3. Τυπικόν Θέματα τυπικοῦ (ἐρωταποκρίσεις, ἄρθρα, μελέτες) Eἶναι ὑποχρεωτικὸ τὸ ἐκκλησιαστικὸ Τυπικό;

 

Eἶναι ὑποχρεωτικὸ


τὸ ἐκκλησιαστικὸ Τυπικό;

 

 

Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου

μουσικολόγου - τυπικολόγου

πτυχ. κοινωνικῆς θεολογίας

symbole@mail.com

 

Τὸ ἐκκλησιαστικὸ τυπικὸ εἶναι ἕνα θέμα σημαντικὸ ἀλλὰ καὶ εὐαίσθητο, ποὺ μπορεῖ εὔκολα νὰ παρερμηνευθῇ καὶ νὰ παρανοηθῇ, εἰδικὰ μάλιστα στὴν ἐποχή μας, ποὺ ἔχει ἐπικρατήσει ἕνας ἐρασι­τεχνισμὸς γύρω ἀπὸ αὐτό, καὶ ὅταν πολλοὶ νομίζουν ὅτι «ξέρουν τυπικό», ἐπειδὴ ἔχουν διαβάσει τὰ «κόκκινα γράμματα» στὸ ᾿Εγκόλπιον τοῦ ἀναγνώστου, ἢ ὅταν θεωροῦν ὡς τυπικὸ μόνον ὅσα οἱ ἴδιοι ξέρουν ἢ κατανοοῦν ἢ γνωρίζουν, χωρὶς νὰ ἀντιλαμβάνωνται ὅτι ἡ λειτουργικὴ παράδοσι τῆς ᾿Εκκλησίας δὲν ἐξαντλεῖται στὶς λίγες δεκαετίες ποὺ διαρκεῖ ἡ ἐκκλησιαστικὴ διακονία ἑνὸς ἀνθρώπου, συχνὰ μόνον σὲ ἕναν ἢ δύο ναοὺς τῆς ἴδιας γεωγραφικῆς περιοχῆς. ὡς ἐκ τούτου δὲν εἶναι σπάνιο τὸ φαινόμενο νὰ ὑπάρχουν διαδεδομένες ἀντιλήψεις, ποὺ νὰ θεωροῦνται μάλιστα ὡς τὸ «ἀκριβὲς τυπικό», ἐνῷ ἀφίστανται κατὰ πολὺ ἀπὸ τὶς πραγματικὲς διατάξεις καὶ ἀρχὲς τοῦ ἰσχύοντος τυπικοῦ τῆς ᾿Εκκλησίας. γι᾿ αὐτὸ συχνὰ ἐπὶ θεμάτων τυπικοῦ δὲν ὑπάρχει συνεννόησι καὶ δημιουρ­γοῦνται διάφορες παρεξη­γήσεις. πρὸς ἀποφυγὴν ἀκριβῶς τέτοιων παρεξηγήσεων στὸ παρὸν ἄρθρο σταχυολογοῦνται κείμενα τοῦ μακαρι­στοῦ λειτουργιολόγου καθηγητοῦ ᾿Ιωάννου Φουντούλη, μέσα ἀπὸ τὰ ὁποῖα θὰ ἐπιχειρηθῇ νὰ δοθῇ μία ἀπάντησι στὸ ἐρώτημα· «Πόσο ὑποχρε­ωτικὸ εἶναι τὸ ἐκκλησιαστικὸ τυπικό;» (ἡ ἐπιλογή, ἡ προσαρμογὴ καὶ ἡ ἐπιμέλεια τῶν ἀποσπασμάτων ὀφείλονται στὸν συν­τάκτη τῆς στήλης.)

* * *

Αὐτὴ ἡ φύσι τῆς λατρείας ὡς δημοσίας προσευχῆς ἀπαιτεῖ τὴν ὕπαρξι προδιαγεγραμμένης τάξεως, ποὺ θὰ καθορίζῃ τὰ τελεστέα καὶ ψαλτέα. ἡ ἀνάπτυξι τῆς λειτουργικῆς τάξεως ἀπὸ τὸν 4ο αἰῶνα καὶ ἑξῆς κατέστησε ἀναγκαῖο τὸ τυπικὸ γιὰ τὴν εὔτακτη τέλεσι τῆς θείας λατρείας. ἔτσι ἄρχισε ἡ σύνταξι τῶν τυπικῶν, εἴτε ἐνοριακῶν εἴτε μοναχικῶν, τὰ ὁποῖα μέσα στοὺς αἰῶνες γνώρισαν πολλὲς ἀλλαγὲς καὶ ἐξελίξεις. τὸ 1888 ἐξεδόθη ἀπὸ τὸν πρωτοψάλτη τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας Γεώργιο Βιολάκη ἡ μέχρι τότε πληρέστερη καὶ πιὸ διωρθωμένη ἔκδοσι τοῦ τυπικοῦ γιὰ τὰ ἐνοριακὰ κυρίως δεδομένα. τὸ τυπικὸ τοῦ 1888 εἶναι μέχρι σήμερα τὸ ἰσχῦον τυπικὸ τῆς ᾿Εκκλησίας καὶ ἐπὶ τῇ βάσει αὐτοῦ καταρτίζεται τὸ ἐτήσιο τυπικὸ ποὺ ἐκδίδεται ἀπὸ τὴν ᾿Εκκλησία τῆς ῾Ελλάδος ἐδῶ καὶ 90 σχεδὸν χρόνια. ἀπὸ τὸ 1993 ἐτήσια τυπικὰ ἐκδίδουν ἐπίσης τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον καὶ ἡ ᾿Εκκλησία τῆς Κύπρου. (᾿Ι. Φουντούλη, «Λειτουργικὴ Α΄», σελ. 90-91.)

᾿Απὸ τὶς εὐχὲς τῆς χειροτονίας τοῦ πρεσβυτέρου διαπιστώνουμε ὅτι ἡ ᾿Εκκλησία ἀναθέτει στὸν ἱερέα τὸ ἔργο τοῦ λειτουργοῦ καὶ τοῦ μυστα­γωγοῦ. ὁ ἱερεὺς τελεῖ τὰ μυστήρια καὶ τελῶντάς τα πρακτικῶς μυστα­γωγεῖ τὸν λαό, διότι αὐτὲς καθ᾿ ἑαυτὲς οἱ ἱερὲς πράξεις, οἱ ψαλμῳδίες, οἱ εὐχές, τὰ ἀναγνώσματα κ.τ.λ. ἔχουν μυσταγωγικὸ χαρακτῆρα. σὲ ἐποχὴ πνευματικῆς ξηρασίας καὶ ἐλλείψεως λόγου καὶ παιδείας καὶ μόνη ἡ πιστὴ τήρησι τῆς τάξεως καὶ ἡ τέλεσι τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν τῆς ᾿Εκκλησίας ἀπὸ ὀλιγογραμμάτους ἀλλὰ εὐλαβεῖς ἱερεῖς κράτησε, κατὰ τὸ δυνατόν, ζωντανὴ τὴν λειτουργικὴ εὐσέβεια τοῦ λαοῦ· κράτησε τὴν παράδοσι καὶ διέσωσε τὴν πίστι καὶ τὴν λατρεία. ἡ μυσταγωγία ὅμως δὲν εἶναι εὔκο­λο πρᾶγμα. δὲν προϋποθέτει μόνον φόβο Θεοῦ καὶ ἀγάπη πρὸς τὴν λα­τρεία του, ἀλλὰ ἐπίσης καὶ γνῶσι βαθιά, μελέτη λιπαρὴ τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν, τῶν εὐχῶν καὶ τῆς λειτουργικῆς τάξεως, τῶν ὑπομνημάτων τῶν πατέρων καὶ τῆς συγχρόνου λειτουργικῆς γραμ­ματείας. (τοῦ ἰδίου, «Τελετουργικὰ θέματα Β΄», σελ. 169-170.)

Στὶς ἐνορίες ὁ ἱερεὺς εἶναι τὸ κύριο πρόσωπο, ἂν μὴ καὶ τὸ μόνο, ποὺ τὸ βαρύνουν ὄχι μόνον τὰ καθαρῶς ἱερατικὰ καθήκοντα, ἀλλὰ καὶ ἡ εὐθύνη τῆς τηρήσεως τοῦ τυπικοῦ, οἱ ἀναγνώσεις, ἡ ψαλμῳδία, στὶς δὲ μικρὲς ἐνορίες ἀκόμη καὶ τὰ ὑπηρετικὰ ἔργα τοῦ ὑποδιακόνου καὶ τοῦ νεωκόρου. ὁ ἱερεὺς εἶναι ὄχι μόνον ὁ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ εὐχόμενος, ἀλλὰ καὶ ὁ ἀντὶ τοῦ λαοῦ προσευχόμενος, ἀναπληρώνοντας μὲ ἀγάπη καὶ ἀγόγγυστα τὰ ἀγνοήματα καὶ τὰ ὑστερήματά του. αὐτὸς τελεῖ καθημερινῶς τὴν ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ τοῦ ὄρθρου, στὴν συνεπτυγμένη ἔστω μορφὴ τοῦ τυπικοῦ, κατὰ τὸ ὁποῖο ἔφθασε νὰ τελῆται στὶς ἐνορίες. (τοῦ ἰδίου, «Τελετουργικὰ θέματα Α΄», σελ. 143.)

῾Ο ἱερεὺς ἑπομένως γιὰ τὴν ἐνοριακὴ πραγματικότητα κατέχει κεντρικὴ καὶ σημαντικὴ θέσι στὴν λατρευτικὴ ζωή. ᾿Αναλαμβάνει ἐπιπλέον καὶ ἕναν ῥυθμιστικὸ ῥόλο κατὰ τὴν διεξαγωγὴ τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν, ἀντίστοιχο μὲ αὐτὸν τοῦ «προεστῶτος» τῆς μοναχικῆς ζωῆς ἀλλὰ ἐνεργητικώτερο καὶ πιὸ παρεμβατικὸ ἐκείνου. ὁ ῥόλος του ὅμως αὐτὸς σὲ καμμία περίπτωσι δὲν ὑπέρκειται τοῦ τυπικοῦ οὔτε μπορεῖ νὰ ὁδηγῇ στὴν κατάλυσι αὐτοῦ. ᾿Αντιθέτως σηματοδοτεῖ γιὰ τὸν ἱερέα τὸ καθῆκόν του νὰ μεριμνᾷ τόσο γιὰ τὴν πιστὴ τήρησι τοῦ τυπικοῦ ὅσο καὶ γιὰ τὴν ἐπὶ τὸ εὐτακτότερον διευθέτησι ἐκείνων τῶν σημείων, στὰ ὁποῖα ἐπιβάλλεται ἐνίοτε κάποια εὐελιξία καί προσαρμοστικότητα, ὥστε σὲ κάθε περίπτωσι ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ νὰ διεξάγεται εὐρύθμως καί ἀπροσκόπτως. (τοῦ ἰδίου, Εἰσαγωγικόν Σημείωμα στὸ «Προεστωτικὸν» τῆς ἱερᾶς μονῆς Σίμωνος Πέτρας, ῾Αγίου Ὄρους Ἄθω.)

Ἔτσι μόνον θὰ ἀποφευχθοῦν ἢ θὰ περιορισθοῦν κατὰ τὶς ἱερὲς ἀκολουθίες διάφορες ἐκτροπές, ποὺ ἀλλοιώνουν τὴν ὀρθὴ λειτουργικὴ παράδοσι καὶ τὴν ἀκριβῆ λατρευτικὴ τάξι τῆς ᾿Εκκλησίας. εὐλάβεια σημαίνει ταπεινὴ ὑποταγὴ καὶ συμμόρφωσι στοὺς ἐκκλησιαστικοὺς λειτουργικοὺς θεσμοὺς καὶ ὄχι αὐθαίρετες ἐπεμβάσεις ἀπὸ ἄγνοια ἢ ἀπὸ δοκησισοφία. ἡ ὀρθὴ λειτουργικὴ μόρφωσι συνίσταται στὴν μελέτη καὶ γνῶσι τῆς λειτουργικῆς παραδόσεως, τοῦ γράμματος καὶ τοῦ πνεύματός της. (Τοῦ ἰδίου, «Λειτουργικὴ Α΄», σελ. 37.)

 

 

῾Ιεροψαλτικὰ Νέα, φύλλο 366, ἰαν.-φεβ. 2012

«᾿Εκκλησιολόγος», φύλλο 242, σάββατο 17/3/2012