῾Ομήρου ᾿Ιλιάς

[Dionysios]

ΡΑΨΩιΔΙΑ Σ

ΟΠΛΟΠΟΙΙΑ


ΑΝΑΔΙΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 368-477

Ἡ Θέτιδα στὸ ἐργαστήριο τοῦ ῾Ηφαίστου

Ἡ Θέτιδα φτάνει στὸν Ὄλυμπο καὶ πηγαίνει στὸ δῶμα τοῦ ῾Ηφαίστου, τὸ ὁποῖο ὁ ποιητὴς τὸ περιγράφει ἄφθαρτο, μὲ χάλκινη ἐπένδυση στοὺς τοίχους καὶ λαμπερὸ σὰν τὸν ἔναστρο οὐρανό. Τὴν ὥρα ποὺ φτάνει ἡ Θέτιδα ὁ Ἥφαιστος ἔφτιαχνε εἴκοσι θαυμαστοὺς τρίποδες. Καθὼς τοῦ ἔχει ἀπομείνει λίγη δουλειὰ ἀκόμη, γιὰ νὰ τελειώσει, ἐργάζεται ἐντατικὰ καὶ γεμᾶτος ἱδρῶτα γύρω ἀπὸ τὰ φυσερά του.

Ἡ καλὴ θεὰ Χάρις, ἡ γυναίκα τοῦ θεοῦ, ὑποδέχεται χαρούμενη τὴ Θέτιδα, τὴν πιάνει ἀπὸ τὸ χέρι, τὴν ὁδηγεῖ μέσα στὸ παλάτι, τὴ βάζει νὰ καθίσει σὲ ἕνα ὡραῖο ἀναπαυτικὸ θρονὶ καὶ καλεῖ τὸν Ἥφαιστο.

Ὁ Ἥφαιστος ἀμέσως ἐκδηλώνει τὴν αὐθόρμητη χαρά του γιὰ τὴν ἐπίσκεψη τῆς θεᾶς, γιατί θυμᾶται τὸ παρελθόν, ὅταν ἦταν μικρός, καὶ ἡ μητέρα του Ἥρα τὸν εἶχε ἐκσφενδονίσει ἀπὸ τὸν Ὄλυμπο, ἐπειδὴ ἦταν χωλός, καὶ εἶχε κινδυνέψει νὰ πεθάνει· τότε οἱ θαλάσσιες θεὲς Θέτιδα καὶ Εὐρυνόμη τοῦ γλίτωσαν τὴ ζωὴ καὶ τὸν κράτησαν γιὰ ἐννιὰ χρόνια κοντά τους καὶ τὸν εἶχαν κρυμμένο μὲ ἀπόλυτη μυστικότητα καὶ ἀσφάλεια. Ὁ Ἥφαιστος τοὺς εἶχε ἀνταποδώσει τὸ καλὸ ποὺ τοῦ εἶχαν κάνει φτιάχνοντάς τους κοσμήματα καὶ διάφορα στολίδια.

Ἀφοῦ ταχτοποιήσει γρήγορα τὸ ἐργαστήριό του καὶ ἀφοῦ σκουπίσει τὸ ἱδρωμένο πρόσωπό του καὶ τὰ χέρια του, συναντᾶ τὴ Θέτιδα χαιρετώντας την ἐγκάρδια καὶ ρωτώντας την γιὰ τὴν αἰτία τῆς ἐπισκέψεώς της.

Ἡ Θέτιδα τοῦ ἐκθέτει κλαίγοντας τὰ προσωπικά της βάσανα, τὸ ὅτι ὑποχρεώθηκε νὰ παντρευτεῖ ἕναν θνητό, ὅτι γέννησε γιὸ παλικάρι, ἀλλὰ ποὺ ἔχει λίγη ζωὴ καὶ συνεχῶς συναντᾶ πίκρες. Ἀναφέρεται στὴν ἱστορία τοῦ δίκαιου θυμοῦ τοῦ Ἀχιλλέα καὶ στὴ διαμάχη του μὲ τὸν Ἀγαμέμνονα· τέλος τὸν ἐνημερώνει ὅτι ὁ Ἕκτωρ, ἀφοῦ θανάτωσε τὸν Πάτροκλο, σκύλευσε τὰ ὅπλα τοῦ νεκροῦ, ποὺ ἦταν ἡ πανοπλία τοῦ Ἀχιλλέα, ὁ ὁποῖος ἔμεινε χωρὶς ὅπλα. Ἔτσι ἔχει φτάσει στὴν αἰτία τῆς ἐπισκέψεώς της· παρακαλεῖ τὸν Ἥφαιστο νὰ ἑτοιμάσει καινούργια ὅπλα γιὰ τὸ γιό της.

Ὁ Ἥφαιστος δέχεται πρόθυμα νὰ κατασκευάσει μία πανοπλία γιὰ τὸν Ἀχιλλέα καὶ διατυπώνει μία εὐχή· μακάρι νὰ μποροῦσε νὰ γλιτώσει τὸ γιὸ τῆς Θέτιδας ἀπὸ τὸ θάνατο μὲ τὴν ἴδια εὐκολία ποὺ μπορεῖ νὰ τοῦ ἑτοιμάσει ὑπέροχα ὅπλα.

Ὁ Ἥφαιστος ἀφήνει τὴ Θέτιδα, γυρίζει πίσω στὸ ἐργαστήριό του καὶ ἀρχίζει ἀμέσως τὴ δουλειά. Εἴκοσι φυσερὰ δυναμώνουν τὴ φωτιά, στὴν ὁποία βάζει πολύτιμα μέταλλα, χαλκό, κασσίτερο, χρυσάφι καὶ ἀσήμι, καὶ κατόπιν τὰ ἐπεξεργάζεται στὸ μέγα ἀμόνι, γιὰ νὰ φτιάξει τὰ ὅπλα τοῦ Ἀχιλλέα.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Σ ( στοὺς στίχους 368-477)

Σχόλιο 1

Οἱ τεχνικὲς ἱκανότητες τοῦ Ἡφαίστου φαίνονται στοὺς ἑξῆς στίχους:
373-377 (κατασκευάζει εἴκοσι τρίποδες μὲ ρόδες ποὺ θὰ κινοῦνται μόνοι τους),
400-401 (φτιάχνει περίτεχνα κοσμήματα γιὰ τὶς θεὲς ποὺ τὸν ἔσωσαν),
417-420 (παρουσιάζονται δύο κατασκευασμένες χρυσὲς θεραπαινίδες, ποὺ εἶναι ἕνα εἶδος «ρομπότ»),
470-474 (βλέπουμε εἴκοσι φυσερὰ ποὺ εἶναι αὐτορρυθμιζόμενα καὶ δουλεύουν μόνα τους ἀνάλογα μὲ τὶς ἀνάγκες τῆς δουλειᾶς).


Σχόλιο 2

Στοὺς στίχους τῆς Ὀδύσσειας ε 258-288 ὁ ποιητὴς μᾶς παρουσιάζει μὲ πλούσιες τεχνικὲς λεπτομέρειες τὸν Ὀδυσσέα νὰ κατασκευάζει τὴ σχεδία, μὲ τὴν ὁποία θὰ φύγει ἀπὸ τὸ νησὶ τῆς Καλυψῶς. Στοὺς στίχους θ 285-288 (οἱ ὁποῖοι ἐπαναλαμβάνονται στοὺς στίχους ψ 182-185) ἔχουμε μία παρομοίωση· ἡ Ἀθηνᾶ χύνει πάνω στοὺς ὤμους καὶ στὸ κεφάλι τοῦ Ὀδυσσέα ὀμορφιὰ καὶ χάρη μὲ τέτοια ἐπιδεξιότητα, ὅπως ὁ τέλειος τεχνίτης πάνω στὸ ἀσήμι χύνει ἀστραφτερὸ μάλαμα. Στοὺς στίχους θ 325-358 βλέπουμε τὸν τεχνίτη θεὸ Ἥφαιστο νὰ κατασκευάζει ἀόρατα καὶ ἄθραυστα δεσμά, μὲ τὰ ὁποῖα συλλαμβάνει τὴ γυναῖκα του Ἀφροδίτη τὴν ὥρα ποὺ τὸν ἀπατᾷ μὲ τὸν Ἀπόλλωνα. Ἐπίσης στοὺς στίχους ι 427-440 ἔχουμε δύο παρομοιώσεις σχετικὲς μὲ τὶς τέχνες. Στὴν πρώτη (στ. ι 429-433) περιγράφεται ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἕνας τεχνίτης ναυπηγὸς μὲ τὴ συνδρομὴ τῶν βοηθῶν του τρυπᾶ ἕνα μαδέρι πλοίου. Ἡ δεύτερη παρομοίωση (στ. 437-439) εἶναι παρμένη ἀπὸ τὴν τέχνη τοῦ σιδηρουργοῦ καὶ μᾶς περιγράφει πῶς γίνεται ἡ λεγόμενη «βαφὴ σιδήρου», δηλαδὴ τὸ βούτηγμα τοῦ ζεστοῦ μετάλλου σὲ κρύο νερό, τεχνικὴ ποὺ λόγῳ τῆς ἀπότομης μεταβολῆς τῆς θερμοκρασίας σκληραίνει τὴν ἐπιφάνεια τοῦ σιδήρου καὶ τὸν κάνει ἀνθεκτικὸ καὶ σκληρό· ὅταν ὁ καυτὸς σίδηρος ἀκουμπᾶ στὴν ψυχρὴ ἐπιφάνεια τοῦ νεροῦ, «τσιτσιρίζει» μὲ μεγάλο θόρυβο.


Σχόλιο 3

Στοὺς στίχους α 134-161 τῆς Ὀδύσσειας ὁ Τηλέμαχος ὑποδέχεται τὴν Ἀθηνᾶ ποὺ εἶχε πάρει τὴ μορφὴ τοῦ ἄρχοντα τῶν Ταφίων Μέντη. Ὁ Τηλέμαχος πιάνει τὸ χέρι τοῦ ξένου, τοῦ ἀφαιρεῖ τὸ δόρυ, τὸν προσφωνεῖ εὐγενικὰ καὶ τὸν καλεῖ νὰ δειπνήσει μαζί του. Ἔβαλε τὴ θεὰ νὰ καθίσει σὲ ὄμορφο θρόνο μὲ σκαμνὶ γιὰ στήριγμα τῶν ποδιῶν της καὶ ἔκατσε καὶ ὁ ἴδιος δίπλα της στὸ τραπέζι. Μία ὑπηρέτρια ἔφερε νερό, γιὰ νὰ πλύνουν τὰ χέρια τους σὲ ἀσημένια λεκάνη, ἔνω ἄλλοι ὑπηρέτες τοὺς παρέθεσαν ψωμί, ἄφθονο φαγητὸ μὲ κάθε λογὴς κρέατα καὶ πολὺ κρασί.

Στοὺς στίχους ε 96-105 ἡ Καλυψὼ ὑποδέχεται τὸν Ἑρμῆ. Τὸν βάζει νὰ καθίσει σὲ ὡραῖο καὶ γυαλιστερὸ κάθισμα, τὸν προσφωνεῖ καὶ τὸν ρωτᾶ γιὰ τὸ λόγο τῆς ἐπισκέψεώς του, ἐνῶ ταυτοχρόνως τοῦ παραθέτει πλούσιο τραπέζι μὲ ἄφθονη θεϊκὴ τροφή, ἀμβροσία καὶ νέκταρ.

Ἂν συγκρίνουμε αὐτὲς τὶς δύο σκηνὲς μὲ τοὺς στίχους Σ 382-392 τῆς Ἰλιάδας βλέπουμε ὅτι ἡ ὑποδοχὴ τῆς Θέτιδας ἀκολουθεῖ τὸ τυπικὸ τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοξενίας· ἐγκάρδια ὑποδοχή, προσφώνηση καὶ χειραψία, τακτοποίηση τῶν πραγμάτων τοῦ ξένου, νερὸ γιὰ πλύσιμο τῶν χεριῶν (ἢ κάποτε προσφέρεται ὁλόκληρο λουτρό). Βέβαια ἀναπόσπαστο κομμάτι τῆς φιλοξενίας ἦταν καὶ ἡ προσφορὰ φαγητοῦ, ὅπως βλέπουμε στὰ δύο ἀποσπάσματα τῆς Ὀδύσσειας. Ὅμως ἐδῶ ἡ περιγραφὴ τῆς τυπικῆς αὐτῆς σκηνῆς (ποὺ ἔπρεπε νὰ ὑπῆρχε σὰν συνέχεια τοῦ στίχου 390) παραλείπεται, διότι παρεμβάλλεται ἡ σκηνὴ ὅπου ἡ Χάρις καλεῖ τὸν Ἥφαιστο, ὁ ὁποῖος σπεύδει νὰ ἀνταποκριθεῖ στὸ κάλεσμά της.


Σχόλιο 4

Σύμφωνα μὲ τοὺς στίχους 394-405, ἡ Ἥρα πέταξε τὸν Ἥφαιστο ἀπὸ τὸν Ὄλυμπο, ἀμέσως μόλις τὸν γέννησε, διότι εἶδε ὅτι ἦταν χωλὸς καὶ ἄσχημος καὶ ἤθελε νὰ κρύψει ὅτι γέννησε τέτοιο παιδί. Τὸν Ἥφαιστο ἔσωσαν οἱ θεὲς Θέτιδα καὶ Εὐρυνόμη. Οἱ στίχοι μᾶς δείχνουν μία πανάρχαιη ἀντίληψη, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία οἱ ἀνάπηροι ἦταν συμφορὰ καὶ ντροπὴ γιὰ τοὺς γονεῖς καὶ ἔπρεπε νὰ ἐξαφανιστοῦν, δηλαδὴ νὰ θανατωθοῦν· ἡ τότε κοινωνία τοὺς ἀνάπηρους τοὺς θεωροῦσε ὡς τελείως ἄχρηστους καὶ γι’ αὐτὸ ἀπόβλητους. Αὐτὸ δείχνει πόσο λίγη ἀξία εἶχε τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο, ἐνῶ ἡ ἔννοια τοῦ δικαιώματος τῆς ζωῆς ἦταν τελείως ἄγνωστη.

Στοὺς στίχους 589-594 τῆς ῥαψῳδίας Α ἔχουμε μία ἄλλη ἐκτόξευση τοῦ θεοῦ ἀπὸ τὸν Ὄλυμπο, αὐτὴν τὴ φορὰ ἀπὸ τὸν πατέρα του Δία. Ὁ Ἥφαιστος ἐξόργισε τὸ Δία, διότι θέλησε νὰ βοηθήσει τὴν Ἥρα, ὅταν ὁ ἀρχηγὸς τῶν θεῶν τὴν εἶχε κρεμάσει, ἐπειδὴ τὸν εἶχε ἐξαπατήσει. Μέσα στὴν ὀργὴ του πέταξε τὸν Ἥφαιστο, ὁ ὁποῖος ἔπεσε στὴ Λῆμνο σπάζοντας καὶ τὰ δύο του πόδια. Ἐκεῖ τὸν περιποιήθηκαν οἱ Σίντιες, τοπικὸς λαὸς ποὺ κατοικοῦσε στὸ νησί.


Σχόλιο 5

Ὁ ποιητὴς ἐπινοεῖ τὴ δεύτερη πτώση τοῦ Ἡφαίστου, διότι αὐτὸ ἐξυπηρετεῖ πολλαπλῶς τὴν παροῦσα φάση τῆς ἱστορίας του. Παρουσιάζει τὸ θεὸ νὰ ἐκσφενδονίζεται ἀπὸ τὴν Ἥρα, ἡ ὁποία στὴν Ἰλιάδα ὑποστηρίζει τοὺς Τρῶες, καὶ νὰ σώζεται ἀπὸ τὴ Θέτιδα, ἡ ὁποία εἶναι μὲ τὸ μέρος τῶν Ἀχαιῶν, μὲ τοὺς ὁποίους πολεμεῖ ὁ γιός της Ἀχιλλεὺς. Ἔτσι ὁ Ἥφαιστος διάκειται ἤδη εὐμενῶς πρὸς τὴ Θέτιδα, θεωρεῖ χρέος του νὰ ἐκπληρώσει τὸ αἴτημα τοῦ εὐεργέτη του, συμπαθεῖ τὴν ἴδια τὴ Θέτιδα καὶ τὸ γιό της καὶ γενικῶς τοὺς Ἀχαιοὺς καὶ ἐπιθυμεῖ νὰ βοηθήσει ὅσο μπορεῖ. Μὲ τὸ εὕρημα τῆς δεύτερης πτώσης τοῦ τεχνίτη θεοῦ τὸ αἴτημα τῆς θαλάσσιας θεᾶς ἐκπληρώνεται ἀμέσως, χωρὶς κανέναν ἐνδοιασμὸ καὶ καμμία καθυστέρηση.


Σχόλιο 6

Ἡ Θέτιδα προκειμένου νὰ ἐπιτύχει τὸ στόχο της, προσπαθεῖ νὰ συγκινήσει συναισθηματικὰ τὸν Ἥφαιστο μὲ τοὺς ἑξῆς τρόπους. 1) Ἐκθέτει τὴ βασανισμένη ζωή της, πράγμα ποὺ συγκινεῖ τὸ θεὸ ποὺ ἐπίσης γνώρισε πολλὰ βάσανα στὴ ζωή του. 2) Κλαίει κατὰ τὴν ὥρα τῆς διηγήσεως (στ. 428). 3) Ἀναφέρει ὅτι ὁ γιός της, ἂν καὶ παλικάρι, ἔχει λίγη ζωὴ καὶ συνεχῶς συναντᾶ πίκρες. 4) Προσπέφτοντας στὰ γόνατα ἱκετεύει τὸν Ἥφαιστο νὰ ἑτοιμάσει καινούργια ὅπλα γιὰ τὸ γιό της Ἀχιλλέα.


Σχόλιο 7

Στοὺς στίχους Α 36-42 ὁ Χρύσης ἀναφέρει τὶς ὑπηρεσίες ποὺ ἔχει προσφέρει στὸ θεὸ Ἀπόλλωνα ὡς ἱερέας του· ἔχτισε λαμπρὸ ναό, γιὰ νὰ λατρεύεται ὁ Ἀπόλλωνας, καὶ τοῦ προσέφερε θυσίες ἀπὸ ἐκλεκτὰ κρέατα (στ. 39-41). Ἡ συμπεριφορὰ αὐτὴ τοῦ Χρύση, ποὺ ἀπαιτεῖ τὴ βοήθεια τοῦ Ἀπόλωνα ὡς ἀνταπόδοση τῶν παραπάνω ὑπηρεσιῶν του, ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ Θέτιδα, ἡ ὁποία δὲν ἀπαιτεῖ ἀπὸ τὸν Ἥφαιστο ἀνταπόδοση γιὰ τὸ ὅτι τοῦ ἔσωσε κάποτε τὴ ζωή, ἀλλὰ προσπαθεῖ νὰ τὸν συγκινήσει συναισθηματικά.


Σχόλιο 8

Στὴ ῥαψῳδία Α μετὰ τὴ σύγκρουσή του μὲ τὸν Ἀγαμέμνονα ὁ Ἀχιλλεὺς συναντιέται μὲ τὴ μητέρα του καὶ τῆς ἐκφράζει τὰ παράπονά του. Ἡ Θέτιδα πονώντας γιὰ τὸ γιό της ἀνεβαίνει στὸν Ὄλυμπο καὶ ζητᾶ ἀπὸ τὸ Δία νὰ τιμήσει τὸν Ἀχιλλέα ἀφαιρώντας ἀπὸ τὸν Ἀγαμέμνονα τὴ δόξα καὶ τὴ νίκη, γιὰ ὅσον καιρὸ θὰ περιφρονοῦν τὸν Ἀχιλλέα. Ὁ Δίας ὑπόσχεται ὅτι θὰ ἱκανοποιήσει τὴν παράκληση τῆς Θέτιδας, ἀλλὰ κρυφὰ ἀπὸ τὴν Ἥρα, ἡ ὁποία ὑποστηρίζει τοὺς Τρῶες. (ῥαψῳδία Α, περίληψη τῶν στίχων 432-530.)


Σχόλιο 9

Στὴ ῥαψῳδία Α μετὰ τὴν ἐπίσκεψη τῆς Θέτιδας στὸ Δία δημιούργειται μία ἔνταση μεταξὺ τοῦ ἀρχηγοῦ τῶν θεῶν καὶ τῆς γυναίκας του Ἥρας, ἡ ὁποία εἶχε δεῖ τὴ Θέτιδα καὶ εἶχε ἀντιληφθεῖ τὸ σκοπὸ τῆς ἐπισκέψεώς της (στ. Α 531-570). Ὁ Δίας ἀπαντᾶ μὲ ὀργισμένα καὶ σκληρὰ λόγια στὶς ἐρωτήσεις τῆς Ἥρας καὶ ἀπὸ τὴν ὀργή του ὅλοι οἱ Ὀλύμπιοι θεοὶ σωπαίνουν λυπημένοι. Σ’ ἐκείνη τὴ δύσκολη στιγμὴ ὁ Ἥφαιστος ἀναλαμβάνει νὰ ἠρεμήσει τὰ πνεύματα· μιλᾶ μὲ γλυκὰ λόγια στοὺς δύο θεούς, προσπαθεῖ νὰ ὑποβιβάσει τὴ σημασία τοῦ γεγονότος ποὺ δημιούργησε τὴ διαμάχη, καὶ ἀπευθυνόμενος κατόπιν στὴ μητέρα του διηγεῖται τὴν παλαιὰ ἐκτόξευσή του ἀπὸ τὸ Δία, ἐνῶ συγχρόνως κερνᾶ νέκταρ τοὺς θεούς. Ἔτσι καταφέρνει νὰ δημιουργήσει μία εὐχάριστη ἀτμόσφαιρα.


Σχόλιο 10

Τὸ περιστατικὸ τοῦ Τάλω ποὺ ἀπειλεῖ τοὺς Ἀργοναῦτες ἐκσφενδονίζοντας βράχους ἐναντίον τους μᾶς ὑπενθυμίζει τοὺς στίχους ι 536-605 τῆς Ὀδύσσειας. Ἐκεῖ ὁ Κύκλωπας Πολύφημος, τυφλωμένος ἀπὸ τὸ τέχνασμα τοῦ πανούργου Ὀδυσσέα, μόλις ἀκούει τὸν τυφλωτή του νὰ τὸν χλευάζει, ρίχνει τεράστιες πέτρες στὰ τυφλὰ πρὸς τὴ θάλασσα (στ. 536, 597-599) προσπαθώντας νὰ συντρίψει τὸ πλοῖο μὲ τὸ ὁποῖο διαφεύγουν ὁ Ὀδυσσέας καὶ οἱ σύντροφοί του. Οἱ ταλαιπωρημένοι ναυτικοὶ κατορθώνουν νὰ ξεφύγουν τὸν κίνδυνο ὕστερα ἀπὸ σκληρὴ κωπηλασία (στ. 542-548, 604).


Σχόλιο 11

Ἡ παρομοίωση ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ ποιητὴς τῆς Ἰλιάδας στοὺς στίχους Ν 389-393 καὶ Π 482-486 μπορεῖ νὰ συγκριθεῖ μὲ τὴν παρομοίωση τῶν στίχων 1682-1688 τῶν Ἀργοναυτικῶν. Καὶ στὰ δύο ἔπη ἡ παρομοίωση εἶναι πολύστιχη, ὁ θανάσιμα πληγωμένος ἄντρας παρομοιάζεται μὲ ψηλὸ δέντρο, κυρίως πεῦκο, ποὺ πέφτει μὲ θόρυβο, ὅταν τὸ κόψουν οἱ ξυλοκόποι μὲ τὰ τσεκούρια τους. Ἡ διαφορὰ στὴν παρομοίωση τῶν Ἀργοναυτικῶν εἶναι ὅτι οἱ ξυλοκόποι ἀφήνουν πληγωμένο τὸ δέντρο καὶ τὸ ἔργο τους ὁλοκληρώνεται ἀπὸ τὴν ἰσχυρὴ πνοὴ τοῦ ἀνέμου.

[Dionysios]

ΔΙΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 478-616

Ἡ κατασκευὴ τῆς πανοπλίας τοῦ Ἀχιλλέα

Ὁ Ἥφαιστος κατασκευάζει τὰ καινούργια ὅπλα τοῦ Ἀχιλλέα καὶ ἀρχίζει ἀπὸ τὴν ἀσπίδα, τὴν ὁποία φροντίζει περισσότερο στολίζοντάς την μὲ ἀνάγλυφες εἰκόνες.
Στὸ κέντρο της φιλοτεχνεῖ τὸ σύμπαν (τὴ γῆ, τὴ θάλασσα, τὸν οὐρανὸ καὶ τὰ ἀστέρια).
Στὴν ἀμέσως ἑπόμενη ζώνη ζωγραφίζει τὴ ζωὴ σὲ μία εἰρηνικὴ πόλη (ἕνα γάμο ὡς σκηνὴ ἰδιωτικῆς ζωῆς καὶ μία κρίσιμη δίκη ὡς σκηνὴ δημόσιας ζωῆς) καὶ μία ἄλλη πόλη ποὺ πολιορκεῖται ἀπὸ ἐχθροὺς (πολῖτες βγαίνουν γιὰ ἐνέδρα, μία σκηνὴ ἐπιθέσεως ἐνάντια σὲ ἐχθρικὰ κοπάδια, μάχη ἀνάμεσα στοὺς ἀντιπάλους).
Ἡ τρίτη ζώνη ἔχει ὡς θέμα της τρεῖς σκηνὲς ἀπὸ τὴ γεωργία (ὄργωμα κατὰ τὴν ἄνοιξη, θερισμὸς τὸ καλοκαίρι, τρύγος γιὰ τὸ φθινόπωρο).
Στὴν τέταρτη ζώνη ὁ τεχνίτης θεὸς ζωγραφίζει δύο σκηνὲς ἀπὸ τὴν κτηνοτροφία· ἕνα κοπάδι βόδια ποὺ δέχεται ἐπίθεση λιονταριῶν καὶ ἕνα κοπάδι πρόβατα.
Ἡ πέμπτη ζώνη παρουσιάζει μία γιορταστικὴ σκηνὴ μετὰ τὴ δουλειὰ μὲ ἀγόρια καὶ κορίτσια νὰ χορεύουν φορώντας γιορτινὰ ροῦχα (οἱ νέοι μάλιστα εἶχαν καὶ χρυσὰ μαχαίρια κρεμασμένα ἀπὸ ἀσημένια λουριά), ἐνῶ πολὺς κόσμος συγκεντρωμένος καμάρωνε τὸ χορό τους καὶ ἄκουγε τὸν τραγουδιστὴ ποὺ ἔψαλλε στὸ πλάι τους.
Τέλος ἡ ἕκτη ζώνη εἶναι ὁ τελευταῖος ἐξωτερικὸς κύκλος τῆς ἀσπίδας καὶ εἰκονίζει τὸν Ὠκεανό, μεγάλο καὶ δυνατό, γύρω στὸν κύκλο τῆς ἀσπίδας.

Κατόπιν ὁ Ἥφαιστος κατασκευάζει καὶ τὰ ὑπόλοιπα ὅπλα (θώρακα ποὺ ἀστράφτει, ἕνα καλλιτεχνικὸ κράνος μὲ ὁλόχρυσο λοφίο, καὶ ὡραῖες κνημίδες ἀπὸ κασίτερο) καὶ τὰ παραδίδει ὅλα στὴ Θέτιδα, ἡ ὁποία ἀμέσως ξεκινᾶ γιὰ τὸν Ἀχιλλέα.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Σ (στοὺς στίχους 478-616)


Σχόλιο 12 (1)

«Ἔκφραση» εἶναι τεχνικὸς ὅρος ποὺ σημαίνει τὴν περιγραφὴ ἐνὸς ἔργου (πραγματικοῦ ἢ φανταστικοῦ) τῶν εἰκαστικῶν τεχνῶν. Φανταστικὴ «ἔκφραση» ἔχουμε στὴ ῥαψῳδία τ τῆς Ὀδύσσειας (στ. 243-247), ὅπου ὑπάρχει περιγραφὴ τῆς περόνης τοῦ Ὀδυσσέα. Ἐπίσης ὁ φιλόσοφος Φερεκύδης (6ος αἰώνας π.Χ.) μᾶς παρουσιάζει μία ἄλλη φανταστικὴ «ἔκφραση», τὴν περιγραφὴ ἐνὸς γαμήλιου πέπλου ποὺ εἶχε ὑφάνει ὁ Ζᾶς (Δίας) γιὰ τὴ γυναίκα του Χθονίη.


Σχόλιο 13 (2)

Οἱ θετικὲς πλευρὲς τῆς ὀργανωμένης κοινωνικῆς ζωῆς τονίζονται στὶς ἑξῆς σκηνές:
1) στ. 491-495 (ὁ θεσμὸς τοῦ γάμου)·
2) στ. 499-554 (ὁμαδικὸς θερισμός)·
3) στ. 565-571 (ὁμαδικὸς τρύγος)·
4) στ. 589-605 (χορευτικὸ γλέντι).


Σχόλιο 14 (3)

Ἀντιθέσεις ποὺ ἀπεικονίζονται στὴν ἀσπίδα τοῦ Ἀχιλλέα ὑπάρχουν στὰ ἑξῆς σημεῖα:
1) στ. 489-507 (ἡ εἰρηνικὴ πόλη) καὶ στ. 508-539 (ἡ ἐμπόλεμη πόλη)·
2) στ. 490-495 (ἡ σκηνὴ τοῦ γάμου) καὶ στ. 496-507 (ἡ δίκη ἐνὸς φονιᾶ)·
3) στ. 573-585 (ἡ ἐπίθεση τῶν λιονταριῶν στὸ κοπάδι τῶν βοδιῶν) καὶ στ. 586-588 (ἥσυχη ποιμενικὴ εἰκόνα προβάτων ποὺ βόσκουν).


Σχόλιο 15 (4)

Οἱ στίχοι 485-489 μᾶς φανερώνουν τὶς ἀστρονομικὲς γνώσεις τῆς ἐποχῆς. Στοὺς στίχους 491-496 βλέπουμε τὸν κοινωνικὸ θεσμὸ τοῦ γάμου. Οἱ στίχοι 497-508 μᾶς πληροφοροῦν γιὰ τὸν ἰσχυρὸ θεσμὸ τῆς αὐτοδικίας καὶ γιὰ τὸ πῶς γίνονταν οἱ δίκες. Στοὺς στίχους 509-540 μαθαίνουμε χρήσιμα στοιχεῖα γιὰ τοὺς ἐπιδρομικοὺς πολέμους. Οἱ στίχοι 540-588 μᾶς μιλοῦν γιὰ τὶς γεωργικὲς καὶ κτηνοτροφικὲς συνήθειες τῆς ἐποχῆς, ἐνῶ τέλος οἱ στίχοι 589-605 μᾶς παρουσιάζουν μία κοινωνικὴ γιορτή. Ἔχουμε λοιπὸν ὅλες τὶς βασικὲς μορφὲς τῆς πολιτισμένης ζωῆς, τόσο τὸ τρίπτυχο «θέρος-τρύγος-πόλεμος» ὅσο καὶ τὸ γάμο, τὴ δικαιοσύνη, τὴν κοινωνικὴ ἀλληλεγγύη καὶ τὴ γιορτή.


Σχόλιο 16 (5)

Στὴν Ὀδύσσεια στὴ ῥαψῳδία ε (στ. 300-306) βλέπουμε τὸν Ὀδυσσέα νὰ φεύγει ἀπὸ τὸ νησὶ τῆς Καλυψῶς καὶ νὰ ταξιδεύει μὲ τὴ σχεδία ποὺ κατασκεύασε ἔχοντας ὡς ὁδηγούς του τὴν Πούλια, τὸν Βουκόλο καὶ τὴ Μεγάλη Ἄρκτο.


Σχόλιο 17 (6)

Στὴν περιληπτικὴ ἀναδιήγηση τῶν στίχων 210-494 τῆς ῥαψῳδίας ν τῆς Ὀδύσσειας (σελ. 292 τοῦ σχολικοῦ βιβλίου) ἔχουμε μία περίπτωση φόνου ποὺ ὑπῆρξε αἰτία νὰ φύγει ἀπὸ τὴν πατρίδα του ὁ φονιᾶς. Ὁ Ὀδυσσέας μόλις ἔχει φτάσει στὴν ἀκτὴ τῆς Ἰθάκης καὶ συζητᾶ μὲ τὴ θεὰ Ἀθηνᾶ ποὺ δὲν τὴν ἀναγνωρίζει, διότι αὐτὴ ἔχει πάρει τὴ μορφὴ ἐνὸς μικροῦ βοσκοῦ. Ὁ ἥρωας «ἀρχίζει νὰ διηγεῖται μία ἱστορία ποὺ σκαρφίστηκε ἐκείνη τὴ στιγμή, πὼς τάχα εἶναι Κρητικὸς καὶ πὼς ἔφυγε ἀπὸ τὴν πατρίδα του, γιατί σκότωσε κάποιον ποὺ ἤθελε νὰ τοῦ πάρει τὰ λάφυρα ποὺ κέρδισε στὴν Τροία, καὶ πὼς δῆθεν ἔμποροι Φοίνικες τὸν ἔφεραν» μέχρι τὸ νησί. Βεβαίως ἡ ἱστορία εἶναι φανταστική, στηρίζεται ὅμως στὸ πραγματικὸ γεγονὸς ὅτι σὲ περιπτώσεις ἀνθρωποκτονίας οἱ συγγενεῖς τοῦ θύματος εἶχαν τὸ δικαίωμα τῆς ἀντεκδικήσεως, γι’ αὐτὸ συχνὰ ὁ φονιᾶς ἐγκατέλειπε τὴν πατρίδα του προκειμένου νὰ σώσει τὴ ζωή του.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨΩιΔΙΑ Σ (στοὺς στίχους 478-616) [ συνέχεια]

Σχόλιο 18 (7)

Στοὺς στίχους Ζ 450-465 ὁ Ἕκτωρ συζητᾶ μὲ τὴ γυναίκα του Ἀνδρομάχη καὶ τῆς ἐκμυστηρεύεται τὶς δυσοίωνες προβλέψεις του γιὰ τὴν τύχη τῆς Τροίας καὶ τῆς ἴδιας τῆς συζύγου του. Φαντάζεται τὴν Ἀνδρομάχη αἰχμάλωτη πολέμου καὶ δούλη στοὺς Ἀχαιούς. Ὅποιος τὴν πάρει σὰν λάφυρο θὰ τὴ μεταφέρει βίαια στὴν Ἑλλάδα, ἐνῶ ἡ ἴδια θὰ κλαίει καὶ θὰ ὀδύρεται. Σὰν σκλάβα θὰ ἐκτελεῖ τὶς διάφορες βαριὲς ἐργασίες τοῦ σπιτιοῦ τοῦ ἀφεντικοῦ της· θὰ ὑφαίνει, θὰ κουβαλᾶ νερὸ ἀπὸ τὴν πηγή, θὰ ὑπακούει στὶς προσταγές τους. Ὅμως τὸ πιὸ σκληρὸ ἀπ’ ὅλα θὰ εἶναι τὰ λόγια τῶν ἀνθρώπων, διότι θὰ τῆς θυμίζουν τὸν ἄντρα της καὶ τὴ δόξα ποὺ ἔχει τώρα μέσα στὴν Τροία, θὰ τὴ συγκρίνουν μὲ τὴν ἀτιμωτικὴ κατάσταση τῆς δουλείας, στὴν ὁποία θὰ ἔχει ξεπέσει, καὶ θὰ κάνουν τὸν πόνο της πιὸ μεγάλο. Εἶναι τόσο τρομερὸ καὶ θλιβερὸ αὐτὸ τὸ κατάντημα, ποὺ ὁ ἥρωας εὔχεται νὰ μὴ ζήσει, γιὰ νὰ μὴ δεῖ μία τέτοια κατάληξη.


Σχόλιο 19 (8)

1η φάση (στ. 508-511): οἱ ἐχθροὶ ξεκινοῦν τὴν πολιορκία τῆς πόλεως καὶ προτείνουν συμβιβασμὸ στοὺς πολιορκημένους μὲ τὸ νὰ πάρουν τὰ μισὰ ἀπὸ τὰ ἀγαθά τους.
2η φάση (στ. 512-514): οἱ κάτοικοι ἀπορρίπτουν τὴ συμβιβαστικὴ πρόταση τῶν ἐχθρῶν καὶ προετοιμάζονται γιὰ τὴ μάχη.
3η φάση (στ. 515-525): ὁ στρατὸς τῶν κατοίκων βγαίνει ἀπὸ τὴν πόλη, στήνει ἐνέδρα καὶ ἀποδεκατίζει τὰ κοπάδια τῶν ἐχθρῶν.
4η φάση (στ. 526-538): οἱ πολιορκητὲς ἀντιλαμβάνονται τὴν ἐνέδρα, ἐπιτίθενται στοὺς πολιορκουμένους, καὶ ξεκινᾶ ἔτσι μία φονικὴ μάχη μὲ ἀνάμειξη τῶν θεῶν, πολλὲς ἀπώλειες καὶ ἀπὸ τὶς δύο παρατάξεις καὶ μὲ λαφυραγωγήσεις τῶν νεκρῶν.


Σχόλιο 20 (9)

Μὲ τὴ λεπτομερῆ περιγραφὴ τῆς ἀσπίδας τοῦ Ἀχιλλέα ὁ ποιητὴς συχνὰ βρίσκει εὐκαιρίες νὰ ἐγκωμιάσει τὴν τεχνικὴ ἱκανότητα τοῦ Ἡφαίστου. Στὸ στίχο 481 ἀναφέρει: «λογιῶν εἰκόνες ἔπλαθε μὲ τὴν σοφήν του γνῶσιν». Στὸ στ. 504 ἀναφέρεται σὲ σκαλισμένα μάρμαρα, ὅπου κάθονταν οἱ γέροντες τῆς πόλεως. Στὸ στ. 506 εἰκονίζονταν δύο τάλαντα χρυσάφι. Στὸ στ. 509 ὁ Ἥφαιστος φτιάχνει τὰ (χάλκινα) ὅπλα τῶν στρατιωτῶν νὰ λάμπουν, ἐνῶ οἱ θεοὶ Ἀθηνᾶ καὶ Ἄρης εἰκονίζονται χρυσοὶ καὶ μὲ χρυσὰ ροῦχα (στ. 515-516). Στὸ στ. 538 ὁ ποιητὴς ἀφήνει νὰ φανεῖ ὁ θαυμασμός του γιὰ τὴν τόσο παραστατικὴ ἀπόδοση τῆς μάχης, ὅπου οἱ στρατιῶτες ἔμοιαζαν πάνω στὴν ἀσπίδα σὰν ζωντανοὶ ἄνθρωποι. Στοὺς στ. 560-561 ὁ τεχνίτης θεὸς φτιάχνει χρυσὸ ἀμπέλι μὲ μαῦρα σταφύλια, ἐνῶ στοὺς στ. 572-573 χρησιμοποιεῖ χρυσὸ καὶ κασσίτερο, γιὰ νὰ ἀποδώσει μία ἀγέλη ταύρων· χρυσοὶ εἶναι ἐπίσης καὶ οἱ βοδηλάτες τῆς ἀγέλης (στ. 576). Στοὺς στ. 596-597 οἱ χορευτὲς ἔχουν ἀργυροὺς τελαμῶνες, ἀπὸ ὅπου κρέμονταν τὰ χρυσὰ μαχαίρια τους. [Ἂς σημειωθεῖ ἐδῶ ὅτι οἱ ἀρχαῖοι δὲν εἶχαν τὴν τεχνικὴ δυνατότητα νὰ βάφουν τὶς παραστάσεις τους (εἰκόνες, ἀγάλματα, ζωγραφιές) καὶ τὰ ἀντικείμενά τους (ὑφάσματα, ροῦχα, ὑφαντά, ἀντικείμενα καθημερινῆς χρήσεως κ.λπ.) μὲ τὴν μεγάλη ποικιλία χρωμάτων ποὺ ἔχουμε ἐμεῖς σήμερα. ῾Η κατασκευὴ χρωστικῶν οὐσιῶν ἦταν μία πολὺ δύσκολη καὶ χρονοβόρα διαδικασία, καὶ μποροῦσαν νὰ φτιάξουν πολὺ λίγα χρώματα, τὸ καθένα σὲ ἐλάχιστες ἀποχρώσεις. Γι᾿ αὐτὸ τὰ συνηθέστερα χρώματα ποὺ χρησιμοποιοῦσαν ἦταν τέσσερα· τὸ λευκό, τὸ μαῦρο, τὸ κόκκινο, καὶ τὸ κίτρινο ἢ χρυσό.]


Σχόλιο 21 (10)

Στοὺς στ. 489-495 περιγράφει τὴ σκηνὴ τοῦ γάμου ὁ ποιητὴς μὲ πολὺ κίνηση καὶ χορό, ἐνῶ ἀναφέρει ὅτι «κιθάρες ἀντηχοῦν». Στὴ σκηνὴ τῆς δίκης «τοῦ ἑνὸς καὶ τοῦ ἄλλου μὲ φωνὲς τὰ πλήθη ἐπαῖρναν μέρος». Γεμάτη δράση εἶναι ἡ σκηνὴ τῆς πολιορκημένης πόλεως καὶ ἰδίως ἡ μάχη μεταξὺ τῶν δύο ἀντιπάλων στρατευμάτων (στ. 508-539, ἰδιαίτερα 525, 531, 533, 538-539). Στὴ σκηνὴ τοῦ τρύγου ἀγόρια καὶ κοπέλες μεταφέρουν τὸν καρπό, κάποιος παίζει κιθάρα καὶ ὅλοι μαζὶ τραγουδοῦν μελωδικά (στ. 566-571). Ἰδιαίτερα βίαιη εἶναι καὶ ἡ ἐπίθεση τῶν λιονταριῶν (στ. 578-583). Ἡ σκηνὴ ὅμως τοῦ γλεντιοῦ (στ. 589-605) ξεχωρίζει γιὰ τὴν κινητικότητα, τὶς ἔντονες χορευτικὲς περιγραφές, καὶ γιὰ τὸν ἀοιδὸ ποὺ παίζει τὴν κιθάρα.


Σχόλιο 22 (11)

Οἱ σκηνὲς πάνω στὴν ἀσπίδα τοῦ Ἀχιλλέα εἶναι πράγματι μία μικρογραφία τοῦ σύμπαντος, σύμφωνα μὲ τὶς ἀντιλήψεις τῶν ἀρχαίων. Στὸ κέντρο εἰκονίζονται ἡ γῆ μὲ τὴ θάλασσα καὶ ὁ οὐρανὸς μὲ τοὺς ἀστερισμούς του. Κατόπιν ἐμφανίζονται κατὰ σειρὰ ἡ εἰρήνη καὶ ὁ πόλεμος, οἱ γεωργικὲς ἀσχολίες (ὄργωμα, θέρος καὶ τρύγος) καὶ ἡ κτηνοτροφία (μὲ τοὺς κινδύνους της ἀλλὰ καὶ μὲ τὴ γαλήνια βοσκή), καὶ τέλος τὸ ὁμαδικὸ γλέντι καὶ ὁ χορός. Ὅλες αὐτὲς οἱ σκηνὲς περικλείονται ἀπὸ τὸν Ὠκεανό, γιὰ τὸν ὁποῖο πίστευαν τότε ὅτι ἦταν ἕνας ποταμὸς ποὺ ἔρρεε γύρω ἀπὸ τὴν ἐπίπεδη γῆ καὶ τὴ ζωογονοῦσε μὲ τὰ νερά του.

Ταυτόχρονα ὅμως κάποιες ἀπὸ τὶς ἴδιες σκηνὲς λειτουργοῦν καὶ σὰν μικρογραφία τῆς ἴδιας τῆς Ἰλιάδας.
Ἡ σκηνὴ μὲ τὴν πολιορκία τῆς πόλεως (στ. 508-539) θυμίζει ἔντονα τὴν πολιορκία τῆς Τροίας ἀπὸ τοὺς Ἀχαιούς.
Ἡ συμβιβαστικὴ πρόταση τῶν πολιορκητῶν (στ. 510-511) θὰ ἐμφανιστεῖ καὶ πάλι ἀργότερα, ὅταν στοὺς στίχους Χ 111-121 θὰ δοῦμε τὸν Ἕκτορα νὰ σκέφτεται νὰ προτείνει στὸν Ἀχιλλέα νὰ ἐπιστρέψουν οἱ Τρῶες τὴν Ἑλένη, νὰ μοιραστοῦν μὲ τοὺς Ἀχαιοὺς τὰ πλούτη τῆς Τροίας καὶ νὰ λήξει ἔτσι ὁ πόλεμος.
Στοὺς στίχους 513-514 ἡ περιφρούρηση τοῦ τείχους ἀπὸ τὶς γυναῖκες καὶ τὰ ἀνήλικα παιδιὰ θυμίζει τὶς ὁδηγίες ποὺ εἶχε δώσει ὁ Ἕκτωρ στὴ ῥαψῳδία Θ (στ. 517-522) γιὰ τὴν ὑπεράσπιση τῆς Τροίας, ἐνόσῳ οἱ πολεμιστὲς θὰ βρίσκονταν στρατοπεδευμένοι στὸν κάμπο· εἶχε διατάξει νὰ συγκεντρωθοῦν τὰ παιδιὰ καὶ οἱ γέροντες στοὺς πύργους τῶν τειχῶν, ἐνῶ οἱ γυναῖκες νὰ ἀνάψουν φωτιὲς στὰ σπίτια τους. Ἡ συμμετοχὴ τῶν θεῶν στὴν ἴδια σκηνὴ ποὺ ἐκτυλίσσεται πάνω στὴν ἀσπίδα, μᾶς ὑπενθυμίζει τὴν ἔντονη ἐπίσης ἀνάμειξή τους στὸν τρωικὸ πόλεμο.
Στὸ στ. 539 περιγράφεται ἡ προσπάθεια κάθε παρατάξεως νὰ σύρει πρὸς τὸ μέρος της τοὺς νεκροὺς τῶν ἀντιπάλων, γιὰ νὰ πάρει προφανῶς τὰ ὅπλα τους· ἐδῶ ἴσως ὁ ποιητὴς νὰ ὑπαινίσσεται τὴ μάχη ποὺ ἔγινε γύρω ἀπὸ τὸ σῶμα τοῦ νεκροῦ Πάτροκλου.


Σχόλιο 23 (12)

Ἡ ἀσπίδα τοῦ Ἀγαμέμνονα περιγράφεται στὴ ῥαψῳδία Λ (στ. 32-40). Ἡ περιγραφη της εἶναι πολὺ πιὸ σύντομη ἀπὸ τὴν περιγραφὴ τῆς ἀσπίδας τοῦ Ἀχιλλέα. Ἡ ἀσπίδα τοῦ Ἀγαμέμνονα εἶναι καὶ αὐτὴ στρογγυλὴ καὶ πλούσια διακοσμημένη (στ. 32). Τὰ θέματά της ἐξελίσσονται σὲ ὁμόκεντρους κύκλους, ὅπως καὶ στὴν ἀσπίδα τοῦ Ἀχιλλέα. Ἔχει ὅμως πολὺ λιγότερα θέματα, τελείως διαφορετικὰ ἀπὸ αὐτὰ ποὺ εἴδαμε μέχρι τώρα. Εἰκονιζόταν τὸ μυθικὸ καὶ φρικτὸ πρόσωπο τῆς Γοργῶς στὸ κέντρο, ἐνῶ δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ παριστάνονταν τὰ δύο παιδιὰ τοῦ Ἄρη, ἡ Φυγὴ καὶ ὁ Φόβος. Τέλος εἶχε καὶ ἕνα δράκοντα [= τεράστιο φίδι] μὲ τρία κεφάλια, ποὺ τὸ καθένα κοίταζε σὲ διαφορετικὴ κατεύθυνση (ἐπάνω, δεξιὰ καὶ ἀριστερά).

Ἡ ἀσπίδα τοῦ Ἡρακλῆ ἔχει περισσότερη θεματολογικὴ ὁμοιότητα μὲ τὴν ἀσπίδα τοῦ Ἀχιλλέα ἀπ’ ὅσο ἡ ἀντίστοιχη τοῦ Ἀγαμέμνονα. Στὰ ἀποσπάσματα τοῦ κειμένου περιγράφονται δύο πόλεις, μία σὲ ἐμπόλεμη κατάσταση καὶ μία εἰρηνική, ὅπως γίνεται καὶ στὴν ἀσπίδα τοῦ Ἀχιλλέα. Ἡ πρώτη πόλη πολιορκεῖται καὶ ἡ μάχη ποὺ διεξάγεται εἶναι σφοδρή. Οἱ γυναῖκες βρίσκονται ἐπίσης στοὺς πύργους τοῦ κάστρου, ὄχι ὅμως γιὰ νὰ φρουροῦν, ἀλλὰ γιὰ νὰ θρηνοῦν τοὺς νεκρούς. Οἱ Κῆρες ἐδῶ εἶναι φοβερὰ ὄντα ποὺ πίνουν τὸ αἷμα τῶν νεκρῶν. Οἱ εἰκόνες ποὺ ἐκτυλίσσονται εἶναι ἀποτρόπαιες καὶ πολὺ πιὸ βίαιες ἀπὸ αὐτὲς στὴν ἀσπίδα τοῦ Ἀχιλλέα. Στὴν εἰρηνικὴ πόλη πρῶτο θέμα εἶναι ἡ εἰκόνα ἐνὸς γάμου μὲ γλέντι, χοροὺς καὶ χαρά. Ἐπίσης εἰκονίζονται τὸ ὄργωμα, τὸ θέρισμα καὶ ὁ τρύγος. Αὐτὰ τὰ θέματα ὑπάρχουν καὶ στὴν ἀσπίδα τοῦ Ἀχιλλέα, ἀνεπτυγμένα ὅμως μὲ περισσότερες λεπτομέρειες. Μόνο στὴν ἀσπίδα τοῦ Ἡρακλῆ, στὴν εἰρηνικὴ πόλη, εἰκονίζεται καὶ μία σκηνὴ ἀνδρῶν ποὺ γυμνάζονταν καβάλα στὰ ἄλογα.

[Dionysios]

Ρ Α Ψ ῼ Δ Ι Α Τ

ΜΗΝΙΔΟΣ ΑΠΟΡΡΗΣΙΣ


ΣΤΙΧΟΙ 1-152
Ἡ συμφιλίωση τοῦ Ἀχιλλέα μὲ τὸν Ἀγαμέμνονα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ 1-152

Βρισκόμαστε στὴν 27η ἡμέρα τῆς ᾿Ιλιάδος. Ἡ ὑπόθεση τῆς ραψωδίας Τ ξετυλίγεται κυρίως σὲ τρεῖς χώρους· α) στὴ σκηνὴ τοῦ ᾿Αχιλλέα, β) στὸν τόπο συγκεντρώσεως τῶν ᾿Αχαιῶν, καὶ γ) στὸν χῶρο προετοιμασίας τοῦ στρατοῦ. ῾Η Θέτιδα φέρνει τὰ νέα λαμπρὰ ὅπλα στὸν ᾿Αχιλλέα καὶ φροντίζει νὰ μὴν ἀρχίσει ἡ ἀποσύνθεση στὸ νεκρὸ σῶμα τοῦ Πατρόκλου. ῾Ο ᾿Αχιλλέας στὴ συγκέντρωση τῶν ᾿Αχαιῶν ἀνακοινώνει ὅτι βάζει τέλος στὴν ἔχθρα του μὲ τὸν ᾿Αγαμέμνονα, τὸν ὁποῖο καλεῖ νὰ δώσει τὸ σύνθημα, γιὰ νὰ ἀρχίσει πάλι ὁ ἀγώνας. ῾Ο ᾿Αγαμέμνονας ἀπὸ τὴν πλευρά του ἀναγνωρίζει τὸ λάθος του καὶ προσφέρει πλούσια δῶρα στὸν ᾿Αχιλλέα. ῾Ο ᾿Αχιλλέας ἀπαντῶντας προτείνει καὶ πάλι νὰ ἀρχίσει ἀμέσως ὁ πόλεμος καὶ δηλώνει ὅτι μοναδική του προτεραιότητα τώρα εἶναι νὰ βρεθεῖ ξανὰ στὴ μάχη, γιὰ νὰ ἐκδικηθεῖ (ἐννοεῖται) τὸ χαμὸ τοῦ Πατρόκλου.


(᾿Επίσης ἡ περιληπτικὴ ἀναδιήγηση τοῦ σχολικοῦ βιβλίου ἀναφέρεται καὶ στοὺς στίχους 1-152. Βλέπε σελίδα 188, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς 1ης παραγράφου «Ξημερώνει ἡ 27η μέρα τῆς Ἰλιάδας...» μέχρι τὸ μέσον περίπου τῆς 2ης παραγράφου «...προέχει γι’ αὐτὸν ἡ ἐκδίκηση».)

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨῼΔΙΑ Τ (στοὺς στίχους 1-152)


Σχόλιο 1

Σκηνὴ 1η: στίχοι 1-39.
Πρόσωπα: Θέτιδα, Ἀχιλλεὺς, Μυρμιδόνες.
Τόπος: Ἡ ἀκρογιαλιά, κοντὰ στὰ πλοῖα τοῦ Ἀχιλλέα.
Τίτλος: Ἡ Θέτιδα φέρνει στὸν Ἀχιλλέα τὰ καινούργια ὅπλα του.

Σκηνὴ 2η: στίχοι 40-73.
Πρόσωπα: Ἀχιλλεὺς, Διομήδης, Ὀδυσσέας, Ἀγαμέμνονας, Ἀχαιοί.
Τόπος: Ἡ περιοχὴ τῶν πλοίων τῶν Ἀχαιῶν.
Τίτλος: Ἡ σύγκληση τῆς συνελεύσεως καὶ ἡ συμφιλίωση.

Σκηνὴ 3η: στίχοι 74-152.
Πρόσωπα: Ἀχαιοί, Ἀγαμέμνονας, Ἀχιλλεὺς.
Τόπος: Ἡ περιοχὴ τῶν πλοίων τῶν Ἀχαιῶν.
Τίτλος: Ὁ λόγος τοῦ Ἀγαμέμνονα.


Σχόλιο 2

Ἐπιφάνεια εἶναι ἡ δήλωση τῆς παρουσίας τοῦ θεοῦ σὲ συγκεκριμένους ἀνθρώπους χωρὶς ἀπόκρυψη τῆς ταυτότητάς του, μὲ αἰφνίδια ἐμφάνιση ἢ ἐξαφάνιση, μὲ θαυμαστὲς ἢ μαγικὲς ἐνέργειες ἢ ἀκόμη καὶ μὲ αὐτοσύσταση. Ἐνανθρώπηση* εἶναι ἡ παρουσία ἑνὸς θεοῦ, ὅταν θέλει νὰ ἀποκρύψει τὴ θεϊκή του ἰδιότητα, ὁπότε λαμβάνει τὴ μορφὴ ἐνὸς ἀνθρώπου, γνωστοῦ σ’ αὐτὸν ποὺ ἐμφανίζεται. Στὴν παροῦσα ἑνότητα ἔχουμε «ἐπιφάνεια», διότι ἡ Θέτιδα παρουσιάζεται ξαφνικὰ ὡς «ἀπὸ μηχανῆς θεός», γιὰ νὰ βγάλει τὸν Ἀχιλλέα ἀπὸ τὴ δύσκολη θέση του, καὶ φυσικὰ δὲν ἀποκρύπτει τὴν ἰδιότητά της. Ἡ ἐπέμβαση αὐτὴ τῆς Θέτιδας ἀνήκει στὶς «θαυμαστές» ἐνέργειες ἑνὸς θεοῦ καὶ βοηθᾶ οὐσιαστικὰ τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπικῆς δράσεως.

* Σημείωσι γιὰ τὴν ὀρθογραφία τῆς λέξεως «ἐνανθρώπηση». ῾Η λέξη ἐνανθρώπηση εἶναι μὲν ἀρχαία ἑλληνική, δὲν συναντᾶται ὅμως στοὺς προχριστιανικοὺς χρόνους οὔτε στοὺς ἐξωχριστιανικοὺς συγγραφεῖς. Χρησιμοποιεῖται ἀποκλειστικὰ στὴ χριστιανικὴ γραμματεία γραμμένη πάντοτε μὴ η στὴ συλλαβὴ -πη- (ἐνανθρώπησις) καὶ ποτέ μὲ ι. Προέρχεται ἀπὸ τὸ ρῆμα ἐνανθρωπέω –ῶ (ἀόριστος ἐνηνθρώπησα). ῾Επομένως τὸ σωστὸ εἶναι νὰ γράφουμε καὶ νὰ λέμε ἐνανθρωπῶ –εῖς –εῖ κ.λπ. καὶ ἐνανθρώπηση (ὄχι ἐνανθρωπίζομαι καὶ ἐνανθρώπιση!), ἀκριβῶς ὅπως καὶ μὲ τὶς λέξεις ποιῶ καὶ ποίησις. Στὰ σχολικὰ ἐγχειρίδια οἱ λέξεις συχνὰ βρίσκονται μὲ λαθεμένη γραφή.



Σχόλιο 3

Ὁ Ἀχιλλεὺς ἔχει ξαγρυπνήσει κοντὰ στὸν Πάτροκλο θρηνώντας τον, γι’ αὐτὸ ἡ Θέτιδα «ηὗρε σιμὰ στὸν Πάτροκλο τὸν ποθητὸν υἱόν της πικρὰ νὰ κλαίει» (στ. 4-5). Ἐκφράζεται ἐδῶ ὁ πόνος τοῦ ἥρωα γιὰ τὸ φίλο του.

Χαίρεται γιὰ τὰ καινούργια ὅπλα καὶ φουντώνει μέσα του ὁ πόθος τῆς ἐκδικήσεως (στ. 16-18). Ἡ χαρὰ καὶ ὁ θαυμασμὸς ποὺ νιώθει γιὰ τὴν θεϊκὴ πανοπλία του εἶναι ἔνδειξη ἁπλῆς συναισθηματικότητας καὶ προδηλώνει τὴν ἀνδραγαθία του ποὺ θὰ ἐπακολουθήσει στὶς ἑπόμενες ραψωδίες.

Στοὺς στ. 23-27 φαίνεται τὸ ἐνδιαφέρον καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Ἀχιλλέα γιὰ τὸν Πάτροκλο, ὅταν ἐκφράζει τὸ φόβο του μήπως σαπίσει τὸ σῶμα του.


Σχόλιο 4

Στοιχεῖο θαυμαστοῦ εἶναι ἡ ἐμφάνιση τῆς Θέτιδας τὴν κατάλληλη στιγμή (στ. 1-3), γιὰ νὰ δώσει νέα ὅπλα στὸν Ἀχιλλέα, ποὺ εἶχε χάσει τὰ δικά του μὲ τὸ θάνατο τοῦ Πάτροκλου, καὶ γιὰ νὰ τοῦ δώσει μία καλὴ δικαιολογία νὰ συγκαλέσει γενικὴ συνέλευση καὶ νὰ συμφιλιωθεῖ μὲ τὸν Ἀγαμέμνονα. Ἄλλο θαυμαστὸ στοιχεῖο εἶναι ὁ ἦχος ποὺ ἀφήνουν τὰ ὅπλα καὶ τρομάζει τοὺς Μυρμιδόνες (στ. 13-14). Τέλος ἐξίσου θαυμαστὸ εἶναι τὸ νέκταρ καὶ ἡ ἀμβροσία, τὰ ὁποῖα σταλάζει ἡ θεὰ στὰ ρουθούνια τοῦ νεκροῦ, ὥστε νὰ διαφυλαχθεῖ τὸ σῶμα ἄφθαρτο ἀπὸ τὴ φυσικὴ σήψη.


Σχόλιο 5

Ἡ Θέτιδα συμβουλεύει τὸν Ἀχιλλέα 1ον) νὰ καλέσει τοὺς ἀρχηγοὺς τῶν Ἀχαιῶν σὲ συνέλευση (στ. 34), 2ον) νὰ ἐγκαταλείψει τὸ θυμό του καὶ νὰ συμφιλιωθεῖ μὲ τὸν Ἀγαμέμνονα (στ. 35), 3ον) νὰ ριχτεῖ στὴ μάχη μὲ θάρρος καὶ φορώντας τὰ νέα ὅπλα του.

Ἀμέσως ὁ Ἀχιλλεὺς ἐφαρμόζει τὶς ὑποδείξεις τῆς μητέρας του· 1ον) συγκαλεῖ χωρὶς καθυστερήσεις τὴ συνέλευση τῶν Ἀχαιῶν (στ. 40-41), 2ον) ἐγκαταλείπει τὴν ὀργή του καὶ συμφιλιώνεται μὲ τὸν Ἀγαμέμνονα (στ. 56-68) καὶ 3ον) δηλώνει τὴ βιασύνη του νὰ ξαναμπεῖ στὸν πόλεμο (στ. 147-152).

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨῼΔΙΑ Τ (στοὺς στίχους 1-152) [συνέχεια]

Σχόλιο 6

Στὴν ἀρχὴ τοῦ λόγου του στὴ συνέλευση ὁ Ἀχιλλεὺς ἀναρωτιέται ἂν ἀπὸ τὴ διχόνοια τους ἀποκόμισαν κάποια ὀφέλη οἱ δύο ἀρχηγοί (στ. 56-58). Στὴ συνέχεια καταριέται τὴν ἡμέρα ποὺ ἔλαβε δούλη τὴ Βρισηίδα ποὺ ἦταν ἡ ἀφορμὴ τῆς διχόνοιας, ἀπὸ τὴν ὁποία κερδισμένοι βγῆκαν οἱ Τρῶες (στ. 59-64). Κατόπιν ὁ Ἀχιλλεὺς δηλώνει ὅτι ἐγκαταλείπει τὴν ὀργή του (στ. 65-68) καὶ προτρέπει τὸν Ἀγαμέμνονα νὰ συγκεντρώσει χωρὶς καθυστέρηση τὸ στράτευμα, διότι βιάζεται νὰ ριχτεῖ στὴ μάχη καὶ νὰ ἐξοντώσει πλῆθος ἐχθρῶν (στ. 68-73).


Σχόλιο 7

Τὸ ἀπολογητικὸ ὕφος τοῦ Ἀγαμέμνονα φαίνεται στὰ ἑξῆς σημεῖα τοῦ λόγου του. Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ δηλώνει ὅτι θὰ ἐξηγηθεῖ (= θὰ ἀπολογηθεῖ) στὸν Ἀχιλλέα (στ. 83). Δικαιολογεῖται γιὰ τὴν ἀδικία ποὺ διέπραξε εἰς βάρος τοῦ Ἀχιλλέα ρίχνοντας τὴν εὐθύνη στὸ Δία, στὴ Μοίρα καὶ στὴν Ἐρινύα (στ. 86-90). Παρακάτω ἐπαναλαβάνει ὅτι ἡ Ἄτη τὸν τύφλωσε καὶ ὁ Ζεὺς τοῦ πῆρε τὸ νοῦ (στ. 136-137). Στὸ τέλος δηλώνει μετανιωμένος καὶ ἕτοιμος νὰ ἐπανορθώσει δίνοντας στὸν Ἀχιλλέα τὰ δῶρα ποὺ τοῦ εἶχε ὑποσχεθεῖ ἀπὸ τὴν προηγούμενη ἡμέρα μέσῳ τοῦ Ὀδυσσέα (στ. 138-144).


Σχόλιο 8

Στὴ ῥαψῳδία Α (στ. 56-303) βλέπουμε τὸν Ἀχιλλέα θερμόαιμο αὐθόρμητο καὶ παρορμητικό, σκέπτεται μόνο τὸ συμφέρον τῶν συμπατριωτῶν του καὶ ἀδιαφορεῖ γιὰ τὴν ἀντίδραση τῶν ἱεραρχικῶς ἀνωτέρων του οὔτε ὑπολογίζει τὶς συνέπειες τῶν πράξεών του. Παρουσιάζεται εὐερέθιστος εὐέξαπτος καὶ ὑπερβολικὰ εὔθικτος. Ἐνῶ ὁ Ἀγαμέμνονας ἀρχικῶς μιλάει ἔμμεσα ἐναντίον του, ὁ Ἀχιλλεὺς φτάνει στὰ ὅρια καὶ ἐκτρέπεται ἐντελῶς. Στὴ ῥαψῳδία Τ παρουσιάζεται μὲ ὥριμη σκέψη, καθὼς τονίζει τὶς καταστρεπτικὲς συνέπειες τῆς διχόνοιας· ὅταν τὸ ἀπαιτοῦν οἱ περιστάσεις, μπορεῖ νὰ πνίγει μέσα τὴν ἔντονη ὀργή του· παρουσιάζεται ὅμως σκληρὸς καὶ ἐκδικητικὸς γιὰ τοὺς Τρῶες. Φαίνεται ὁ ἀπότομος καὶ πολεμοχαρὴς χαρακτήρας του, βιάζεται νὰ ριχτεῖ στὴ μάχη, γιὰ νὰ πάρει ἐκδίκηση. Καὶ πάλι εἶναι ἀπρόσεχτος στὰ λόγια του, καὶ δὲν σκέπτεται ὅτι μὲ τὴν ἀδιαφορία ποὺ ἐκφράζει γιὰ τὰ δῶρα τοῦ Ἀγαμέμνονα, ἴσως νὰ θεωρηθεῖ ὅτι τὸν προσβάλλει (καὶ μάλιστα ἐσκεμμένα). Στὶς ἀπειλὲς ποὺ διατυπώνει γιὰ τοὺς Τρῶες ἐκφράζει τὴν περηφάνια του καὶ τὴν αὐτοπεποίθησή του γιὰ τὴ μεγάλη του ἀξία καὶ δύναμη ὡς ἥρωα καὶ ὡς πολεμιστῆ στὴ μάχη.

Ὁ Ἀγαμέμνονας στὴ ῥαψῳδία Α εἶναι βίαιος καὶ ἐκδικητικός, αὐταρχικὸς τύπος, δὲν ξέρει νὰ θυσιάζεται γιὰ τὸ λαό του, λειτουργεῖ ἐκδικητικὰ σὲ προσωπικὸ ἐπίπεδο, καὶ κυβερνᾶ μὲ βάση τὶς προσωπικές του συμπάθειες καὶ ἀντιπάθειες καὶ ὄχι σύμφωνα μὲ τὸ νόμο. Ἐνδιαφέρεται μόνο γιὰ τὸ ἐγώ του, τὸ ὁποῖο προβάλλει μέσα ἀπὸ τὸ ἀξίωμα τοῦ ἀρχιστρατήγου ποὺ κατέχει. Ἀντίθετα στὴν παροῦσα ἑνότητα τῆς Τ ὁ Ἀγαμέμνονας εἶναι τελείως ἀλλαγμένος καὶ ἀντίθετος μὲ τὸ σκληρὸ καὶ ἐγωιστὴ βασιλιᾶ τῆς Α. Παρουσιάζεται συμπαθητικός, καταδεκτικός, ἕτοιμος νὰ πράξει ὅ,τι κρίνεται ἀπαραίτητο γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ στρατοῦ του. Ἂν καὶ βασιλιάς, ὁμολογεῖ δημόσια ὅτι ἔκανε λάθος, καὶ ἔτσι ἀποκαθίσταται στὴ συνείδηση τῶν ἀκροατῶν ὡς πρόσωπο μὲ ψυχικὲς ἀρετές· παρὰ ταῦτα παραδέχεται τὸ σωστό, μόνο ὅταν τὸν ὑποχρεώνει ἡ ἀνάγκη καὶ ἡ ἀδυναμία· εἶναι ὁ πλούσιος ποὺ ξέρει νὰ ὑποχωρεῖ, ὅταν δὲν γίνεται διαφορετικά.


Σχόλιο 9

Γιὰ νὰ δικαιολογήσει ὁ Ἀγαμέμνονας τὸ δικό του λάθος λέει ὅτι ἡ Ἄτη καὶ ἡ Ἥρα εἶχαν ἐξαπατήσει κάποτε ἀκόμη καὶ τὸν ἴδιο τὸ Δία. Τὸ περιστατικὸ αὐτὸ συνέβη, ὅταν ἐπρόκειτο νὰ γεννηθεῖ ὁ Ἡρακλῆς. Ὁ Δίας εἶχε καυχηθεῖ τότε ὅτι θὰ γεννιόταν ἀπὸ κάποια θνητὴ γυναίκα ἕνα παιδὶ ποὺ θὰ καταγόταν ἀπὸ τὴ γενιὰ του (ἐννοώντας ὅτι θὰ εἶναι δικός του γιός), ποὺ θὰ βασίλευε σὲ ὅλους τοὺς γειτονικοὺς λαούς. Ἡ Ἥρα ζήλεψε καὶ θέλησε νὰ στήσει μία παγίδα στὸ Δία· τοῦ ζήτησε νὰ δεσμευθεῖ μὲ ὅρκο ὅτι θὰ πραγματοποιήσει ὅσα εἶπε πιὸ πρίν. Ὁ Δίας πράγματι ὁρκίστηκε ὅτι θὰ κυβερνοῦσε τὸ παιδὶ ποὺ θὰ γεννιόταν ἐκείνη τὴν ἡμέρα, χωρὶς νὰ καταλάβει τὴν παγίδα τῆς Ἥρας. Τότε ἐκείνη κατέβηκε στὸ Ἄργος καὶ καθυστέρησε τὴ γέννηση τοῦ Ἡρακλῆ ἀπὸ τὴν Ἀλκμήνη, ἐνῶ ἔκανε τὴ γυναίκα τοῦ Σθένελου νὰ γεννήσει τὸ παιδί της πρόωρα (ἑφταμηνίτικο). Ἔτσι γεννήθηκε πρῶτος ὁ Εὐρυσθέας καὶ ὄχι ὁ Ἡρακλῆς, ὅπως περίμενε ὁ Δίας. Ὅταν ὁ ἀρχηγὸς τῶν θεῶν κατάλαβε τί ἔγινε, στενοχωρήθηκε πολὺ καὶ ὀργισμένος ἅρπαξε τὴν Ἄτη ἀπὸ τὰ μαλλιὰ καὶ τὴν ἐκσφενδόνισε ἀπὸ τὸν Ὄλυμπο κάτω στοὺς ἀνθρώπους ἀπαγορεύοντάς της στὸ ἑξῆς νὰ κατοικεῖ μαζὶ μὲ τοὺς ὑπόλοιπους θεούς. Ὅμως κάθε φορὰ ποὺ ὁ Εὐρυσθέας ἔστελνε τὸν Ἡρακλῆ στοὺς διάφορους ἄθλους, ὁ θεὸς στενοχωριόταν πολύ.

Ὁ Ἀγαμέμνονας ἐξαπατήθηκε ἀπὸ ἐκείνη τὴ θεότητα ποὺ εἶχε ἐξαπατήσει καὶ τὸν ἴδιο τὸ Δία. Νόμιζε ὅτι ἀδικώντας τὸν Ἀχιλλέα ἔπραττε κάτι σωστό, καὶ ἔτσι ἔπεσε στὴν παγίδα τῶν θεῶν καὶ ἐνήργησε μὲ τρόπο ποὺ τελικῶς ζημίωσε τὴν ὑπόθεση τῆς ἐκστρατείας.


Σχόλιο 10

Οἱ ἄνθρωποι γιὰ νὰ δικαιολογήσουν τὰ δικά τους λάθη καὶ ἐγκλήματα, κατὰ τὴν ἀρχαιότητα τὰ ἀπέδιδαν συχνὰ σὲ διάφορες θεότητες, καὶ κυρίως στὴν Ἄτη, ἡ ὁποία ἦταν προσωποποίηση τῆς ἀνικανότητας τοῦ ἀνθρώπου νὰ σκεφτεῖ νηφάλια καὶ σωστά, ὅταν κατακυριεύεται ἀπὸ τὸ τυφλὸ πάθος. Στὴ συγκεκριμένη ἑνότητα ὁ Ἀγαμέμνονας μετατοπίζοντας τὴν εὐθύνη γιὰ τὴ διχόνοια ἀπὸ τὸν ἑαυτό του στὴν Ἄτη βρίσκει μία πολὺ καλὴ δικαιολογία. Βεβαίως αὐτὸς ὁ ἰσχυρισμὸς εἶναι ἕνα τεχνικὸ εὕρημα τοῦ ποιητῆ, γιὰ νὰ πετύχει πιὸ ὁμαλὰ τὴ συμφιλίωση τῶν δύο ἡρώων, χωρὶς νὰ θίξει καὶ νὰ ταπεινώσει κανέναν. Ὅμως καὶ πάλι ἡ ἀναφορὰ στὴν Ἄτη δὲν ἀπαλλάσσει τελείως τὸ δράστη ἀπὸ τὶς προσωπικές του εὐθύνες, γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Ἀγαμέμνονας δείχνει διατεθειμένος νὰ ἐπανορθώσει τὴν ἀδικία ποὺ ἔκανε δίνοντας στὸν Ἀχιλλέα τὰ πλούσια δῶρα ποὺ τοῦ εἶχε ὑποσχεθεῖ.

[Dionysios]

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΡΑΨῼΔΙΑ Τ (στοὺς στίχους 1-152) [συνέχεια]


Σχόλιο 11

Ὁ Ἀγαμέμνονας παρουσιάζεται νὰ παραδέχεται τὸ σωστὸ καὶ τὸ δίκαιο, μόνο ὅταν τὸν ὑποχρεώνει ἡ ἀνάγκη καὶ ἡ ἀδυναμία. Ὁ λόγος του θὰ μᾶς ἔπειθε γιὰ τὴν ἀπόλυτη εἰλικρίνειά του, ἂν ἀντὶ νὰ ἐξαγοράζει ἐκ τῶν ὑστέρων τὰ λάθη του μὲ πλούσια δῶρα, εἶχε πεισθεῖ ἐξαρχῆς γιὰ τὸ ἄδικο τῶν ἀπαιτήσεών του καὶ δὲν εἶχε προσβάλει τὸν Ἀχιλλέα. Ἑπομένως ὁ λόγος του δὲν εἶναι ἀπόλυτα πειστικὸς οὔτε περιέχει τὰ στοιχεῖα ἐκεῖνα ποὺ θὰ τὸν ἔφερναν ἀξιολογικὰ στὴν πρώτη θέση μεταξὺ τῶν ἀρχηγῶν τῶν Ἀχαιῶν· ὁ Ἀγαμέμνονας παραμένει ὁ πλούσιος ποὺ ξέρει νὰ ὑποχωρεῖ, ὅταν δὲν γίνεται διαφορετικά.


Σχόλιο 12

(Βλέπε τὸ σχόλιο 8.)



Σχόλιο 13

Ἡ παροιμία τοῦ λαοῦ «στερνή μου γνώση νὰ σ’ εἶχα πρῶτα» ἐφαρμόζεται στὸν Ἀχιλλέα καὶ στὸν Ἀγαμέμνονα. Στὴν ἀρχὴ τοῦ λόγου του ὁ Ἀχιλλεὺς ἐμφανίζεται εἰλικρινὰ μετανιωμένος γιὰ τὴ διχόνοιά του μὲ τὸν Ἀγαμέμνονα καὶ ἀναγνωρίζει τὸ λάθος του (στ. 56-62). Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἀγαμέμνονας παραδέχεται ὅτι ἀδίκησε τὸν Ἀχιλλέα, ἔστω καὶ ἂν ρίχνει τὴν εὐθύνη στοὺς θεοὺς (στ. 86-90), καὶ ὁμολογεῖ ὅτι ἡ δυσάρεστη ἐξέλιξη τῶν πραγμάτων τὸν ἀνάγκασε νὰ ἀναθεωρήσει τὴ στάση του ἀπέναντι στὸν Ἀχιλλέα (στ. 134-138).


Σχόλιο 14

Ὁ Ἀχιλλεὺς ἔχει ξαγρυπνήσει κοντὰ στὸν Πάτροκλο θρηνώντας τον, γι’ αὐτὸ ἡ Θέτιδα ἐπιστρέφοντας ἀπὸ τὸν Ὄλυμπο «ηὗρε σιμὰ στὸν Πάτροκλο τὸν ποθητὸν υἱόν της πικρὰ νὰ κλαίει» (στ. 4-5). Ἐκφράζεται ἐδῶ ὁ πόνος τοῦ ἥρωα γιὰ τὸ φίλο του. Στοὺς στ. 23-27 φαίνεται τὸ ἐνδιαφέρον καὶ ἡ ἀγάπη του γιὰ τὸν Πάτροκλο, ὅταν ἐκφράζει τὸ φόβο του μήπως σαπίσει τὸ σῶμα του.

Ἀπέναντι στὴ μητέρα του (στ. 8-39) ὁ Ἀχιλλεὺς συμπεριφέρεται μὲ σεβασμὸ καὶ ἐμπιστοσύνη· ἡ Θέτιδα γι’ αὐτὸν εἶναι μητέρα, προστάτης, σύμβουλος καὶ ὁ «ἀπὸ μηχανῆς θεός» ποὺ τὸν γλιτώνει ἀπὸ δύσκολες περιστάσεις. Τῆς ἀνοίγει τὴν καρδιά του, τῆς λέει τὶς σκέψεις του καὶ τοὺς φόβους του, καὶ τέλος τῆς ζητάει τὴ θαυμαστὴ ἐπέμβασή της γιὰ τὴν προφύλαξη τοῦ νεκροῦ σώματος τοῦ Πατρόκλου ἀπὸ τὴ φθορά. Ὅταν ἡ Θέτιδα τοῦ δίνει συμβουλές, τὴν ἀκούει μὲ προσοχὴ καὶ ἐφαρμόζει τὶς ὑποδείξεις της ἀμέσως χωρὶς δεύτερη σκέψη.

Μιλώντας στὴ συνέλευση τῶν Ἀχαιῶν (στ. 55-73 καὶ 146-152) παρουσιάζει ὡριμότητα, καθὼς τονίζει τὶς καταστρεπτικὲς συνέπειες τῆς διχόνοιας· ὅταν τὸ ἀπαιτοῦν οἱ περιστάσεις, μπορεῖ νὰ πνίγει μέσα του τὴν ἔντονη ὀργή του· παρουσιάζεται ὅμως σκληρὸς καὶ ἐκδικητικὸς γιὰ τοὺς Τρῶες. Φαίνεται ὁ ἀπότομος καὶ πολεμοχαρὴς χαρακτήρας του, βιάζεται νὰ ριχτεῖ στὴ μάχη, γιὰ νὰ πάρει ἐκδίκηση. Καὶ πάλι εἶναι ἀπρόσεχτος στὰ λόγια του, καὶ δὲν σκέπτεται ὅτι μὲ τὴν ἀδιαφορία ποὺ ἐκφράζει γιὰ τὰ δῶρα τοῦ Ἀγαμέμνονα, ἴσως νὰ θεωρηθεῖ ὅτι τὸν προσβάλλει (καὶ μάλιστα ἐσκεμμένα). Στὶς ἀπειλὲς ποὺ διατυπώνει γιὰ τοὺς Τρῶες ἐκφράζει τὴν περηφάνια του καὶ τὴν αὐτοπεποίθησή του γιὰ τὴ μεγάλη του ἀξία καὶ δύναμη ὡς ἥρωα καὶ ὡς πολεμιστῆ στὴ μάχη.


Σχόλιο 15

Ἡ Ἄτη ἐθεωρεῖτο κόρη τοῦ Δία καὶ ἦταν προσωποποίηση τῆς ἀνικανότητας τοῦ ἀνθρώπου νὰ σκεφτεῖ νηφάλια καὶ σωστά, ὅταν κατακυριεύεται ἀπὸ τὸ τυφλὸ πάθος. Ἡ Ἄτη (τύφλα, τύφλωση τοῦ νοῦ) παρασύρει τὸν ἄνθρωπο νὰ πεῖ λόγια ποὺ δὲν θὰ ἔλεγε καὶ νὰ κάνει πράξεις ποὺ δὲν θὰ ἔκανε, ἂν διατηροῦσε τὸν ἔλεγχο τοῦ ἑαυτοῦ του.

Οἱ Λιτὲς (Παρακλήσεις) ἦσαν ἐπίσης κόρες τοῦ Δία καὶ οἱ ἀρχαῖοι τὶς θεωροῦσαν ἐπίσης σημαντικὲς θεότητες· ἦσαν οἱ παρακλήσεις προσωποποιημένες καὶ θεοποιημένες. Σὲ ἀντίθεση ὅμως μὲ τὴν Ἄτη, ποὺ εἶναι δυνατὴ γρήγορη καὶ μὲ γερὰ πόδια, οἱ Λιτὲς εἶναι κουτσές. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἐκφράζεται συμβολικὰ πόσο γρήγορα ἐνεργεῖ ὁ ἄνθρωπος στὴν παραφορά του καὶ πόσο ἀργὰ ἐκδηλώνει τὴ μετάνοιά του. Οἱ Λιτὲς εἶναι ἐπίσης ἀλλήθωρες καὶ ζαρωμένες, ἐπειδὴ αὐτὸς ποὺ παρακαλεῖ δὲν ἔχει τὸ θάρρος νὰ κοιτάζει στὰ μάτια ἐκεῖνον ποὺ πρόσβαλε, καὶ ἡ ἔκφρασή του δείχνει τὴν ψυχική του ἀγωνία.

Οἱ Λιτὲς παρουσιάζονται μετὰ τὴν Ἄτη, δηλαδὴ μετὰ τὴν παράφορη συμπεριφορὰ ἔρχεται ἡ ἀναγνώριση τοῦ λάθους καὶ ἡ ἐξαίτηση συγγνώμης, ἂν ὅμως κάποιος παραμείνει στὴν παράλογη καὶ ἐγωιστικὴ στάση του δείχνοντας ἀσέβεια στὶς Λιτές, τότε αὐτὲς παρακαλοῦν τὸν πατέρα τους Δία νὰ τυφλώσει ἀκόμη περισσότερο τὸ νοῦ του, ὥστε νὰ ὁδηγηθεῖ σὲ πιὸ παράλογη συμπεριφορὰ καὶ νὰ πληρώσει μὲ συμφορὲς τὴν ἀσέβειά του.

[Dionysios]

Προλεγόμενα στὶς Περιηγήσεις στὴν ᾿Ιλιάδα τοῦ ῾Ομήρου