συμβολή

Παρατηρήσεις στὸ τυπικὸ

τοῦ Εὐαγγελισμοῦ

Διονυσίου Ἀνατολικιώτου

δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,

πτυχιούχου κοινωνικῆς θεολογίας

symbole@mail.com

᾿Εφέτος 2018 ἡ ἑορτὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ δίνει ὡραῖες εὐκαιρίες νὰ ἐξετάσουμε κάποιες τυπικὲς διατάξεις τόσο μὲ τὸ νέο ἡμερολό­γιο ὅσο καὶ μὲ τὸ παλαιό. Σκοπός μας θὰ εἶναι τόσο ἡ διασάφησι ὡρισμένων διατάξεων ὅσο καὶ ἡ κατὰ τὸ δυνατὸν ἐξακρίβωσι τῆς «φι­λοσοφίας», ποὺ συχνὰ ὑποκρύπτεται πίσω ἀπὸ τὸ γράμμα τοῦ ἐπισή­μου καὶ ἰσχύοντος Τυπικοῦ τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας (Τ.Μ.Ε.) ἢ καὶ Τυπικοῦ Βιολάκη λεγομένου.

῾Η 25η Μαρτίου ἐφέτος συμπίπτει μὲ τὴν 5η Κυριακὴ τῶν νη­στειῶν (ν.ἡ.). Κατὰ τὴν συγκεκριμένη Κυριακὴ ἔχει ὁριστῆ νὰ τιμᾶται καὶ ἡ μνήμη τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας. Λόγῳ ὅμως τοῦ Εὐαγγε­λισμοῦ, ἐφέτος σύμφωνα μὲ τὸ Τ.Μ.Ε. ἡ ἀκολουθία τῆς ὁσίας παραλεί­πεται καὶ ψάλλεται στὸ ἀπόδειπνο· ἔτσι δὲν ψάλλεται τίποτε ἀπὸ τοὺς ὕμνους τοῦ Τριῳδίου, ἀλλὰ μόνον τὰ ἀναστάσιμα καὶ οἱ ὕμνοι τοῦ Εὐ­αγγελισμοῦ. ᾿Αναλυτικὰ τὸ τυπικὸ τῆς ἡμέρας παρατίθεται στὸ Κανο­νάριον (= ἐτήσιο τυπικὸ) τῶν Διπτύχων 2018 τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλά­δος, καθὼς καὶ σὲ ἄλλες ὁμοειδεῖς ἐκδόσεις.

Περὶ τὸ δοξαστικὸ τῶν αἴνων

Μὲ βάσι τὰ παραπάνω ἐφέτος στοὺς αἴνους τῆς ἡμέρας θὰ ψαλοῦν 4 ἀναστάσιμα στιχηρὰ καὶ 4 προσόμοια τῆς ἑορτῆς, κατόπιν Δόξα, Καὶ νῦν, τὸ ἰδιόμελο τοῦ Εὐαγγελισμοῦ «Τὸ ἀπ᾿ αἰῶνος μυστήριον». Αὐτὸ ἀκριβῶς γράφει τὸ Τ.Μ.Ε. καὶ ἐπαναλαμβάνουν τὰ Δίπτυχα 2018. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ὅμως ὑπάρχει καὶ ἄλλη ἄποψι.

Στὴν Προθεωρία τοῦ Τ.Μ.Ε. §33 ἀναφέρονται τὰ ἑξῆς σχετικά. «Κατὰ τὶς Κυριακὲς μετὰ τὸ ἑωθινὸ δοξαστικὸ τῶν αἴνων, Καὶ νῦν ψάλλεται πάντοτε τὸ θεοτοκίο Ὑπερευλογημένη, ἀκόμη κι ἂν τύχῃ καὶ θεομητορικὴ ἑορτή, ἢ ἀπόδοσι αὐτῆς, ἢ καὶ ἀπόδοσι δεσποτικῆς ἑορτῆς. ᾿Εξαιροῦνται οἱ τέσσερις Κυριακὲς μετὰ τὸ Πάσχα (τῶν μυρο­φόρων, τοῦ παραλύτου, τῆς Σαμαρείτιδος καὶ τοῦ τυφλοῦ), κατὰ τὶς ὁποῖες μετὰ τὸ δοξαστικὸ ἀντὶ τοῦ Ὑπερευλογημένη ψάλλεται τὸ Ἀνα­στάσεως ἡμέρα». Αὐτὴ ἡ διάταξι τῆς Προθεωρίας ἐφαρμόζεται ἀπα­ρέγκλιτα στὶς ἀρχαῖες θεομητορικὲς ἑορτές (Γενεσίου, Εἰσοδίων, Κοιμή­σεως), ἂν τύχουν σὲ Κυριακή, καθὼς καὶ στὶς μεταγενέστερες (Μυρτιδι­ωτίσσης, τιμίας Σκέπης, τ. ᾿Εσθῆτος 2 ἰουλίου, καὶ τ. Ζώνης 31 αὐγού­στου).

Τὰ πράγματα διαφοροποιοῦνται στὶς δύο μεγάλες ἑορτὲς τῆς ῾Υ­παπαντῆς καὶ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, παρ᾿ ὅτι στὴν Προθεωρία δὲν ἀνα­φέρονται στὶς ἐξαιρέσεις. Γιὰ τὴν ῾Υπαπαντὴ τὸ Τ.Μ.Ε. προβλέπει ὅτι, ἂν τύχῃ σὲ Κυριακὴ ἐκτὸς Τριῳδίου, ἐφαρμόζεται ὁ παραπάνω γενικὸς κανόνας τῆς Προθεωρίας, ὁπότε στοὺς αἴνους λέγεται Δόξα, «Ὁ ἐν χερσὶ πρεσβυτικαῖς», Καὶ νῦν, τὸ «Ὑπερευλογημένη»· ἐὰν ὅμως τύχῃ σὲ Κυριακὴ τοῦ Τριῳδίου, τότε λέγεται Δόξα, τὸ ἰδιόμελο τοῦ Τριῳδίου, Καὶ νῦν, τὸ ἰδιόμελο τῆς ἑορτῆς «Ὁ ἐν χερσὶ πρεσβυτικαῖς», τὸ δὲ «Ὑ­περευλογημένη» παραλείπεται. Γιὰ τὸν Εὐαγγελισμὸ τώρα, ὁ ὁποῖος οὐδέποτε τυγχάνει ἐκτὸς Τριῳδίου (κατὰ τὸ ν.ἡ.), τὸ Τ.Μ.Ε. προβλέπει σταθερὰ αὐτὸ ποὺ ἀναφέρθηκε καὶ παραπάνω, ὅτι μετὰ τὰ 8 στιχηρὰ τῶν αἴνων, ψάλλεται στὸ Δόξα, Καὶ νῦν, μόνον τὸ ἰδιόμελο τῆς ἑορτῆς· δηλαδὴ στὴν περίπτωσι τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἐν Κυριακῇ παραλείπεται ὄχι μόνον τὸ «Ὑπερευλογημένη», ἀλλὰ καὶ τὸ δοξαστικὸ τοῦ Τριῳδίου, ἐνῷ στὴν ῾Υπαπαντὴ τοὐλάχιστον τὸ ἰδιόμελο τοῦ Τριῳδίου ψάλλεται.

Γιατί ἄραγε ὑπάρχει αὐτὴ ἡ ἀλλαγὴ τοῦ τυπικοῦ γι᾿ αὐτὲς τὶς δύο ἑορτές; Τὸ Τυπικὸν Βιολάκη δὲν ἐξηγεῖ, ἔχει ὅμως μία διαφωτιστικὴ ὑποσημείωσι σὲ ἄλλο σημεῖο τῆς Προθεωρίας (§5, ὑποσ. 4), ἡ ὁποία μᾶς ἐνημερώνει ὅτι «αἱ δύο αὗται ἑορταί (τῆς Ὑπαπαντῆς δηλαδὴ καὶ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ), ὡς μετέχουσαι καὶ τοῦ χαρακτῆρος δεσποτικῶν ἑορτῶν, ἐμφαίνουσί τι ἐξαιρετικόν· διὸ καὶ κατὰ πολλὰ μέρη ἐν ταῖς ἀκολουθίαις αὐτῶν παρατηρεῖται ἡ ἀπὸ τῶν ἄλλων θεομητορικῶν ἑορτῶν ὑπεροχὴ αὐτῶν».

Καὶ ὡς πρὸς μὲν τὴν ἑορτὴ τῆς ῾Υπαπαντῆς οἱ ῥυθμίσεις αὐτὲς τοῦ Τ.Μ.Ε. ἐφαρμόζονται κανονικά. Γιὰ τὴν περίπτωσι ὅμως τοῦ Εὐαγγελι­σμοῦ συμπίπτοντος σὲ Κυριακὴ τοῦ Τριῳδίου ὑπάρχει ἡ ἀντίρρησι, ὅτι θὰ ἦταν ὀρθότερο μετὰ τὸ ἰδιόμελο τοῦ Εὐαγγελισμοῦ νὰ ψάλουμε τὸ «῾Υπερευλογημένη». Τοῦτο ἀκολουθεῖ ἐφέτος (2018) καὶ ἡ ᾿Επετηρὶς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στὸ Τυπικολογικὸν μέρος. ῾Η ἄποψι αὐτὴ εἶναι βάσιμη καὶ εὔλογη, διότι βασίζεται στὴν Προθεωρία. ᾿Ε­πιπλέον ἔχει ὑπέρ της καὶ παλαιὲς μαρτυρίες, ὅπως θὰ δοῦμε στὴν συνέχεια.

Τὸ Τυπικὸν τοῦ πρωτοψάλτου Κωνσταντίνου ἐκδόθηκε τὸ 1851 σὲ β΄ ἔκδοσι, διωρθωμένη καὶ ἐπαυξημένη ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν συντάκτη του. Στὶς διατάξεις τῆς 25ης Μαρτίου (σελ. 132, 136, 142) ὁρίζει ὅτι, ἂν συμπέσῃ ἡ ἑορτὴ τὴν 3η ἢ τὴν 5η Κυριακὴ τῶν νηστειῶν, στοὺς αἴνους λέγεται Δόξα, Καὶ νῦν, μόνον τὸ δοξαστικὸ τῆς ἑορτῆς, ἐνῷ ἂν τύχῃ τὴν 4η Κυριακὴ τῶν νηστειῶν, λέγεται Δόξα, τῆς ἑορτῆς, Καὶ νῦν, «῾Υ­περευλογημένη»! ῾Η ἀντίφασι εἶναι προφανής· εἰδικὰ οἱ περιπτώσεις τῆς 4ης καὶ τῆς 5ης Κυριακῆς εἶναι ἀκριβῶς ὅμοιες, καὶ ἡ διαφοροποίη­σι μεταξύ τους δὲν δικαιολογεῖται.

Τὸ 1868, δηλαδὴ 7 χρόνια μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Κωνσταντίνου, τὸ Τυπικόν του ἐπανεκδίδεται. Στὴν σελ. 120 ὑπάρχει διόρθωσι, ὥστε στὴν 5η Κυρ. τῶν νηστειῶν νὰ ἰσχύῃ ὅ,τι ἀκριβῶς καὶ στὴν 4η Κυρ., δη­λαδὴ στοὺς αἴνους Δόξα, τῆς ἑορτῆς, Καὶ νῦν, «῾Υπερευλογημένη». Ποιός ἔκαμε αὐτὴν τὴν διόρθωσι, καὶ ἄλλες ἀκόμη ποὺ ὑπάρχουν στὴν ἔκδοσι τοῦ 1868; Ἄγνωστο. Πάντως οἱ διορθώσεις αὐτὲς ἀντιγράφονται καὶ στὶς ἑπόμενες ἐπανεκδόσεις τοῦ Τυπικοῦ Κωνσταντίνου. Ἔχουμε λοιπὸν σαφεῖς μαρτυρίες ὅτι ἀκόμη καὶ κατὰ τὸ β΄ μισὸ τοῦ 19ου αἰῶνος σὲ κάποιες περιπτώσεις τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἐν Κυριακῇ δὲν παρέλειπαν τὸ «῾Υπερευλογημένη».

Τὸ 1888 ὁ Γ. Βιολάκης, ὅπως εἴδαμε, υἱοθέτησε τὴν ἀντίθετη ἄποψι καὶ ὥρισε ὁμοιομορφία καὶ στὶς τρεῖς κυριακὲς τῶν νηστειῶν ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρουν (3η, 4η, 5η). Εἶναι σαφὲς ὅτι ἡ βούλησι τοῦ ἰσχύοντος Τ.Μ.Ε. εἶναι ὁ Εὐαγγελισμὸς νὰ ἐξαιρῆται ἀπὸ τὴν διάταξι τῆς Προθεωρίας (§33) καὶ τὸ «῾Υπερευλογημένη» νὰ παραλείπεται, ἂν καὶ –ἐπαναλαμβάνω– τίποτε σχετικὸ δὲν σημειώνεται στὴν Προθεωρία.

Τελικὰ ποιά εἶναι ἡ σωστὴ διάταξι; Στὸ σημεῖο αὐτὸ πρέπει νὰ πῶ ὅτι δὲν βοηθοῦν ἰδιαίτερα τὰ μοναστηριακὰ τυπικά, ἀρχαῖα ἢ νεώτερα. Κι αὐτό, διότι γιὰ τὸ «῾Υπερευλογημένη» ὑπάρχει πολὺ μεγάλη ἀπό­στασι ἀνάμεσα στὶς δύο λειτουργικὲς παραδόσεις. Κατὰ τὸ μοναστικὸ τυπικὸ τὸ «῾Υπερευλογημένη» λέγεται σχεδὸν πάντοτε. Εἶναι χαρακτη­ριστικὸ ὅτι ἀκόμη καὶ γιὰ τὶς 4 Κυριακὲς τοῦ Πεντηκοσταρίου, ποὺ ἡ Προθεωρία τοῦ Τ.Μ.Ε. τὶς θεωρεῖ ἐξαίρεσι καὶ παραλείπει τὸ «῾Υπερευ­λογημένη», κατὰ τὴν μοναστικὴ τάξι παραλείπεται τὸ «᾿Αναστάσε­ως ἡμέρα» καὶ λέγεται τὸ «῾Υπερευλογημένη»! Τόσο μεγάλη εἶναι ἡ διαφορὰ αὐτῶν τῶν δύο λειτουργικῶν παραδόσεων.

Ἔτσι σύμφωνα μὲ τὰ περισσότερα μοναστικὰ τυπικά, ἂν ἡ ῾Υπα­παντὴ συμπέσῃ σὲ Κυριακὴ τοῦ Τριῳδίου, τὸ «῾Υπερευλογημένη» ψάλ­λεται, σὲ ἀντίθεσι μὲ ὅσα ὁρίζει τὸ πατριαρχικὸ τυπικό. Κακῶς λοιπὸν πολλοὶ σήμερα ἀναμιγνύουν ἀκρίτως τὶς δύο χωριστὲς τάξεις, τὴν μοναστικὴ καὶ τὴν ἐνοριακή. Γιὰ νὰ ἀπαντήσουμε στὸ ποιό εἶναι τὸ σωστό, πρέπει νὰ βασιστοῦμε σχεδὸν ἀποκλειστικῶς στὰ πατριαρχικὰ τυπικά.

῾Η ἀλήθεια εἶναι ὅτι πρόκειται γιὰ μία περίπτωσι, ἡ ὁποία δὲν ἔχει ἀντιμετωπιστῆ μὲ πληρότητα ἀπὸ τὸ Τ.Μ.Ε.. Τόσο στὴν Προθεωρία ὅσο καὶ στὶς εἰδικὲς διατάξεις τῆς ῾Υπαπαντῆς καὶ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ὑπάρ­χουν ἀσάφειες, ἐλλείψεις καὶ ἀντιφάσεις. Κατ᾿ ἀρχὰς στὴν §33 τῆς Προθεωρίας δὲν ἀναφέρονται ὡς ἐξαιρέσεις οἱ Κυριακὲς τοῦ Τριῳδίου, ἂν σ᾿ αὐτὲς συμπέσῃ ἡ ῾Υπαπαντὴ ἢ ὁ Εὐαγγελισμός. Ἄρα ἐδῶ ἡ Προ­θεωρία εἶναι ἐλλιπής. Δεύτερον, θὰ μποροῦσε κατ᾿ ἀναλογίαν τῶν σχετικῶν διατάξεων τῆς ῾Υπαπαντῆς νὰ προτείνῃ κανείς, στὴν 3η Κυρι­ακὴ τῶν νηστειῶν μὲ Εὐαγγελισμό, νὰ ψάλλεται Δόξα, τὸ ἰδιόμελον τῆς Κυριακῆς, Καὶ νῦν, τοῦ Εὐαγγελισμοῦ. Διότι σ᾿ αὐτὴν τὴν περίπτωσι ἡ ἀκολουθία τοῦ Τριῳδίου δὲν παραλείπεται. Τρίτον, θὰ μποροῦσε ἐπίσης στὴν 4η καὶ 5η Κυριακὴ συμπίπτοντος τοῦ Εὐαγγελισμοῦ νὰ ψάλλεται καὶ τὸ «῾Υπερευλογημένη» κατ᾿ ἐφαρμογὴν τῆς Προθεωρίας. ᾿Αφοῦ ψάλλεται στὴν ἐπίσης δεσποτοθεομητορικὴ ἑορτὴ τῆς ῾Υπαπαντῆς, γιατί νὰ μὴν ψάλλεται καὶ στὸν Εὐαγγελισμό;

Εἶναι εὐνόητο ὅτι τὸ θέμα πρέπει νὰ τὸ ἐξετάσῃ μία ἐκκλησιαστικὴ ἐπιτροπή, ὥστε ἡ ᾿Εκκλησία νὰ ἀποφασίσῃ ἐπισήμως καὶ συνοδικῶς γιὰ τὴν διευθέτησι τῆς παρούσης ἀσαφείας. ῞Οπως ἔχουν τώρα τὰ πράγ­ματα, καὶ οἱ δύο λύσεις πρέπει νὰ θεωρηθοῦν ἐξίσου σωστὲς καὶ δεκτές. Καὶ οἱ δύο ἀπόψεις στηρίζονται σὲ διατάξεις τοῦ Τ.Μ.Ε.. Δὲν εἶναι ἄλλωστε ἡ μοναδικὴ φορὰ ποὺ τὸ ἰσχῦον Τυπικὸν ἔχει διπλὲς ἢ ἀκόμη καὶ ἀντικρουόμενες διατάξεις.

Περὶ τῆς θείας λειτουργίας

Κατὰ τὴν τελευταία δεκαετία ἀκούγεται σὲ ἐκκλησιαστικοὺς κύ­κλους μία ἄποψι ποὺ λέει περίπου τὰ ἑξῆς. «Ἔχει ἐπικρατήσει ἡ συνή­θεια νὰ τελῆται στὴν ἑορτὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἡ λειτουργία τοῦ Χρυσο­στόμου, ὁποιαδήποτε μέρα κι ἂν τύχῃ ἡ ἑορτή. ᾿Επειδὴ ὅμως τὶς 5 Κυ­ριακὲς τῆς Τεσσαρακοστῆς τελεῖται ἡ λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου, εἶ­ναι ὀρθότερο ἂν τύχῃ ὁ Εὐαγγελισμὸς σὲ μία τέτοια Κυριακὴ νὰ τελῆ­ται ἡ λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου καὶ ὄχι τοῦ Χρυσοστόμου. Ἄλλωστε αὐτὸ ὁρίζει καὶ τὸ ἀθωνικὸ τυπικὸ τῆς μονῆς Διονυσίου καὶ ἄλλα ἀρ­χαῖα τυπικά».

Κατ᾿ ἀρχὰς τὸ νὰ τελῆται ἡ λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου δὲν εἶναι μία συνήθεια, ποὺ ἁπλῶς ἔχει ἐπικρατήσει, καὶ ποὺ ἑπομένως μπορεῖ νὰ ἀλλάξῃ ἀνάλογα μὲ τὶς προτιμήσεις μας. Εἶναι σαφὴς διάτα­ξι τοῦ πατριαρχικοῦ τυπικοῦ, τὸ ὁποῖο σὲ παλαιότερη ἔκδοσί του γράφει ἐπὶ λέξει· «Ταῖς δὲ λοιπαῖς ἡμέραις τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ ἡ τοῦ ἁγίου ᾿Ιωάννου τοῦ Χρυσοστόμου λειτουργία τελεῖται. ῾Ωσαύτως καὶ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, οἵᾳ ἡμέρᾳ τύχῃ» (Τυπικὸν Κωνσταντίνου, ἔτους 1851, σελ. 16· ὁμοίως καὶ στὴν προγενέστερη ἔκδοσι τοῦ 1838, σελ. 3).

Στὸ ἰσχῦον Τυπικὸν Βιολάκη δὲν ὑπάρχει μὲν ἡ παραπάνω διατύ­πωσι (προφανῶς παραλείφθηκε ἐκ παραδρομῆς), ὑπάρχει ὅμως ἡ ἀκρι­βὴς καὶ ἀπαρέγκλιτη ἐφαρμογή της· ἔτσι ἀναφέρει πάνω ἀπὸ 15 φορὲς ὅτι ἀνήμερα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τελεῖται ἡ λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου, εἴτε εἶναι καθημερινὴ εἴτε Κυριακὴ τῆς Τεσσαρακοστῆς εἴτε ἀκόμη καὶ τὴν μεγ. Πέμπτη. Εἰδικὰ μάλιστα γιὰ τὴν μεγ. Πέμπτη τὸ Τ.Μ.Ε. δύο φορὲς τονίζει ὅτι ἀκόμη καὶ τότε τελεῖται ἡ λειτουργία τοῦ Χρυσοστό­μου, παρ᾿ ὅλο ποὺ γνωρίζει (καὶ ἀναφέρει σὲ ὑποσημείωσι) ὅτι τὸ Τυπι­κὸν τοῦ ῾Αγ. Σάββα ὁρίζει τὴν λειτουργία τοῦ μεγ. Βασιλείου.

῾Επομένως μπορεῖ τὸ τυπικὸ τῆς Διονυσίου ἢ ἄλλων ἀρχαίων μονῶν νὰ ὁρίζουν τὴν λειτουργία τοῦ μεγ. Βασιλείου, τὸ ἐπίσημο πατριαρχικὸ τυπικὸ ὅμως, ποὺ γνωρίζει καλῶς νὰ διαχωρίζῃ τὴν ἐνοριακὴ τάξι ἀπὸ τὴν μοναστηριακή, μὲ τρόπο σαφῆ ὁρίζει ὅτι ἀνήμερα τοῦ Εὐ­αγγελισμοῦ τελεῖται μόνον ἡ λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου.

Καὶ δὲν εἶναι μόνον τὰ πατριαρχικὰ τυπικά, ἀλλὰ καὶ τὰ περισσό­τερα μοναστηριακὰ τυπικὰ τῶν νεωτέρων χρόνων (ὅπως τῆς ῾Αγ. Παύ­λου, τῆς Ξενοφῶντος, τοῦ Γ. ῾Ρήγα, τῆς Ξηροποτάμου, ἡ παλαιὰ σιναϊτι­κὴ τάξι, καὶ ἄλλα) ὁρίζουν σαφῶς ὅτι, ἂν συμπέσῃ ὁ Εὐαγγελισμὸς σὲ Κυριακὴ τῆς Τεσσαρακοστῆς, τελεῖται ἡ λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου.

Τὸ ἔντυπο Τυπικὸ τοῦ ῾Αγ. Σάββα ὅταν κάνει λόγο γιὰ τὸν Εὐαγγε­λισμὸ ἐν Κυριακῇ τῆς Τεσσαρακοστῆς, δὲν ἀναφέρει ἂν γίνεται λειτουρ­γία τοῦ Χρυσοστόμου ἢ τοῦ Μ. Βασιλείου. ῞Ομως ἡ παράγραφος αὐτὴ εἶναι κατὰ λέξιν ἀντιγραφὴ ἀπὸ παλαιότερα τυπικὰ τοῦ 12ου αἰῶνος, στὰ ὁποῖα ῥητῶς ἀναφέρεται ἡ λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου. ῾Η συγκε­κριμένη φράσι ὅμως ἀποσιωπήθηκε στὴν ἔκδοσι τοῦ 1545 (καὶ σὲ ὅλες τὶς ἑπόμενες βέβαια), πρᾶγμα ποὺ εἶναι φανερὸ ὅτι ἔγινε σκοπίμως. ῾Η σκόπιμη αὐτὴ ἀποσιώπησι σημαίνει ὅτι ἤδη κατὰ τὸν 15ο καὶ 16ο αἰῶνα στὶς περισσότερες μονὲς καὶ λοιπὲς ἐκκλησίες ἐτελεῖτο ὡσαύ­τως ἡ λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου.

῾Επομένως ἀσκόπως τὸ Σύστημα Τυπικοῦ καὶ ἄλλα νεώτερα τυπικὰ ὁρίζουν τὴν λειτουργίαν τοῦ Βασιλείου καὶ ἐπιφέρουν σύγχυσι στὴν τάξι τῆς θείας λατρείας. Τὸ Τυπικὸν τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας εἶναι τὸ ἐπίσημο τυπικό μας καὶ αὐτὸ σεβόμεθα καὶ ἀκολουθοῦμε.

«᾿Εκκλησιολόγος», φ. 555, 17/3/2018

Σχετικὸ ἄρθρο· ῾Ο Εὐαγγελισμὸς σὲ Κυριακὴ τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς (π. Μαξίμου Ματθαίου).