συμβολή

῾Η ἐν τοῖς «Διπτύχοις»

τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος

δημοσίευσις τῆς λιτανείας τῶν ἱ. εἰκόνων

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗΝ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

    ῾Ο ἀείμνηστος ᾿Εμμανουὴλ Φαρλέκας, πρωτονοτάριος τῆς ἀρχιεπισκοπῆς ᾿Αθηνῶν, ἐξέδιδεν ἀπὸ τοῦ 1924 μέχρι τοῦ 1951 «ἐγκόλπιον ἐκκλησιαστικὸν ἡμε­ρολόγιον», τὴν ἔκδοσιν τοῦ ὁποίου ἀργότερον ἐσυνέχισεν ἡ ἐκκλησία τῆς ῾Ελ­λάδος.  ἐν τῷ ἡμερολογίῳ τοῦ 1935 εἰς τὴν κυριακὴν τῆς ὀρθοδοξίας ὁ ᾿Εμ. Φαρ­λέ­κας σημειοῖ· «πρὸς εὐκολίαν τῶν εὐλαβεστάτων ἐφημερίων καταχωρίζονται αἱ εἰς τὸ τέλος τῆς ὑπὸ τοῦ μακ. ἀρχιεπισκόπου ἡμῶν καθιερωμένης λιτανείας πρὸ τῆς εἰσόδου τοῦ ναοῦ ἀναγινωσκόμεναι περικοπαὶ ἐκ τοῦ ἐν τῷ τριῳδίῳ Συνοδικοῦ τῆς ζ῞ οἰκουμενικῆς συνόδου».  ἀκολουθεῖ ἡ γνωστὴ εὐχὴ «Οἱ προφῆται ὡς εἶδον, οἱ ἀπόστολοι ὡς ἐδίδαξαν...», μετὰ τοῦ «αἰωνία ἡ μνήμη» ψαλλομένου ἐκ τρίτου, καὶ μέχρι τῆς φράσεως «καὶ πάντων τῶν ἁγίων.  ἀμήν».  εἶτα ψάλλεται τὸ «Τίς Θεὸς μέγας» καὶ λήγει ἡ λιτανεία.  ἑπομένως τὴν λιτανείαν ταύτην καὶ τὸ ἀναγι­νω­σκόμενον ἐκ τοῦ Συνοδικοῦ ἀπόσπασμα καθιέρωσε διὰ πρώτην φορὰν ἐν τοῖς νεω­τέ­ροις χρόνοις εἰς τὴν ῾Ελλαδικὴν ἐκκλησίαν ὁ ἀρχιεπίσκοπος ᾿Αθηνῶν Χρυσό­στομος (Α΄) Παπαδόπουλος (1923-1938)

    Εἰς τὸ «῾Ημερολόγιον τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος» τοῦ ἔτους 1954 (μικροῦ σχήματος, 12 Χ 17 ἑκ., ἐγκόλπιον, συνέχεια ἀπὸ τοῦ 1951 τοῦ ἐπὶ τριακον­τα­ετίαν ἐκδοθέντος ὑπὸ ᾿Εμ. Φαρλέκα ἡμερολογίου) κατὰ τὴν α΄ κυριακὴν τῶν νη­στειῶν (τῆς ὀρθοδοξίας) ἀναγράφεται σύντομος τάξις τῆς λιτανείας μετὰ τὸ ᾀσμα­τικὸν τῆς δοξολογίας (ἄνευ ὑποτίτλου τινός), ἥ τις ἐφεξῆς θὰ καλῆται σύντομος.

    Σημειωτέον ὅτι ἡ τοιαύτη λιτανεία οὔτε ἐν τῷ τυπικῷ Βιολάκη προβλέπεται οὔτε ἐν Φαναρίῳ τελεῖται· ἀνάλογος ὅμως λιτανεία τελεῖται ἐν τοῖς πατριαρχείοις ᾿Αλεξανδρείας καὶ ᾿Ιεροσολύμων.  ἀπὸ τοῦ ἔτους 1951 ἤρξατο καὶ ὁ ἀείμνηστος Γεώργιος Μπεκατῶρος νὰ ἐκδίδῃ τὴν «Τάξιν τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν» (κατὰ τὸ τυπικὸν τῆς μεγάλης τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησίας), ἔνθα ἐδημοσίευε τὴν λιτανείαν τῶν ἱερῶν εἰκόνων «κατὰ τὴν τάξιν τῶν πατριαρχείων ᾿Αλεξανδρείας καὶ ᾿Ιερο­σο­λύμων», ὡς ἐδηλοῦτο εἰς σχετικὸν ὑπότιτλον (Τάξις 1954, σ. 65).  ἡ λιτανεία αὕτη ἐφεξῆς θὰ καλῆται ἐκτενής, διότι εἶναι μεγαλειτέρα καὶ πλουσιωτέρα τῆς συντόμου τάξεως, ἥ τις εἶχε καθιερωθῆ ἐν τῷ μητροπολιτικῷ ναῷ ᾿Αθηνῶν.

    Εἰς τὰ ἡμερολόγια τῶν ἐτῶν 1956 καὶ 1958 μετὰ τὴν δοξολογίαν σημειοῦται ἁπλῶς ὅτι μετὰ τὸ ᾀσματικὸν τελεῖται ἡ λιτανεία «κατὰ τὴν ἐν ἡμερολογίοις προηγουμένων ἐτῶν διάταξιν», ἡ δὲ τάξις τῆς λιτανείας δὲν ἐπαναλαμβάνεται.

    Εἰς τὸ ἡμερολόγιον τοῦ ἔτους 1959 ἡ σύντομος τελετὴ τῆς λιτανείας τίθεται μετὰ τὴν λειτουργίαν, ἀναγραφομένη διεξοδικώτερόν πως ἀπὸ ὅ,τι εἰς τὰ προ­η­γούμενα ἔτη, μὲ ὑπότιτλον «῾Η τάξις τῆς λιτανεύσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων».  δια­τη­ρεῖται πάντως ἡ σύντομος λιτανεία καὶ εὐχὴ ἡ ὁρισθεῖσα ὑπὸ τοῦ ἀρχιε­πι­σκόπου Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου.

    Εἰς τὰ ἡμερολόγια τῶν ἐτῶν 1960-1969 ἡ σύντομος τελετὴ τίθεται μετὰ τὸ ᾀσματικὸν τῆς δοξολογίας, κατὰ δὲ τὰ λοιπὰ ἔχει ὡς ἐν τῷ ἡμερολογίῳ τοῦ 1959.  καθ᾿ ὅλον αὐτὸ τὸ διάστημα ὁ Γ. Μπεκατῶρος ἐκδίδων τὴν Τάξιν αὐτοῦ ἐδημοσίευε μόνον τὴν ἐκτενῆ τελετὴν τῆς λιτανείας.

   Εἰς τὸ ἡμερολόγιον τοῦ ἔτους 1970 ὑπάρχουν ἱκαναὶ καὶ ἀξιόλογοι μεταβολαὶ βελτιωτικαὶ τῆς ἐμφανίσεως καὶ τοῦ περιεχομένου αὐτοῦ.  κατ᾿ ἀρχὰς μεγαλώνει τὸ σχῆμα τοῦ βιβλίου (γίνεται 14 Χ 21 ἑκ.), εἶτα ἐμπλουτίζεται τὸ περιεχόμενον τοῦ τυπικοῦ, ἐνῷ καὶ τὸ διοικητικὸν τμῆμα ἐμφανίζεται πλουσιώτερον.  εἰς τὴν κυριακὴν τῆς ὀρθοδοξίας διὰ πρώτην φορὰν παρατίθενται καὶ αἱ δύο τάξεις λι­τα­νεύσεως τῶν εἰκόνων, ἡ συνήθης σύντομος μὲ τὴν γνωστὴν ἐπιγραφὴν «῾Η τάξις τῆς λιτανεύσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων» καὶ ἡ ὀλίγον ἐκτενὴς «κατὰ τὴν τάξιν τῶν πατριαρχείων ᾿Αλεξανδρείας καὶ ᾿Ιεροσολύμων».  προφανῶς ἡ προσθήκη αὐτὴ ἐγέ­νε­το κατόπιν μελέτης καὶ εἰδικῆς ἀποφάσεως ἐντὸς τοῦ γενικωτέρου πλαισίου ἐμπλουτισμοῦ καὶ βελτιώσεως τοῦ τυπικοῦ τοῦ ἡμερολογίου κατὰ τὸ ἔτος ἐκεῖνο, διότι εἰς τὴν σύνταξιν τοῦ τυπικοῦ συμμετεῖχε καὶ ὁ Γ. Μπεκατῶρος.  ἔκτοτε εἰς ὅλα τὰ ἔτη μέχρι τοῦ 2006 –μὲ ὡρισμένας ἐξαιρέσεις– δημοσιεύονται εἰς τὸ «῾Η­με­ρο­λόγιον» (ἀργότερον «Δίπτυχα») ἀμφότεραι αἱ τάξεις τῆς λιτανεύσεως.

    Εἰς τὰ ἡμερολόγια τῶν ἐτῶν 1971 καὶ 1972 δημοσιεύονται ἀμφότεραι αἱ τά­ξεις, ὅπως καὶ τῷ 1970.

    Εἰς τὰ ἡμερολόγια τῶν ἐτῶν 1973 καὶ 1974 δημοσιεύεται μόνον ἡ συνήθης καὶ συντομωτέρα τάξις, διὰ δὲ τὴν λιτάνευσιν κατὰ τὴν τάξιν τῶν πατριαρχείων ᾿Αλεξανδρείας καὶ ᾿Ιεροσολύμων, ἐτίθετο ὑποσημείωσις παραπέμπουσα εἰς τὰ ἡμερολόγια τῶν ἐτῶν 1970-1972.

    Εἰς τὰ ἡμερολόγια τῶν ἐτῶν 1975-1977, 1979-1985, 1989-1992 δημοσιεύ­ον­ται ἀμφότεραι αἱ τάξεις μὲ τὰς αὐτὰς ἐπιγραφάς, ὡς τῷ 1970.  σημειωτέον ὅτι τὸ τυπικὸν εἰς τὰ ἡμερολόγια τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος ἀπὸ τοῦ 1975 περίπου μέχρι τοῦ 2001 κατηρτίζετο ὑπὸ τοῦ ἀειμνήστου πρωτοψάλτου ᾿Αποστόλου Βαλ­λην­δρᾶ πλὴν ἐξαιρέσεών τινων.

    Κατὰ τὰ ἔτη 1986-1988 ἐν τοῖς ἡμερολογίοις δημοσιεύεται μόνον ἡ σύντομος τάξις καὶ οὐδαμοῦ γίνεται μνεία τῆς τάξεως τῶν πατριαρχείων ᾿Αλεξανδρείας καὶ ᾿Ιεροσολύμων.

    ᾿Απὸ τοῦ ἔτους 1991 ἤρξατο ἐκδιδόμενον τὸ ἐτήσιον ἡμερολόγιον τῆς ἐκκλη­σίας τῆς Κύπρου.  εἰς αὐτὸ δημοσιεύεται ἡ λιτανεία τῶν ἱερῶν εἰκόνων μόνον κατὰ τὴν ἐκτενῆ τάξιν (Η.Ε.Κ. 1999, σ. 134).

    ᾿Απὸ τοῦ ἔτους 1993 ἤρξατο ἐκδιδόμενον τὸ ἐτήσιον ἡμερολόγιον τοῦ οἰκουμε­νικοῦ πατριαρχείου.  τὸ τυπικὸν μέρος αὐτοῦ καταρτίζεται ὑπὸ τοῦ οἰκονόμου Με­λε­τίου Σακκουλίδη.  κατὰ τὴν κυριακὴν τῆς ὀρθοδοξίας δὲν ὑπάρχει πρὸ τῆς λει­τουρ­γίας λιτανεία τῶν εἰκόνων, ὅπως εἴδαμεν εἰς τὰς ἐκκλησίας ᾿Αλεξανδρείας, ᾿Ιεροσολύμων, Κύπρου, καὶ ῾Ελλάδος, ἀλλὰ μόνον μετὰ τὴν λειτουργίαν τελεῖται τὸ τρισάγιον πάντων τῶν τελευτησάντων χριστιανῶν (Τ.Μ.Ε. σ. 338 §30) ἢ τῶν ὑπὲρ τῆς πίστεως ἡμῶν τελειωθέντων (Η.Ο.Π. 2006, σ. 135).  μετὰ τὴν ἀπόλυσιν τοῦ τρισαγίου, τοῦ πατριάρχου πορευομένου ἐκ τοῦ ναοῦ πρὸς τὸν πατριαρχικὸν οἶκον σχηματίζεται μικρὰ πομπή, τῶν συμμετεχόντων κρατούντων καὶ εἰκόνας, ἀλλ᾿ οὔτε εὐχή τις λέγεται οὔτε τὸ ἀπολυτίκιον τῆς ἡμέρας οὔτε τὸ «Τίς Θεὸς μέγας»· μόνον ὁ πατριάρχης εὐλογεῖ διὰ μικρᾶς εἰκόνος τοῦ Χριστοῦ τὸ πλῆθος τῶν πιστῶν.  ὑπὸ τοῦ Τ.Μ.Ε. προβλέπεται μὲν τὸ τρισάγιον τῶν κεκοιμημένων, ἀλλ᾿ ὄχι ἡ ἐπακόλουθος πομπὴ μετὰ εἰκόνων ἀνὰ χεῖρας, πρᾶξις ἄγνωστος ἐν Φαναρίῳ τοὐλάχιστον μέχρι τοῦ ἔτους 1935 (Τυπικὸν ᾿Αγγέλου Βουδούρη, ἔκ­δο­σις 1997, σ. 232 [§254]).

    ᾿Απὸ τοῦ ἔτους 1996 ἐκδίδεται ἐν ᾿Αθήναις τὸ ἐτήσιον «Μικρὸν τυπικὸν» (κατὰ τὸ τυπικὸν τῆς μεγάλης τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησίας) συντασσόμενον ὑπὸ ἐπι­τροπῆς, ἀνωνύμου παραμενούσης ἄχρι τοῦδε.  εἰς τὴν κυριακὴν τῆς ὀρθοδοξίας δη­μοσιεύονται μέχρι σήμερον ἀμφότεραι αἱ τάξεις τῆς λιτανείας, ἥ τε σύντομος καὶ ἡ ἐκτενής.

    ᾿Επίσης ἀπὸ τοῦ ἔτους 1996 ἤρξατο ἐκδιδομένη ὑπὸ τοῦ ᾿Αποστόλου Παπα­χρίστου ἡ ἐτήσιος «Τυπικὴ διάταξις» τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν».  εἰς τὴν κυριακὴν τῆς ὀρθοδοξίας κατὰ μὲν τὸ 1996 ἐδημοσίευσε τὴν ἐκτενῆ τάξιν ὡς εἶχεν αὐτὴν ὁ Γ. Μπεκατῶρος, ἀπὸ δὲ τοῦ 1997 ἄχρι τοῦ 2005 ἐδημοσίευε τὴν ἐκτενῆ τάξιν, ἀλλὰ συνεπλήρωσεν αὐτοβούλως αὐτὴν καὶ δι᾿ ἑτέρων τμημάτων ἐκ τοῦ Συνο­δι­κοῦ· κυρίως δὲ προσετέθησαν διὰ πρώτην φορὰν ἐνταῦθα καὶ ἀναθεματισμοὶ τῶν αἱρετικῶν.  καὶ ναὶ μὲν συνεχίζει ὁ ἐκδότης νὰ ἐπιγράφῃ τὴν λιτανείαν «κατὰ τὴν τάξιν τῶν πατριαρχείων ᾿Αλεξανδρείας καί ᾿Ιεροσολύμων», ἀλλ᾿ εἶναι πρόδηλον ὅτι οὕτως ἐσχηματίσθη καὶ τρίτη παραλλαγὴ τῆς αὐτῆς λιτανείας, ἥ τις ἐφεξῆς θὰ καλῆται ἐκτενεστέρα.  εἰς τὴν «Τυπικὴν διάταξιν» τοῦ ἔτους 2006 ὁ ᾿Απ. Παπαχρῖστος δημοσιεύει καὶ τὴν ἐκτενεστέραν τάξιν καὶ τὴν γνωστὴν σύντομον· μάλιστα δὲ τὴν σύντομον ἐπιγράφει ἐσφαλμένως ὡς λιτανείαν «κατὰ τὴν τάξιν τοῦ πατριαρ­χείου Κωνσταντινουπόλεως».

    Εἰς τὰ «Δίπτυχα», ὡς μετωνομάσθη τὸ ἡμερολόγιον τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος ἀπὸ τοῦ 1989, τῶν ἐτῶν 1999-2001 δημοσιεύονται ἀμφότεραι αἱ τάξεις τῆς λιτανείας, ἡ σύντομος καὶ ἡ ἐκτενής.

    Τῷ 2001 ἐκδίδεται ὑπὸ τοῦ ἀρχιμανδρίτου Πατρικίου Καλεώδη ὁ «Κῶδιξ εἰδι­κῶν θεμάτων ἐκκλησιαστικῆς τάξεως καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἐθιμοτυπίας», ὅπου ἀναγράφεται ἀναλυτικῶς ἡ τάξις τῆς λιτανείας ἐν τῷ καθεδρικῷ ναῷ ᾿Αθηνῶν (σ. 106-108, §§31-36).  πρόκειται περὶ τῆς ἐκτενοῦς λιτανείας, ἥ τις χαρακτηρίζεται ὡς τελουμένη «κατὰ τὸ τυπικὸν τοῦ πατριαρχείου ᾿Ιεροσολύμων».  εἰς τὴν §30 τῆς σ. 106 προβλέπει ὁ κῶδιξ καὶ τὴν συνοπτικὴν τελετήν, ἀλλὰ σχεδὸν πάντοτε τελεῖται μεγαλοπρεπῶς ἡ ἐκτενὴς λιτανεία, διότι γίνεται ἀρχιεπισκοπικὴ καὶ συνοδικὴ θεία λειτουργία, παρίσταται δὲ ἀνέκαθεν ὁ πρόεδρος τῆς δημοκρατίας καὶ ἄλλοι πολιτικοὶ ἀρχηγοὶ καὶ ἐπίσημοι.

    Εἰς τὰ «Δίπτυχα» τοῦ ἔτους 2002 δημοσιεύεται αἴφνης μόνον ἡ ἐκτενὴς λιτανεία κατὰ τὴν τάξιν τῶν πατριαρχείων ᾿Αλεξανδρείας καὶ ᾿Ιεροσολύμων, πα­ρα­λείπεται δὲ διὰ πρώτην φορὰν ἡ σύντομος. ἴσως τοῦτο νὰ ὀφείλεται εἰς τυπογραφικὸν ἀβλέπτημα ἢ εἰς τὸ ὅτι κατὰ τὸ ἔτος τοῦτο συντάκτης τοῦ τυπικοῦ τῶν Διπτύχων εἶναι ὁ ᾿Απόστολος Παπαχρῖστος (μέχρι τοῦ ἔτους 2006).

    Εἰς τὰ «Δίπτυχα» τοῦ ἔτους 2003 καὶ πάλιν δημοσιεύεται μόνον μία λιτανεία  μὲ τὴν ἐπιγραφὴν μὲν «κατὰ τὴν τάξιν τῶν πατριαρχείων ᾿Αλεξανδρείας καὶ ᾿Ιεροσολύμων», ἀλλὰ πρόκειται περὶ τῆς ἐκτενεστέρας μορφῆς (μετὰ τῶν ἀνα­θε­ματισμῶν, τοὺς ὁποίους ὁ συντάκτης τοῦ τυπικοῦ αὐτοβούλως ἔχει προσθέσει εἰς τὴν τελετὴν ἐκ τοῦ ἐν τῷ τριῳδίῳ Συνοδικοῦ τῆς ὀρθοδοξίας).

    Τῷ 2004 δημοσιεύεται εἰς τὰ «Δίπτυχα» πρῶτον ἡ σύντομος τάξις, ἥ τις καὶ ἐδῶ ἐπιγράφεται ἐσφαλμένως ὡς «λιτανεία τῶν ἱερῶν εἰκόνων κατὰ τὴν τάξιν τοῦ πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως», καὶ εἶτα ἡ ἐκτενεστέρα τάξις.  τὰ αὐτὰ ἐπα­να­λαμβάνονται καὶ κατὰ τὰ ἔτη 2005 καὶ 2006.  ὡς ὅμως ἐδηλώθη ἐν τοῖς ἔμ­προ­σθεν, ἡ σύντομος τάξις τῆς λιτανείας καθωρίσθη ὑπὸ τοῦ ἀρχιεπισκόπου Χρυ­σο­στόμου Παπαδοπούλου, καὶ προέρχεται μὲν ἐκ τῆς σχετικῆς διατάξεως τοῦ τρι­ῳ­δίου, ἀλλὰ δὲν συνηθίζεται εἰς τὴν τάξιν τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου.  ἑπομέ­νως ἡ εἰς τὸν ὑπότιτλον φράσις «κατὰ τὴν τάξιν τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου» πρέπει νὰ θεωρηθῇ ἐσφαλμένη καὶ ὀβελιστέα.

    Εἶναι σαφὲς ἐκ τῶν ἀνωτέρω ὅτι ἡ ἐκτενὴς τάξις τῶν πατριαρχείων ᾿Αλε­ξαν­δρείας καὶ ᾿Ιεροσολύμων δημοσιεύεται μὲν εἰς τὸ ἡμερολόγιον τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος ἀπὸ τοῦ ἔτους 1970, ἦτο ὅμως γνωστὴ καὶ παλαιότερον, τοὐλάχιστον ἀπὸ τοῦ 1951 (1954) μὲ τὴν Τάξιν τοῦ Γ. Μπεκατώρου, ἠκολουθεῖτο δὲ εἰς ὡρι­σμέ­νας ἐνορίας καὶ μητροπόλεις ὡς τοπικὸν ἔθος.  αὐθαιρέτως κατὰ τὸ 1997 ἐνε­πλου­τίσθη εἰς ἰδιωτικὴν ἔκδοσιν μὲ ἀναθεματισμούς, καθόσον αἱ τοιαῦται προ­σ­θῆκαι ἐγένοντο ἄνευ ἀποφάσεως κάποιας ἐκκλησιαστικῆς ἀρχῆς.

    Σημειωτέον ἐπίσης ὅτι εἰς τὰ τυπικὰ τῆς λαύρας τοῦ ἁγίου Σάββα (Βενετία 1643, κεφ. 32) καὶ τοῦ Γεωργίου ῾Ρήγα (ἔκδοσις 1994, σ. 775) προβλέπεται λιτανεία τῶν εἰκόνων ἐκτὸς τοῦ ναοῦ καὶ ἀνάγνωσις ὅλου τοῦ συνοδικοῦ, ὡς ἔχει ἐν τῷ τριῳδίῳ.  οἱαδήποτε λιτανεία τῶν εἰκόνων καὶ ἀνάγνωσις τοῦ Συνοδικοῦ εἶναι ἄγνωστος εἰς τὰ ἀθωνικὰ τυπικὰ τῆς ἁγίου Διονυσίου (σ. 442-443) καὶ τῆς ἁγίου Παύλου (χφ. 372, σ. 271), ἀλλὰ καὶ εἰς τὰ πατριαρχικὰ τυπικά.

    Συμφώνως μὲ ἀπόφασιν τῆς ἱ. συνόδου τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος, ληφθεῖσαν τῇ 6ῃ ἀπριλίου 2006, εἰς τὰ «Δίπτυχα» τοῦ ἔτους 2007 θὰ δημοσιευθῇ χάριν ὁμοιομορφίας μόνον μία τάξις λιτανεύσεως διὰ τὴν κυριακὴν τῆς ὀρθοδοξίας, ἡ τηρουμένη ἐν τῷ καθεδρικῷ ναῷ τῆς ἱ. ἀρχιεπισκοπῆς ᾿Αθηνῶν (ἤ τοι ἡ «ἐκτε­νὴς» ἡ προερχομένη, ὡς λέγεται, ἐκ τοῦ τυπικοῦ τοῦ πατριαρχείου ᾿Ιεροσολύμων), ἐλαφρῶς προσηρμοσμένη εἰς τὰς ἀνάγκας τῶν ἐνοριακῶν ναῶν, ἔνθα συχνάκις ἡ ὅ­λη τελετὴ διεξάγεται ὑπὸ ἑνὸς καὶ μόνου ἱερέως.  διὰ τῆς ἀποφάσεως ταύτης ἐπισήμως λύεται ὑπὸ τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος τὸ ὑφιστάμενον μέχρι σήμερον πρόβλημα ποίαν τάξιν ἔπρεπε νὰ ἀκολουθήσῃ ὁ τελετουργὸς διὰ ταύτην τὴν λιτανείαν τῶν ἱερῶν εἰκόνων.

Διονύσιος Ἀνατολικιώτης

(ἐδημοσιεύθη στὸν «᾿Εφημέριο», ἔτος 56ον, τεῦχος 2, φεβρουάριος 2007)

    Νεώτερον σημείωμα, 7/1/2011.

    1. Εἰς τὰ «Δίπτυχα» τῶν ἐτῶν 2007 καὶ 2008 ἐδημοσιεύθη πράγματι μόνον ἡ ἐκτενὴς τάξις λιτανεύσεως τῶν εἰκόνων.  ἐπειδὴ ὅμως εἰς πολλοὺς ναοὺς τῆς ἐπαρχίας δὲν ὑπάρχουν αἱ προϋποθέσεις διὰ τὴν τήρησίν της καὶ κατόπιν αἰτήσεως πολλῶν πιστῶν (κληρικῶν καὶ λαϊκῶν), ἀπὸ τοῦ 2009 δημοσιεύονται ἀμφότεραι αἱ λιτανεῖαι, καὶ ἡ σύντομος καὶ ἡ ἐκτενής, πρὸς ἐξυπηρέτησιν πάντων.  καὶ νομίζω ὅτι τοῦτο εἶναι τὸ καλλίτερον.

    2. ᾿Απὸ τοῦ ἔτους 2008 συντάκτης τοῦ ἐτησίου τυπικοῦ τοῦ ἡμερολογίου τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου εἶναι ὁ πρωτοπρεσβύτερος τοῦ οἰκου­με­νικοῦ θρόνου Γεώργιος Λαδουκάκης.