Τάξη αναγνώσεως Ευαγγελίου υπό του διακόνου

[Ζέκας]

Το 12ο Ευαγγέλιο της ακολουθίας των Παθών και το Ευαγγέλιο του Εσπερινού της Μ. Παρασκευής διαβάζονται κατά την τάξη υπό του διακόνου.
Κατά τον εσπερινό του Πάσχα δε, το Ευαγγέλιο διαβάζεται κατά περιόδους υπό του ιερέως από της Ωραίας Πύλης και υπό του διακόνου απ’ άμβωνος ο οποίος και επαναλαμβάνει τα υπό του ιερέως αναγνωσθέντα.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τα λειτουργικά βιβλία δεν διευκρινίζουν εάν ο διάκονος αιτείται και λαμβάνει υπό του τελετουργού ιερέως σχετική ευλογία δια την ανάγνωση του Ευαγγελίου όπως και στη Θεία Λειτουργία ούτε αναγράφουν το σύνηθες «Ειρήνη σοι τω ευαγγελιζομένω» μετά το Ευαγγέλιο.
Επίσης δεν αναφέρουν εάν σε περίπτωση χοροστασίας αρχιερέως είτε στις ανωτέρω ακολουθίες είτε ακόμη και στη θεία λειτουργία, τελεία ή προηγιασμένη, η τυχόν ευλογία του ευαγγελιστού προ και μετά την ανάγνωση δίδεται υπό του αρχιερέως ή του ιερέως.
Τι ισχύει επί των θεμάτων αυτών;

[Dionysios]

Τετ 01 Ιούλ 2009, 18:36

Το 12ο Ευαγγέλιο της ακολουθίας των Παθών και το Ευαγγέλιο του Εσπερινού της Μ. Παρασκευής διαβάζονται κατά την τάξη υπό του διακόνου.
Κατά τον εσπερινό του Πάσχα δε, το Ευαγγέλιο διαβάζεται κατά περιόδους υπό του ιερέως από της Ωραίας Πύλης και υπό του διακόνου απ’ άμβωνος ο οποίος και επαναλαμβάνει τα υπό του ιερέως αναγνωσθέντα.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τα λειτουργικά βιβλία δεν διευκρινίζουν εάν ο διάκονος αιτείται και λαμβάνει υπό του τελετουργού ιερέως σχετική ευλογία δια την ανάγνωση του Ευαγγελίου όπως και στη Θεία Λειτουργία ούτε αναγράφουν το σύνηθες «Ειρήνη σοι τω ευαγγελιζομένω» μετά το Ευαγγέλιο.
Επίσης δεν αναφέρουν εάν σε περίπτωση χοροστασίας αρχιερέως είτε στις ανωτέρω ακολουθίες είτε ακόμη και στη θεία λειτουργία, τελεία ή προηγιασμένη, η τυχόν ευλογία του ευαγγελιστού προ και μετά την ανάγνωση δίδεται υπό του αρχιερέως ή του ιερέως.
Τι ισχύει επί των θεμάτων αυτών;

Τὰ λειτουργικὰ βιβλία, καὶ ἰδίως τὰ παλαιότερα, παραλείπουν ὅσα εἶναι γνωστὰ ἀπὸ τὴν συνήθη πρᾶξι, καὶ ἰδίως ἀπὸ τὶς διατάξεις τῆς λειτουργίας. ἂν λοιπὸν σκεφθῇ κανεὶς ὅτι τὸ εὐαγγέλιον τοῦ ἑσπερινοῦ τοῦ τελουμένου μετὰ τὶς μεγάλες ὧρες εἶναι τὸ εὐαγγέλιον τῆς λειτουργίας τῆς μεγάλης παρασκευῆς, ἡ ὁποία ἐτελεῖτο κατὰ τοὺς ἀρχαίους χρόνους μαζὶ μὲ τὸν ἑσπερινό, ὅπως ἐκτενῶς ἔχω δείξει στὸ ἄρθρο μου «῾Η θεία λειτουργία τῆς μεγάλης παρασκευῆς» (Συμβολὴ 16, 3-14), κατανοεῖ ἀμέσως ὅτι σὲ ὅλες αὐτὲς τὶς περιπτώσεις ὁ διάκονος λαμβάνει τὴν συνήθη εὐχὴ πρὸ τῆς ἀναγνώσεως καὶ τὴν συνήθη εἰρήνευσι μετ᾿ αὐτήν. σχετικὰ γράφει καὶ ὁ π. Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης (Σύστημα Τυπικοῦ §1908.)

Εἶναι γνωστὸ ἀπὸ τὴν διδασκαλία τῆς Καινῆς Διαθήκης ὅτι «τὸ ἔλαττον ὑπὸ τοῦ κρείττονος εὐλογεῖται» καὶ ὅτι «ὅταν ὑπάρχῃ τὸ τέλειον, καταργεῖται τὸ ἐκ μέρους». ὁ ἐπίσκοπος ἔχει πλήρη τὴν ἱερωσύνη, ὁ πρεσβύτερος ὄχι, ὁ δὲ διάκονος ἀκόμη ὀλιγώτερον· αὐτοὶ εἶναι οἱ τρεῖς βαθμοὶ τῆς μιᾶς ἱερωσύνης. ὅταν λοιπὸν ὑπάρχῃ ὁ λειτουργὸς μὲ τὴν τελεία ἱερωσύνη, δηλαδὴ ὁ ἐπίσκοπος, ἡ ἀτελὴς ἱερωσύνη τῶν πρεσβυτέρων καθίσταται ἀνενεργός. αὐτὸ φαίνεται καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι σὲ ἀρχιερατικὲς λειτουργίες τὰ δρῶντα πρόσωπα εἶναι κατὰ βάσιν δύο, ὁ ἐπίσκοπος καὶ ὁ βοηθός του (= διάκονος)· οἱ τυχὸν συμμετέχοντες πρεσβύτεροι σχεδὸν δὲν ἀκούονται. ἑπομένως ὁ διάκονος πρέπει νὰ λάβῃ ὅλες τὶς εὐχὲς καὶ εὐλογίες ἀπὸ τὸν χοροστατοῦντα ἢ λειτουργοῦντα ἐπίσκοπο.

Καὶ ὄχι μόνον ὁ διάκονος ἀλλὰ καὶ κάθε χριστιανὸς πρέπει νὰ ἔχῃ ὑπόψει του αὐτὴν τὴν τάξι καὶ νὰ τὴν τηρῇ, ὅπως μᾶς δίδασκε πολὺ σοφὰ ὁ ἀείμνηστος πνευματικός μας ἀρχιμανδρίτης Κωνσταντῖνος (᾿Ανδρέας) Οἰκονόμου ἐν Πάτραις. «῞Οταν σὲ μία συνάντησι εἶναι παρὼν ἐπίσκοπος, χαιρετοῦμε πρῶτα τὸν ἐπίσκοπο καὶ τοῦ ἀσπαζόμαστε τὸ χέρι. τότε στοὺς ἄλλους ἱερεῖς δὲν ἀσπαζόμαστε τὸ χέρι [ἄρα δὲν ζητοῦμε καὶ δὲν παίρνουμε εὐλογία ἀπὸ αὐτούς], καὶ τοὺς χαιρετοῦμε μὲ ἁπλῆ ὑπόκλισι».


copyright 2009 Διονύσιος Μπιλάλης ᾿Ανατολικιώτης

[Ζέκας]

Από μια πρόχειρη έρευνα που έκανα είδα ότι ο καθ. Ι. Φουντούλης ασχολείται με το θέμα στην υπ’ αρ. 245 απάντησή του. Εκεί αναφέρει ότι ο ευαγγελιστής διάκονος λαμβάνει την σχετική προ του Ευαγγελίου ευλογία όχι από τον χοροστατούντα αρχιερέα αλλά από τον ιερουργούντα ιερέα. Τούτο βεβαίως το γράφει εξ αφορμής της χοροστασίας στην τελεία θεία λειτουργία, η οποία αποτελεί αντικανονικώς υφιστάμενο καθεστώς, αλλά σε κάθε περίπτωση ίσως καταδεικνύει την τηρητέα πράξη και στην περίπτωση της χοροστασίας στην προηγιασμένη ή στις ακολουθίες εσπερινού και όρθρου που προαναφερθήκαν.

[Dionysios]

Από μια πρόχειρη έρευνα που έκανα είδα ότι ο καθ. Ι. Φουντούλης ασχολείται με το θέμα στην υπ’ αρ. 245 απάντησή του. Εκεί αναφέρει ότι ο ευαγγελιστής διάκονος λαμβάνει την σχετική προ του Ευαγγελίου ευλογία όχι από τον χοροστατούντα αρχιερέα αλλά από τον ιερουργούντα ιερέα. Τούτο βεβαίως το γράφει εξ αφορμής της χοροστασίας στην τελεία θεία λειτουργία, η οποία αποτελεί αντικανονικώς υφιστάμενο καθεστώς, αλλά σε κάθε περίπτωση ίσως καταδεικνύει την τηρητέα πράξη και στην περίπτωση της χοροστασίας στην προηγιασμένη ή στις ακολουθίες εσπερινού και όρθρου που προαναφερθήκαν.

Εἶναι κάπως αὐθαίρετο καὶ παρατραβηγμένο αὐτὸ τὸ συμπέρασμα, ὅτι αὐτὸ ποὺ γράφει ὁ μακαριστὸς ᾿Ιωάννης Φουντούλης στὴν ἑνιαία ἀπάντησί του 243-248, δῆθεν «σε κάθε περίπτωση ίσως καταδεικνύει την τηρητέα πράξη και στην περίπτωση της χοροστασίας στην προηγιασμένη ή στις ακολουθίες εσπερινού και όρθρου που προαναφερθήκαν». ὁ ἀείμνηστος καθηγητὴς μὲ πολλὰ ἐπιχειρήματα λέγει ὅτι ἡ «χοροστασία» στὴν λειτουργία ὄχι μόνον εἶναι παράτυπος ἀλλὰ εἶναι καὶ ἀδικαιολόγητη θεολογικῶς, ἐκκλησιολογικῶς καὶ λειτουργικῶς. μιλάει γιὰ «λειτουργικὸ ἀδιέξοδο», γιὰ «λειτουργικῶς ἄτακτο» καὶ γιὰ «μυρία κακὰ ποὺ ἀκολουθοῦν τὸ ἕν». καὶ μάλιστα τονίζει ὅτι τὸ νὰ ζητᾷ ὁ διάκονος εὐλογία εὐαγγελιστοῦ στὴν συγκεκριμένη περίπτωσι εἶναι πρᾶγμα ἄτοπο.

῞Υστερα ἀπὸ τὰ παραπάνω ἐμεῖς θὰ πάρουμε ὅσα εἶπε «κατ᾿ οἰκονομίαν», γιὰ νὰ θεραπεύσῃ κάπως τὶς παρατυπίες ἑνὸς ἀτόπου, καὶ θὰ τὰ ἐφαρμόσουμε σὲ κανονικὲς ἀκολουθίες σὰν νὰ εἶναι ἡ ἀκρίβεια τῆς λατρευτικῆς τάξεως; εἶναι ἐμφανὲς ὅτι μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο παρερμηνεύουμε τὰ λόγια τοῦ Φουντούλη καὶ διαστρεβλώνουμε τὰ νοήματά του. κάπου τὸ ἔχω ξαναδιατυπώσει ὅτι δὲν εἶναι εὔκολο γιὰ τὸν καθένα νὰ ἑρμηνεύῃ τὸ τυπικόν, διότι ὑπάρχει ὁ κίνδυνος μὲ σοφιστεῖες νὰ συνδυάζουμε πράγματα ἄσχετα μεταξύ τους καὶ μὲ παρερμηνεῖες νὰ προσπαθοῦμε νὰ βγάλουμε τὰ δικά μας συμπεράσματα. ὅμως στὰ θέματα τοῦ τυπικοῦ καὶ τῆς λειτουργικῆς πρέπει νὰ εἴμαστε ἀκριβολόγοι, ὅπως πρέπει νὰ εἴμαστε παραδείγματος χάριν στὴν δογματική. σὲ καμμία περίπτωσι δὲν ἐννοῶ ὅτι τὸ τυπικὸν εἶναι δόγμα, ἀλλὰ ὅτι ἡ ἀκριβολογία μᾶς προφυλάσσει ἀπὸ τὴν ἐσφαλμένη ἑρμηνεία καὶ στὰ θέματα τῆς λειτουργικῆς.

Στὴν ἀπάντησι 243-248 ὁ Φουντούλης μιλάει γιὰ τὸ ἄτοπο τῆς «χοροστασίας ἐπισκόπου στὴν λειτουργία» καὶ προσπαθεῖ νὰ μειώσῃ τὰ ἀτοπήματα. στὴν πραγματικότητα χοροστασία ἐπισκόπου στὴν λειτουργία δὲν ὑπάρχει, εἶναι ἀνυπόστατη· ἁπλῶς ὁ ἐπίσκοπος παρίσταται ἐμφανῶς ἀλλὰ ὄχι ἐνεργῶς. ἡ ἀρχιερωσύνη του ἐνεργεῖ διὰ τῆς ἱερωσύνης τοῦ ἱερέως, ἡ ὁποία εἶναι ἐνεργός, ἐνῷ στὶς ἄλλες περιπτώσεις μὲ τὴν συμμετοχὴ τοῦ ἐπισκόπου ἡ ἱερωσύνη τῶν πρεσβυτέρων καθίσταται ἀνενεργός. στὴν λεγομένη «χοροστασία κατὰ τὴν λειτουργία» οἱ ὅροι ἀντιστρέφονται· ἡ ἱερωσύνη τοῦ πρεσβυτέρου παραμένει παραδόξως ἐνεργός, ἡ δὲ ἀρχιερωσύνη τοῦ ἐπισκόπου εἶναι προσωρινῶς ἀδρανὴς ὡς πρὸς τὸ πρόσωπόν του. εἶναι μία κατάστασις ποὺ νοσεῖ ἐξ ἀρχῆς.

᾿Αλλιῶς ἔχουν τὰ πράγματα στὴν προηγιασμένη. ἡ προηγιασμένη κατὰ τὴν ἀκρίβεια δὲν εἶναι λειτουργία, ἀλλὰ ἀκολουθία ἑσπερινοῦ. αὐτὸ εἶναι σαφὲς καὶ στὶς παλαιότερες διατυπώσεις τῶν λειτουργικῶν χειρογράφων, ὅπως ἐξηγῶ καὶ στὸ προμνημονευθὲν ἄρθρο μου «῾Η θεία λειτουργία τῆς μεγάλης παρασκευῆς» (Συμβολὴ 16, 3-14). ἑπομένως ὁ ἐπίσκοπος στὴν προηγιασμένη κατὰ κυριολεξίαν δὲν λειτουργεῖ ἀλλὰ πραγματικὰ χοροστατεῖ ἢ ἱερουργεῖ (ἀναλόγως), συμμετέχει στὴν ἀκολουθία μὲ τὸ ἀρχιερατικό του ἀξίωμα καὶ ἔχει τὸν πρῶτο λόγο. ἐνῷ στὴν λεγομένη «χοροστασία κατὰ τὴν λειτουργία» δὲν λειτουργεῖ, δὲν ἱερουργεῖ, δὲν ἔχει τὸν πρῶτο λόγο, δὲν ἀναγινώσκει εὐχές, δὲν συμμετέχει ὡς ἀρχιερεύς, ἀλλὰ ὡς τιμώμενος ἐκκλησιαζόμενος.

Τὸ σημαντικώτερο· στὴν λεγομένη «χοροστασία» ἐπισκόπου κατὰ τὴν θεία λειτουργία ποιός εὐλογεῖ τὰ τίμια δῶρα καὶ τελεῖ τὰ νενομισμένα τοῦ φρικτοῦ μυστηρίου; ὁ ἱερεὺς φυσικά! ἀπὸ αὐτὸ θὰ ἰσχυριστοῦμε ὅτι καὶ στὴν ἀρχιερατικὴ λειτουργία τὰ τίμια δῶρα πρέπει νὰ τὰ εὐλογῇ κάποιος πρεσβύτερος καὶ ὄχι ὁ ἐπίσκοπος; ὄχι βέβαια! δὲν μποροῦμε νὰ συγκρίνουμε ἀνόμοια πράγματα καὶ νὰ βγάζουμε αὐθαίρετα συμπεράσματα.

῾Υπάρχει γραπτὴ διευκρίνισις τοῦ Φουντούλη ὅτι στὴν λεγομένη «χοροστασία» ἐπισκόπου κατὰ τὴν θεία λειτουργία «τηρεῖται δὲ κανονικῶς ἡ τάξις τῆς ἱερατικῆς λειτουργίας», ὄχι τῆς ἀρχιερατικῆς. καθόσον γνωρίζω, αὐτὸ καὶ πολλὰ ἀκόμη πράγματα σχετικῶς μὲ τὴν ἀρχιερατικὴ «χοροστασία στὴν λειτουργία» τὰ διευκρίνισε καὶ τὰ διώρθωσε γιὰ πρώτη φορὰ ὁ ᾿Ι. Φουντούλης, ἢ ἔστω τὰ διεσάφησε περισσότερο. σὲ μία προσεκτικώτερη ἔρευνα θὰ διαπιστώσῃ κανεὶς ὅτι πρὶν ἀπὸ τὸν Φουντούλη στὶς ἀρχιερατικὲς «χοροστασίες τῆς λειτουργίας» ἐπικρατοῦσαν σὲ πολλὰ σημεῖα οἱ συνήθεις πράξεις τῆς ἀρχιερατικῆς λειτουργίας. ἐσφαλμένως μέν, ἀλλὰ αὐτὸ «καταδεικνύει ποιά εἶναι ἡ τηρητέα πρᾶξις» στὶς ἄλλες περιπτώσεις, ὅταν ἀκολουθοῦμε τὴν ὁρθὴ τάξι τῶν ἀκολουθιῶν.

᾿Ανέφερα καὶ στὸ προηγούμενο μήνυμά μου ὅτι ὁ π. Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης (Σύστημα Τυπικοῦ §§1900-1902, 1906-1908) διευκρινίζει ὅτι στὶς ἀρχιερατικὲς χοροστασίες ἑσπερινοῦ καὶ ὄρθρου παρέχει ὅλες τὶς συνήθεις εὐλογήσεις. ἐπίσης καὶ στὸ «ἀρχιερατικὸν» τοῦ μητροπολίτου Παντελεήμονος ῾Ροδοπούλου (Θεσσαλονίκη 2004, σ. 90-91) σημειώνεται ὅτι σὲ προηγιασμένη μὲ ἀνάγνωσι εὐαγγελίου τὴν εὐλόγησιν τοῦ διακόνου παρέχει ὁ ἀρχιερεύς. προσθέτω ἐδῶ ὅτι ἡ συμβολὴ τοῦ Φουντούλη καὶ στὶς δύο αὐτὲς ἐκδόσεις ἦταν σημαντικη, ὅπως ἄλλωστε ἀναφέρουν οἱ ἴδιοι οἱ συγγραφεῖς στοὺς προλόγους των. τὰ ὅσα ἀναφέρονται σ᾿ αὐτὲς τὶς δύο ἐκδόσεις γιὰ τὸ συγκεκριμένο θέμα ὄχι μόνον εἶναι σύμφωνα μὲ τὶς θέσεις τοῦ μακαριστοῦ Φουντούλη ἀλλὰ καὶ βασίζονται σ᾿ αὐτές. εἶναι σημαντικό, νομίζω, τὸ ὅτι παίρνουν θέσι στὸ συγκεκριμένο θέμα δύο ἐξέχοντες καὶ μορφωμένοι κληρικοί, μὲ ἀνεγνωρισμένη τὴν ἐμβρίθεια τῶν γνωσεών τους καὶ τὴν ἐμπειρία τους στὰ θέματα τῆς λειτουργικῆς, ἐκ τῶν ὁποίων μάλιστα ὁ ἕνας εἶναι καὶ ἱεράρχης τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου.