Θέματα τυπικοῦ (ἐρωταποκρίσεις, ἄρθρα, μελέτες) ΤΟ ΜΕΓΑ ΕΥΧΟΛΟΓΙΟΝ
ΤΟ ΜΕΓΑ ΕΥΧΟΛΟΓΙΟΝ
τοῦ Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου*
symbole@mail.com
Τὸ μέγα εὐχολόγιον εἶναι βασικὸ λειτουργικὸ βιβλίο γιὰ τοὺς ἱερεῖς καὶ διαμορφώθηκε ἀρχικῶς βάσει τῶν ἐνοριακῶν ἀναγκῶν. κατὰ τὸν εὔστοχο χαρακτηρισμὸ συγχρόνου εἰδικοῦ ἐπιστήμονος, μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου τὸ εὐχολόγιον ὑπῆρξε ἕνας «σωρείτης» ἀκολουθιῶν, εὐχῶν καὶ συναφῶν κειμένων, πολλὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἐνσωματώθηκαν στὸ ἱερὸ βιβλίο μεταγενεστέρως καὶ ἀνεξελέγκτως. ὡς ἐκ τούτου γιὰ πολλὰ ἀπὸ τὰ περιεχόμενά του ἐνδεχομένως ἡ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα θὰ διαπιστώσῃ ὅτι χρειάζονται διόρθωσι ἢ ἀκόμη καὶ ἀποβολή, καὶ ἤδη γίνονται τέτοιες μελέτες.
Διάφορες ἀκολουθίες τοῦ εὐχολογίου ἔχουν γίνει κατὰ καιροὺς ἀντικείμενο ἰδιαιτέρας ἐρεύνης ἀπὸ τοὺς λειτουργιολόγους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἐπισημάνει πλῆθος προβλημάτων σ᾿ αὐτὲς καὶ ἔχουν καταλήξει σὲ ἐνδιαφέροντα συμπεράσματα ἀλλὰ καὶ προτάσεις γιὰ τὴν ἀποκατάστασί τους εἴτε σὲ μία συντομώτερη μορφή, καταλληλότερη γιὰ τὶς σημερινὲς ἐνοριακὲς ἀνάγκες, εἴτε σὲ μορφὴ πλησιέστερη στὴν ἀρχική. ὅλα αὐτὰ φαίνεται ὅτι ἔχουν μεγάλη ἀπήχησι σὲ πολλοὺς κληρικούς, οἱ ὁποῖοι ἐφαρμόζουν αὐτοβούλως ὡρισμένες ἀπὸ τὶς ὑποδείξεις τῶν ἐρευνητῶν, ἐνῶ πολλοὶ εἶναι καὶ ἐκεῖνοι ποὺ διερωτῶνται γιὰ τὴν ἐγκυρότητα τῶν προτεινομένων ἀλλαγῶν καὶ κρατοῦν ἐπιφυλακτικὴ στάσι.
Πρέπει ὅμως νὰ τονιστῇ ὅτι, γιὰ νὰ ἀφαιρεθοῦν τελικῶς κάποια σημεῖα ἀπὸ τὴν σήμερα ἀποκρυσταλλωθεῖσα μορφὴ τοῦ εὐχολογίου ἀπαιτεῖται μεγάλη προσοχὴ καὶ ἔρευνα καὶ ἐξέτασι, καὶ βάσανος τῶν πραγμάτων πολὺ περισσότερη ἀπὸ ὅ,τι θὰ ἀπαιτεῖτο, ἂν ἐξαρχῆς ὑπῆρχε κάποια ἐπιτροπὴ κρίνουσα τί πρέπει νὰ ἐνταχθῇ στὸ Εὐχολόγιον καὶ τί ὄχι. δηλαδὴ ἐνῷ, ὅταν τὸ περιεχόμενό του ἐμπλουτιζόταν, κανένας δὲν ἤλεγχε τὸ φαινόμενο, ἂν καὶ θὰ ἔπρεπε, τώρα δὲν μποροῦμε νὰ ἀφαιρέσωμε κάτι, ἂν δὲν ὑπάρξῃ σχετικὴ ἄδεια καὶ ἀπόφασι τῆς ἱερᾶς συνόδου. τοῦτο, διότι εἶναι πιθανὸν νὰ προκληθῇ περισσότερη ζημιὰ ἀπὸ τὴν ὠφέλεια ποὺ ἐκ πρώτης ὄψεως θὰ προκύψῃ ἀπὸ τὴν προτεινόμενη κατὰ περίπτωσι μεταβολή, καθόσον τὰ ἐπιστημονικὰ κριτήρια δὲν εἶναι πάντοτε ἐπαρκῆ, ἀλλὰ χρειάζονται καὶ τὰ ἐκκλησιολογικὰ κριτήρια, ἀπαιτεῖται ἐνίοτε ἡ θεώρησι τῶν πραγμάτων καὶ ἀπὸ ποιμαντικῆς σκοπιᾶς, ὥστε νὰ καταλήξωμε στὰ καλλίτερα συμπεράσματα.
᾿Επὶ παραδείγματι ὁ ἐπιστήμων ποὺ ἐρευνᾷ μία ἀκολουθία ἐνδιαφέρεται γιὰ τὴν φιλολογικὴ-κριτικὴ ἀποκατάστασι τῶν ὕμνων ὅπως ἀκριβῶς βγῆκαν ἀπὸ τὸν κάλαμο τοῦ ὑμνογράφου. γι᾿ αὐτὸ στηρίζεται στὰ ὑπάρχοντα χειρόγραφα, καὶ ἂν αὐτὰ μαρτυροῦν ἰσχυρῶς καὶ ἐπαρκῶς μία συγκεκριμένη φράσι, δὲν εἶναι δυνατὸν παρὰ νὰ τὴν ἀποδεχθῇ. ἡ ἐκκλησία ὅμως εἶναι πιθανὸν νὰ ἔρθῃ καὶ νὰ πῇ ὅτι, ναὶ μὲν ἡ φράσι ὄντως γράφτηκε ἀρχικῶς ὅπως μαρτυροῦν τὰ χειρόγραφα, ὅμως ἐμπεριέχει δογματικὸ ἢ ἱστορικὸ λάθος ἢ ἄλλο σημαντικὸ σφάλμα, ὁπότε πρέπει νὰ διορθωθῇ βάσει τῶν ἐκκλησιαστικῶν κριτηρίων καὶ ποιμαντικῶν ἀναγκῶν, γιὰ νὰ καταστῇ ἡ ἀκολουθία κατάλληλη πρὸς χρήση. πράγματι ὑπάρχουν τέτοια παραδείγματα στὸν τομέα τῆς ὑμνολογίας.
῾Επομένως δὲν πρέπει νὰ σπεύδωμε αὐτοβούλως, μεμονωμένως καὶ ἰδιωτικῶς σὲ μεταβολὲς καὶ ἀλλοιώσεις τῶν παραδεδομένων λειτουργικῶν κειμένων μὲ σκοπὸ τὴν δῆθεν βελτίωσι αὐτῶν, καὶ μάλιστα χωρὶς τὴν συνεργασία ὅλων τῶν συναρμοδίων παραγόντων, οὔτε εἶναι ἐπαρκὴς καὶ ἀσφαλὴς ὁδηγὸς μόνη της ἡ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα ἄνευ τῶν λοιπῶν ἐκκλησιαστικῶν κριτηρίων. γιὰ ἀλλαγὲς λοιπὸν σὲ ὁποιαδήποτε ἱερὰ ἀκολουθία δὲν ἀρκεῖ ἡ πρότασι τῶν ἐπιστημόνων καὶ ἐρευνητῶν, ἀλλὰ χρειάζεται καὶ ἡ ἐπισφράγισι ὑπὸ τῆς ἱερᾶς συνόδου. καὶ πράγματι κατὰ τὰ τελευταῖα χρόνια ἡ ἱερὰ σύνοδος τῆς ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἔχει ἐγκρίνει τὴν ἔκδοσι λειτουργικῶν βιβλίων, στὰ ὁποῖα καὶ τὰ νεώτερα ἐπιστημονικὰ συμπεράσματα ἀξιοποιοῦνται μὲ τὸν καλλίτερο τρόπο καὶ ἡ μακραίωνη λειτουργικὴ παράδοσι παραμένει σεβαστή.
* ῾Ο Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης (www.symbole.gr) εἶναι διδάκτωρ τῆς φιλοσοφικῆς σχολῆς ᾿Αθηνῶν (μουσικολόγος-τυπικολόγος), διπλωματοῦχος βυζαντινῆς μουσικῆς, διορθωτὴς κειμένων φιλολογικῶς, ἐπιμελητὴς ἐκδόσεων, πτυχιοῦχος κοινωνικῆς θεολογίας, ἀπόφοιτος τῆς 4ης τάξεως τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λυκείου Πατρῶν, καὶ συγγραφεύς· ἀρθρογραφεῖ ἀπὸ τὸ 1985 σὲ διάφορα ἔντυπα καὶ ἀπὸ τὸ 2001 στὸ διαδίκτυο.
«᾿Εκκλησιολόγος», φ. 252, 26/5/2012