Παρασκευὴ τῆς τυρινῆς ἑβδομάδος πέφτουν 1 καὶ 3 φεβρουαρίου, ὁπότε παραλείπεται τὸ Τριῴδιον λόγῳ τῶν προεορτίων καὶ τῶν μεθεόρτων τῆς ῾Υπαπαντῆς καὶ ἐπιτρέπεται ἡ τέλεσις θείας λειτουργίας.

᾿Ιδιαίτερη περίπτωσι εἶναι τὸ Σάββατον τῆς τυρινῆς, 4 φεβρουαρίου π.ἡ., κατὰ τὸ ὁποῖο σύμφωνα μὲ τὸ Τ.Μ.Ε. θὰ ψαλοῦν τὰ μεθέορτα μὲ τοὺς ὕμνους τῶν ἐν ἀσκήσει λαμψάντων ἁγίων, ἀλλὰ ὄχι οἱ ὑπόλοιποι κατανυκτικοὶ ὕμνοι τοῦ Τριῳδίου. ῾Η περίπτωσι παρουσιάζει ἐνδιαφέ­ρον, διότι μέχρι τώρα, καθόσον γνωρίζω, δὲν εἶχε διευκρινιστῆ τὸ τυπι­κὸ τῆς ἡμέρας μὲ λεπτομέρεια. ᾿Επίσης ἡ ἀπόδοσις τῆς ῾Υπαπαντῆς γί­νεται φέτος νωρίτερα (μόνον κατὰ τὸ π.ἡ.), στὴν Κυριακὴ τῆς τυρινῆς 5 φεβρουαρίου.

Χαρακτηριστικώτερη περίπτωσι ἐφέτος εἶναι ἡ 25η Μαρτίου π.ἡ., διότι πέφτει Μ. Σάββατον! Σύμφωνα λοιπὸν μὲ τὸ Τ.Μ.Ε. στοὺς ἐνο­ριακοὺς ναοὺς ἡ ἀκολουθία τοῦ Εὐαγγελισμοῦ μετατίθεται γιὰ τὴν ἑπό­μενη ἡμέρα καὶ συμψάλλεται μαζὶ μὲ τὴν ἀκολουθία τοῦ Πάσχα (αὐτὸ ἀκολουθοῦν στὰ ᾿Ιεροσόλυμα καὶ στὸ Σινά), ἐνῷ στὶς ἱ. μονὲς ὁ Εὐαγγε­λισμὸς μένει ἀμετάθετος καὶ συμψάλλεται μὲ τοὺς ὕμνους τοῦ Μ. Σαβ­βάτου! (αὐτὸ ἀκολουθοῦν στὸ ῞Αγ. Ὄρος). Λεπτομερεῖς ὁδηγίες γιὰ τὶς περιπτώσεις αὐτὲς ὑπάρχουν στὸ «᾿Εγκόλπιον ᾿Εκκλησιαστικῆς Τάξε­ως» 2018 (βάσει τοῦ ἰουλιανοῦ παλαιοῦ ἡμερολογίου), βιβλιοπ. Ν. Πα­ναγόπουλος, τηλ. 210-3224819.

 * * *

Σύμφωνα μὲ τὴν λειτουργικὴ τάξι ὑπάρχουν καὶ ἄλλες περιπτώσεις μεταθέσεως ἢ παραλείψεως κάποιων ἀκολουθιῶν (τοπικῶν κυρίως), ἀλλὰ ἐδῶ δὲν μποροῦμε νὰ ἀναφερθοῦμε σὲ ὅλες. Γενικῶς ὅμως εἶναι τόσο συχνὸ αὐτὸ τὸ φαινόμενο κάθε χρόνο, ὥστε πραγματικὰ προξενεῖ ἐντύπωσι ἡ ἰδέα ποὺ ἔχουν πολλοὶ κληρικοὶ καὶ ἁπλοὶ πιστοὶ κατὰ τὰ νεώτερα χρόνια, ὅτι πρέπει ἡ ἀκολουθία ἑνὸς ἁγίου ὁπωσδήποτε νὰ ψάλλεται στὴν ἡμέρα τῆς μνήμης του. Πρόκειται γιὰ ἐντελῶς αὐθαί­ρετη καὶ ἐσφαλμένη ἐντύπωσι, ποὺ ἔρχεται σὲ ἀντίθεσι μὲ πολλὲς καὶ σαφεῖς διατάξεις τοῦ τυπικοῦ. Ἂν δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ψαλῇ μία ἀκολουθία στὴν μνήμη τοῦ ἁγίου, ἐπιτρέπεται ἢ ἐνίοτε καὶ ἐπιβάλλεται ἡ μετάθεσί της ἢ ἀκόμη καὶ ἡ παράλειψί της.

Τὸ συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἰσχῦον Τυπικὸν τῆς ᾿Εκκλησίας διαφυ­λάττει τὴν ὁμοιομορφία στὴν λατρεία, χωρὶς ὅμως νὰ τὴν ἐπιβάλλῃ ἀπόλυτα σὰν ὁδοστρωτῆρας, καὶ ἐπιτρέπει μὲ μέτρο καὶ ὑπὸ προϋ­ποθέσεις τὴν ποικιλία, χωρὶς νὰ ἐνθαρρύνῃ τὴν αὐθαιρεσία καὶ τὴν ἀσυδοσία. Αὐτὰ βέβαια γιὰ ὅσους καταλαβαίνουν καὶ σέβονται τὸ πνεῦμα τῆς ὀρθοδόξου λειτουργικῆς ζωῆς καὶ τὶς διατάξεις τοῦ Τυπι­κοῦ.

 

 

 

«᾿Εκκλησιολόγος», φ. 546, 13/1/2018